تاریخچه

این ماده را از قرنها پیش بصورتگاز در آتشکده و یا به فرمقیر (کاده ای که پس از تبخیر مواد فرار یاسبک نفت از آن باقی می‌ماند) می‌شناخته‌اند یا بطوری که در کتب مقدس و تاریخی اشارهشده است که در ساختمان برج بابل از قیر استفاده گردیده و کشتی نوح و گهواره موسینیز به قیر اندوده بوده است. بابلی‌ها از قیر بعنوان ماده قابل احتراق در چراغها وتهیه ساروج جهت غیر قابل نفوذ نمودن سدها و بالاخره جهت استحکام جاده‌ها استفادهمی‌کرده‌اند.
مدت زمان مدیدی ، مورد استعمال نفت فقط برای مصارف خانگی و یابه عنوان چرب‌کننده‌ها بود، اما از آغاز قرن شانزدهم میلادی روز به روز موارداستعمال آن رو به افزایش نهاد تا اینکه در سال1854دو نفر داروساز وجود یکفراکسیون سبک قابل اشتعال را درروغن زمینی تشخیص دادندو همچنین به کمکتقطیر ، مواددیگری بدست آوردند که برای ایجاد روشنایی بکار می‌رفت. بر اساس این کار آزمایشگاهیبود که بعدا دستگاههای عظیمتصفیهنفت طرح‌ریزی و مورد بهره برداری قرار گرفت. صنعت نفت در آتازونی در سال1859شروع شد.

تاریخچه استخراج نفت در ایران

صنعت نفت ایران نیز از سال1908پساز هفت سال تفحص مکتشفین و کشف نفت درمسجدسلیمانواقع در دامنه جبال زاگرس، پا به عرصه وجود گذاشت.

نفت خام

امروزه چاههای نفت متعددی در سراسر جهان وجود دارد که از آنها نفتاستخراج می‌کنند و به نفتی که از چاه بیرون کشیده می‌شود،نفت خام می‌گویند. نفت خام را تصفیه می‌کنند، یعنی هیدروکربنهای گوناگونی را که نفت خام ازآنها تشکیل شده است از یکدیگر جدا می‌کنند که به این کارپالایشنفت می‌گویند و در پالایشگاهها این کار انجام می‌شود. نفت منبع انرژی و سرچشمهمواد اولیه بسیاری از ترکیبات شیمیایی است و این دور از عوامل اصلی اقتصادی مدرنبشمار می‌رود. در صنایع جدید از ثروت بیکران و تغییر و تبدیل مواد خام اولیه آنبی‌اندازه استفاده می‌شود.

تشکیل نفت

نحوه پیدایش نفت دقیقا تشخیص داده نشده و در این مورد فرضیاتگوناگونی پیشنهاد شده است. برخی از این تئوریها ، مربوط به موادمعدنی و بعضی دیگر مربوط به ترکیباتآلی می‌باشد.

تشکیل نفت از مواد معدنی

اساس این فرضیه بر این است که کربورهایفلزی تشکیل شده در اعماق زمیندر اثر تماس با آب‌هایی که در زمین نفوذ می‌نماید، ابتدا ایجادهیدروکربورهای استیلنیبا رشته زنجیر کوتاهمی‌کند. سپس هیدروکربورهای حاصل در اثر تراکم و پلیمریزه شدن ایجاد ترکیبات پیچیدهوکمپلکس رامی نماید که اغلب آنها اشباع شده است.

تشکیل نفت از مواد آلی

بر اساس این فرضیه تشکیل نفت را در اثر تجزیه بدنحیوانات در مجاورتآب و دور ازهوامی‌دانند. زیرا در این شرایط ، قسمتاعظم موادازته وگوگردی تخریب وموادچرب باقیمانده در اثرآب ،هیدرولیز می‌گردد. اسیدهای چربحاصله ، تحت اثرفشار و درجه حرارت بااز دست دادن عوامل اسیدی تولید هیدروکربورهائی با یک اتم کربن کمترمی‌نماید.

"انگلرEngler" از تقطیر حیوانات دریائی توانستهاست مواد نفتی را تهیه نماید و با توجه به خاصیت "چرخشنوری" مواد نفتی که علت آن وجودگلستریناست (ماده ای که در بدن حیواناتوجود دارد) این فرضیه بیان و مورد تایید شده است. در صورتی که فرضیه های دیگر کهمبتنی بر اساس مواد معدنی در تشکیل نفت می‌باشد، هیچگونه توضیح و دلیل قانع کنندهای در مورد این ویژگی نمی‌تواند بیان نماید.

همچنین نفت می‌تواند از تجزیهگیاهان تولید گردد. در این حالت ، خاصیت چرخش نور را به علت وجود ترکیب مشابهگلسترین یعنیپلی استرولهامی‌دانند."مرازک Mrazec" ،میکروبهارا در این تغییر و تبدیل موثرمی‌داند.
تئوری تشکیل نفت بر مبنای مواد آلی ، فعلا بیشتر مورد قبول می‌باشدو اختلاف قابل ملاحظه‌ای را که بینژیزمان‌ها (منابع نفتی) مشاهده می‌گردد،بعلت شرایط و عوامل مختلف تشیکل ژیزمان‌ها می‌دانند.

مواد سازنده نفت خام

مواد سازنده نفت از نظر نوع هیدروکربور و همچنین ازنظر نوع ترکیبات هترواتم دار بستگی به محل و شرایط تشکیل آن دارد. بنابراین مقداردرصد مواد سازنده نفت خام در یک منبع نسبت به منبع دیگر تغییر می‌کند. بطور کلیمواد سازنده نفت شامل: هیدروکربورها- ترکیبات اکسیژنه - سولفوره - ازتهومواد معدنیمی‌باشد.

خواص نفت خام

گرانی

چگالی نفتهای خام را بیشتر بر حسب درجهA.P.Iبه جای گرانیویژه (چگالی نسبی) بیان می‌کنند. ارتباط بین این دو ، به گونه ای است که افزایشگرانی API با کاهش گرانی ویژه مطابقت می‌کند. گرانی نفت خام می‌تواند بین پایینتراز10APIتا بالاتر از50APIقرار بگیرد، ولی گرانی اکثر نفتهای خامدر گستره بین20تا45APIقرار دارد. گرانی API همواره به نمونه مایعدر 60 درجه فارینهایت اشاره دارد.

مقدار گوگرد

مقدار گوگرد و گرانی API دو خاصیتی هستند که بیشترین اثر رابه ارزش‌گذاری نفت خام دارند. مقدار گوگرد بر حسب درصد وزنی گوگرد بیان می‌شود وبین 0,1 در صد تا 5 درصد تغییر می‌کند. نفتهایی که بیش از 0,5 درصد گوگرد دارند، درمقایسه با نفتهای کم‌گوگردتر ، معمولا محتاج فراورشهای گسترده‌تری هستند.

نقطه ریزش

نقطه ریزش نفت خام بر حسبF˚یاc˚معرف تقریبیپارافینی‌بودن یاآروماتیکی‌بودن نسبی آن است. هرچه نقطه ریزش پایینتر باشد، مقدار پارافین کمتر و مقدارآروماتیک بیشتر است.

حلالیت

قابلیت انحلال هیدروکربورها در آب عموما خیلی کم می‌باشد. مقدار آبموجود در هیدروکربورها با افزایش درجه حرارت زیاد می‌شود. حلالیت هیدروکربورها درکلروفرم ، سولفورکربن و تتراکلریدکربن حائز اهمیت است که با افزایش درجه حرارت ،زیاد و با افزایش وزن مولکولی کاسته می‌گردد. قابلیتانحلال آروماتیکها بیشتر بوده و بعد از آنهااولفین‌ها - نفتن‌ها - متانی‌هاقرار دارد.

ضمنا قابلیت انحلال ترکیبات اکسیژنه - ازته - سولفوره ، کمتر از هیدروکربورها می‌باشد. بالاخره نفت ، حلال هیدروکربورهایگازی‌شکل و تقریبا تمام هیدرورکربورهایجامد - گریس‌ها - رزین‌ها - گوگرد وید می‌باشد.

نقطه جوش

نقطه جوش هیدروکربورهای خالص با وزن مولکولی و همچنین برایسری‌های مختلف با تعداد مساوی اتمکربن بترتیب ازهیدروکربورهای اشباع‌شده به اولفین‌ها - نفتن‌ها و آروماتیکها افزایش می‌یابد. بدینترتیب نقطه جوش هیدروکربورهای اشباع شده و اولفین‌ها از همه کمتر و سیکلوآلکان‌ها وآروماتیکها از سایرین بیشتر می‌باشد.

برای برش‌های نفتی که مخلوطی ازهیدروکربورهای مختلف می‌باشند، یک نقطه جوش ابتدائی و یک نقطه جوش انتهایی در نظرگرفته می‌شود و حد فاصل بین این دو نقطه برای یک برش به نوع مواد سازنده اغلب زیادو متغیر می‌باشد که به این حد فاصل بین دو نقطه "گستره تقطیر" گفته می‌شود.

