ترويج فرهنگ پدافند غيرعامل

       مصوبه مقام معظم رهبري و فرماندهي كل قوا:
به دولت جمهوري اسلامي اعلام گردد منبعد كليه وزارتخانه ها و سازمانها موظف گردند در اعتبارات عمراني پروژه هاي حساس و مهم اعتبار مورد نياز پدافند غير عامل را منظور نمايند .
ترويج ‌فرهنگ پدافند غيرعامل و شناسائي آن به‌عنوان‌يكي‌از ابعاد دفاع از كشور‌، تأسيسات، ‌مراكز‌ و ‌متخصصين در سرلوحه اقدامات مي‌باشد . با توجه به وجود زمينه تهديدات بالقوه و خطراتي كه امنيت ملي، استقلال و تماميت ارضي كشورمان را نشانه گرفته است، ضرورت عقلي، شرعي، فردي و اجتماعي دفاع كاملاً‌ مشهود مي‌باشد. دفاع‌ براساس سياستگذاري‌هاي اصولي موجب تداوم استقلال كشور و حفظ بنيه دفاعي خواهد بود.
دفاع و انواع آن
1-
دفاع عامل : عبارت است از بكار گيري هر نوع سلاح و جنگ افزار به منظور كاهش و يا خنثي نمودن اثرات حملات و تهديدهاي دشمن.
2-
دفاع غير عامل: به اقدامات و فعاليتهاي احتياطي و پيشگيرانه‌اي گفته مي‌شود كه بدون استفاده از تسليحات ، موجب كاهش و يا دفع اثرات عمليات خصمانه
دشمن مي‌گردد.
3-
دفاع غير نظامي: مجموعه فعاليتهائي است كه ميتوان با انجام آن از بروز و استمرار سوانحي‌كه‌جان ومال مردم را تهديد ميكند (مانند سيل،زلزله،آتشفشان، آتش‌سوزي، بمباران ، طوفان و ساير بلايا ) جلوگيري و يا در صورت وقوع، آثار ناشي از آن را كاهش داد.
اهميت دفاع غيرعامل
با نگرش به آمار و سوابق ثبت شده از جنگهاي گذشته و معاصر، اين حقيقت آشكار ميشود كه سلاح هاي پدافندعامل درحال حاضر نمي‌توانند به تنهايي قادر به مقابله با سلاح هاي مدرن و مخرب آفندي جهت جلوگيري از اثرات ويرانگر آنها بر مراكز حياتي و حساس و نيروي انساني باشند و لذا بكارگيري اصول و معيارهاي پدافند غيرعامل كه (البته نياز به شناخت دقيق، بررسي كامل و رشد و توسعه كمي و كيفي دارد)ميتواند به تكميل زنجيره دفاعي كمكي موثر و قابل توجهي نمايد.
* دفاع غيرعامل موجب زنده ماندن و حفظ و بقاي نيروي انساني مي‌گردد كه با ارزش ترين سرمايه و موجوديت ملي كشور مي‌باشد.
* موجب صرفه جويي كلان اقتصادي و ارزي در حفظ تجهيزات و تسليحات گرانقيمت نظامي مي‌گردد.
* موجب تحميل هزينه قابل توجه و دشواري اجراي عمليات ، به دشمن مي‌گردد، انهدام يك هدف مستحكم به مراتب مشكل تر و پر هزينه تر از يك هدف بدون حفاظ مي‌باشد. گسترش و پراكندگي اجزاء يك هدف موجب نياز دشمن به استفاده از هواپيماهاي بيشتر، تسليحات و مهمات گسترده تر، پذيرش ريسك و صرف زمان بيشتري براي انهدام آن مجموعه دارد.
* حفظ نيروها براي ضربه زدن در زمان و مكان مناسب و اخذ آزادي و ابتكار عمل از دشمن.
* در مقام مقايسه ،سه عنصر (تهاجم، دفاع عامل و دفاع غير عامل ) عنصر دفاع غير عامل داراي مخارج و هزينه هاي كمتر بوده و از نظر اخلاقي و بشر دوستي و سياسي مفهومي صلح دوستانه دارد.
* اجتناب ناپذير بودن بروز جنگهاي آينده .
* پيشگيري بهتر از درمان و تصفيه آب در سرچشمه آسانتر از تصفيه در درياست

