واژه کتابداری به عنوان برابر واژه انگلیسی \\\"Librarianship\\\" انتخاب شده است. دانشمند بزرگ، شیالی رانگاناتان زمانی که در دههٔ۱۹۳۰از انگلیس به هندوستان بازگشت و درصدد راه‌اندازی این دانش نوین در هند برآمد، جامعه هند در فهم این واژه مشکل داشتند و در نتیجه ایشان واژه جدید \\\" Library Science\\\" یعنی علم کتابداری را جایگزین آن واژه نمود. امروزه در آمریکا این واژه بیشتر بکار گرفته می‌شود.

در دههٔ۱۹۹۰با اختراع ریزرایانه‌ها و در سال۱۹۹۰با اختراع وب و ورود این فناوری‌های نوین اطلاعاتی به پهنه کتابخانه‌های جهان این دانش نیز دستخوش دگرگونی‌های گسترده‌ای شد. در نتیجه پژوهشگران و استادان این رشته درصدد تغییر نام آن برآمدند و واژه \\\" Information\\\" یعنی \\\"اطلاعات\\\" یا \\\"اطلاع‌رسانی\\\" نیز به نام این دانش اضافه شد و امروز از آن به عنوان \\\" Library & Information Sciences\\\" یعنی: علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی یاد می‌شود. اگرچه در انگلستان و برخی کشورهای دیگر با عناوین دیگری از جمله \\\" Information Studies\\\" و \\\" Information Management\\\" نیز از آن یاد می‌شود. کتابداری افرادی را تربیت می‌کنند برای کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع رسانی. کار فارغ التحصیلان این رشته دانش و مهارتهایی است که اطلاعات به شکل مضبوط چاپی و الکترونیکی ثبت و ضبط می‌کنند گرد آوری می‌کنند، سازماندهی می‌کنند و اشاعه می‌دهند. در واقع محل فعالیت فارغ التحصیلان این رشته کتابخانه‌ها، آرشیوها و مراکز اطلاع رسانی است. در ایران از حدود ۶۵سال پیش این رشته با مقطع فوق لیسانس در دانشگاه تهران آغاز و هم اکنون حدود ۷۵گروه در دانشگاه ایران فعالیت دارند و ۴دانشگاه شهید چمران، فردوسی مشهد و دانشگاه تهران و واحد علوم تحقیقات تهران واحد شمال در مقطع دکترا فعالیت دارند. با ظهور منابع الکترونیکی و ورود کامپیوتربه کتابخانه‌ها ماهیت این رشته هم دگرگون شده و فارغ التحصیلان متناسب با تحولاتی که در این رشته رخ داده است با مهارتهای مختلف کامپیوتری و اینترنت آشنایی پیدا می‌کنند. در سال گذشته با توجه به تحولاتی که در این رشته رخ داده عنوان کتابداری به علم اطلاعات دانش شناسی تغییر یافته است. امروزه این دانش در ایران نیز گسترش یافته و زیرشاخه‌های تازه‌ای از جمله اطلاع‌شناسی و وب‌شناسی را هم در بر می‌گیرد.

در اصل یک کتابدار در زمینه‌های سازماندهی، بازیابی و پراکنش اطلاعات در قالب‌های گوناگونی اعم از کتاب، مجله، پایگاه‌های اطلاعاتی و اینترنت تخصص دارد.

همان طور که همه می دانید، اگر جامعه‌ای بخواهد پیشرفت کند و توسعه یابد، باید مردم آن جامعه از نظر سواد رشد بالایی داشته باشند و اطلاعات خود را به روز سازند.

کتابخانه‌ها برای این امر در تمام جوامع بشری بوجود آمده است. اگر کتابخانه بخواهد افراد بشری را به روز سازد، خود باید پویا باشد.

امروزه کتابخانه‌ها به صورت الکترونیکی در آمده‌اند، تا هر کس نیاز اطلاعاتی خود را در آن بر طرف سازد.