گرمای نهان تبخیر

گرمای نهان تبخیردر یک سری همولوگ ازهیدروکربن‌ها بترتیب از مواد سبک به سنگین کاهش می‌یابد و همچنین مقدار آن از یکسری به سری دیگر ، مثلا بترتیب از آروماتیکها به نفتن‌ها و هیدروکربورهای اشباع شدهنقصان می‌یابد. بنابراین گرمای نهان تبخیر با دانسیته فراکسیون مربوط بستگی دارد.

قدرت حرارتی

قدرت حرارتی عبارت از مقدار کالری است که ازسوختن یک گرم ماده حاصل می‌شود. قدرت حرارتی هیدروکربورها به ساختمان مولکولی آنها و قدرتحرارتی یک برش نفتی به نوع و مواد سازنده آن سبتگی دارد. قدرت حرارتی متان بیشتر ازسایر هیدروکربورها و برابر با 13310 کیلوکالری به ازای یک کیلوگرم می‌باشد و موادسنگین حاصله از نفت خام دارای قدرت حرارتی در حدود 10000 کیلو کالری می‌باشد.

اثر اسید نیتریک

هیدروکربورها در اثراسید نیتریکبه ترکیبات نیتره یا پلی‌نیترهتبدیل می‌شود. نیتراسیون برخی از مواد نفتی منجر به تهیه ترکیبات منفجره یا موادرنگین می‌گردد.

موارد استعمال برخی از برش های نفتی بدست آمده از نفت خام

شیرین کردن آب دریا

یکی از موارد استعمال گازهای نفتی در صنایع وابسته بهپالایشگاهها تهیه آب شیرین از آب شور می‌باشد.

به عنوان سوخت

از جمله ،بنزین برای سوختموتورهای مختلف ، کروزون سوخت اغلب تراکتورها و ماشین‌های مورد استفاده در کشاورزیو همچنین موتورهای جت هواپیماها اغلب از کروزون یانفت سفیدمی‌باشد،گازوئیلکه موتورهای دیزل بعنوان سوخت ازنفت گاز (گازوئیل) استفاده می‌نمایند،نفتکوره یا مازوت یک جسم قابل احتراق با قدرت حرارتی 10500 کالری بوده که بخوبیمی‌تواند جانشینزغالسنگ گردد و سوختن آن تقریبا بدون دود انجام می‌گیرد.

روشنایی

از کروزون جهت روشنایی و همچنین برای علامت دادن به کمک آتشاستفاده می‌شود، چون نقطه اشتعال کروزون بالاتر از 35 درجه است، لذا از نظرآتش‌سوزی خطری ندارد.

حلال

از هیدروکربورهای C4 تا C10 می‌توان برش‌هائی با دانسیته و نقاط جوشابتدائی و انتهایی متفاوت تهیه نمود که مورد استعمال آنها اغلب بعنوان حلالمی‌باشد. بعنوان مثال ،اتر نفتیک حلال سبک با نقطه جوش 75-30 درجهسانتیگراد ووایت اسپیریت (حلال سنگین) که از تقطیر بنزین بدست می‌آیدبعنوان حلال ، رنگ‌های نقاشی و ورنی ها استفاده می‌گردد. همچنین برای تمیز کردنالیاف گیاهی و حیوانی و یا سطح فلزات از برش‌های خیلی فرار (تقطیر شده قبل از 110درجه سانتیگراد) استفاده می‌شود.

روان کاری

روغنهای چرب کننده:نوعی روغن که جهت روان کاری بکار می‌رود. بستگی بهشارژ ، سرعت ، درجه حرارت دستگاه دارد. انواع روغنها عبارتند از:

1.     روغن دوک برای چرب کردن دوک ، موتورهای الکتریکی کوچک و ماشین هاینساجی و سانتریفوژهای کوچک

2.     روغن ماشین‌های یخ سازی جهت روغنکاری کمپرسورهای آمونیاکی کارخانجات یخ‌سازی

3.     روغن ماشین‌های سبک جهت روان کاری موتورهای الکتریکی ، دینام‌ها و سانتریفوژهایبا قدرت متوسط

4.     روغن ماشین‌های سنگین مخصوص روغنکاری موتورهای دیزلی است مانند دیزل‌هایسورشارژه و غیره

5.     روغن برای سیلندرهای ماشین بخار

6.     روغن برای توربین ها

7.     روغن برای موتورهای انفجاری (اتومبیل و غیره)

8.     روغن دنده

9.     روغن موتورهایی که دائما با آب در تماس است.

·         گریس ها:یک روان کننده نیمه جامد است و متشکل از یک روغن نفتی و یک پرکننده (از سریصابونهای فلزی) یا سفت‌کننده (از موادپلیمری) می‌باشد. کاربرد گریس بیشتر برای اتومبیل‌ها و برخی صنایع مناسب می‌باشد.

·         آسفالت و قیراندودی:در حال حاضر 75 درصد از باقیمانده حاصل از عملتقطیر در خلاء برای پوشش جاده‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

·         موارد استعمال داروئی:از قبیلوازلینباعث نرم شدنپوستبدن گردیده و برای بهبود سرمازدگی نیز موثر است.

·         پارافین:از پارافین ذوب شده و خالص شده جهت ساخت داروهای زیبائیاستفاده می‌گردد.

·         گلیسیرین:مقدار قابل ملاحظه ای از این ماده ، از نفت تهیه می‌گردد. علاوه بر مصارفی که گلیسیرین در صنعت (برای تهیه باروت دینامیت ، مرکب و غیره) دارد، از آن برای فرم نگه داشتن پوست بدن و یا تهیه داروهائی از قبیلگلیسیرینیدهاستفاده می‌شود.

در ابتدا بد نيست که يک نگاه کلی به سرچشمه  نفت خام و ترکيبات آن بيندازيم. بسياری از دانشمندان عقيده دارند که نفت از باقيمانده موجودات ريز و گياهانی که صدها ميليون سال پيش در درياها می زيسته اند به وجود آمده است.  زمانی که آنان مرده اند  ، بدن آنان در کف دريا ، بين رسوبات دريا محصور شده  است.

بعد از ميليونها سال ، گرما و فشار آنها را به نفت و گاز تبديل کرده است. نفت و گاز معمولاً همراه  با هم در پوسته زمين يافت می شوند و  برای به دست آوردن آنها نياز به حفاری در پوسته زمين است. در نمودار زير  دوره زمانی شکل گيری نفت خام نمايش داده شده است.

نفت خام و گاز در اعماق زمين ، بين چين خوردگيها و سنگهايي که دارای خلل و فرج است يافت می شود.

اما ترکيبات نفت خام چيست؟ نفت خام مخلوطی از هيدروکربنهای مختلف است از هيدروکربنهای سبک C1 تا هيدروکربنهای سنگين. همچنين شامل بعضي از نمکها ، فلزات و غيره می باشد. اگر هر هيدروکربن را  به وسيله يک توپ با اندازه مشخص  نشان دهيم ، شکل زير بيانگر ترکيبات نفت خام است:

همانطور که در شکل مشخص است ، نفت خام مشتمل بر انواع هيدروکربن ها می باشد. به علاوه ترکيبات ديگری به رنگهای آبی و  زرد نيز ديده می شود که نمکها و ساير ناخالصی ها می باشند.

دید کلی

نفت یا پترولیوم نوعی قیر و یا بیتومین است که به صورت مجموعه‌ایاز هیدروکربورهای مختلف ، به اشکالمایع و یاگاز در مخازن زیرزمینی وجوددارد. پترولیوم درشیمی و زمین شناسی ،اصطلاحا به ترکیبات هیدروکربوره‌ای اطلاق می‌شود که توسط چاههای نفت از داخل زمیناستخراج می‌شوند. شکل اصلی پترولیوم در داخل مخازن به صورتگاز است که به نامگازطبیعی نامیده می‌شود بخشی از پترولیوم در شرایط متعارفی ( 15 درجه سانتیگراد و 760 میلیمتر فشار جیوه)، به صورت مایع در آمده که به آننفت خام می‌گویند و بخش دیگر به همان صورت گاز باقی می‌ماند.

تاریخچه و سیر تحولی

مواد نفتی از زمانهای بسیار قدیم مورد استفاده قرارمی‌گرفته است. نادر شاه با استفاده از روشن کردن مشعلهای نفت موفقیت چشمگیری در فتحهندوستان بدست آورد. بیشتر تولیدات نفتی تا نیمه قرن نوزدهم از طریق چشمه‌های نفتیبا گودالهای کم عمق و چاههای دستی حفر شده در مخازن نفتی که عمق ، صورت می‌گرفتهاست. حفاریهای نسبتا عمیقتر جهتاستخراجنفت در ابتدا در ناحیه پچل بورن فرانسه صورت گرفته است. در این ناحیه ماسه‌هاینفتی در سطح زمین بطور قابل ملاحظه‌ای گسترده می‌باشد.
بهره‌برداری ازشیلهای نفتی در سال 1847 در شیلهای کربنیفرناحیه توربن اسکاتلندآغاز شد. تکنولوژی حفاری با سیم بکسل در سال 1859 توسط کلنل دریک به کار گرفته شد. همزمان باآن ، رشد سریع حفاری در آمریکای شمالی و نقاط دیگر جهان آغاز شد. تولید هیدروکربورمایع در نیمه قرن نوزدهم با احداث و توسعه پالایشگاهها به سرعت توسعه یافت.

