تحقیق درباره « فلسفه عزاداری »

اثرات روانی – اجتماعی مراسم مذهبی مانند دعای کمیل – توسل و عزاداری و فلسفه و برگزاری آنها چیست ؟

مراسم و جلسات دینی هریک فلسفه آثار و نتایج ویژه ای دارند که هر یک جداگانه قابل بررسی هستند :

الف ) دعاها : دعا خود از عبادات بسیار با اهمیت است – در روایت آمده است و الدعا منم العبادة دارای آثار ارزشمندی است از جمله

١- وسیله برقراری رابطه معنوی با خدا و انس و الفت دل با حق تعالی .

٢- توسعه بینش و معرفت نسبت به عظمت مقام ربوبی

٣- آرامش و سکون نفس و دل

٤- پشیمانی از نافرمانی ها و آلودگی ها که حقیقت توبه است

ب – مراسم عزاداری : بویژه برای  سید الشهدا که از افضل قربات است و در طول تاریخ دارای اثر مفید و ارزشمندی بوده است از جمله : ١- عزاداری برای اهل بیت موجب احیای یاد و نام و فرهنگ و مکتب و و هدف آنان است به عبارت دیگر در شکل یک پیوند روحی راه آنان به جامعه الهام گشته و پیوستگی پایداری بین پیروان مکتب و رهبران آن برقرار می سازد و دیگر گذشت قرون و اعصار نمی تواند بین آنها جدا افکند و همین مسئله موجب نفوذ ناپذیری است از تأثیرات و انحرافات دشمن می گردد و مکتب را همچنان سالم نگه می دارد و تحریفات و اعرجاجات را به حداقل می رساند. از همین روست که استعمارگران برای نابودی ملل اسلامی می کوشند تا رابطه آنان را با تاریخ پر افتخار صدر اسلام قطع نمایند تا با ایجاد این خلاء زمینه القای فرهنگ خود را فراهم آورد اینها از آثار اجتماعی عزاداری است و آثار روانی و تربیتی دیگری نیز دارد.

فلسفه عزاداری بر امامان چیست؟

عاشق اگر عاشق باشد خود می گرید پس چرا با برانگیختن احساساتش اشک را در بیاوریم آیا این اشکها نقش تربیتی دارد؟ مسئله گریه و عزاداری بر حضرت سید الشهدا (ع) از افضل قربات است و فلسفه های سازنده و تربیتی متعددی دارد از جمله ١- زنده داشتن یاد تاریخ پرشکوه نهضت حسینی ٢- الهام روح انقلاب و آزادگی و شهادت طلبی و ایثار و حقیقت جویی ٣- اعلام وفاداری به مظلوم و مخالفت با ظالم و غیره .

اما اینکه اشک و گریه خود به خود بوجود می آید و یا با تلقین و برانگیختن احساسات ایجادشود – مقوله دیگری است.

مسلما" هر مسلمان پاک طینتی با یاد آوردن مصائب ابا عبدالله و عظمتی که آن حضرت به وجود آورد اشک سوز و گاه اشک شوق می ریزد ولی مجالس روضه خوانی نقش تزکار و یادآوری دارند نه تلقین و این با خواندن روضه های واقعی به دست می آید .

نه پیرایه ها و خرافات در ضمن خلاقیت هنری مانند بیان کردن حقایق با اشعار زیبا با صدای خوب نیز مسأله مهمی است. و نقش بسیار ارزنده ای در جذب توده ها و سیراب کردن عواطف دارد. اصولا" یکی از روش های بلند دین اسلام آن است که همه چیزش با هنر آمیخته شده و همراه با زیباترین آفرینش های هنری توانسته است حقایق بلند را شیره جان مردم سازد و در اعماق وجود آنان جایگزین کند.

فلسفه قیام امام حسین (ع)

چرا مردم با اظهار این همه ارادت و دوستی نسبت به اهل بیت و خاندان از فلسفه قیام امام حسین (ع) اطلاع کافی ندارند ؟ همان طورکه گفته شد هدف از عزاداریها و مراسم محرم احیای فلسفه عاشورا و استمرار بخشیدن به قیام خونین امام حسین (ع) است و باید این مسئله محورسخنان گویندگان مذهبی باشد البته گویندگان مذهبی همه یکسان و هم سطح  نیستند ولی همواره بسیاری از علماء و دانشمندان دینی روی احیای ابعاد مختلف اسلام از جمله قیام امام حسین و زدودن قبار خرافات از چهره دین و رویدادهای دینی اسلام بوده است .

