تاثير تمرين موضعی بر ميزان درصدچربي زير پوستي دانشجويان پسر غيرورزشکاردانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر

محمد دهقانپوری¹، دکترعليرضا رحيمی²، دکتريحيی سخنگوي³

¹دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، ² استاديار دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج،³عضو هيئت علمی دانشگاه علوم بهزيستی و توانبخشی تهران

مقدمه

در حال حاضر ورزش و فعاليت هاي بدني يكي از مهمترين ضرورت هاي زندگي بشر بخصوص در جوامع شهري که فاقد تحركات لازم جسماني در امور مختلف زندگي روزمره هستند، بشما ر مي‌رود. زماني كه زندگي براساس فعاليت ها ي جسمي افراد برنامه ريزي گردد و به طور ناخودآگاه فعاليت هاي جسمي و بدني بخش  عمده‌اي از زندگي انسا ن ها باشد، هيچ گاه ضرورت پرداختن به ورزش به صورت يک برنامه مرتب هفتگي  يا ماهانه محسوس نمي ‌گردد، كما اين كه در حال حاضر در جوامع روستائي اين حقيقت به وضوح قابل لمس  و مشاهده مي‌باشد. ليكن در جوامع شهري عدم تحرک كافي بدني و تغذيه غيراصولي مردم، روي هم  رفته باعث بوجود آمدن معضلاتي از جمله بيماري هاي قلبي و عروقي و مشكل اضافه وزن در افراد مي‌گردد، كه اصطلاحا بعنوان چاقي ناميده مي‌شود. در اين تحقيق، اصطلاح اضافه وزن و يا چاقي بعنوان ذخاير بيش از اندازه چربي در زير پوست مطرح بوده. بطور کلي زماني که بدن از طريق فعاليت هاي ورزشي نتواند در جريان متابوليسم چربي هاي موجود در بدن را وارد چرخه توليد انرژي كند. برخي از آنها در لايه‌هاي  زيرپوستي كه عمدتاً در نواحي سينه، شكم، ران مي‌باشد، تجمع  مي ‌يابند.

چربی های اضافه همان گونه که از اسم آنها پيدا است در بدن به عنوان يک بار اضافه بوده و از نظر افزايش قوا و يا بهبود عملکرد هيچ تاثيری نداشته و جنبه مخرب و منفی دارد(2). طبق تحقيقي كه توسط‌ آقاي اصغر توفيقي در سال 1383 صورت گرفت، نشان داد که چربی اضافه، آمادگی هوازی را کاهش می دهد و از توانايی اجرای بسياری از فعاليت ها که به پريدن و حرکت سريع نياز دارند، می کاهد(1و2) وبه عنوان يک عامل محدودکننده حرکت درمفصل به شمار می آيد( 5). علاوه بر اين در برخي از مواقع ميزان درصد چربي بدن بعنوان شاخص پيشگو در ارتباط با عوامل خطرزاي قلبي و عروقي مطرح است.

 بنابراين در كنار سود جستن از علم مدرن تمرين، كاستن از چربي هاي اضافه همواره مد نظر ورزشكاران و غير ورزشكاران بوده و هست. اين كه آيا ک كدام روش تمرين مي‌تواند در اين مسئله به مربيان و ورزشكاران كمك مؤثري نمايد همواره مورد پرسش بوده و افكار اشخاص ذيربط را مشغول داشته است. روي اين اصل تحقيقي در اين راستا و پي بردن به روش هايي كه مي‌تواند در كاستن از چربي به نحو مؤثري كمك نمايد بسيار مهم و قابل توجه مي‌باشد. علاوه بر اين برخي از افراد بدليل وضعيت جسمي، امكان كاهش چربي از طريق روش هاي تمريني رايج و شناخته شده را ندارند، همچون كساني كه به سبب مشكل در قسمت پايين تنه امكان تمرين و كاهش چربي از طريق فعاليت هايي مثل دويدن، دوچرخه سواري و فعاليت هايي از اين قبيل را ندارند و يا كساني كه بدليل محدوديت حركتي در مفصل مربوطه امكان انجام فعاليت به شكل حركتي را ندارند. بنابراين يافتن راه حلي علمي از طريق تمرينات مختلف ورزشي از جمله استفاده از شيوه‌هاي تمريني ايزومتريك، ايزوتونيك و تركيبي از هر دو روش شايد بتواند به بسياري از افراد در زمينه كاستن از چربي هاي اضافي بدن كمك مؤثر نمايد و اطلاعات مفيدي را در زمينه اثرات انواع انقباضات عضلاني بر تغييرات درصد چربيها در اختيار ما قرار دهد.

