چكيده 
اين مقاله مدارس را با نگاهي به ويژگي‌هاي مدرسه‌ها بر اساس نوع سازمان‌ها و فعاليت‌هاي محوري آنها تقسيم‌بندي مي‌كند. مدارس به پنج دسته تقسيم شده و شش محور سازماني مهم در ارتباط با اين مدرسه‌ها مورد بررسي قرار مي‌گيرند. پنج نوع مدرسه عبارتند از: سنتي، خام، داراي عملكرد بهبوديافته، پيشرو و داراي عملكرد عالي.
كليدواژه(ها) : مدرسه؛ مديريت مدرسه؛ انواع مدرسه؛ مدير مدرسه 

1- مقدمه
اين مقاله به شيوه‌اي جديد يك تقسيم‌بندي از مدارس به مديران مدرسه‌ها و مسئولان آموزش و پرورش ارائه مي‌كند. اين تقسيم‌بندي مدرسه‌ها و به طور طبيعي مديران آنها را به پنج دسته تقسيم مي‌كند و شش محور سازماني مهم را در ارتباط با اين مدرسه‌ها مورد بررسي قرار مي‌دهد. مديران محترم مدرسه‌ها مي‌توانند جايگاه خود را در جدول پيدا كنند و اگر متأسفانه خود را رديف‌هاي سنتي و خام يافتند، نسبت به تجديد نظر كلي در شيوه اداره مدرسه خويش اقدام كنند و در صورتي كه در ساير رديف‌ها هستند، در مورد حركت به سمت كيفيت‌گرايي، از تلاش بي‌وقفه باز نايستند.
2- تقسيم‌بندي مدارس
مدرسه سنتي
• منش‌ها عكس‌العملي هستند.
• سيستم‌ها جزء به جزء هستند.
رهبري/ برنامه‌ريزي استراتژيك
● سمت‌و‌سوي
مدرسه نامشخص و نامتغير است. 
● فرهنگ سازماني مبتني بر شرمنده كردن يا ترساندن خطاكار است. 
● رفتارهاي مديريتي ثابت است.
يادگيري
●تنها در مورد آموزش، حرف زده مي‌شود.
● اگر بودجه‌اي باشد و امكاناتي، دوره‌هاي آموزشي خاصي، براي افراد خاص گذاشته مي‌شود. 
● آموزش، مبتني بر احساس‌هاي زودگذر و آني است. 
نوآوري
نوآوري در مدرسه معني ندارد. 
● در تقابل با تجربه‌ها و كم‌تجربه‌ها، معلمان تازه‌‌كار، با باتجربه‌ها همراه مي‌شوند. 
● معلمان نوآور، در انزوا باقي مي‌مانند. 
افراد
●ارزشيابي افراد، ذهني صورت مي‌گيرد و ملاك‌ها(اگرچه تعريف هم مي‌شوند) شخصي است. 
● تنها كار افراد و شغل و مهارت ايشان مورد تأكيد است. 
● اصول كاري مشخص در ارتباط با افراد (مثلاً سيستم پيشنهادها) وجود ندارد.

مشتريان
● تنها اوليا، دانش‌آموزان و معلمان كليدي راضي نگاه داشته مي‌شوند. 
● اين كه در لحظه برنامه‌ريزي، چه شكايتي و از سوي كدام مشتري مطرح شود، سمت ‌وسوي كار را ايجاد مي‌كند
امور عملكردي
● درصد قبولي محور است.
● امور مالي كنترل شده است.
● همواره به دنبال كاهش هزينه‌ها (به هر قيمتي كه باشد)هستند. 
● سيستم ‌هاي قانوني و آيين‌نامه‌هاي فراواني وجود دارد. 
مدرسه خام
• منش‌ها متغير هستند. 
• سيستم‌ها تغيير نمي‌كنند. 