و اما اصل خبر

همايش پدافند غيرعامل با حضور تيمسار نيك نژاد ، مشاور حفاظت فيزيكي وزير نيرو ، مركزبسيج مهندسين و انجمن برق والكترونيك استان ، فرماندهان پايگاه بسيج و كارشناسان فني شركتهاي برق منطقه اي توليد و وتزيع برق يزد در محل تالار شهيدعباسپور اين شركت برگزار شد.

در اين همايش تيمسار نيك نژاد ، به تشريح اهميت دفاع غيرعامل پرداخت وافزود : با توجه به شرايط پيچيده حاكم بر جهان امروز ، وجود پدافند غير عامل از جمله ضروريات ايران اسلامي است كه بر همين اساس مقام معظم رهبري نيز تأكيد بسيار زيادي بر توجه به آن در تمامي شرايط دارند وي با بيان اينكه پدافند غير عامل ، استفاده از تدابيري است كه بدون استفاده از تجهيزات نظامي ، سعي در خنثي سازي و كاهش خسارتهاي وارده ازسوي دشمن در مواقع بحراني مي شود، اختصاص يك درصد از سرمايه گذاريهاي انجام شده در دستگاه ها و سازمانها بر اساس ابلاغيه دولت را بعنوان مهم ترين اقدام در اين خصوص نام برد.
مشاور حفاظت فيزيكي وزارت نيرو ، پناهگاه سازي ، همرنگ سازي تجهيزات و تاسيسات ، استحكام سازي امكانات ، اطلاع رساني بموقع و پراكندگي نيروگاهها و انبارهاي تجهيزات را بعنوان اصول اوليه در پدافند غير عامل نام برد وحفاظت از جان نيروي انساني متخصص و كار آمد در مواقع بحراني را از جمله موارد گرداني كه در مواقع لزوم بايد مورد توجه قرار گيرد.
در اين همايش ، مهندس مهذب ترابي ، مدير عامل شركت برق منطقه اي يزذ نيز طي سخناني ، توجه به پدافند غير عامل از سوي مسئولين استان را مورد تاكيد قرارداد و افزود : پدافند غير عامل و توسعه و توجه به مختصات ذاتي و دروني آن ، موجب افزايش مقاومت ملي و نيز اقتدار ملي در نتيجه مشاركت مردم مي شود.

وي با تشريح وضعيت صنعت برق در استان وكشور ،استفاده 100 درصدي از توان و تخصص مهندسين كشور در بخش خطوط انتقال و توزيع، برخورداري 99 درصد
از جمعيت شهري و 98 درصد جمعيت روستايي از نعمت برق و برخورداري 20 ميليون مشترك پس از گذشت 28 سال از انقلاب اسلامي را بعنوان مهمترين ستاوردهاي
انقلاب ياد كرد وافزود : تاكنون بواسطه تحريمها ومحدوديت ها كه بر اين كشور تحميل شد ، با همت والا و تلاش وكوشش مردم و متخصصين ،صنعت برق كشور درز مينه رشدو توسعه جايگاه مطلوبي را به خود اختصاص داده كه براي حفظ اين صنعت و تجهيزات ، لزوم بكارگيري پدافند غير عامل در اين برهه از زمان با توجه به تهديدات دشمنان و شرايط منطقه بيش از بيش احساس مي شود.
در پايان اين همايش جلسه پرسش وپاسخ و نيز راهكارهاي پيش بيني شده جهت كاهش خسارت در مواقع بحراني در تاسيسات و تجهيزات برقي مورد بحث و بررسي قرار گرفت.