کارکنان کتابخانه‌ها که به کتابدار شهرت دارند، مسئول خدمات رسانی و اطلاع رسانی به تمام افراد مراجعه کننده هستند.

کتابدار باید از کار خود لذت ببرد و با مراجعه کننده با تبسم و خشنودی برخورد نماید، به طوری که افراد جذب کتابخانه‌ها شوند. کتابدار باید از خود مایه بگذارد و نگذارد که مراجعه کننده بدون اینکه نیازش بر طرف شود از کتابخانه بیرون آید.

امروزه اینترنت که دنیای اطلاعات است، در دسترس همگان قرار دارد و هر کس می‌تواند خود جویای مطالب باشد. ولی کتابدار به عنوان واسطه باید به این افراد کمک کند. زیرا بعضی مطالب از صحت و اعتبار کافی برخوردار نیستند و تنها کتابدار می‌تواند این مشکل را برطرف سازد.

کتابداری چیست؟ کتابداری یعنی اطلاع رسانی، برطرف کردن نیازهای اطلاعاتی، به روز ساختن اطلاعات افراد و کسی که این‌ها را ارائه دهد کتابدار است.

در ضمن برای اینکه یک کتابدار شویم باید در مراکز عالی و دانشگاه‌ها درس خواند و مهارت لازم برای این رشته را کسب نماییم. به جرات می‌توان گفت که از جمله عوامل پیشرفت مسلمانان در سال‌های اول در زمینه‌های علمی و فرهنگی، به توجه آنان به کتاب و کتابخانه ارتباط داشته است. چرا که همواره جمع آوریکتاب‌های سودمند و مفید و به عبارت دیگر کتابخانه‌های عظیم، نشانه پیشرفت یک ملت و جلوه واقعی توجه آنها به علم و دانش است. اما امروزه با وجود آن که ما در عصر ارتباطات و خانواده جهانی به سر می‌بریم، توجه لازم به کتابخانه‌ها که مرکز اصلی اطلاع رسانی هستند، نمی‌شود و نقش مهم و با ارزش کتابخانه را در حد مخزن کتاب، و کتابدار را در حد امانت دهنده کتاب پایین آورده‌ایم. هدف رشته کتابداری این است که کتابخانه‌ها جایگاه واقعی خود را به دست آورده و باعث رشد فرهنگی جامعه شوند.

گفتنی است که رشته کتابداری در مقطع کارشناسی دارای دو گرایش \\\"علوم انسانی\\\" و \\\"علوم پایه\\\" است که دانشجویان گرایش علوم انسانی درس‌هایی در زمینه مبانی علم حقوق، جغرافیای شهری، اقتصاد، تاریخ دین‌ها و مدیریت مطالعه می‌کنند و دانشجویان گرایش علوم پایه در زمینه ریاضیات، فیزیک، شیمی، آمار، زمین شناسی و فیزیولوژی اطلاعات پایه را به دست می‌آورند.

معرفي رشته

پيشرفت هاي سريع علمي و افزايش ميزان انتشارات مکتوب و غير مکتوب فرايند دستيابي به اطلاعات را پيچيده و مشکل کرده است. ضرورت برخورد علمي و فني مناسب با رشد روز افزون انتشارات براي ذخيره و بازيابي اطلاعات به منظور تسريع و افزايش دسترس پذيري آن براي همه کاربران در سطوح مختلف جامعه اهميت رشته کتابداري و اطلاع رساني را افزون کرده است.

