آیازلزله خوزستان راتهدید می کند

نویسنده: رسول صالحی 
  

قبل ازپرداختن به موضوع تهدیدزلزله برای خوزستان ،به تحلیلی اجمالی وکارشناسی به ماهیت وجودی زلزله میپردازیم.اصولا زلزله به لغزش وخرد شدن سنگهای محل تلاقی دو صفحه ازصفحات کره زمین به هم اطلاق می شود،حال می خواهیم  بدانیم که منظوراز صفحات ومحل اتصال این صفحات به هم چیست؟دریک توضیح ساده اگر کره زمین رابه یک توپ شیشه ای یایک تخم مرغ تشبیه کنیم وترکهایی بر روی سطح آن ایجاد نماییم، هرکدام از صفحات وسطح های ایجاد شده برروی آن یک صفحه ومحل اتصال صفحات به هم که بصورت زیگزاک میباشد گسل نامیده میشود.حال به این نکته می رسیم که دلیل لغزش و اصولاً حرکت صفحات کره زمین چیست؟و تکان زمین و زلزله چگونه و در چه نقاطی اتفاق می افتد؟

کره زمین از سه لایه یعنی پوسته،گوشته و هسته تشکیل گردیده است.

پوسته که ضخامت و عمق آن تا 100 کیلومتر می باشد لایه رویی و سخت و سنگی زمین را تشکیل می دهد،گوشته لایه نیمه مذاب در زیر لایه پوسته و هسته لایه مذاب«سنگهایی که بدلیل فشار لایه های رویی و گرمای ناشی از فشار مذاب می باشند»درونی زمین می باشد.پوسته یا لایه رویی زمین به و صفحات تشکیل دهنده آن دلیل نیمه مذاب و سیال بودن لایه زیرین یا گوشته حرکتهایی را نسبت به همدیگر داشته بطوریکه بر اساس یک نظریه،تمام قاره های زمین در میلیاردها سال پیش یک سطح پیوسته را تشکیل می دادند و بر این اساس وقتی یک صفحه در حین حرکت به یک صفحه دیگر برخورد می نماید صفحه مجاور جلوی حرکت صفحه در حال حرکت را گرفته تا جایی که نیروی فشاری صفحه در حال حرکت به حدی برسد که در محل اتصال سنگهای محل اتصال دو صفحه که گسل نامیده  
 
 
 
 
 

میشود را خرد و دچار لغزش و حرکت نماید که فرایند این موضوع دو نوع امواج طولی و عرضی است که 

قسمت مخرب زلزله ناشی از امواج عرضی برخورد و خرد شدن سنگهای ما بین دو صفحه می باشد.

حال می خواهیم به سوالاتی که همواره در ذهن مردم خوزستان است بپردازیم. 
 
 

آیا زلزله قابل پیش بینی است؟

چرا زلزله در ایران بیشتر از نقاط دیگر مانند ژاپن خرابی در بر دارد؟

کدام شهرها در مسیر گسل قرار داشته و عرض گسل چند متر یا کیلومتر است؟

چه شهرهایی در استان زلزله خیز می باشند؟

در خصوص پیش بینی زمان زلزله باید گفت:تا کنون هیچ علم و تکنولوژی در جهان نتوانسته زمان زلزله را پیش بینی کند و اولین علامت بروز زلزله معمولاً چند ثانیه قبل از وقوع آن بدلیل رسیدن امواج طولی آن به زمین که سرعت بالایی داشته و غیر مخرب می باشند قابل تشخیص است که این امواج تنها توسط حیوانات و دستگاههای زلزله نگار قابل درک است.

اما این امیدواری وجود دارد با پیشرفت علم در سالهای آتی با مطالعه بر روی انرژی فشاری زخیره شده در گسلها و مقاومت و ضخامت سنگهای آن زمان تقریبی آن قابل پیش بینی شود.

همچنین در خصوص این موضوع که چرا بعضی زلزله ها با بزرگی مثلاً 6 ریشتر در کشور ژاپن دو کشته داشته و همین زلزله در شهرهای ایران دهها هزار نفر،باید گفت:میزان تلفات و خرابی یک زلزله تابع چند پارامتر است و نمی توان شدت زلزله را معیار خرابی و تلفات زلزله دانست که این پارامترها عبارتند از:

1)عمق و نوع زلزله از سطح زمین:زلزله ها از نظر عمق وقوع،به سه دسته زلزله های سطحی با 40 کیلومتر عمق،زلزله های نیمه عمیق تا 60 کیلومتر عمق و زلزله های عمیق تا 100 کیلومتر عمق تقسیم می شوند و مسلماً زلزله ای در عمق 100 کیلومتر از سطح زمین رخ دهد امواج آن قبل از رسیدن به زمین تمام انرژی خود را از دست داده و شاید یک زلزله 7 ریشتری را در حد یک زلزله بسیار ملایم ضعیف نماید.در صورتیکه یک زلزله در عمق 15 کیلومتری«بم» با شدت کمتر دهها هزار نفر تلفات در بر خواهد داشت که البته بدلیل جوان و کم قطر بودن صفحه ایران معمولاً تمام زلزله ها در ایران از نوع سطحی خواهد بود.

2)مدت زمان زلزله:

دومین پارامتر در میزان خرابی زلزله مدت زمان زلزله زمین می باشد.بعنوان مثال یک زلزله  6 ریشتری با زمان 20 ثانیه خرابی بیشتری از یک زلزله 7 ریشتری با زمان 5 ثانیه خواهد داشت،چرا که ساختمانها در زمان زلزله بر اساس سختی بنا مدتی در مقابل خرابی مقاومت می نماید و هر چه زمان بیشتر شود ساختمانهای بیشتری مقاومتشان به پایان خواهد  رسید.

3)نوع مصالح و طراحی و نحوه اجرای ساختمانها:

هر چند در زمینه طراحی مهندسی با وجود برنامه های پیشرفته در ایران قابل رقابت با طراحیهای جهان هستیم و از نظر مصالح نیز فاصله زیادی با استانداردهای جهانی نداریم اما متاسفانه در زمان اجرا ساختمانها یا بدون طراحی و محاسبه اجرا می شوند و یا نکات اجرایی را در نظر نمی گیریم.حال به پاسخ سوال دیگر می پردازیم یعنی کدام شهرها خطر وقوع زلزله بیشتری را دارند؟

همانگونه که گفته شد،زلزله بدلیل لغزش سنگها در محل اتصال درصفحه«گسل» ایجاد می شود پس مسلماً شهرهایی که بر روی گسل واقع شده اند خطرات بیشتری نسبت به سایر شهرهای استان و کشور دارند و بر همین اساس شهرهایی که بر روی گسل اتصال دو صفحه ایران و عربستان واقع شده اند بیشترین خطر وقوع زلزله را در کمین خواهند داشت که شهرهای ایذه،مسجد سلیمان و لالی تقریباً در همین مسیر واقع شده اندودراین شهرهامیبایست ازساخت وساز در مسیر گسل به اندازه عرض گسل اجتناب ورزیده و شهرها را از روی گسل خارج نمود و ساختمانهای ایجاد شده موجود بر روی گسلها را مقاوم سازی نمود.