علاقه به حيات و حفظ بقاء به طور غريزي در هر انساني وجود دارد لذا در طول تاريخ، بشر براي دستيابي به ملزومات حياتي خود از جمله غذا و انرژي به گسترش و توسعه مراتع و زمين‌هاي كشاورزي و معادن پرداخته يا به جهت دفع تجاوز دشمنان خود جنگ‌ها و منازعات بسياري را پشت سر نهاده است. سلاح‌هايي كه جوامع بشري قبل از دوران صنعتي در جنگ‌ها بكار مي‌بردند دست ساز و بسيار ساده بود، بين فرآيندهاي دانش و فناوري و نوع سلاح‌هايي كه جوامع بشري براي بهره گيري از آنها در جنگ ابداع و اختراع مي‌كرده‌اند، ارتباط نزديكي وجود داشته است.
در دوران معاصر، اين پيوستگي در اثر تحولات و پيشرفت‌هاي عظيم در فناوري رو به فزوني نهاده است. پس از وقوع انقلاب صنعتي در قرن هجدهم در اروپا و توسعه بيشتر،(پژوهش و توسعه) پيشرفت‌هاي شگرفي در همه سطوح فناوري پديد آمد. به طوري كه دوران كنوني به ويژه دو دهه اخير را (عصر انقلاب سوم فناوري) يا (دوران انقلاب در ميكروالكترونيك) ناميده‌اند، تحولات مذكور لزوما فناوري تسليحاتي را به شدت تحت تاثير قرار داد به طوري كه همه ابعاد و سطوح اين فناوري بسيار پيچيده شده و در خصوص طرح‌هاي نظامي جنبه راهبردي يافته است. پيشرفت سريع علوم و فناوري نظامي در زمينه توليد انواع سلاح‌هاي آفندي توسط كشورهاي پيشرفته و توان همپائي ساير كشورها موجب گرديده است تا بحث پدافند به ويژه دفاع غير عامل توسط كشورهاي اخيرالذكر مورد توجه جدي قرار گيرد.
با نگرش به اين‌كه سلاح‌هاي كنترل از راه دور و پيشرفته جايگزين اكثر سلاح‌هاي سنتي گرديده‌اند و به عنوان مثال با فشار يك دكمه از فواصل دور مي‌توان جان هزاران انسان را مورد تهديد جدي قرار داد توجه به امر پدافند، طبيعي جلوه مي‌نمايد.
استفاده از سلاح‌هاي كشتار جمعي همانند استفاده رژيم بعثي از سلاح‌هايي شيميايي در طول 8 سال جنگ تحميلي عليه جمهوري اسلامي و تجربه جنگ نفت، جنگ افغانستان، مناقشه يوگسلاوي و جنگ اخير امريكا عليه عراق لزوم توجه به مقوله دفاع، خصوصا دفاع غير عامل را مضاعف نموده است.
اقدامات دفاع غير عامل شامل اصول اساسي و ملاحظاتي است كه در اغلب كشورهايي جهان، اين اصول و ملاحظات با كمي اختلاف پذيرفته شده اند ولي شيوه به كارگيري آنها ابتكاري، هنرمندانه و خردمندانه است نه اينكه كليشه‌اي باشد به همين دليل وسعت هر اصل به خلاقيت‌هاي فكري بشر و شرايط زمان و مكان بستگي دارد و بعضا حد و مرزي براي اين اصول نمي‌توان تعيين كرد و لذا در حد غير قابل تصوري در نحوه بكارگيري اصول دفاع غير عامل تنوع وجود دارد. در اين مقاله سعي گرديده است پس از تبيين اصول و ملاحظات دفاع غير عامل و موضوعات ذيربط، توصيه‌هايي چند در خصوص اقدامات دفاع غير عامل ارائه گرديده است.