با رشد و گسترش پالایشگاهها انواع تولیدهای نفتی مشتمل بر گازهای سبک ،نفت سبک،نفت سنگینو مشتقات سنگینتر هیدروکربوریتولید شد. با شروعجنگجهانی اول ( 1914 - 1918 ) نیاز به مواد نفتی به شدت افزایش یافت. اولینچاه نفت در 1859 در یک ساختمان تاقدیسی درایالت پنسیلوانیای آمریکاحفر گردید. درایرانهم اولین چاه نفت در 1902 در تاقدیس مسجد سلیمان در شمالاهواز به نفترسید.

منشا نفت

منشا نفت به احتمال قریب به یقین از مواد آلی است. به این معنیکه بقایای گیاهی و جانوری پس از نهشته شدن در کف حوضه‌های رسوبی و مدفون شدن بهوسیله رسوبات اولیه ، در معرض پاره‌ای واکنشهای بیوژنیک قرار می‌گیرند و به ازاءافزایش ضخامت رسوبات به تدریج تبدیل به مواد هیدروکربوری و نفتهای خام اولیهمی‌شوند، گذشت زمان و استمرار تحولات مکرر شیمیایی و بیوشیمیایی ، کیفیت نفتهایاولیه را ارتقا داده و نهایتا آنها را بهنفت خام قابل استفاده برای مصارف مختلف تبدیل می‌کنند.

برای تشکیل نفت تجمع مواد آلیبه مقدار قابل ملاحظه و کافی ، ضروری است. این نیاز در حوضه‌های رسوبی تامینمی‌گردد که ، مواد آلی در آنها درصد بالایی از مواد رسوبی را تشکیل داده و نهشتگیاین دو به صورت توام و هم زمان صورت می‌گیرد. حاصل آنکه نفت در طبقات رسوبی غنی ازمواد آلی تشکیل خواهد شد. برای تشکیل نفت طبقات مولد نفت ، افزون بر فراوانی موادآلی ، حفظ آنها در لابلای رسوبات در برگیرنده ، از شروط اساسی است. چنانچه روندنهشتگی مواد در حوضه‌های رسوبی ، به قدر کافی سریع باشد، فرصتی برای تجزیه و فسادمواد آلی باقی نمانده و موجبات حفظ آنها ، فراهم خواهد شد

پس از مدفون شدنمواد آلی در داخلرسوباتو تامین ضخامت لازم از رسوبات جدیدرویی ، با دخالت عوامل بیوژنیک و فیزیکو شیمیایی خاص ، مولکولهای آبی به مولکولهایهیدروکربوری ساده و نفتهای اولیه که از ساختار مولکولی پیچیده برخوردار هستند،تبدیل و تحول می‌یابد، سرانجام با پلیمریزه شدن هیدروکربورهای فوق ، تحول آنها بهمولکولهای منظم و بزرگ و یا کوچک با آرایش مولکولی منظم در نفت خام مایع و گازتکمیل می‌گردد. این تحولات در رسوبات و سنگهای مولد نفت ، انجام می‌گیرد. معمولااین نوع سنگها از جنس شیلهای سیاه رنگ است که به آنها شیلهای آلی هم می‌گویند.

اشکال گسترش نفت

توده‌های نفتی بر حسب آنکه در سطح زمین ظاهر شوند و یا درداخل طبقات زیرزمینی مدفون و محبوس شده باشند بهدو گروه زیر تقسیم می‌شوند:

گسترش‌های سطحی

مواد نفتی در محلهای مساعد از طریق شکستگیها و بازشدگی‌ها، همواره به سطح زمین رسیده و بر آن جاری می‌شوند و از آنجا گسترش‌های سطحی گاز یامایع را تشکیل می‌دهند.

گسترش‌های سطحی به صورت مایع و گاز :در این نوع گسترشهای سطی موادهیدروکربوری به صورت مایع و یا گاز ، همراه مواد تخریب یافته سر راه ، به سطحمی‌رسند و از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

سرچشمه نفت :مواد نفتی ممکن است به صورت گاز یا مایع از طریق درزها ،شکافها ، سطوح گسلی ، سطوح دگرشیبی و یا سطوح چینه‌بندی طبقات به صورت چشمه نفت ،در سطح زمین ظاهر شوند.

گل فشانها و جریانهای گلی :گل فشانها گازهای پرفشار در حال فورانیهستند که همراهآب ، گل ، خرده سنگها و گاهی اوقاتهم نفت مایع ، از مجاری‌ای که به سطح زمین راه باز کرده‌اند، خارجمی‌شوند.

گسترشهای سطحی جامد :در پاره‌ای از موارد گسترشهای سطحی به صورت مایعاتبسیار غلیظ و گاهی هم به شکل خمیری دیده می‌شوند، این قبیل نفت‌ها ، تحت نامهایمختلف از قبیل تار ،آسفالت ،موم ، پیچ و قیرهای سخت و شکننده معرفی می‌شوند. و شامل موارد زیرمی‌باشند:

o        نفت‌های جامد پراکنده :نفت آغشته به مواد رسوبی ، به طور مختلف درمجاورتاتمسفر قرار گرفته و به تدریج اکسید شده و به مرور سخت‌تر می‌گردند.

o        مجتمع‌های نفتی رگه‌ای:گروهی از هیدروکربن‌های جامد، به صورت رگه‌هایی،حفره‌ها و فضاهای خالی داخل طبقات را اشغال کرده‌اند.

·         شیلهای نفتی :واژهشیلنفتی به انواع مختلف شیلهای قیردار که محتوی مقدار قابل ملاحظهمواد آلیاست، اطلاق می‌گردد. این مواد کهدر واقع حد واسط بین مواد آلی اولیه و نفتها است. کروژن نامیدهمی‌شود.

گسترش‌های نفتی زیرزمینی

گسترشهای مواد نفتی در زیرزمینی، عمدتا از نظرارزش اقتصادی آنها طبقه‌بندی می‌کردند و شامل موارد زیر می‌باشند.

·         مخازن نفتی :مخزن نفت ساده‌ترین شکل جمع یک ذخیره نفتی در زیر زمین وکوچکترین واحد از نظر اقتصادی است.

·         میدان نفتی :وقتی چند مخزن در وضعیت مشترک و خاصزمینشناسی ، اعم از ساختمانی و یاچینهشناسی ، قرار گرفته باشند، چنین مجموعه و یا گروه مخازن را میدان نفتیمی‌گویند.

·         حوضه نفتی|حوضه‌های نفتیحوضهنفتی ، منطقه و یا محدوده جغرافیایی‌ای است که در آن میدانها ومخازننفتی متعددی ، وجود دارد، که همه آنها در یک مجموعه زمین شناسی مربوط به شرایطمحیطی و رسوبی معین و مستقل گرد آمده‌اند.

موارد کاربرد نفت

نفت خام استخراج شده از چاههای نفت ، لازم است جهت مصرف، پالایش شده تا انواع سوختهای مایع و گازی از آن بدست آید. فرآورده‌های پالایشگاهیبرحسب درجه تقطیر و فرآیندهای تصفیه ، از انواع بسیار زیادی برخوردار است. اینفرآورده‌ها افزون بر تامین سوختهای مختلف خانگی و صنعتی ، به عنوان مواد اولیه برایصنایع مادر در جهان امروز است که تنها بر مبنای فرآورده‌های پالایشگاهی استوار است.

نفت سنگین

مقدمه

نفت سنگین و بیتومن نیمه جامد ، کارتهای برنده منابع جهانیهیدروکربوری به شمار می‌آیند. نفت سنگین نفتی است که در شرایط عادی مخزن روانمی‌شود، اما تولید آن به روشهای استحصال نفت پیشرفته ( EOR ) نیازمند است. نفتی راکه معمولا در مخزن روان می‌شود،قطرانمی‌نامند. گر چه قطران در همه سنگها یافت می‌شود، اما بیشترین توجه به تجمعات عمده‌ای آن درماسه سنگها معطوف شده است، که آنها راماسه‌های قیریمی‌گویند.
درمناطق معدودی که قطران را از ماسه‌های قیری استحصال می‌کنند تا بیش از پیش شبیه نفتشود. قطران و نفت سنگین نسبت بهنفت خام از مطلوبیت کمتری برخوردار است، زیرا نمی‌توان به همان آسانی آنها را بهبنزین تبدیل کردو پس از فرآوری و پالایش آنها مقادیر زیادتری از فرآورده‌های نفت سنگین بر جایمی‌ماند. همچنین آن حاویگوگرد ونیتروژن زیادتری نسبت به نفت خام بوده و در برخی نواحی مقدار زیادی فلز ، بویژهنیکل وانادیومدارد.