مراکز اطلاع رساني در زمينه هاي مختلف موضوعي و تخصصي، اطلاعات مورد نياز پژوهندگان را گردآوري، تجزيه و تحليل و آماده استفاده مي کنند. کتابخانه هاي دانشگاهـــي به عنوان پشتيبان برنامه هاي آموزشـــي و پژوهشــــي مراکز آموزش عالي، کتابخانه هاي آموزشگاهي به عنوان تقويت کننده برنامه هاي درسي و کتابخانه هاي عمومي در جهت افزايش فرهنگ و دانش عمومي خدمات و منابع لازم را فراهم مي آورند. ايجاد، تجهيز، و اداره کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتي، و ارائه خدمات بهتر آنان ضرورت آموزش متخصصان اين رشته را بيشتر نمايان مي سازد.

دانش آموختگان اين گروه ضمن آشنايي با مباني نظري کتابداري و اطلاع رساني از توانايي هاي زير برخوردار مي شوند:

*انجام امور تخصصي، فني و خدماتي کتابخانه ها و مراکز اطلاع رساني

*نظارت بر فعاليت ها و رفع اشکالات فني و تخصصي

*برنامه ريزي و اداره انواع کتابخانه ها و مراکز اطلاع رساني

*اجراي امور پژوهشي در مسائل کتابداري و اطلاع رساني

كشور ایران با جمعیت حدود 70 میلیون كه 48 میلیون نفر از آنها باسواد هستند، كمتر از 1500 كتابخانه عمومی دارد كه تعداد كتاب بهترین و بزرگترین آنها به زحمت به 500 هزار جلد می رسد. این در حالی است كه كشور همسایه ما، آذربایجان، با جمعیت حدود 60 درصد جمعیت ایران 000/10 كتابخانه دارد و در كشورهای پیشرفته یك كتابخانه برای شروع كار باید 600 تا 700 هزار جلد كتاب داشته باشد.

البته در كشور ما جمعیت استفاده كننده از همین حداقل امكانات نیز بسیار اندك است و كتابخانه ها در ایران فعالیت چشمگیری ندارند. در واقع كشور ما با این كه زمانی مهدتمدن و دانش بوده و بزرگترین كتابخانه های عالم و نفیس ترین كتب را داشته است اكنون در زمینه كتاب و كتابخوانی دچار فقر فرهنگی است و كتابخانه ها، مراكزی ساكن و ساكت هستند كه فقط در دوران امتحانات دانش آموزان یا دانشجویان، قرائت خانه آنها شلوغ می شود.

بدون شك یكی از علل اصلی این مشكل، نبود كتابداران متخصص و علاقمند در كتابخانه های كشور است. كارشناسانی آگاه، باتجربه و تحصیل كرده كه توانایی ارزیابی نیازهای كتابخانه واحد مطبوع خود را داشته باشند و در جریان انتشار كتابهای جدید و خرید كتابهای مناسب قرار گیرند. این افراد باید قادر به سازماندهی منابع بوده، با فهرست نویسی مناسب امكان دست یابی مراجعه كننده به كتابهای مورد نظر را فراهم آورند و افراد خاص مانند معلولان، نابینایان و سالمندان نیز بتوانند از امكانات موجود در كتابخانه بخوبی استفاده كنند و در نهایت باید وضعیتی فراهم آید كه احساس نیاز برای مراجعه افراد به كتابخانه ایجاد شود. هدف رشته كتابداری و اطلاع رسانی كه در دانشگاهها و مراكز آموزش عالی كشور ما ارائه می شود، تربیت همین دسته از متخصصان است.

كتابخانه به منزله نهادی اجتماعی در نظر گرفته می شود كه از پنج قسمت تشكیل شده است. این پنج بخش عبارتند از : 1- بخش انتخاب و تهیه منابع كه باید با نیاز مراجعه كننده و امكانات منطقه ای هماهنگ باشد2- بخش فهرست نویسی برای استفاده بهینه مراجعه كننده از منابع موجود در كتابخانه3- بخش امانت 4- بخش مرجع5- بخش حفظ و نگهداری منابع.