*اقدامات اساسي دفاع غير عامل:

اقدامات اساسي در تامين دفاع غيرعامل شامل موارد ذيل مي‌باشد كه در تهيه طرح‌ها متناسب با ماموريت، وضعيت، موقعيت و شرايط زماني و مكاني و رده سازماني بايد مورد استفاده و بهره برداري لازم قرار گيرد. در ابتدا فهرست‌وار اصول دفاع غير عامل و ملاحظات آن را نام برده و سپس به تعريف هر يك از اصطلاحات مي‌پردازيم.

1- استتار (Camuflage)
2- اختفا (Concealment)
3- پوشش (Cover)
4- فريب (Deception)
5- تفرقه و پراكندگي (Separation and Dispersion )
6- مقاوم سازي و استحكام (Hardening)
7- اعلام خبر (Early Warning)
8- مكان يابي (Site Selection)
9- تحرك (Movement)
10- پناهگاه (Defilade)
11- جان پناه (Trench)
12- انضباط استتار (Camouflage Discipline)
13- حفاظت (Security)
14- سيستم اطفا حريق (Extinguishing System)
15- اقدامات درون سيستمي
16- آموزش و ايجاد فرهنگ دفاع (Training)
17- ايجاد موانع (ديوار - دكل - كابل - بالن) (Barrier)
18- عمليات دود. (Smoke Operation)
19- اقدامات بعد از بمباران(كنترل تردد، تخليه، مجروحين، كنترل خسارت، خنثي سازي بمب و ...)
20- ايمني (Safety)
21- مقابله با بمب ‌هاي گرافيتي E.M.P - H.P.M
22- ايجاد استحكامات صحرايي و سازه‌هاي موقتي (Field fortification)
23- ايجاد سازه‌هاي امن و مقاوم سازي تاسيسات. (Protective Structures)
24- دفاع غير عامل در مقابل حملات ويژه (ش.م.ه).

* اصول پدافند عامل:

مجموعه اقدامات بنيادي و زير بنايي است كه در صورت بكار گيري مي‌توان به اهداف پدافند غير عامل از قبيل تقليل خسارات و صدمات، كاهش قابليت و توانايي سامانه شناسائي، هدف يابي و دقت هدف گيري تسليحات آفندي دشمن و تحميل هزينه بيشتر به وي نائل گرديد.
در اكثر منابع علمي و نظامي دنيا اصول پدافند غير عامل شامل 6 الي 7 اقدام مشروحه ذيل مي‌باشد كه در طراحي و برنامه ريزي‌هاي و اقدامات اجرايي دقيقا مي‌بايست مورد توجه قرار گيرد.

1- استتار Camouflage
2- اختفا Concealment
3- پوشش Cover
4- فريب Deception
5- تفرقه و پراكندگي Separation And Dispersion
6- مقاوم سازي و استحكامات Hardening
7- اعلام خبر Early warning

تعاريف و اصلاحات

* پدافند (Active Defense)

عبارتست از بكارگيري مستقيم جنگ افزار، به منظور خنثي نمودن و يا كاهش اثرات عمليات خصمانه هوايي، زميني، دريايي، نفوذي و خرابكارانه بر روي اهداف مورد نظر.

* پدافند غير عامل (Passive Defense)

به مجموعه اقداماتي اطلاق مي‌گردد كه مستلزم بكارگيري جنگ افراز نبوده و با اجراي آن مي‌توان از وارد شدن خسارات مالي به تجهيزات و تاسيسات حياتي و حساس نظامي و غير نظامي و تلفات انساني جلوگيري نموده و يا ميزان اين خسارات و تلفات را به حداقل ممكن كاهش داد.