رهبري/ برنامه‌ريزي استراتژيك
● تنها مدير مدرسه و نيز مديران بالاتر از او مي‌خواهند نقش‌‌آفرين و الگو باشند. 
● عمده بحث‌هاي استراتژيك در سطح مديران صورت مي‌پذيرد و معلمان نقشي در طراحي هدف‌ها و برنامه‌ها ندارند.
يادگيري
● معمولاً بر روي آموزش و يادگيري به عنوان يك امر مهم بحث مي‌شود. 
● تنها مي‌توان تغييرات معدودي در يادگيري سازماني پيدا كرد.
نوآوري
● به نوآوري، به عنوان يك امر ضروري براي ايجاد روش‌هاي كاري جديد نگاه مي‌شود، ولي هنوز راه سامان يافته‌اي براي بروز نوآوري به چشم نمي‌خورد.
افراد
● ارتباط بالا به پايين و رسمي در مدرسه حاكم است. 
●رضايت‌مندي كاركنان، به انحاي گوناگون مورد توجه مدير است و سعي در اندازه‌گيري آن به چشم مي‌خورد.
مشتريان
● بر حفظ وضع موجود تأكيد مي‌شود و سعي مي‌شود در اوليا، معلمان و دانش ‌آموزان به عنوان مشتري نارضايتي ايجاد نشود و به صورت غيررسمي، نوعي وفاداري سنتي به اين سه گروه مشتري به چشم مي‌خورد
امور عملكردي
● مدرسه، به دنبال آن است كه وضعيت خود را با متوسط استاندارد منطقه‌اي كه در آن واقع شده، مقايسه كند. 
● سعي مي‌شود در مصرف هزينه‌ها هم، استانداردها رعايت شود. 
● علاوه برسيستم‌هاي قانوني، آيين‌نامه‌هاي داخلي گوناگوني هم وضع شده‌ است.
مدرسه داراي عملكرد بهبود يافته
رفتارهاي سازماني تغيير مي‌كنند.
رهبري/ برنامه‌ريزي استراتژيك
●درمدرسه، برخي الگوهاي نقش‌آفريني وجود دارد. 
● علاوه بر مدير، چند لايه استراتژيك ديگر در برنامه‌ريزي مشاركت دارند.
يادگيري
● آموزش‌ها به صورت رسمي در مدرسه و بيرون آن صورت مي‌گيرد. 
● حاميان و قهرمانان مديريتي فعالي وجود دارند كه آموزش به همت آنها پيش مي‌رود
نوآوري
● درك جامع‌تري نسبت به نوآوري (به منزله ايجاد سيستماتيك روش‌هاي جديد قابل تكرار) به وجود آمده و برخي پروژه‌هاي داوطلبانه و نوآورانه معلمان، مورد توجه خاص مديران قرار مي‌گيرد
افراد
●روال‌هايي براي معرفي كردن و شناساندن افراد فعال موجود است. 
● بر روي فرهنگ سازماني بحث مي‌شود. 
●فرآيندهاي به كارگماري افراد، مبتني بر استراتژي‌هاي مدرسه است.
مشتريان
●برنامه‌هاي پيشوازانه در ارتباط با مشتريان، طراحي و به اجرا گذاشته مي‌شود. 
● برنامه‌هاي مدرسه، با نظر مشتريان طراحي مي‌شود و مشتريان، كم ‌و بيش خود را مشاهده مي‌كنند.
امور عملكردي
● علاوه بر كميت، كيفيت آموزش هم مدنظر است. 
● علاوه بر معيارهاي مالي، از معيارهاي غيرمالي هم براي بهبود عملكرد بهره گرفته مي‌شود.
●آيين‌نامه‌هاي داخلي توسعه يافته‌اند.
مدرسه پیشرو
سعي بر يكپارچگي است.
گردش در مشاغل وجود دارد و با وجود تخصص‌گرايي، همه در فعاليت‌ها نقش دارند.
رهبري/ برنامه‌ريزي استراتژيك
تصميم‌گيري‌ها تفويض شده‌ است. 
● مدير مدرسه در طراحي چشم‌اندازها دخالت دارد. 
● مدير مدرسه و مديران ارشد وي، به منزله تيم رهبري مدرسه‌ها كار مي‌كنند.
يادگيري
● نظارت مستمر وجود دارد. 
● درك ‌واضحي نسبت به اين موضوع وجود دارد كه تمام تغييرات مثبتي كه در مدرسه صورت مي‌گيرند، بر محور يادگيري هستند. 
● تأكيد واضح بر يادگيري همگاني، به منزله روش‌كليدي و مهارت دستيابي به موفقيت است.
نوآوري
مدير مدرسه و مديران ارشد، وظيفه خود را براي حمايت از طرح‌ها و ايده‌هاي مبتني بر نوآوري مي‌شناسد و فرهنگ سئوال پرسيدن را تشويق مي‌كند. 
● روش‌هاي دريافت و اجراي ايده‌هاي جديد در مدرسه نهادينه شده‌اند
افراد
● كاركنان مدرسه، نسبت به نقش خود در فرآيندها آگاه هستند. 
● بر اندازه‌گيري عملكردها تأكيد چنداني نمي‌شود و اين مسئله در مغايرت با فرهنگ سازماني و فرآيندها است. 
● از افتادن در ‌دام‌ اعداد و ارقام جلوگيري مي‌شود.
مشتريان
●مشتريان، بي‌بروبرگرد در تصميم‌گيري‌ها دخالت دارند. 
● به طور مستمر و معمول، از مشتريان بازخورد گرفته مي‌شود. 
● از طرف مدرسه، به طور دائم، به مشتريان پيشنهادهايي ارائه مي‌شود.
امور عملكردي
● مدرسه به دنبال آن است كه علاوه بر آن كه كميت و كيفيت را با هم پي‌گيري مي‌كند، در ايجاد شناخت در فراگيران خود هم كوشش كند.
مدرسه داراي عملكرد عالی
تقويت عملكردها، صرفاً در مسير چشم‌اندازهاست.
سيستم‌ها توانمند، انعطاف‌پذير و پويا هستند.
رهبري/ برنامه‌ريزي استراتژيك
● فلسفه اداره مدرسه غيرقابل تغيير است؛ حتي در شرايطي كه مدير مدرسه و مديران ارشد تغيير كنند. 
● متوليان بر عمليات بلندمدت( و نه روزانه) تمركز دارند. 
● همه افراد، هر روز با چشم‌انداز مدرسه سازگار شده، با آن زندگي مي‌كنند
يادگيري
● بهبود مستمر از پايين به بالا، بخشي از فرهنگ مدرسه است. 
● برنامه‌هاي يادگيري توسط همگان اجرا مي‌شود.
● سازگاري با فرهنگ مدرسه، يكي از پيش نيازهاي هر نيروي جديدي است كه به مدرسه وارد مي‌شود.