منشا نفت سنگین و ماسه‌های قیری

به نظر می‌رسد اغلب نفتهای سنگین وماسه‌های قیری بقایای نفتهای نمونه‌ای باشند که در اثر واکنش باآبهای زیر زمینیوباکتریهادر اعماق نسبتآ کم دگرسان شدهبودند. در اینگونه محیطها ،آبزیرزمینی اکسیژن‌دار در فرآیندی به نامآب شویی، بخشی از نفت را در خود حل کرده واکسید می‌کند. هنگامی که باکتریهای موجود در آب بخشی از نفت را به عنوان غذای خوداستفاده می‌کنند و در این رهگذر ابتدا مولکولهای سبکتر را تجزیه می‌کنند، فرآیندیبه نامفروسایی باکتریروی می‌دهد.

این فرآیندها موجب خارج کردنهیدروژن و افزودن بر مولکولهای سنگین نفت شده ، آنها را به حالتوشکساندر می‌آورد. ماهیت فرآیند فروسایی باکتریاییاساسآ بر گشت ناپذیر است و براساس مطالعات انجام شده ، قطران و نفت سنگین حتی اگردر اعماق زیادی که درآنکروژن می‌تواندنفت تشکیل دهد، قرار گیرند نیز به سادگی بهنفتتبدیل نمی‌شوند.

عمده‌ترین ذخایر نفت سنگین

بزرگترینکانسارهایماسه قیریجهان درآتاباسکادر شمال شرقیآلترتاواقع شده استکه از دو کارگاه استخراجی آن سالانه 73 میلیون بشکه نفت تولید می‌شود. بزرگترینآنها ، کارگاه3.6میلیارد دلاریسینکروداست که ازآن سالانه 120 میلیون تن ماسه قیریاستخراج شده و علاوه بر تولید مقادیر فراوانیککوگازسوختی ، حدود 11 درصد تولید نفت کانادا را تامین می‌کند.

ماسه این ناحیهحدودا تا 14درصد قطران با روشهایاستخراج نوریکه جزء بزرگترین عملیات درجهان هستند برداشت می‌شود. سپس ماسه را با آب بسیار داغ می‌شویند و قطران را از آنجدا می‌کنند و با افزودن هیدروژن و انجام دیگر فرآیندهای شیمیایی آنرا بهنفت خاممصنوعی تبدیل می‌کنند. بدین ترتیب نزدیک به 83 درصد از قطران به نفت خام مصنوعیتبدیل می‌شود و این میزان استحصال بسیار بهتر از آن مقداری است که از بسیاری ازچاههای نفت بدست می‌آید قطران تا 5 درصد گوگرد به همراه دارد که در طول فرآوری بیشاز 98 درصد آن استحصال می‌شود.

گرچه ممکن است حجم ذخایر در جای ماسه قیری درآتاباسکا به یک تریلیون بشکه برسد، اما با روشهای کنونی فقط مقدار کمی از آنها درحدود 35 درصد ، میلیارد بشکه قابل استخراج است. کمربنداوفیسیناتمبلادورمربوط بهاولیگوسندر بخش شرقیونزوئلامی‌تواند 200 میلیارد بشکه ماسه قیری در خودجای داشته باشد و در حضور ماراگایبو در غرب ونزوئلا نیز ذخایر بزرگ نفت سنگین وجوددارد. اکثر ذخایر دیگر جهان ، از قبیل ذخیره 900 میلیون بشکه‌ای آسفالت ریج درایالتیوتا، به مراتب کوچکتر است.

تفاوت ماسه‌های قیری با نفت خام

به دلایل متعدد نمی‌توان ذخایر ماسه قیریرا مستقیمآ با ذخایر نفت خام مقایسه کرد. اولآ ، بدون در نظر گرفتن آنچه که در طیبهره برداری به هدر می‌رود، ذخایر ماسه قیری نشان دهنده کل نفتی است که در آنجاوجود دارد، ثانیآ چون اکتشاف آنها به اندازه نفت خام تکامل نیافته است، وسعت وکیفیت واقعیقیردر این ذخایر با قطعیت شناخته شده نیست. ثالثآ ، با روش روباز که اکنون اقتصادی است، فقط بخش کوچکی از ماسه‌های واقعی قیررا می‌توان استخراج کرد.

پژوهشکده پالایش نفت

 آزمایشگاه : طیف سنجی مولکولی

 آزمایشگاه : میکروسکوپ الکترونی و اشعه ایکس  

آزمایشگاه: استاندارد  

 آزمایشگاه: جذب اتمی و تجزیه های عمومی

 آزمایشگاه: سیالات گازی

 آزمایشگاه : قیر 

 آزمایشگاه : راهسازی  

 آزمایشگاه : پایلوت تقطیر 

 آزمایشگاه : تقطیر میکرو

 آزمایشگاه : تصفیه روغن  

آزمایشگاه : تقطیراتوماتیک و دستی  نفت خام 

 آزمایشگاه : تفکیک هیدروکربنهای نفتی  

 آزمایشگاه : تفکیک  

اشکال گسترش نفت

توده‌های نفتی بر حسب آنکه در سطح زمین ظاهر شوند و یا در داخل طبقات زیرزمینی مدفون و محبوس شده باشند به دو گروه زیر تقسیم می‌شود .:

گسترش‌های سطحی

مواد نفتی در محلهای مساعد از طریق شکستگیها و بازشدگی‌ها ، همواره به سطح زمین رسیده و بر آن جاری می‌شوند و از آنجا گسترش‌های سطحی گاز یا مایع را تشکیل می‌دهند.
گسترش‌های سطحی به صورت مایع و گاز : در این نوع گسترشهای سطی مواد هیدروکربوری به صورت مایع و یا گاز ، همراه مواد تخریب یافته سر راه ، به سطح می‌رسند و از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
سرچشمه نفت : مواد نفتی ممکن است به صورت گاز یا مایع از طریق درزها ، شکافها ، سطوح گسلی ، سطوح دگرشیبی و یا سطوح چینه‌بندی طبقات به صورت چشمه نفت ، در سطح زمین ظاهر شوند.
گل فشانها و جریانهای گلی : گل فشانها گازهای پرفشار در حال فورانی هستند که همراهآب ، گل ، خرده سنگها و گاهی اوقات هم نفت مایع ، از مجاری‌ای که به سطح زمین راه باز کرده‌اند، خارج می‌شوند.
گسترشهای سطحی جامد : در پاره‌ای از موارد گسترشهای سطحی به صورت مایعات بسیار غلیظ و گاهی هم به شکل خمیری دیده می‌شوند، این قبیل نفت‌ها ، تحت نامهای مختلف از قبیل تار ، آسفالت ، موم ، پیچ و قیرهای سخت و شکننده معرفی می‌شوند. و شامل موارد زیر می‌باشند:
نفتهای جامد پراکنده : نفت آغشته به مواد رسوبی ، به طور مختلف در مجاورتاتمسفرقرار گرفته و به تدریج اکسید شده و به مرور سخت‌تر می‌گردند.
مجتمع‌های نفتی رگه‌ای: گروهی از هیدروکربن‌های جامد، به صورت رگه‌هایی، حفره‌ها و فضاهای خالی داخل طبقات را اشغال کرده‌اند.
شیلهای نفتی : واژهشیل نفتی به انواع مختلف شیلهای قیردار که محتوی مقدار قابل ملاحظه مواد آلی است، اطلاق می‌گردد. این مواد که در واقع حد واسط بین مواد آلی اولیه و نفتها است. کروژن نامیده می‌شود.

گسترش‌های نفتی زیرزمینی

گسترشهای مواد نفتی در زیرزمینی، عمدتا از نظر ارزش اقتصادی آنها طبقه‌بندی می‌کردند و شامل موارد زیر می‌باشند.
مخازن نفتی : مخزن نفت ساده‌ترین شکل جمع یک ذخیره نفتی در زیر زمین و کوچکترین واحد از نظر اقتصادی است.
میدان نفتی : وقتی چند مخزن در وضعیت مشترک و خاصزمین شناسی ، اعم از ساختمانی و یا چینه شناسی ، قرار گرفته باشند، چنین مجموعه و یا گروه مخازن را میدان نفتی می‌گویند.
حوضه نفتی|حوضه‌های نفتیحوضه نفتی ، منطقه و یا محدوده جغرافیایی‌ای است که در آن میدانها و مخازن نفتی متعددی ، وجود دارد، که همه آنها در یک مجموعه زمین شناسی مربوط به شرایط محیطی و رسوبی معین و مستقل گرد آمده‌اند.

موارد کاربرد نفت

نفت خام استخراج شده از چاههای نفت ، لازم است جهت مصرف ، پالایش شده تا انواع سوختهای مایع و گازی از آن بدست آید. فرآورده‌های پالایشگاهی برحسب درجه تقطیر و فرآیندهای تصفیه ، از انواع بسیار زیادی برخوردار است. این فرآورده‌ها افزون بر تامین سوختهای مختلف خانگی و صنعتی ، به عنوان مواد اولیه برای صنایع مادر در جهان امروز است که تنها بر مبنای فرآورده‌های پالایشگاهی استوار است.