فلسفه گریه : گریه چیست چرا انسان گریه می کند ؟

گریه تجسم عینی است و تأثیرات درونی و عاطفی است و دارای اقسام گوناگونی می باشد که هر یک آثار و نتایج ویژه ای دارد از نظر روان شناسی گریه دارای اهمیت بسیاری است و فشار ناشی از عقده های انباشته دردرون انسان را می کاهد و درمان بسیاری از آلام و رنج های درونی انسان می باشد در حقیقت اشک چشم سوپاپ اطمینانی برای روح و جسم آدمی است که در شرایط بحرانی و اندوه و یا شادمانی فراوان ، موجب تعادل او می گردد . از نظر عرفا نیز گریه زیباترین و پر شکوه ترین جلوه تذلل بنده و اظهار عجز و تسلیم و عبودیت در پیشگاه معبود قادر متعال است.

حسین (ع)

حسین کلمه ای است که نمی توان به این سادگی آن را معنا کرد چون از کلمات الهی است که به فرموده قرآن : بزرگی و عظمت آنان ، را نمی توان رشته ی تحریر در آورد ولو آنکه تمامی آب های جهان مرکب گردند. اما نور کلام آنان ، هدایتگر ما در شناخت وجود مقدس آنان است . حسین علیه السلام که چراغ هدایت و کشتی نجات است این گونه خود را معرفی می کند :

بسبقت العالمین الی المعالی                            بحسن خلیفة و علو همة

ولاج کحکمتی نور الهدی فی                          لیال فی الضلالة مد لهمه 

یرید الجاحدون لیظفووها                              ویابی الله الا ان یتمه

از برکت همت بلند و فضیلت اخلاق در سیر تکمل بر جهانیان سبقت جستیم. نور هدایت از کانون حکمت من بدرخشید و ظلمت و ضلالت و جهل را از میان شکافت . فرومایگان عنودکه می خواهند این نور را خاموش سازند نمی دانند که نور خدا خاموش شدنی نیست.

انگیزه قیام امام حسین (ع)

امروز به مناسبت عاشورا و به مناسبت شرایط سیاسی و برای اینکه معرفت بیشتری برای حضار محترم پیدا بشود باید این نکته را عرض کنم که شماشناخت بیشتری به حق امام حسین (ع) در قضیه ی عاشورا پیدا کنید و این بصورت سوال عرض می کنم از طرف همه ی شما .

چرا امام حسین (ع) کربلا آمد ؟ انگیزه امام حسین (ع) چه بود ؟ و هدفی که ابی عبد الله (ع) داشت بر چه اساسی بود ؟ این سوال اگر درست پاسخ داده شود ، مطلب برای همه از نظر معرفت امام روشن می شود. مسأله این بود که ابی عبدالله (ع) یک قسمت ایام امامتش در زمان معاویه بود و یک قسمت ایام امامتش در زمان یزید. معاویه به عالم اسلام خیلی صدمه زد و دوستان بزرگوار علی (ع) را بسیار کشت ، اما مانند پسرش سخنان جنون آمیز نمی گفت. یزید علنا" در مجلس عمومی کفر خود را ظاهر می کرد ، در حال مستی گفت :

لعبت هاشم بالملک فلا                                           خبر جاء و لا و حی نزل

گفت : بنی هاشم با مملکت بازی کردند و به نام وحی و قرآن و به نام دین مردم را سرگرم کردند در حالی که نه وحی نازل شده و نه دینی است و نه قرآنی هست و نه خدایی و نه ایمانی.