در این میان، كتابداری مجموعه فعالیت هایی است كه فردی به عنوان كتابدار و شبكه ای به عنوان كتابداری انجام می دهد تا فرآورده هایش یعنی كتاب، نشریه، مجله فیلم، صفحه موسیقی و دیسك های كامپیوتری به دست مراجعه كننده برسد. به عبارتی كتابداری حلقه واسط بین بازار مصرف اطلاعات و تولید اطلاعات است.

كتاب دارای دو معنی است: یكی معنای محدود و دامنه ای بسته كه همان اوراق مكتوب به هم پیوسته و جلد شده است و اصطلاحاً به آن ?صورت گوتنبرگی كتاب? می گویند، و دیگری معنای گسترده آن است، كه به هر اثری كه به گونه ای ثبت و ضبط شده باشد گفته می شود. از این دیدگاه، نوار صفحه، لوح فشرده و حتی آنچه در اینترنت قابل دسترسی است \\\"كتاب\\\" تلقی می شود.

پسوند \\\"داری\\\" در كتابداری نیز به معنای اداره كردن و مدیریت كردن كتاب در همان معنای گسترده آن است. بنابراین كتابداری به سامان دادن كتاب می پردازد. اما این سامان دادن كتاب به چه معنا است؟ باید گفت كه هیچ اثری با این هدف تهیه و تدوین نمی شود كه به همان صورت منفعل و ایستا باقی بماند. بلكه هدف آن است كه دانش و اطلاعی را به دیگران انتقال دهد. در این میان، سامان دادن كتاب به معنای آماده كردن آن برای دستیابی آسان و سریع می باشد.

كتابداری دارای دو عنصر اساسی \\\"كتاب\\\" (با همان معنای وسیع) و دیگری \\\"انسان\\\" (به عنوان موجودی خواننده یا داننده كار) است و رشته كتابداری هموار كردن مسیر ارتباط میان دو عنصر كتاب و استفاده كننده از كتاب می باشد. برای آن كه بتوانیم این ارتباط را امكان پذیر كنیم، باید چگونگی پیوند میان آن دو را نیز بیاموزیم.

تمام دروس پایه و اختصاصی در رشته كتابداری (خصوصاً دوره كارشناسی) بر اساس همین سه وظیفه تدوین شده است. یعنی دانشجوی این رشته منابع و متون را می شناسد، از ویژگی انواع مواد انتشار یافته آگاه می گردد، محتوای آنها و چگونگی تبدیل اندیشه های موجود در ذهن نویسنده به پدیده ای عینی و قابل شناسایی را درك می كند و قابلیت ها و توانایی های رسانه های گوناگون از قبیل كتاب (به معنای محدود)، مجله، روزنامه، نوار، لوح فشرده، اینترنت و مانند آنها را درمی یابد.

از سوی دیگر دروسی نیز در برنامه این رشته هست كه برای شناخت انسان، چگونگی شكل گیری دانش و معرفت افراد در ذهن آنان، تاثیر محیط، فرهنگ و جامعه، برداشته ها و باورهای آنان قابل استفاده باشد باید مراجعان را به درستی بشناسیم، با محیط فرهنگی آنها آشنا باشیم و نیازهای اطلاعاتی آنها را تشخیص دهیم.

البته دانستن ویژگی های كتاب و خواننده به تنهایی برای انجام وظیفه كتابدار كفایت نمی كند. برای این كار لازم است با فرآیند ارتباط آگاه باشیم و بدانیم در چه شرایطی ارتباط آسان می شود و تحت چه شرایطی دچار اختلال می گردد. پس لازم است كه با حوزه ارتباطات نیز كم و بیش آشنا باشیم. به همین دلیل سه ضلع مثلث، كتاب، خواننده و ارتباط طی سالیان موضوع مطالعه پژوهش علاقمندان بوده، آثاری كه از این مطالعات برجای مانده، دستمایه مناسبی برای برنامه های درسی رشته كتابداری است.