آشنایی

گسترش های مواد نفتی در زیرزمین، در مقاطع قائم و همچنین پهنه های جغرافیایی، بر اساس اصولزمین شناسی ولی عمدتا از نظر ارزش اقتصادی آنها طبقه بندی می گردند. این تقسیمات شامل: مخازن نفتی، میدانها نفتی و حوضه های نفتی می باشند. از آنجا که در این طبقه بندی ملاحظات زمین شناسی و حتی جغرافیایی مدنظر می باشد، لذا در تعاریف موجود بر حسب مواد استفاده و محیط های مختلف جغرافیایی اختلاط نظر بین متخصصین ذیربط وجود دارد و تعاریف مورد بحث از استاندارد بین المللی واحدی برخوردار نیستند.
حوضه نفتی چیست؟

حوضه نفتی، منطقه و یا محدوده جغرافیایی ای است که در آن میدانها و مخازن نفتی متعددی وجود دارد که همه آنها در یک مجموعه زمین شناسی مربوط به شرایط محیطی و رسوبی معین و مستقل گرد آمده اند. حوضه های نفتی با ویژگیهایچینه شناسی و تکتونیکی خاص خود مشخص شده و از سایر حوضه ها بدین لحاظ متمایز می گردند. مانند حوضه زاگرس در غرب و جنوب غرب ایران و منطقه خلیج فارس، حوضه قفقاز در آذربایجان و حوضه مید کانتیننتال (Mid-continental) در آمریکا.
هر گاه تعدادی مخزن و میدان در یک محیط زمین شناسی قرار داشته باشند، به این مجموعه، ایالت یا ناحیه و یا حوضه گفته می شود. اصطلاح اخیر از دیدگاه زمین شناسان در نواحی مختلف متفاوت است. به فرض مجموعه مخازن میدانهای لرستان، یک ناحیه یا ایالت نفت خیز گفته می شود.

توزیع جغرافیایی حوضه های نفتی

دو منطقه بسیار معروف و مهم از نظر ذخایر نفتی در دنیا یکی خاورمیانه و دیگری منطقه خلیج مکزیک و دریای کارائیب است این دو منطقه که در دوسوی متقابل، روی کره زمین واقع هستند، در حقیقت سالهاست که مراکز اصلی تولیدات نفتی دنیا را تشکیل می دهند. کشورهای عمده منطقه خاورمیانه از نظر تولید نفت به ترتیب اهمیت و حجم تولید، عبارتند از: عربستان سعودی ، ایران، عراق، کویت و امارات متحده عربی و قطر است. منطقه خلیج مکزیک و دریای کارائیب نیز شامل سواحل خلیج مکزیک در ایالات متحده و کشورهای مکزیک، ونزوئلا، کلمبیا و ترینیداد است. در قاره آفریقا هم در شمال و هم در مرکز آن، کشورهای متعددی نظیر الجزایر، لیبی، مصر، نیجریه و آنگولا در تامین نفت مورد نیاز دنیا، نقش مهمی ایفا می کنند. در اروپا، میدانها و حوضه های نفتی جدید در دریای شمال و همچنین مخازن عظیمگاز طبیعی در شمال روسیه در توازن تولید نفت دنیا، بسیار حائز اهمیت است.

از امتیاز دارسی تا قرارداد گس – گلشائیان

ازنفت ایران به یکی از اتباع انگلیسی به نام دارسی واگذار شداین امتیاز که به  اولین بار در سال 1901م/ 1280ش امتیاز بهره‏برداری قرارداد دارسی» معروف است در اوایل کار از سوی طرفین قرارداد چندان جدی تلقی نشد و حتی پس از چند سال که از اقدامات بی‏نتیجه اکتشافی آن می‏گذشت امتیازداران درصدد برآمدند از ادامه کار صرفنظر کنند. اما بر اثر مساعدت و جسارت برخی از مدیران و مهندسان دارسی، پس از تلاشهای گسترده سرانجام در سال 1908م/ 1287ش در منطقه مسجدسلیمان یکی از چاهها به نفت رسید و این آغاز تحولی جدید در عرصه سیاسی، اقتصادی ایران و حتی جهان شد. پس از آن صاحبان امتیاز با قاطعیت بیشتری عملیات اکتشافی خود را ادامه دادند و با کشفیات جدید نفت سرمایه‏گذاریهای گسترده‏تری در این باره ضرورت یافت. نفت ایران هنگامی اهمیت بیشتری پیدا کرد که دولت انگلستان در پی محاسبات کارشناسان اقتصادی – سیاسی این کشور درصدد برآمد به طور مستقیم‏تری در این پروژه عظیم مشارکت نماید و آن خرید سهام دارسی بود این هدف تا جنگ جهانی اول حاصل شد و پس از آن دولت انگلستان خود مالک بلامنازع منابع نفتی عظیم ایران در بخشهای جنوب و جنوب شرقی شد. از نقش قاطعی که نفت ایران در سراسر دوران جنگ اول جهانی در تأمین انرژی و سوخت لازم جهت ناوگان دریایی انگلستان داشت آگاهی داریم، به ویژه پس از جنگ اول جهانی بود که انگلستان درصدد برآمد نفوذ خود را در حوزه‏های نفتی ایران بیش از پیش مستحکم‏تر سازد و از ورود هر کشور و یا شرکت نفتی خارجی به این مناطق ممانعت به عمل آورد. با توجه به ثروت عظیمی که از کشف و صدور نفت ایران عاید انگلیس می‏شد خیلی زود بر محافل داخلی کشور آشکار شد که قرارداد پیشین دارسی نمی‏تواند حقوق اقتصادی دولت ایران را تأمین نماید، بنابراین زمزمه‏هایی به وجود آمد تا در مفاد این قرارداد تجدیدنظرهایی صورت بگیرد. مسئله دیگر به کشورها و شرکتهای نفتی مربوط می‏شد که با توجه به نتایج اکتشاف دولت انگلیس در حوزه‏های نفتی ایران، که پس از این با نام شرکت نفت ایران و انگلیس از آن یاد خواهد شد، درصدد برآمده بودند سهمی از این غنایم به دست آورند. شرکتهای نفتی آمریکایی از جمله این موارد بودند که، به ویژه از اواخر دوره سلطنت قاجارها در ایران فعالیت‏هایشان را در این زمینه آغاز کرده بودند. اما تلاش دولت شوروی در این باره اهمیت بیشتری پیدا کرده بود. این کشور که در سراسرهای شمالی با ایران هم‏‏مرز بود در یک روند رقابت‏آمیز با دولت انگلیس خواهان نفوذ در حوزه‏های نفتی ایران بود. هرچند هدف اصلی دولت شوروی به دست آوردن امتیاز بهره‏برداری از نفت شمال ایران بود، اما از طرف دیگر نفوذ و تسلط بلامنازع رقیبش دولت انگلیس را در حوزه‏های مهم نفتی ایران در جنوب کشور نیز برنمی‏تابید و پیوسته درصدد بود از دامنه اقتدار این کشور بر آن مناطق بکاهد. بنابر این تا دهه اول سلطنت رضاشاه، افکار عمومی داخلی و خارجی به دلایل عدیده یادشده و غیره درصدد کاستن از شدت تسلط و تملک انگلیس بر منابع نفتی ایران برآمده بودند. در واقع در پی چنین واکنش‏هایی بود که رضاشاه درصدد برآمد برای انحراف اذهان عمومی هم که شده باشد، قرارداد اولیه دارسی را بی اعتبار دانسته و ملغی اعلام دارد. پس از مذاکراتی چند در سال 1312ش/ 1933م میان دولت ایران و دولت انگلیس قرارداد دارسی با تغییراتی جزئی و نه چندان با اهمیت بار دیگر تجدید و تمدید شد و با توجه به اینکه این قرارداد پیش از آنکه آراء معترضین بر قرارداد پیشین دارسی را برآورده سازد به حفظ و استحکام هرچه بیشتر منافع دولت انگلیس معطوف بود، بنابر این از دید مخالفان، این قرارداد بیش از یک مانور سیاسی – اقتصادی تلقی نشد. بدین ترتیب از موضع مخالفت‏آمیز کشورهای ذی علاقه به نفت ایران نسبت به قرارداد جدید دارسی در سال 1312ش/ 1933م که بگذریم اعتراضات و مخالفت‏های محافل داخلی در بستر جدیدتری شکل گرفت. اما با توجه به جوّ سرکوب و خفقان‏آوری که بر ایران عصر رضاشاه حاکم بود این مخالفت‏های داخلی مجال چندانی برای ابراز نیافت. مضافاَ اینکه دولت انگلیس در موازات حکومت رضاشاه با بهره گیری از یاری مأموران اطلاعاتی بومی و خارجی‏اش در سرکوب مخالفان داخلی قرارداد تجدیدنظر شده دارسی سود می‏جست. بدین ترتیب این روند که بیشتر به نوعی آتش زیر خاکستر شباهت داشت تا پایان سلطنت رضاشاه تداوم یافت و دقیقاَ پس از عزل وی از سلطنت و جانشینی فرزندش محمدرضا پهلوی بود که آن خشم درونی نجات یافته از جو خشونت‏آمیز پیشین به ناگهان شعله‏ور شد و برنامه‏های گوناگون حکومت پیشین را به باد انتقاد گرفت که از مهمترین این موارد مخالفت با فعالیت شرکت نفت ایران و انگلیس و غارت ثروت طبیعی کشور توسط دولت انگلستان بود. با این حال تا هنگامی که نیروهای اشغالگر متفقین و در رأس آنها انگلستان در ایران حضور داشتند مخالفت‏های داخلی چندان تزلزلی در فعالیت شرکت نفت ایران و انگلیس در حوزه‏های نفتی جنوب ایجاد نکرد، هرچند اعتراضات وجود داشت. از سوی دیگر کشورهای شوروی و آمریکا نیز هر یک به نوعی درصدد رخنه کردن در حوزه‏های نفتی ایران در بخش‏های مختلف کشور برآمده بودند و به ویژه فعالیت‏های گسترده نفتی انگلستان در جنوب ایران را مستمسک ورود خود و شرکت‏های نفتی‏شان در حوزه‏های دیگر نفتی ایران قرار می‏دادند و از آنجایی که نفوذ انگلیس در ایران سد راهی عظیم جهت ورود آنها به ایران بود درصدد بودند از هر وسیله ممکن منافع این کشور در ایران را محدود سازند. این دو کشور برای رسیدن به این هدف حداقل از دو شیوه پیروی کردند که راه اول همان تلاش برای سهیم شدن در دیگر حوزه‏های نفتی ایران، به استثنای حوزه‏های نفتی مربوط به شرکت نفت ایران و انگلیس بود. اما از آنجایی که این روش در شرایط تسلط انگلیس و شرکت نفت ایران و انگلیس بر بخش‏های مختلف ایران چندان کارآیی نشان نداد از روش دومی بهره گرفتند و آن توسل جستن به نیروهای بومی و ایرانی بود. بیشترین موضع‏گیریها در قبال مسئله نفت ایران و حوادثی که پیش روی آن قرار داشت در مجلس شورای ملی رخ نمود؛ هر چند در خارج از مجلس نیز آرایش نیرو و جناح‏بندیهای متعدد سیاسی، اقتصادی در حال شکل‏گیری بود که هر یک از جریان سیاسی مورد علاقه خود پیروی می‏کردند. پس از سقوط رضاشاه مجلس شورای ملی از شکل فرمایشی پیشین فاصله گرفته بود و تا حدّی آزادی عمل داشت. از جمله دلایل این امر شکسته شدن جوّ دیکتاتورمنشانه پیشین و موضع‏گیری جدّی کشورهای خارجی ذی علاقه در امور سیاسی، اقتصادی ایران در مقابل همدیگر بود. بنابر این هر یک از این کشورها درصدد پیشی گرفتن بر رقیب بودند. از سوی دیگر مجلس شورای ملی پس از سقوط رضاشاه، دیگر فرزند و جانشین ویمحمدرضا پهلوی را چندان مهم تلقی نمی‏کرد و جایگاه او را به حد فردی که لازم است فقط سلطنت کند، نه حکومت، تنزل داده بود. بنابر این مهمترین ابزار اعمال سلطه انگلیس در شئون مختلف کشور، یعنی شخص شاه، قدرت در خور توجهی نداشت. به همین دلیل این کشور جهت تحکیم موقعیتش در ایران به قدرتیابی فائقه شاه در مقابل دیگر نیروهای دارای نفوذ و اقتدار داخلی نظیر هیأت دولت و بالاخص مجلس شورای ملی نیاز مبرم احساس می‏کرد. اما در مجلس شورای ملی که در واقع مرکز ثقل اصلی تحولات کشور به شمار می‏رفت و تصمیمات مهم و کلان کشور نظیر مسئله نفت در آن مکان حل و فصل می‏شد، نمایندگان آرایش یکدستی نداشتند. گروهی بدون وابستگی به کشورهای خارجی گرایش‏های صرف استقلال‏خواهی و وطن‏پرستانه را دنبال می‏کردند. گروهی از سیاست‏های شوروی در ایران پشتیبانی می‏کردند. گروه سوم به سیاست انگلیس گرایش داشتند و از اهداف مختلف سیاسی، اقتصادی این کشور در ایران پشتیبانی می‏نمودند. با این حال هیچ یک از گروههای سه گانه اخیر برتری قاطعی در مجلس نداشت و در صورت ائتلاف دو گروه بر ضد دیگری آرایش و تعادل نیروها به هم می‏خورد. غیر از این گروه‌ها عده‏ای نیز هرچند گرایش‏های استقلال‏خواهی داشتند اما جهت کاستن از نفوذ قدرتهای خارجی بالاخص شوروی و انگلیس بی میل نبودند که پای قدرت دیگری مانند آمریکا نیز به میان کشیده شود تا در فشارهای این دو قدرت بر شئون مختلف کشور اندکی تخفیف حاصل آید. با توجه به موضع‏گیری هر یک از این جناح‏ها و احزاب در مجلس می‏شد ارزیابی کرد که ائتلاف گروههای استقلال‏خواه با طرفداران شوروی و مدافعان تز ورود قدرت ثالث (آمریکا) به ایران،برای مقابله با انگلستان چندان دور از ذهن نمی‏نماید. بدین ترتیب به نظر می‏رسید ائتلافی، هرچند بدون هماهنگی و نامتعارف، بر ضد انگلستان در عرصه سیاسی – اجتماعی ایران در حال شکل‏گیری است. در چنین شرایطی بود که به ویژه مجلس شورای ملی طی سالهای 1323-1327 قوانینی در جلوگیری از واگذاری امتیازات نفتی به کشورهای خارجی تصویب کرد و در همان حال دولت انگلستان که به درستی بر این باور قرار گرفته بود که منافع (البته نامشروع) عظیم نفتی‏اش در جنوب و غرب ایران با خطرهای جدی مواجه شده است، درصدد چاره‏جویی برآمد. قرارداد الحاقی نفت (که اندکی بعد با نام قرارداد گس – گلشائیان هم مشهور شد) مهمترین طرحهای بریتانیا برای حفظ و تحکیم موقعیتش در سرپل‏های عظیم نفتی ایران در جنوب و غرب کشور بود