حماسه و عرفان امام حسین علیه السلام

١.احیاء و حفظ دین                                       

٢.اعتلای کلمة الله

٣.زنده کردن جامعه                                                  اهداف قیام امام حسین (ع)

٤.مانع زدائی از سر راه پیشرفت اسلام

٥.صیانت ازتوحید به عنوان عامل حیات فرد وجامعه      

٦.بازگرداندن قرآن و عترت به صحنه ی زندگی مردم

علل و عوامل قیام امام حسین علیه السلام

١.بیعت خواهی یزید

٢.مبارزه با فساد حکومت

٣.ضرورت اصلاح امت

٤.لزوم ایجاد تحول در تربیت اجتماعی

٥.ضرورت بیدار کردن و جرای انسان

٦.دعوت کوفیان از امام برای قیام علیه ظلم و ستم و وجوب پاسخگویی امام

٧.ضرورت احیای ارزشهای دینی و سنن فراموش شده

٨. تغییر ساختار حکومت

٩.احیای امر به معروف و نهی از منکر

١٠.آموزش صبر و پایداری

امام حسین و حفظ اسلام

١.مصداق انسان کامل

٢.مصداق خلیفه الله                              امام حسین)ع)       

٣.مصداق قرآن ناطق

٤.مرتبط با حقیقت قرآن

زمینه های قیام امام حسین (ع)

١.ظهور بدعت ها

٢.فساد دستگاه خلافت

٣.انحطاط اخلاقی

٤.بی عدالتی

٥.دنیاگرایی

٦.بی تفاوتی نسبت به انحرافات

٧.ناپایداری مردم عراق

٨.گسترش مفاسد و منکرات

ویژگی های قیام الهی

١.بصیرت بالا

٢.ارتباط عاشقانه با خدا

٣.شجاعت کم نظیر                       ویژگی های یاران امام

٤.جهاد در خط امام

٥.انس با شهادت

عبرت های عاشورا

١.کنار گذاشتن وصایای نبی اکرم

٢.افول غیرت دینی یا همان بی تفاوتی               عوامل زمینه ساز حادثه عاشورا

٣.رنگ باختن معنویت

درس ها و پیامهای عاشورا

١.استفاده از نقش زن

٢.پیوند حماسه و عرفان

٣.عمل به تکلیف

٤.فرد و فردای مکتب

٥.حمایت از ولی امر

٦.احیا مکتب شهادت

٧. برنامه ریزی

٨.آزادگی

٩.عزت

١٠.احیا سنت

الگوهای تربیتی در قیام حسین

١.الگوهای نادمان

٢.الگوهای خوشبختی

٣.راز داری

٤.الگوهای نثاری

٥.الگوهای پایداری

٦.الگوهای مقاومت

٧.الگوهای قومیت زدایی

٨.الگوهای کهن سال

٩.الگوهای جان نثاری

١٠.الگوهای سبقت

زندگی صحنه ی پیکار هاست.

زندگی صحنه ی پیکار هاست.

زندگی میدان مبارزه هاست.

از این پیکارها و مبارزه ها ، آن پیکار و  مبارزه ای ارزش می گیرد که با انگیزه ای پاک آغاز گردد.

و برای آرمانی عظیم به وجود آید و به خاطر عقیده ای ارجمند دنبال گردد. مبارزه و پیکار مقدس ، انگیزه و عقیده ای مقدس می خواهد.

زندگی انسان چیزی نیست جز همین عقیده و جهاد در راه آن و کوشش برای گسترش آن.

« ان الحیوة عقیدة و جهاد ».

انسان آگاه انسانی که هستی را شناخته و نقش انسان را شناخته و جهت حرکت هستی و انسان را شناخته به این عقیده می رسد که در این کاروان متحرک ، هستی رکود کمتر از عقب گرد نیست و عقب گرد جز تنهایی نیست و تنهایی در کویر هستی جز مرگ نیست. و به این عقیده می رسد که انسان باید بارور گردد و شکل خود را انتخاب کند و جهت بگیرد و در درون او و جامعه ی او جز حق حاکمی نماند به دنبال آن شناخت و این عقیده آنجا که می بیند طاغوتی به سرکشی بر خاسته و طاغوتی خلق را به بنده و استعدادها را راکد گذاشته تا از آنها بهره بستانند در آن جا آرام نمی نشیند. برای گسترش حکومت حق در درون انسان در جامعه ی اوکوشش می کند و برای این در گیری به نیاز می اندیشد و برای تأمین آنها تلاش می نماید.

حسین (ع) انسانی آگاه ، انسانی معتقد ، انسانی راه رفته است.