به جرات می توان گفت كه از جمله عوامل پیشرفت مسلمانان در سده های اولیه در زمینه های علمی و فرهنگی، به توجه آنان به كتاب و كتابخانه ارتباط داشته است. چرا كه همواره جمع آوری كتب سودمند و مفید و به عبارت دیگر كتابخانه های عظیم، نشانه ترقی و پیشرفت یك ملت و جلوه واقعی توجه آنها به علم و دانش است. اما امروزه با وجود آن كه ما در عصر ارتباطات و خانواده جهانی به سر می بریم، توجه لازم به كتابخانه ها كه مركز اصلی اطلاع رسانی هستند، نمی شود و نقش مهم و با ارزش كتابخانه را در حد مخزن كتاب، و كتابدار را در حد امانت دهنده كتاب پایین آورده ایم. هدف رشته كتابداری این است كه كتابخانه ها جایگاه واقعی خود را به دست آورده، باعث رشد فرهنگی جامعه شوند.

گفتنی است كه رشته كتابداری در مقطع كارشناسی دارای دو گرایش \\\"علوم انسانی\\\" و \\\"علوم پایه\\\" است كه دانشجویان گرایش علوم انسانی دروسی در زمینه مبانی علم حقوق، جغرافیای شهری، اقتصاد، تاریخ ادیان و مدیریت مطالعه می كنند و دانشجویان گرایش علوم پایه در زمینه ریاضیات، فیزیك، شیمی، آمار، زمین شناسی و فیزیولوژی اطلاعات پایه را به دست می آورند.

توانمندی ها و ویژگی های لازم

شغل كتابداری در كشور ما به عنوان یك شغل كم زحمت و بی دردسر شناخته می شود. زیرا در ذهن بسیاری از افراد، تصور یك كتابدار مساوی است با فردی كه بیشتر ساعت كار خود را به استراحت یا گفتگو با دوستان و همكاران می گذارند و گاه نیز كتابی را به مراجعه كنندگان امانت می دهد و نام آن را در دفتری ثبت می كند. اما حقیقت امر این است كه یك كتابدار متخصص و علاقمند در ساعات كار، فردی فعال و پویا است و تمامی وقت او صرف مطالعه، تحقیق و برقراری ارتباطی سازنده با مراجعه كنندگان می شود. به همین دلیل دانشجوی این رشته باید خود را برای كاری پر از فعالیت و تحقیق جهت كسب دانش بیشتر آماده سازد.

رشته كتابداری با دانش اندوزی سر و كار دارد. بنابراین هر فردی كه دامنه مطالعات او گسترده تر باشد، قابلیت پیشرفت بیشتری در این رشته دارد، فردی كه از همه كس و همه چیز بیاموزد و آموخته ها را در كار خود به كار برد. زیرا قناعت به دانسته های موجود و خود را بی نیاز از ارتقاء و بهبود دانش و معرفت دانستن، آفتی خطرزا برای رشته كتابداری است.

فراگیری آهسته و پیوسته و شكیبایی و بردباری در برخورد با اطرافیان و پرسش كنندگان نیز دو ویژگی عمده است كه دانشجویان این رشته باید در خود بپرورانند و باید بتوانند با مردم ارتباط برقرار كنند. همچنین اصرار بر تحمیل نظرات خود به دیگران و خودداری از شنیدن و تحلیل كردن آراء آنان، كتابدار را به تدریج در چارچوب بسته بدون روزنه ای محبوس می كند و سبب می شود كه نه دیگران تاب تحمل او را داشته باشند و نه او بتواند دیگران را تحمل كند. پس سعه صدر، بردباری، عطش دانستن و فهمیدن، تلاش برای ارتباط سازنده با دیگران از جمله ویژگی های كسی است كه مایل است به عرصه كتابداری راه یابد و در مسئولیت های شغلی خود نیز كامیاب باشد.

این رشته از بین داوطلبان هر سه گروه آزمایشی ریاضی و فنی، علوم تجربی و علوم انسانی دانشجو می پذیرد.