مبانی نظری تحقيق

ترکيب بدني

 به درصدي از وزن بدن اطلاق مي شود که ترکيبی است از چربی، نسبت به وزن خالص يا بدون چربی(3).  به اعتقاد متخصصين و دست اندرکاران امر ورزش،ترکيب بدني افراد چه در بعد سلامت عمومي و چه در مورد ورزشکاران رشته هاي مختلف حايز اهميت بسياراست،ترکيب بدني جزء اصلي آمادگي بدني به لحاظ تناسب اعضاء،اندام ها،عضلات و بافت ها بوده و هر چه قدر افراد جامعه به صورت تک به تک دراين مورد متناسب ترباشد مي توان نتيجه گرفت که آن جامعه سالم تر و به دور از مشکل اضافه وزن بوده و نهايتا از بسياري بيماري هاي مرتبط با اين امر از قبيل چاقي،فشار خون بالا،ميزان قند بالا و ... دور خواهد بود.

 چربی زيرپوستی:

 چربی بدن در بافت چربی نگهداری می شود که در اندام های گوناگون داخلی همانند قلب، کبد، شش و غيره و همچنين در لايه های زيرپوستی قرار دارد که عمدتا در نواحی سينه، شکم و ران انباشته می شود(13).

تحقيقات انجام شده

- محمد باقر نيكزاد (1373) در تحقيقي با عنوان "اثرات يك برنامه موضعي بر چربي زير پوستي چند ناحيه از بدن" نشان داد كه در يك برنامه 8 هفتگي (5 روز در هفته) تمركز يافته در ناحيه شكم، سبب كاهش معني داري در چربي تحت جلدي نقاط مختلف بدن (شكم، ران، سينه، كتف) و درصد چربي  بدن، افزايش معني داري در چگالي بدن و تعداد دراز و نشست افراد در يك دقيقه شده است، همچنين تغيير معني داري در وزن بدن و محيط شكم آزمودني ها مشاهده نشده است، از طرفي كاهش چربي تحت جلدي در موضع‌ تمرين داده شده (ناحيه شكم)، همراه با كاهش چربي تحت جلدي در مواضع غيرتمريني (ران، سينه، كتف) بوده است كه وجود همبستگي زياد و معني دار بين اين مواضع (شكم با ران، شكم با كتف، شكم با سينه) حكايت از ارتباط و وابستگي كاهش چربي در همه مواضع را مي ‌نمايد (6).

- پروانه رياحي (1376) در تحقيقي با عنوان" مقايسه و تأثير دو نوع روش تمريني موضعي و عمومي بر ميزان چربي زير پوستي چند ناحيه از بدن زنان 40-20 سال" صورت گرفت. در اين تحقيق تعداد 21 نفر آزمودني داوطلب پس از آزمون درصد چربي بدن بصورت گروه هاي مشابه  درآمده وبطورتصادفي در گروه هاي تمرينات عمومي، و گروه گواه جهت انجام تحقيق قرار داده شدند و برنامه تمريني را به مدت 10 هفته اجرا شد و نتايج زير بدست آمد (4).

- اسكينر[1] و همكاران او (1964) در برسي تاثير برنامه ورزش استقامت را با تواتر 3 بار در هفته  و هر نوبت 40 دقيقه كار، براي مدت 6 ماه بر تغييرات  تداومي تركيب بدن، به  روش چگالي سنجي مطالعه كردند. داده‌هاي اين پژوهش نشان داد كه وزن مخصوص بدن از058/1 به 063/1 افزايش پيدا كرد و مجموع شش موضع چربي زير جلدي  از7/107 به 3/99 ميليمتر تقليل يافت (10).

- ويلمور[2]و همكارانش (1970) در تحقيقي تحت عنوان"تاثير10 هفته برنامه تمريني دوي جاگينگ بر تغييرات تركيب بدن" ، تغييرات تركيب بدن 55 مرد 17 تا59 سال را متعاقب دوي جاگينيگ با تواتر سه روز در هفته و براي مدت 10 هفته بررسي كردند. متغيرهاي وزن كل، درصد چربي و مجموع چهار نقطه از هفت نقطه چربي زير جلدي كاهش يافت، در حاليكه چگالي بدن بطور بارز افزايش پيدا كرد (14).