او با طاغوتی روبه روست که خلق را برای خود می خواهد و آنها را پل خویش می شمارد و از آنها بیشترین بهره ها را طلبکار است و برای این بهره برداری آنها را به رذالت کشانده، شخصیتشان را شکسته ،با سرگرمی ها تحذیرشان کرده است.

حسین (ع) این انسان آگاه این آگاه آزاد و این آزاد مسئول برای این آزادی و آن حکومت

مبارزه اش را شروع می کند.

شهادت و شفاعت

«حسین(ع) آمد تا کشته شود تا شفیع ما باشد تا آبروی ما باشد. حسین آمد تا با خون خود نهال دین را آبیاری کند. قتل او ، شهادت او به نفع اسلام بود.»

این دو تحلیل به این گونه همان رضایت به قتل حسین (ع) است و خشنودی از شهادت اوست که در زیارت او می خوانیم :

« لعن الله امة قتلتک ».

« لعن الله امة ظلمتک ».

« و لعن الله امة سمعت بذلک فرضیت به ».

این توضیح به این گونه با این جمله های زیارت عاشورا ناسازگار است:

« یا اباعبدالله...لقد عظمت الرزیة و جلت و عظمت المصیبة بک علینا و علی جمیع اهل السلام و جلت و عظمت مصیبتک فی السموات علی جمیع اهل السموات ».

قطعا" وجود امام برای دین پرثمرتر و برای یزید خطرناک تر است.

این درست که مرگ او مجاهد می سازد اما باید دید زندگانی او ، هم بیشتر و بیشتر سازندگی ندارد؟

صرف این که کسی جانشین او هست و خداوند دیگری را معین کرده از بزرگی مصیبت نمی کاهد.

آن جایی که مرگ عالم شکافی می آورد که چیزی آن را پر نمی کند ، معلوم است که مرگ امام و فقدان رهبر چه گرفتاری ها می آورد.

وجود امام جگر گوشه ی رسول ، نور چشم فاطمه (س) و ادامه ی علی (ع) برای یزید و دستگاه اموی آنقدر خطرناک و ضرر آمیز بود که یزید با تمام وجودش برای نابودی او کوشش ها کرد و تا خونش را نریخت آرام ننشست.

ما باید آگاه باشیم که نفوذ پیشوایان و شخصیت اجتماعی آنها در یک سطح نبوده حتی درجات آنها در یک سطح نیست. ما می بینیم آنجا که عظمت و نفوذ و شخصیت علی (ع) برای پنج سال شب و روز سپاه او را به بیابانها می کشد و برابر معاویه به پا می دارد و معاویه ی تدارک دیده را به فرار نزدیک می کند در همین زمان شخصیت امام حسن(ع) در برابر معاویه کاری از پیش نمی برد و حتی سپاه آماده ی تخلیه از گرد او متفرق می شوند و خنجر در پایش می گذارند.

این پراکندگی دلیل نبود سیاست و لیاقت نیست که علی (ع) در چشم ها جایی را گرفته که امام حسن آن جایگاه را ندارد و او در دل ها به عظمتی رسیده که هنوز دیگران به آن نرسیده اند.

و این است که شخصیت  حسین (ع) را پیشوای دیگری پر نمی کند. بوسه ها ی رسول (ص) بر چهره ی حسین (ع) نقش دارد و جای پای حسین بر دوش رسول (ص) چشم ها و حافظه ها را با خود گواه دارد.

مصیبت فقدان حسین (ع) این نور برزگ و این خون خدا بزرگ تر آن است که ما می فهمیم. جایی که در دل سنگ ، خون عبیط و خون تازه می چکد و تمام هستی مصیبت می گیرد. چه می توان گفت جز همان که گفته اند « لقد عظمت الرزیة و جلت و عظمت المصیبة ».

بدون شک شهادت و شفاعت همراه حرکت حسین است و رسول (ص) و رسولان پیشین به این ها گواهی داده بودند و از این ها سخن گفته بودند.

آری این شهادت انتخاب حسین است و این شفاعت نتیجه ی کار عظیم او.

شهادت انتخاب است ، نه هدف و شفاعت نتیجه است ، نه مقصد.