آینده شغلی و بازار كار

با توجه به پیشرفت سریع جوامع انسانی و افزایش میزان انتشارات در زمینه های مختلف دانش بشری، ایجاد و گسترش كتابخانه ها امری الزامی است. از این رو كتابداری یكی از رشته هایی است كه چشم انداز فرصت های شغلی آن بسیار روشن است. كتابخانه های عمومی در سراسر كشور و كتابخانه های مدارس مقاطع مختلف هنوز چشم به راه كتابدارانی است كه دوره های دانشگاهی را طی كرده باشند. بخش اعظم فرصت های شغلی كتابخانه های دانشگاهی و تخصصی و مراكز اطلاع رسانی نیز هنوز آماده پذیرش فارغ التحصیلان این رشته است.

در نبود فارغ التحصیلان این رشته، كارشناسان رشته های دیگر مسوولیت ها و پست ها را برعهده گرفته اند. علاوه بر آن، كتابخانه ها هر چه وسیع تر شوند و مجموعه های آنها هر چه گسترده تر و پیچیده تر گردد، تعداد كتابداران شاغل در آنها نیز افزایش می یابد و این همه سبب می شود كه فارغ التحصیلان این رشته كمتر دغدغه یافتن شغل داشته باشند. برنامه های درسی این رشته نیز به گونه ای است كه قابلیت دانشجویان را برای قبول مسؤولیت در كتابخانه های مختلف و مراكز اطلاع رسانی گوناگون فراهم می آورد.

البته باید به این نكته نیز توجه داشت كه مراكز و كتابخانه هایی كه در صدد استخدام فارغ التحصیلان هستند، افراد شایسته تر را ترجیح می دهند و این بر دانشجویان است كه از آغاز ورود به رشته، به خودسازی و گسترش دانش و عمق بخشیدن به مهارت های خود بپردازند و از این طریق چشم انداز شغلی خود را پیشاپیش ترسیم نمایند.

درس های پایه

روانشناسی اجتماعی ،روانشناسی عمومی،تاریخ تمدن،مبانی جامعه شناسی،تاریخ ادبیات ایران،تاریخ ادبیات جهان،تاریخ عمومی فلسفه،متون اختصاصی انگلیسی 1 و 2 ،متون اختصاصی فرانسه 1 و 2

درس های اصلی

كتابخانه و كتابداری ،مجموعه سازی 1 و 2 ،سازماندهی مواد 1 و 2 و 3 و 4 ،مرجع شناسی عمومی (فارسی و عربی) ،ساختمان و تجهیزات كتابخانه ،مواد سمعی و بصری , مواد خدمات كتابخانه برای بزرگسالان نوسواد ،مواد خدمات كتابخانه برای كودكان و نوجوانان،ماشین نویسی فارسی ،ماشین نویسی لاتین ،اداره كتابخانه ،مرجع شناسی عمومی (لاتین)، اصول كار مرجع ،گزارش نویسی،كارآموزی 1 و 2 و 3 و 4

دروس تخصصی گرایش علوم انسانی و اجتماعی

آمار و احتمالات مقدماتی ،مبانی كامپیوتر و برنامه نویسی، مبانی سازمان و مدیریت، مبانی علم حقوق، مبانی تاریخ اجتماعی ایران ،جغرافیای شهری و روستاشناسی ،كلیات علم اقتصاد، روانشناسی كودك و نوجوان ،تاریخ ادیان، آشنایی با بانكهای اطلاعاتی

دروس تخصصی گرایش علوم پایه

تاریخ علوم ،زمین شناسی،ریاضیات عمومی،فیزیك عمومی،شیمی عمومی،آمار و احتمالات،فیزیولوژی عمومی،آشنایی با بانك های اطلاعات علوم پایه،مبانی كامپیوتر و برنامه نویسی،برنامه نویسی كاربردی