* دفاع غير نظامي (Civil Defsnse)

دفاع غيرنظامي تقليل خسارات مالي و صدمات جاني وارده بر غير نظاميان در جنگ يا در اثر حوادث طبيعي نظير سيل، زلزله، طوفان، آتش‌فشان، آتش‌سوزي و خشكسالي مي‌باشد، در منابع خارجي، وظايف دفاع غير نظامي شامل چهار عنوان ذيل مي‌باشد:

1- اقدامات پيشگيرانه و كاهش دهنده (Mitigation)
2- آماده سازي و امداد رساني (Preparation)
3- هشدار و اخطار (Response)
4- باز سازي مجدد (Recovery)

نكته:
ارائه تعريف دفاع غير نظامي در اين نوشتار در حوزه پدافند غير عامل نبوده و بيشتر در جهت آگاهي مخاطبين در تميز بين پدافند غيرعامل و دفاع غير نظامي مي‌باشد زيرا به دليل عدم شناخت جامع در بسياري از كتب، مقالات، و يا نوشتارهاي داخلي مشاهده گرديده است كه دو مفهوم ياد شده با همديگر اشتباه گرفته مي‌شود.

* مراكز حياتي و مراكز ثقل (Vital and Gravity Centers)
مراكز و تاسيسات حياتي و پر اهميت كشور مي‌باشند كه در صورت حمله و بمباران و انهدام آنها صدمات جدي به نظام اجتماعي، سياسي و نظامي كشور وارد شده، آنها را در يك مخاطره و بحران جدي قرار مي‌دهد.

* مراكز حياتي (Vita Centers)

مراكزي هستند كه در صورت انهدام كل يا قسمتي از آنها، موجب بروز بحران، آسيب و صدمات قابل توجه در نظام سياسي، هدايت، كنترل و فرماندهي، توليدي و اقتصادي، پشتيباني، ارتباطي و مواصلاتي، اجتماعي، دفاعي با سطح تاثيرگذاري در سراسر كشور گردد.

*مراكز حساس (Critical Centers)

مراكزي هستند كه در صورت انهدام كل يا قسمتي از آنها، موجب بروز بحران، آسيب و صدمات قابل‌توجهي در نظام سياسي، هدايت، كنترل و فرماندهي توليدي و اقتصادي، پشتيباني، ارتباطي و مواصلاتي، اجتماعي، دفاعي با سطح تاثير گذاري منطقه‌اي در كشور گردد.

* مراكز مهم (Important Centers)

مراكزي هستند كه در صورت انهدام كل يا قسمتي از آنها، موجب بروز آسيب و صدمات محدود در نظام سياسي، اجتماعي، دفاعي با سطح تاثير گذاري محلي در كشور گردد.

* استتار و اختفاء (Camouflage & Concealment)

فن و هنري است كه با استفاده از وسائل طبيعي يا مصنوعي، امكان كشف و شناسائي نيروها، تجهيزات و تاسيسات را از ديده باني، تجسس و عكسبرداري دشمن تقليل داده و يا مخفي داشته و حفاظت نمايد.
مفهوم كلي استتار، همرنگ و هم‌شكل كردن تاسيسات، تجهيزات و نيروها با محيط اطراف مي‌باشد.
اختفا، حفاظت در برابر ديد دشمن را تامين مي‌نمايد و استتار امكان كشف يا شناسايي نيروها، تجهيزات و تاسيسات و فعاليتهاي را تقليل مي‌دهد.

* پراكندگي(‌Dispersion)

گسترش‌ باز و پخش نمودن و تمركز زدايي نيروها، تجهيزات، تاسيسات يا فعاليت‌هاي خودي، به منظور تقليل آسيب پذيري آنها در مقابل عمليات دشمن به طوري كه مجموعه‌اي از آنها هدف واحدي را براي دشمن تشكيل ندهند.

* تفرقه و جابجايي (Separation and Movement)

جداسازي، گسترش افراد، تجهيزات و فعاليت‌هاي خودي از محل استقرار اصلي به محلي ديگر به منظور تقليل آسيب پذيري، كاهش خسارات و تلفات مي‌باشد، مانند: انتقال هواپيما‌هاي مسافرتي به فرودگاه‌هاي دورتر از برد سلاح‌هاي دشمن و يا انتقال تجهيزات حساس قابل حمل از محل اصلي به محل موقت كه به علت عدم شناسايي و حساسيت مكاني، داراي امنيت و حفاظت بيشتري مي‌باشد.