- جانسون [3]و همكارانش (1972) در تحقيقي 32 دانشجوي زن جوان را طي برنامه استقامتي به مدت ده هفته روي چرخ كارسنج مطالعه نمودند. برنامه روزانه ي30 دقيقه تمرين با تواتر پنج روز در هفته بود. در پايان كار وزن بدن تغييري نكرد، اما چهار موضع ضخامت لايه چربي زير جلدي كاهش يافت و بدنبال آن چربي از 9/24 به 8/22 درصد كاهش پيدا كرد (8).

- اسكات [4] و همكاران او (1963) به منظور مقايسه روشهاي تمريني موضعي و عمومي بر تركيب بدن22 زن دانشجو را با درصد چربي بدن در محدوده 41-8 درصد مورد مطالعه قرار دادند. در انتهاي برنامه تمريني اختلاف معني داري در داخل گروه ها مشاهده شد اما بين تمرينات موضعي و عمومي اختلاف معني داري مشاهده نگرديد (2).

-استانلي[5] و همکارانش (1994 ) تحقيقي با عنوان " اثرات حجم تمرين بر قدرت و هايپرتروفي عضلات همسترينگ و چهار سر ران در دانشگاه فلوريدا" انجام دادند که اين تحقيق اثرات تمرين مقاومتي با شدت بالا، بر نيروي گشتاوري ايزومتريک،ضخامت چربي،قبل و بعد از 14 هفته تمرين و هفته اي 3 روز تمرين مشخص مي کنند که با استفاده از يک ست با حجم پايين در يک گروه با تعداد 18 نفر ،هيج کاهش معني داري در ضخامت چربي ران مشاهده نشد،ولي در گروه دوم، تمرين با سه ست،با حجم بالا،کاهش معني دار، در ضخامت چربي ناحيه ران مشاهده شد(11 ).

هانتر[6] و همکارانش (2002) در مطالعه اي اثر تمرين مقاومتي را در توزيع چربي بدن12 زن و 14 نفرمرد در محدوده سني 77-21 سال را بررسي کردند و نشان دادند که افزايش توده چربي آزاد براي هر دو جنس مرد و زن به طور يکساني معني دار است و از طرفي نشان دادند که چربي بدن در مردان و زنان به طور يکساني کاهش دارد.همچنين کاهش چربي شکم زنان معني داربوده،در حالي که کاهش چربي شکم مردان معني دار نبوده است.احتمالا عدم معني داري در مردان به علت وجود درصد چربي پايين در آزمودني هاي مرد بوده است(7).

ورني[7] و همکارانش ( 2006) در مطالعه اي تاثير ترکيب تمرين استقامتي اندام تحتاني و تمرين مقاومتي اندام فوقاني را بربهبود اجرا و شاخص  هاي سلامتي بعد از 14 هفته تمرين ، روي مردان بزرگسال بررسي نمودند. نشان دادند که با کاهش 3/1 درصد، درصد چربي بدن، به طورمعني داري کاهش يافته است. همچنين مقدار چربي شکم با کاهش 12 درصدي، از نظر آماري کاهش معني داري داشته است(12).

کان[8] و همکارانش(2007) در تحقيقي تاثير تمرينات تعادلي برپاسخ فيزيولوژيکي و رواني بدن بررسي نمودند. در اين تحقيق تعداد 17 نفر مرد با ميانگين سني 43 به مدت 12 هفته و هفته اي 3 جلسه به مدت 90 دقيقه به تمرينات تعادلي پرداختند. در پايان گروه تجربي در مقايسه با گروه کنترل از درصد چربي پايين تري برخوردار بودند. با توجه به اين که تمرينات تعادلي بسته به ماهيتي که دارند به صورت ايستا انجام گرفته است. بنابر اين مي توان نتيجه گرفت که انقباضات ايزومتريک در اين تحقيق تاثير معني دار در کاهش درصد چربي آزمودني ها داشته است(9).

نتيجه گيری

1-  تمرين موضعی بر کاهش ضخامت چربی ناحيه سينه آزمودنی ها تاثير داشته واين کاهش در سطح احتمال 1% معنی دار بوده است(0038/0 = p).

2-  تمرين موضعی بر کاهش ضخامت چربی ناحيه شکم آزمودنی ها تاثير داشته واين کاهش در سطح احتمال 1% معنی دار بوده است(0006/0 =P).

3-تمرين موضعی بر کاهش ضخامت چربی ناحيه ران آزمودنی ها تاثير داشته واين کاهش در سطح احتمال 1% معنی دار بوده است(0048/0=P).

4-  تمرين موضعی بر کاهش مجموع ضخامت چربی زير پوستی سه ناحيه سينه، شکم و ران، تاثير داشته و  اين کاهش در سطح احتمال 1% معنی دار بوده است(0007/0=P).