قرارداد ۱۹۳۳

قرارداد ۱۹۳۳، یا قرارداد ۱۳۱۲ (خورشیدی)، قراردادی بین دولتایران و شرکت نفت ایران و انگلیس بود که در دوره رضاشاه پس از الغایقرارداد دارسی و عملا برای تمدید مدت آن قرارداد منعقد شد.

شخص رضاشاه پس از مذاکره باسر جان کدمن، رئیس شرکت نفت ایران و انگلیس، و هور سفیر بریتانیا درایران این قرارداد را قبول کرد و مقامات دولت را وادار به تصویب آن کرد. مجلس شورای ملی نیز به اتفاق آرا آن را تصویب کرد.

در این قرارداد شرکت نفت ایران و انگلیس همچنان به اکتشاف و استخراج و فروش منابع نفتی ایران، بدون هیچ الزامی به ارائه صورت عملکرد به دولت ایران، ادامه می‌داد. مدت قرارداد ۶۰ سال تعیین شد.

قانون ملی شدن نفت که در سال ۱۳۲۹ تصویب شد این قرارداد را باطل کرد ولی پس از کودتای ۲۸ مرداد در سال ۱۳۳۲قرارداد کنسرسیوم جانشین آن شد.

قرارداد گس-گلشائیان

قرارداد گس-گلشائیان یا "قرارداد الحاقی"، قراردادی است که در تاریخ ۲۶ تیر ۱۳۲۸ بین دولتایران و نمایندگان شرکت نفت انگلیس و ایران به عنوان ضمیمه قرارداد ۱۹۳۳ امضا شد. بر اساس این قرارداد شرکت نفت تعدیلاتی در مبالغ پرداختی به ایران را می‌پذیرفت.

نام قرارداد از نام دوتن از مذاکره کنندگان یعنی سرنویل گس (از مقامات شرکت) و عباسقلی گلشائیان (وزیر دارائی ایران) گرفته شده است.

این قرارداد به تصویب مجلس شورای ملی نرسید و به جای آنقانون ملی شدن نفت ایران تصویب شد

قرارداد کنسرسیون

قرارداد کنسرسیوم قراردادی است که پس ازکودتای ۲۸ مرداد بین دولت ایران و کنسرسیومی از شرکت‌های نفتی بین‌المللی برای بهره‌برداری از منابع نفتی ایران بسته شد.

در این قرارداد که به "قرارداد امینی-پیج" نیز معروف شده است برخلافقانون ملی شدن نفت ایران باز هم اکتشاف و استخراج و فروش نفت به دست شرکت‌های خارجی سپارده شد و ایران به دریافت حق‌الامتیاز (با نام مبهم "پرداخت اعلام شده")اکتفا کرد.

این قرارداد براساس اصل کلیپنجاه-پنجاه طرح شد. مذاکره کننده اصلی ایران در مسائل مربوط به این قرارداد دکتر علی امینی وزیر دارائی کابینه سپهبد زاهدی بود. بر اساس این قرارداد شرکت نفت ایران و انگلیس۴۰٪، شرکت‌های آمریکائی نیز ۴۰٪، شرکت شل۱۴٪ و شرکت ۶٪ در منافع کار سهیم بودند.

