·         طبقه بندي

·         تاريخچــــــه

·         اسامي در زبان چيني :

·         گونه هــــــا

·         ارزش غذايـــــــي

·         کشت

·         کيوي رسيده

کيوي ميوهدرخت تاکچوبي و بزرگي ازرده Actinidia ( رسته Ericales ، خانواده Actinidiaceae ) است که درآبو هواي معتدل رشد مي کند. دربازار جهاني آنرا kiwifruitمي گويند اما در شمالآمريکا معمولاً آنرا کيوي مي نامند. متداول ترين نوع کيوي ( Actinidia deliciosa) تقريباً به اندازه تخم مرغ است ( حدوداً به طول 6 سانتيمتــر و 5/5 تا 4/5 سانتيمترمحيط) و کاملاً گرد نمي باشد. داراي پوستي کرکدار به رنگ قهوه اي کمرنگ است کهمعمولاً مصرف نمي شود. گوشت داخل آن سبز روشن و داراي رديفهايي از دانه هاي خوراکيکوچک وسياه است. بافت اين ميوه نرم و طعم آن گاهي اوقات مثل ترکيبي ازتوتفرنگي ،موزوآناناس ميباشد.نام اين ميوه را از روي کرکهاي روي پوست آن که کاملاً شبيه پرهاي پرنده اي درنيوزيلند به همين نام است گرفته اند.

طبقه بندي

94 گونه ازکيوي به ثبترسيده است که از بين آنها موارد زير را براي ميوه آن کشت مي کنند:

● Actinidia deliciosaکه سابقاً Actinidia chinensis ناميده مي شد و بيشترين نوع تجاري محسوب ميشود.

● Actinidia chinensisکه شباهت بسيار زيادي به Actinidia deliciosaدارداما گوشت آن به رنگ سبز ، زرد و حتي قرمز- زرد مي باشد.

● Actinidia arguta, kokuwa, tara vineيا کيوي با دوام که کوچکتر است ( 15 –10گرم) و داراي گوشتي وپوستي سبز وخوراکي و مقاوم تر از A.deliciosa مي باشد.

●کيوي مقاوم Actinidia cordifolia که مشابه A.argutaاست.

●کيوي مقاوم Actinidia purpurea که همانند A.arguta اما داراي گوشتي قرمز است.

● Actinidia kolomikta, kolomikta, arctic beautyيا کيوي شمالي که ميوه هايي بسيار کوچک ( 8 گرم ياکمتر) توليد مي کند و مقاومترين گونه محسوب مي گردد ( تاحدود 40- درجه سانتيگراد).

● Actinidia polygama, silver vineداراي ميوه هايي ريز است.
پرورش دهندگان ، با پيوند گونه هاي قبليگونه هاي پيوندي را بوجود آورده اند.

تاريخچــــــه

Actinidia deliciosa بومي جنوب شرقيچين است و Actinidia chinensis در نواحي کم ارتفاع تر جنوب شرقي چين بسيار رايج است. گونه هاي ديگر    Actinidia نيز در چين يافت شده و تا جنوب شرقيسيبريهامتداد دارند.

کشت آن دراوايلقرن بيستماز کشور چين آغاز شد زمانيکه دانههاي اين ميوه توسط Isabel Fraser درنيوزيلندتوليد شد. او رئيس دانشکده Wanganui Girls بود و مشغول ديداراز مدارس ماموران در چين بود. دانه ها در سال1906بوسيلهباغباني به نام Alexander Allision کاشته شد و اولين تاک در سال1910به بار نشست. افرادي که اولين بار اينميوه را خوردند طعم آنرا مانندسفرسپنداشتند و به همين علت آنرا سفرس چينيناميدند ، اما اين ميوه از خانواده آکتينيديا مي باشد و هيچ ارتباطـــي با خانوادهسفـرس ( Grossulariaceae) ندارد.

گونه کشاورزي معروف Actinidia deliciosa "Hayward" حدود سال1924توسط Hayward Wright درAvondaleپرورش يافت. ابتدا در باغهاي خانگيکاشته شد اما کشت تجاري آن دردهه 40آغاز گشت. امروزه بزرگترين توليدکننده اين ميوه نيوزيلند است و بعد از آنفرانسه،آمريکا، (ايتاليا)) ،اسپانيا وژاپنقرار دارند.کيوي هنوز هم در سرزمينمادري خود چين توليد مي شود اما اين کشور هرگز جزو 10 کشور اول توليد کننده اينميوه قرار ندارد. در چين عمدتاً اين ميوه را در نواحي کوهستاني بالاي رودChang Jiangپرورش مي دهند. البته در نواحيديگري از چين نيز از جملهSichuanوتايوانآنرا کشت مي کنند

اسامي درزبان چيني :

●هلوي ميمون Macaco : (猕猴桃 Mi2 hou2 tao2) رايج ترين نامها.

●ميوه عجيب يا غير عادي(奇異果 qi2 yi4 guo3) رايج ترين نام درتايوانوهنگ کنگ (奇异果 kay yee goh). ترانويسيتقريباً شبيه کيوي است.

●هلوي Yang (阳桃 Yang2 tao2)

● هلوي Goat (羊桃 yang2 tao2)

●گلابي کرکدار(毛梨 mao2 li2)

●گلابي تاکي (藤梨 teng2 li2)

چونعموماً نام گياه معروف سفرس را براي اين گياه جديد بکارمي بردند ميوه کيوي راسفرسچيني ناميدند. با اين همه شرکت صادراتميوه و سبزيجات Turner و Growers نيوزيلند براي ايجاد تقاضاهاي بيشتر اين ميوه نامکيوي را در سال1959براي آن انتخاب کرد ( برگرفته از نامپرنده بي پرواز بومي به همين نام). پرورش دهندگان نيز به تدريج اين نام را بکاربردند و در سال1974نام کيوي بصورت نام رسمي تجاري اينميوه درآمد. نام قديمي آن هنوز گاهي اوقات دراستراليا مورد استفاده قرار مي گيرد.