نوآوري
●بر نوآوري و خلاقيت كاركنان مدرسه، از سوي مدير تمركز مي‌شود. 
● همواره جريان خروشاني از نوآوري‌ها و فرايندهاي جديد براي بهبود مسير ياددهي- يادگيري، در مدرسه به چشم مي‌خورد.

افراد
● ارتباطات مدير مدرسه با كاركنان و مديران ارشد، دوطرفه و متعادل است.
● مدرسه، از همه توانمندي‌هاي همه كاركنان، دانش ‌آموزان و اولياي خود، به طور كامل استفاده مي‌كند. 
● افراد، به طور خودانگيخته كار مي‌كنند و جابجايي كاركنان، مگر در موارد اضطرار، صورت نمي‌پذيرد

مشتريان
● تعامل با مشتريان به بالاترين حد خود مي‌رسد تا هدف‌هاي مدرسه تأمين مي‌شود. 
● مدير مدرسه به دنبال آن است كه مشتريان، با خودانگيختگي كامل، به سوي مدرسه وي روي‌ بياورند.
● به طور مستمر، نيازهاي مشتريان توسط مدرسه پيش‌بيني مي‌شوند و برنامه‌هايي براي آنها به اجرا در مي‌آيد
امور عملكردي
●در مدرسه علاوه بر توجه به كميت و كيفيت و ايجاد شناخت در فراگيران، راه‌هاي رسيدن به شناخت هم مورد عنايت قرار مي‌گيرد (معرفت و شناخت نسبت به خود و جهان هستي).
● تمامي معيارهاي عملكردي مدرسه، به طور مستقيم رقابتي و در مقايسه با وضع حال و آينده مدرسه‌هاي جهان است.