*استتار، اختفاء و ماكت فريبنده CC&D

استفاده و بهره برداري از اقدامات تجهيزات و روش‌هايي براي پنهان نمودن، همگون سازي، تغيير شكل، شبيه سازي، ايجاد طعمه فريبنده و حذف شكل منظم هندسي اهداف در جهت ممانعت از كشف و شناسائي نيروها، تجهيزات، تاسيسات و فعاليت‌هاي خودي توسط سامانه‌هاي آشكار ساز و حساسه دشمن.

* فريب (Deception)

كليه اقدامات طراحي شده حيله‌گرانه‌اي كه موجب گمراهي دشمن در نيل به اطلاعات و محاسبه و برآورد صحيح از توان كمي و كيفي طرف مقابل گرديده و او را در تشخيص هدف و هدف گيري با شك و ترديد مواجه نمايد.
فريب، انحراف ذهن دشمن از اهداف حقيقي و مهم به سمت اهداف كاذب و كم اهميت مي‌باشد.

* مقاوم سازي و استحكامات (Fortification)

ايجاد هر گونه حفاظتي كه در مقابل اصابت مستقيم بمب، راكت، موشك، گلوله توپخانه، خمپاره و يا تركش آنها مقاومت نموده و مانع صدمه رسيدن به نفرات، تجهيزات يا تاسيسات گرديده و اثرات تركش و موج انفجار را به طور نسبي خنثي نمايد. پناهگاه، جان پناه، سازه‌هاي امن و مقاوم‌سازي تاسيسات، ايجاد استحكامات صحرايي و سازه‌هاي موقتي، دال بتني، كيسه شن، خاك‌ريز، بشكه شن و يا استوانه بتني و ... جزء استحكامات محسوب مي‌شوند.

* اعلام خبر (Earlywarning)

آگاهي و هشدار به نيروهاي خودي مبني بر نزديك بودن عمليات تعرضي دشمن.
اين هشدار كه براي آماده شدن مي‌باشد، ممكن است چند ساعت، چند روز و يا زماني طولاني‌تر از آغاز مخاصمات اعلام گردد.
دستگاه‌ها و وسايل اعلام خبر شامل رادار، ديده‌باني بصري، آژير، بلندگو، پيامها و آگاهي هاي هشدار دهند مي‌باشد.

* مكان يابي (Site selection)

يكي از اقدامات اساسي و عمده پدافند غير عامل، انتخاب مكان مناسب مي‌باشد تا آنجا كه ممكن است بايد از ايجاد تاسيسات حياتي و حساس در دشت‌هاي مسطح يا نسبتا هموار اجتناب كرد. زيرا تاسيسات احداث شده در چنين محل‌هايي را نمي‌توان از ديد دشمن مخفي نگاهداشت.
ايجاد تاسيسات حياتي و حساس در كنار بزرگراه‌ها، جاده‌هاي اصلي، كنار سواحل دريا، رودخانه‌ها و نزديكي مرزها موجب سهولت شناسايي و هدف يابي آسان آنها توسط دشمن مي‌گردد.
توضيح اينكه سه موضوع عمده كه مي‌بايست در مكان يابي به آن توجه خاص مبذول گردد به شرح ذيل مي‌باشد:

1- ماموريت (Mission)

امكان اجراي ماموريت در مكان تعيين شده موجود باشد.

2- پراكندگي (Dispersion)

وسعت مكان انتخابي به صورتي باشد كه امكان پراكندگي مناسب تاسيسات و تجهيزات را فراهم نمايد.

3- شكل عوارض و محيط (Terrain Pattern)

مكان انتخابي به گونه‌اي بايد باشد كه احداث تاسيسات و استقرار تجهيزات تا آنجا كه ممكن است باعث بهم خوردگي شكل طبيعي زمين نگرديده، ضمنا همرنگي با عوارض محيطي (روستايي، كويري، كوهستاني، جنگلي، شهري) حفظ شود.