درآمريکاي شمالي بخش "ميوه" را از کلمه اصليحذف کرده و فقط به آن کيوي مي گويند و براي بيشتر مردم نام کيوي تداعي کننده ميوهاست تا پرنده اي به همين نام . اين نوع کاربرد اشکالات کوچکي را بوجود آورد وبسياري از مردم نيوزيلند را ناراحت کرد.براي جلوگيري از سردرگمي خارجيان درباره اينموضوع که کيوي به معني پرنده است يا ميوه ويا فردي ازنيوزيلند،اکنون بيشتر کيويهاينيوزيلندتحت نام تجاري (http://www.zespri.com) است.

گونه هــــــا

تقريباً تمام کيويهاي تجاري به تعداد کمي از گونههاي Actinidia deliciosa: Hayward, Chico و Saanichton 12 تعلق دارند.ميوه اين گونهها غير قابل تشخيص هستند و با تعريفي که از کيوي استاندارد در ابتداي اين مقالهارائه شد مطابقت دارند.

گونه جديدي از Actinidia chinensis به نام کيويطلائي با گوشتي زرد و طعمي شيرين همانندميوه سالادتوسط باغداران نيوزيلند توليد شدو در حال حاضر بصورت مقادير روزافزون در بازارهاي جهاني معامله مي شود.بعضي از گونههاي وحشي درچين داراي ميوه اي زرد هستند اما به علت کوچکي ارزش تجاري ندارند. سال 1987 دانه هاي اين گياه بهنيوزيلندوارد شد و باغداران پس از يازدهسال ازطريق پيوند زدن آنها با کيويهاي تاکي سبز نوع جديدي از اين ميوه را پرورشدادند. کيوي طلائي داراي پوستي نرم و برنزي رنگ و کلاهک تيزي در انتهاي آن است وگوشت آن به رنگ طلائي خاصي مي باشد. ارزش تجاري اين نوع کيوي از انواع سبز بيشتراست.

ارزش غذايـــــــي

کيوي حلقه شده

کيوي سرشار ازويتامين ثمي باشد. مقدارپتاسيم آناز نظر وزني تاحدي کمتر از موز است. همچنين دارايويتامينA،ويتامين E ،کلسيم ،آهن وفوليک اسيدمي باشد.

کيوي خام نيزداراي مقادير زياديآنزيم حل کنندهپتاسيم بهنامپاپاييناست که ازنظر تجاري براي نرم کردنگوشت مفيد است اما احتمال دارد براي بعضي از افراد آلرژي زا باشد. بويژه افرادي کهبهپاپاياسياآناناس حساسيت دارند مستعد حساسيت به اين ميوه هم هستند.

اين آنزيم که براثر پختنميوه به سرعت از بين مي رود استفاده از کيوي خام را در دسرهاي حاويشير يا هر محصوللبنيديگرنامناسب مي کند.اين آنزيم در عرضچند دقيقه درحاليکه بوي بسيار بدي توليد مي نمايد شروع به حل کردنپروتئين شير مي کند.

کشت

کيوي در بيشترنواحي معتدل رشد مي کند. درمناطقي که گونه Actinidia deliciosa مقاوم نيست به جاي آن انواع ديگر گونه ها پرورش مي يابند. اينميوه را بصورت تجاري درسازه هاي محکم کشت مي کنند بطوريکه مي توان در هر آکرچندينتن محصول برداشت کرد که بيش از مقداري است که تاکهاي ضعيف مي توانند حاصل کنند. آنها معمولاً به يک سيستم آبياري مجهز مي باشند که علاوه بر آبياري مانع از يخ زدگيآنها در بهار مي شود.

کيوي رسيده

تاکهاي کيوي مثل تاکهاي انگور شديداً به هرس نيازدارند. ميوه آن روي ني هاي يکساله يا بيشتر رشد مي کنند اما با پير شدن ني ها خم ميشوند.ني ها را بايد بعد از سال سومشان بريد و جايگزين کرد.

گياهان کيويمعمولاًدوپايههستند يعني هر گياه کيوي يا نر استيا ماده.فقط گياه ماده ميوه مي دهد آنهم وقتي که توسط گياه نر گرده افشاني مي شود. براي سه تا هشت تاک ماده يک گياه نرگرده افشانلازم است. تنها استثنا ، يک نوعپيوندي از ژاپن به نام گونـه Issai است (Actinidia arguta x rufa) که گلهاي کامل ميدهد و مي تواند خودش را بارور نمايد ؛ متاسفانه اين گونه کم طاقت است و مقاومت آناز بيشتر اشکال A. arguta کمتر مي باشد و توليد کننده بزرگي محسوب نمي شود.

کيوي از نظر دشواري درگردهافشاني معروف است چون گلهاي آن برايزنبورها جذابنيستند. بعضي از توليد کنندگان گرده هاي جمع آوري شده را بر روي گلهاي ماده ميپاشند. اما کلاً موفق ترين راهگرده افشاني اشباعياست که در اين روشجمعيتهاي بسيار زيادي از زنبورها را بوجود مي آورند ( با قراردادن کندوها در باغها) که زنبورها به علت رقابت شديد براي تمامي گلهاي موجود در مسافت پروازيشان مجبور بهاستفاده از گلهاي کيوي مي شوند.