تمام مطلب در همین نکته نهفته است که انتخاب با هدف تفاوت دارد.

گاهی انسان کاری را انتخاب می کند ولی هدفش چیز دیگری است امیر کبیر هنگامی که در فین کاشان به مرگ مجبور می شود ، آن نوع مرگ رگ زدن را انتخاب می کند. این گونه مردن انتخاب اوست در حالی که هدفش نیست. هدفش زندگی هست و آرزویش در دارالفنون...  .

امر به معروف ، مبارزه با ستم

حسین (ع) آمد تا کجیهای یزید را بزداید. او برای امر به معروف به راه افتاد و به خاطر نهی از منکر قد برافراشت. حسین (ع) آمد تا از ستم جلوگیر باشد. آمد تا کاخ ستم را واژگون سازد او در این راه قیام کرد و سکوت را نخواست.

در جمله هایی از کلمات امام به این توضیح ها می رسیم. بدون شک او امر به معروف و نهی از منکر و مبارزه با ظالم را دربرنامه دارد. او بی تفاوتگر و سازشگر نیست و برای رسیدن به حق از هیچ باک ندارد و جان را به روی دست دارد ، حتی اگر بر مرگ زند خنده ، علی اصغر اوست.

با این توضیح ها چند سوال است. اگر یزید امر به معروف را می پذیرفت و بدی هایش را کنار می ریخت و از ستم کناره می رفت ، آیا حسین (ع) او را می پذیرفت و با او بیعت می کرد؟ این چنین بیعتی تا چه وقت ادامه می یافت؟ حسین (ع) در حالی که می توانست حکومت اسلام را به دست بگیرد و به خلافت رسول (ص) برسد ، آیا بازهم یزید را تحمل می کرد؟ آن هم یزیدی را که در سطح ابوبکر و عمر بود و آن بوزینه بازی و شرابخواری را داشت؟

امام امیرالمؤمنین ، در خطبه ی شقشقیه ، به این سوال ها جواب می دهد که دیگران خلافت را به خود بسته اند و آن را به زور پوشیده اند. این آسیاب بدون آنها نمی چرخد. آنها درختی هستند که پرنده بر آن پر نمی گشاید. آنها کوهی هستند که سیلاب دانش در کنارشان جاری است. آنها با آن احاطه و با این جوشش ، می توانند پاسخگوی نیازها و رهبر و پیشوای خلق باشند.

حسین برای یک لحظه یزید را تحمل نمی کند همانطور که علی (ع) اگر یاریش می کردند با اولین آنها یک لحظه همراه نمی شد .

با این جواب می یابیم که حسین (ع) برنامه ای بزرگ تر و سنگین تر در پیش روی دارد. و این برنامه همان طور که با شهادت و شفاعت همراه بود ، با امر به معروف و مبارزه با ستم نیز همراه است.

اما در همین سطح متوقف نمی شود که هنوز قله های بلند تری پیش رو دارد و راههای طولانی تری زیر پا.

تشکیل حکومت

حسین (ع) آمد تا اساس خلافت غاصبانه ی اموی را در هم بکشد. او آمد تا بر ویرانه ی حکومت موجود حکومت اسلامی را طرح بریزید. حسین (ع) برای این مهم گام برداشت. گام های بلند او نشان دهنده ی این خواست بزرگ و این آرمان بلند هستند.

این تحلیل با تمام توضیحاتش گرفتار مسئله ی علم امام است. هنگامی که امام می داند مرگ در پیش است. هنگامی که می داند او را می کشند و تا خون دلش را نریزند آرام نمی شوند ، هنگامی که شهادت و اسارت را می داند و از پیش با آن روزها آشناست ، پس تشکیل حکومت یعنی چه؟ بر هم زدن خلافت یزید چه معنا می دهد؟

در قیام دفاعی دیگر هدف مطرح نیست و آگاهی و پیشامدها از اطلاع نقشی ندارند و حتی این قیام هیچ اثری هم که نداشته باشد. مسأله ای نیست.

هدف و انتخاب

آنها که از آن شناخت ها و عقیده ها سرشار بودند ، آن ها که هیچ پرنده بر سرشان پر نمی کشد  و سیلاب دانش از دلشان سرازیر بود.