5-  تمرين موضعی بر کاهش درصد چربی زير پوستی آزمودنی ها، تاثير داشته واين کاهش در سطح احتمال 1% معنی دار بوده است(0034/0 =P).

6-  بيشترين مقدار کاهش ضخامت چربی مربوط به ناحيه شکم با 2083/3 ميليمتر و کمترين مربوط به ناحيه ران با 625/1 ميليمتر می باشد.

7-طبق نتايج تحقيق با کاهش ميانگين 2 ميليمتر، 18/15 درصدضخامت چربی سينه ازمودنی ها کاهش داشته است.

8-طبق نتايج تحقيق با کاهش ميانگين 2083/3 ميليمتر، 70/12 درصدضخامت چربی شکم آزمودنی ها کاهش داشته است.

9-  طبق نتايج تحقيق با کاهش ميانگين 625/1 ميليمتر،75/7 درصد ضخامت چربی ران آزمودنی ها کاهش داشته است.

10-طبق نتايج تحقيق با کاهش ميانگين 833/6 ميليمتر،50/11درصد مجموع ضخامت چربی سه ناحيه آزمودنی ها کاهش داشته است.

11-طبق نتايج تحقيق با کاهش ميانگين 85/1 درصد، درصدچربی زيرپوستی آزمودنی ها 30/11 درصد کاهش داشته است.

منابع و مآخذ

1- البرتس، بروس. مباني زيست شناسي سلولي_ ترجمه بهاروند، حسين و همکارن_ انتشارات تابش انديشه 1382

2- پولاک _ ويلمور_ فيزيولوژي ورزشي باليني _ ترجمه ناظم، فرزاد و فلاح محمدي، ضيا _ انتشارات دانشگاه بوعلي سينا 1379

3- توفيقي، اصغر_ هنجاريابي WHR،WC،BMR ،درصد چربي بدن ، و ميزان فعاليت بدني مردان 30 تا 55 ساله شهر تهران و ارزيابي ارتباط آنها با عوامل خطرزاي قلبي و عروقي. پايان نامه کارشناسي ارشد _ دانشگاه تربيت مدرس 1382

4- رياحي بني، پروانه _ مقايسه و تاثير دو نوع روش تمريني موضعي و عمومي بر روي ميزان چربي زير پوستي پنج ناحيه از بدن زنان 40 – 20 ، واحد خوراسگان 1376

5- نادري، عزت الله، سيف نراقي، مريم _ روش هاي تحقيق و چگونگي ارزشيابي آن در علوم انساني با تاکيد برعلوم تربيتي، دفتر تحقيقات و انتشارات بدر، چاپ يازدهم، زمستان 1375

6- نيکزاد، محمدباقر _ اثرات يک برنامه موضعي بر چربي زيرپوستي چند ناحيه از بدن _ پايان نامه کارشناسي ارشد _ دانشگاه تهران 1373

7- Hunter,GR.Bryan,DR.Wetzstein,CJ.Zuckerman,PA.Bamman,MM. resistance training and intra- abdominal adipose tissue in older men and women. Med Sci Sports Exerc.34 (6):1023-8, 2002.

8-Jonhson, R.E., Mastropaolo,J.A., and Wharton,M.A.:Exercise,dietary intake and body composition.J.Am.Diet.Assoc.61:399-403.1972.

9- Khan,RS.Marlow,C.Head,A.Phyisological and psychological responses to a 12-week body Balance training programe.J.Sci.Med Sport.2007.

10-Skinner, J.S., Holloszy, J.O., and Cureton,T.K.:Effects of a program of endurance exercises on physical Work capacity and anthropometric measurements of  15 middle-aged men.Am.J.Cardiol.14:747-752,1964.

11-Stanly, D.: The effect of training volume on strength and hypertrophy of the Quadriceps and hamstring muscles tests (M.S)-University of Florida, (1994).

12- Verney,J.Kadi,F.Saafy,MA.Piehl-Aulin,K.Denis,C.Combined lower body endurance and upper body resistance training improves performance and health parameters in healthy active elderly.EurJ Apple Physiol.97(3):288-97,2006.

13-- Wendy J.Bbb;Health/Fitness Instructors Hand book; Chapter5,Relative leanness,PP.52

14- Wilmore,J.H.,Royce,J.,Girandola,R.N,Katck,F.I,and catch , V.L.:body composition changes with a 10-week program of Jogging.Med.Sci. Sports.2:113-117, 1970.