تصفیهآب

درچگونگیانجامفرایندهایبازساختیوتصفیهابوهمچنینقابلاستفادهكردنفاضلابهایشهریوصنعتیطرههاوروشهایمفیدتروكمهزینهترموردتوجهبیشتریواقعخواهدشد.

اینمایعبیرنگیكیازخالصترینموادموجوددررویكرهزمینودرعینحالازپیچیدهترینمحلولهاست. تادودههاخیرانرژیمهمترینسرمایهملیكشورهابودولیاكنونیابهتراستبگوییمدرایندهاینهچنداندورابسرمایهملیكشورهاخواهدشد.
بنابراینتوجهبیشتریازصنعت؛ملت؛دولتوهمهعناصرهركشوریرابهخودجلبخواهدكرد . درچگونگیانجامفرایندهایبازساختیوتصفیهابوهمچنینقابلاستفادهكردنفاضلابهایشهریوصنعتیطرههاوروشهایمفیدتروكمهزینهترموردتوجهبیشتریواقعخواهدشد.

 انواعتصفیه

 تصفیهخارجی

 
كلیهروشهابرایرهاییازمشكلاتناشیازوجودناخالصیقبلازوروداببهداخلواحدصنعتیراتصفیهخارجیگویندكهشاملروشهاییچوناهكزنیاستفادهازرزینهایتعویضیونیوفیلتراسیونمیباشد.
 تصفیهداخلی

 
درصورتكمبودندبیابممكناستهزینهتصفیهاببهروشهایخارجیخیلیزیادباشدلذابرایحذفكاملناخالصیهاباافزودنموادشیمیاییمناسببهابدرخودواحدصنعتیعملتصفیهانجاممیپذیردكهبهانتصفیهداخلیمیگویند.
 تاریخچهرزینهایتعویضیونی
رزینهایتعویضیونیذراتجامدیهستندكهمیتوانندیونهاینامطلوبدرمحلولراباهمانمقداراكیوالانازیونمطلوببابارالكتریكیمشابهجایگزینكنند.
درسال۱۸۵۰یكخاكشناسانگلیسیمتوجهشدمحلولسولفاتامینیومیدرلایحههایخاكعبورمیكندامونیومخودراباكلسیمعوضكردهوبهصورتسولفاتكلسیمدرمیایدكهادامهتعقیباتمنجربهشناساییسیلیكاتالومینیومبهعنوانیكمادهتعویضكنندهیونگردید . بهرزینهایمعدنیزئولیتمیگویندكهقادرندیونهایكلسیمومنیزیومراازابحذفكردهوبهجایانسدیمازادكنندازاینروبهزئولیتهایسدیمیمشهورشدهاندامازئولیتهایسدیمیقادربهتصفیهسیلیسابنبودندواینعلتدانشمندانرابرانداشتتازئولیتهاییدرهلندساختهشودكهبهجایسدیمفعالهیدروژنفهالدالشتندكهبهزئولیتهایكاتیونیمعروفشدندومیتوانستندتمامنمكهایمحللدرابرابهاسیدهایمربوطهتبدیلكننددرحالحاظررزینهایكاتیونیضعیفوقویوهمچنینرزینهایانیونیضعیفوقویتولیدگردیدهاست .
رزینهادرداخلستونهایمخصوصازجنساستیل(فولادزنگنزن)رویلایهایسیلیسمشبكریختهمیشودوابخامازبالارویانریختهوازپایینستونخارجمیشود .
 احیایرزین:
پسازاینكهمدتیازرزیناستفادهگردیدمدتتصفیهانكممیشودوبایدعملاحیارویانانجامگیردكهشاملمراحلزیرمیباشد.
شستشویمعكوسكهابازكفبستررزینبهطرفبالاجریانپیدامیكندكههدفمعلقكردندانهایرزینمیباشد .
تزریقمادهشیمیاییاحیاكننده(هنگامیكهنمكاستفادهمیشودتازمانیكهابخروجیتلخاستیعنیمنیزیم)
شستشویاهسته : بهخاطرتوزیعمادهشیمیاییدرسرتاسربستررزینودرنتیجهتماسبهترمادهشیمیاییبادانههایرزین
شستشویسریعبهخاطرحذفباقیماندهمادهاحیاكنندهتادستگاهبرایسرویسدهیمجددامادهگردد.
 الكترودیالیز:
كمترازربعقرناستالكترودیالیزبهعنوانیكروشصنعتیبرایتصفیهابدرجهانمطرحشدهاست . الكترودیالیزهمانندروشرزینهاستولیبهجایدانههایریزازغشاهایصفحهایبامقاومتمكانیكیبالااستفتدهمیشود . اینغشاءدارایدونوعكاتیونیوانیونیمیباشدكهغشاءهایانیونیدارایبارالكتریكیمثبتبودهوفقطانیونهامیتوانندازانعبوركنند . غشاءهایكاتیونیدارایبارالكتریكیمنفیبودهوتنهاكاتیونهااجازهعبوررادارند .
 اسمزمعكوس :
فرایندیفیزیكیاستكهمیتوانازمحلولیبهكمكیكغشاءنیمهتراواحلالتقریباخالصتهیهكرد .
اسمزمعكوسمیتواند۹۹% موادمعدنیحلشدهو۹۷% موادالیوكلوئیدیابراحذفكند . دراسمزمعكوسابخامتوسطپمپبهداخلمحفظهایكهدارایغشاءنیمهتراوامیباشدراندهمیشودچونتقریبافقطابخالصمیتواندازغشاءعبوركند.

روشهایرایجتصفیهفاضلابرانامببرید؟توضیحدهید؟

-روشصافی

-روشاحیایلجن

درهریکازدوروش،ابتداآبآلوده،ازرویصفحاتفلزیمشبکیاتوریفلزیییاپلاستیکیعبوردادهمیشودتاقطعاتوذراتبزرگموجوددرفاضلاب،رویآنباقیبمانند،سپسفاضلابواردحوضچهچربیگیریمیشود،باپشتسرگذاشتندومرحلهبالا،فاضلابواردحوضچههایتهنشینشده،هوادهیمیگردد. تعداداینحوضچههامتفاوتودربیشترمواقعششمورداست. فاضلابحوضچه،اولپسازهوادهیوتهنشینیوایجادتغییراتلازمدرآن،واردحوضچهدوممیشود. وبههمینترتیب،واردحوضچهبعدیمیگرددوهربارمقداربیشتریازموادمعلقآنتهنشینشده،مقداربیشتریازموادآلیتثبیتشدهوبهعبارتیسالمسازیمیشود. موادتهنشینشده،درفواصلزمانیلازمجمعآوریوبهدستگاههضملجنهدایتمیشود. بهعلتکمبوداکسیژن،میکروارگانیسمهایبیهوازیآغازبهفعالیتکرده،مقداریازموادجامدمحلولرامتابولیزهومقداریازموادجامدنامحلولراهیدورلیزمی‌نمایند.
درنتیجهعمل،مقداریگازهایمتانوهیدروژنسولفورهبدستمیآیدوموادآلیناپایدارموجوددرلجن،تبدیلبهموادبیوشیمیاییباثباتترمیشوندوازحجمآنهابهمقدارزیادیکاستهمی‌شود.

صافى‌هاوسيستم‌هاىتصفيهآب

جدى‌ترينمسألهدرنگهدارىسيستم‌هاىآبيارىقطره‌اىمسدودشدنقطره‌چکان‌هااست. روزنه‌هاىقطره‌چکاندرمقايسهبانازلآبپاش‌هابسيارکوچکوخطرمسدودشدنآنتوسطموادمعلقآبوحتىباکترى‌هاىموجوددرآببسيارزياداست. مسدودشدنقطره‌چکان‌هاباعثمى‌شودکهآببهاندازهکافىبهگياهنرسدوازاينبابتخساراتزيادىبهمحصولواردمى‌شود. موادىکهموجبمسدودشدنقطره‌چکان‌هامى‌شوندبهسهدستهمهمتقسيممى‌شوند:

۱موادفيزيکىبه‌صورتمعلق

۲موادشيميايي

۳موادبيولوژيکىمانندجلبک‌هاوباکترى‌ها

درجدول(ترکيباتفيزيکي،شيميايىوبيولوژيکىکهدرمسدودشدنقطره‌چکان‌هامؤثراست)موادمختلفىکهباعثانسدادقطره‌چکان‌هامى‌شوندنوشتهشدهاست. برخىازاينموادرابه‌راحتىمى‌تواندرآبتشخيصدادمانندرسوماسه‌هاىمعلقکهدرصورتوجوداينمواددرآبصافکردنراامرىاجتناب‌ناپذيرمى‌سازد. حالآنکهتشخيصموادشيميايىدرآببهسادگىميسرنمى‌باشد.

معيارهاىمختلفىدرمورددرجهتناسبآببراىآبيارىقطره‌اىتوسطمحققينارائهشدهاست. درجدول(معيارهاىکيفىآبازنظراستفادهدرآبيارىقطره‌اي)معيارهاىکيفيثآبازنظراستفادهدراينسيستم‌هانشاندادهشدهاست.اينمعيارهابهمهندسانطراحکمکمى‌کندتاضمنتشخيصدرجهتناسبآبروشتصفيهمناسبرااتخاذنمايند.