آن ها قطب و محور خلافت هستند. حکومت اسلام ، جز با آن ها به چرخش نمی افتد. کوشش برای به پا داشتن حق و کنار زدن باطل وظیفه ی بزرگ آن ها است.

خداوند از آنها پیمان گرفته که در برابر ستمگرها ، برای ستمدیده ها ، قرار نگیرد آرام ننشیند ، آن جا که یاورانی و مددکارانی داشته باشند یاورانیکه بتوانند بار سنگین را به دوش بگیرند و این امانت بزرگ را عهده دار شوند. در آن هنگام که یاری ندارند و بسته ی تنهایی خویشند ، باید یاورانی بسازند و روح هایی را تربیت کنند.

آن رسول (ص) بود که سیزده سال کوشید. و آن علی (ع) بود که بیست و پنج سال تلاش کرد آن هم امام حسین (ع) بود که پس از صلح آرام ننشست و حتی سفره های حجش و اطعامش و حلم و نرمش وسیعش ، همه و همه سازندگی بود.

و آن هم حسین (ع) بود که در میدان معاویه ، گوی می زد و یار می گرفت.آن ها که در نینوا عید خون گرفتند ، در یک روز متولد نشده بودند. این ها فرزندان همان روزها بودند. این ها برای آن هدف بزرگ باید پاهای بزرگی بسازند. توحید با پای شرک به مقصد نمی رسد ، باطل همپای حق نمی شود حسین (ع) چه در زمان معاویه و چه در دوره ی یزید برای تأمین کردن نیازها گام برمی داشت ، به شهرها نامه می نوشت و با مهره ها تماس می گرفت از رویدادها پرده بر می داشت واز راه خویش سخن می گفت و از همراهانی سراغ می گرفت و از آنها استمداد می کرد و آنها را به خویش می خواند.

کوشش برای خلافت وظیفه ی حسین بود و حسین (ع) در این راه آرام نبود. سه اصل ایمان و توحید و امامت او را آرام نمی گذاشت. اما یزید این طاغوت سرکش و این طاعون گرسنه که موقعیت خود را در خطر می بیند و از این همه به خوبی آگاه است ، پیش دستی می کند تا پیش از بدست آمدن سنبل ها و جمع شدن خرمن ها ، آب را از سرچشمه ها ببندد. دستور می دهد تا از حسین بیعت بگیرند و با او پیمان ببندند. حسین می داند که این بیعت سایه ای ندارد و جایی برای سازندگی او باقی نمی گذارد آخر سر به خفه کشی می انجامد. « او می گوید این ها آرام نمی گیرند تا خون دلم را بریزند ».

نشستن در حرم مرگ را پذیرفتن است و حسین (ع) فرزند همان مردی است که در جواب مغیره که در هنگام جمل ، پیشنهاد ماندن داد گفت : « من مثل کفار نیستم که در لانه اش نشیند... تا صیاد او را با ذلت بگیرد.»

حسین (ع) نمی تواند سازشگر باشد ، نمی تواند دستگاه اموی باشد ، نمی تواند شاهد استثمار خلق و رکود استعدادها باشد و چون حسین (ع) نمی تواند بیعت کند... که بیعت سایه ای ندارد و نتیجه ای جز خفه کشی نمی آورد. می گویند : تو بیعت کن آن هم بر آنچه ابن زیاد می گوید و ابن زیاد همان را می گوید که به مسلم گفت و همان کاری را می کند که با مسلم کرد.

حسین ، حسینی که نمی تواند سازشگر و بی تفاوت باشد و نمی تواند بیعت کند می ماند با شهادت و اوست که آرام و قاطع می گوید : « مرگ بر هر کس نوشته شده و همچون گلوبند گلوی انسان را در بر گرفته است ».

اکنون که مرگ حتمی است بگذار مرگی را انتخاب کنیم که آبستن زندگی باشد و سازندگی هایی بیاورد و آگاهی هایی متولد کند و روح هایی را حرکت دهد.

باید هر کسی را انتخاب کنیم که زندگی را باور کند.

منابع و مآخذ :

« ره توشه راهیان نور(فاطمه عبدالهی )

فلسفه عاشورا (علی صفایی) »