بررسیوامکان‌سنجیکاربردفرآیندپیشرفته IDEA درتصفیهفاضلابشهری

درسیستم‌هایتصفیهفاضلابشهریوصنعتیازفرآیندهایمختلفیاستفادهمی‌شود. یکیازمشهورتریناینفرآیندها،لحنفعال(یابه‌صورتخاصلجنفعالازنوعهوادهیگسترده)استکهدربیشترنقاطدنیابه‌کارگرفتهمی‌شود.

بارگذاری BOD وغلظتآمونیاکدرجریانورودی،جرمزیستتوده (MLSS) موردنیازدرحوضچهراتعیینمی‌کند. عموماًازنسبت F:M درتعیینجرمزیستتودهبرایبارگذاریمشخص BOD علاوهبرالزاماتزمانماندسلولیبرایفرآیندنیترات‌زائیاستفادهمی‌گردد.
نسبت F:M معمولدرطراحیفرآیند F:M می‌باشد. شاخصحجمیلجن (SVI) برایتعیینحجماشغالشدهتوسطجرممحاسبهشدهزیستتودهدرحوضچهبه‌کارمی‌رود. مقدار SVI معمولاستفادهشدهدرطراحیفرآیند IDEA درمحدوده Ib.BOD/Ib.MLSS/d ۰/۰۵-۰/۱۲است. درهرسیکلمقدارمشخصیلجندفعمی‌شود. اینبهفرآیند IDEA امکانبهره‌برداریدرحالتثابترابه‌منظورحفظغلظتطراحیفرآیندرامی‌دهدکهبراساسدوعاملمی‌تواندتعیینشود. .

۱)بارگذاریهیدرولیکی

۲)بارگذاریآلیونسبت

F:M
دریکسیکل۴ساعتهفرآیندباداشتنمقدارجریانحجمیورودیمی‌توانحجمحوضچهرانسبتبهزمانمانندلازمدرهرفازتعییننمود. عموماًطولوعرضحوضچهطوریمحاسبهمی‌شودکهنسبت L:W=۳:۱حفظشودایننسبتیکالگویجریانپیستونیدرحوضچه IDEAایجادمی‌کند
براساسزمانهوادهیودرجهآلودگیفاضلاببه‌راحتیمی‌تواناکسیژنموردنیازروزانهرامحاسبهنمودوبامحاسبهآنها،قدرت‌دهنده‌هایادیفیوزهاراتعیینکرد(۶،۷،۸و۹).

 مطالعهموردی

 
دریکسیستم IDEA ساختهشدهدراسترالیاابعادکاملوحجمواحدهابه‌صورتزیربود:
فاضلابورودیبهتصفیه‌خانهابتداازاشغالگیرودانه‌گیرعبورکردهوسپسواردایستگاهپمپاژشدهوازآنجابهدوتانکهوادهیپمپهدایتمی‌گردید. تانک‌هابهابعاد۶۶مترطول،۲مترعرض،۹/۲مترعمقوتعداددوواحدانتخابگردید. درکفهرکدامازتانک‌هاازدیفیوزهایثابتباحبابریزاستفادهشدهاست.
بعدازعبورجریانازمیانحوضمنقسم،جریانواردیککانالتوزیع‌کنندهشدهکهدرآنازدیفیوزهایحبابدرشتاستفادهمی‌شود. فاضلابازطریقاینکانالوارد۴تانکلجنفعالمی‌گردد. هرتانکدارای۶۸مترطول،۲۷مترعرضو۶/۴مترعمقاست. عمقنرمالکارکردیهرواحد۱/۳تا۸/۳مترمی‌باشد. فرآیندچرخه‌ای۴ساعتهدرآنهاشاملدوساعتهوادهی،یکساعتته‌نشینیویکساعتجداسازیمی‌باشدکهبازچرخهازنوعشروعمی‌گردد. مکانیسمجداسازیشاملردیفیازلوله‌هایبازوماننداستکهدرسرتاسرخروجی‌هایتانکقرارگرفتهاست.
ازطریقیکسیستمسیفون،جریانخروجیکنترلمی‌گردد. بدین‌صورتکههنگامی‌کهجریانبهارتفاع۸/۳مترسیفونشروعبهعملمی‌کندوجریانخارجمی‌گرددوهنگامرسیدنبهعمق۲/۳مترجریانخروجیمتوقفمی‌گردد. لجنایجادشدهازطریق۲پمپمستغرقخارجشدهوازطریقپلیمرهایکاتیونیتصفیهمی‌گردد.
درعمل،نسبت F:M بهترینابزارطراحیبریتعیینمقدار MLSS کهبایددرحوضهوادهینگهداریشود،می‌باشد. یکیازتمایزهایمهمسیستمهوادهیگستردهنسبتبهلجنفعالپائینبودننسبت F:M آنمی‌باشد(کمتراز KgBOD۵۰/۱درهرروزبه‌ازاءهر MLSS kg تولیدشده)،ولییکیازمهمترینتمایزهایآنهادرصدسلولفعالدرراکتورمی‌باشد. درراکتورلجنفعالایننسبتحدود۵۰درصدودرراکتورهوادهیگستردهحدود۱۰درصدمی‌باشد.
نسبت F:M پذیرفته‌شدهبرایسیستم IDEA برابربا۰۴/۰(kg BOD۵/Kg MLSS/day)می‌باشد. غلظت MLSS طراحیحدود۴۰۰ mg/l می‌باشد. درعملبستهبهبارگذاریلجنوخصوصیاتته‌نشینیلجن،غلظت MLSS دردامنه۲۰۰۰تا۵۰۰۰mg/l می‌باشد. درطراحیواحدهوادهیاستفادهازغلظت MLSS برابربا۴۰۰۰میلی‌گرمدرلیترحجممناسبیراازحوضهوادهیایجادمی‌کند(۱۰،۱۱و۱۲).

 زمانماندسلولی

(SRT)
سنلجنپارامتربهترینسبتبه F:M برایطراحیمی‌باشد. درابتدا،سنلجنانتخابشدهبایدبزرگترازسرعترشدبیومسمدنظرباشد. برایمثال،اگرمدنظراستکهدرسیستمباکتری‌هاینیتراتسازرشدکنندبایدسنلجنبیشتراز۱۰روزباشد. ازطرفدیگربرایسوبستراتیکهبه‌صورتمعلقدرسیستموجوددارد،تجربهبهترمستلزمبه‌کارگیریزمانماندبالاترمی‌باشد. برایفاضلاب‌هایخانگیباسرعتثابتواکنش BOD۵برابربا۱/۰ d^&#۷۱۳;۱ارتباطبینسنلجنوسوبسترهمصرفشدهازطریقزیرنشاندادهمی‌شود:
(۵)
(Sa=BODt=BODu)۱-۱۰^&#۷۱۳;۰.۱
Sa= اکسیژنمعادلباسوبسترهکربنمصرف‌شده (Kg/d)
BOD=BODu کربنهنهائی (Kg/d)
ّBOD=BODT کربنهمصرف‌شدهدرزمان Kg/d(T)
بنابرایندرفرآیندمتعارفلجنفعالدرزمانماندبرابر۵روز،تنهاحدود۷۰درصدسوبسترهکربنهمی‌تواندمصرفشود،۳۰درصدباقیماندهدرلجنباقیمی‌ماند. براییکفرآیند IDEA درزمانماندبرابربا۳۰روزیابیشتر،بیشاز۹۹درصدسوبسترهکربنهممکناستمصرفشود(۱۳و۱۴).
 اکسیژنهکربنهموردنیاز (Rc):
Rc فرآیندبایدمستقیماًمتناسببامقدارسوبسترهکربنهمصرفشدهباشدکهتابعیازسنلجناستدرفرآیندهوادهیگسترده Rc کمتراز BOD نهائیمی‌باشد. زیرااکسیژنمربوطبه MLVSS قابلتجزیهازسیستمحذفمی‌گرددکهبرابربا۴۲/۱ kgO۲/KgMLVSS می‌باشد.
Rc=BODu-۱.۴۲FBVSS)MLVSS
FBVSS= نسبت MLVSS قابلتجزیه
بهواسطهزمانماندسلولیبالادرفرآیند FBVSS, IDEA بهواسطهتجمع VSS غیرقابلتجزیهاز SS ورودیوتجزیهسلولباقیماندهنسبتاًپائینمی‌باشد. FBVSS برابربا۳۵/۰توسط Chong درسال۱۹۸۷براساسبالانسجرمیبرایفرآیند IDEA با۳۰روزسنلجنبه‌دستآمدهاست. ازطریق RC، BOD۵می‌تواندبه‌صورتزیربیانگردد:
(RC= ۱.۴۶BOD۵-۱.۴۲FBVSS(MLVSSV
 اکسیژنموردنیازنیتروژنه (Rn)
Rn ازطریقزیرمحاسبهمی‌گردد:
(Rn=۴.۶PN(NT)-۲.۹PDNPN)NT
=Rn اکسیژنموردنیازخالص
=NT کلنیتروژنورودیدردسترس
=PN نسبتازتورودیاکسیدشده
=PDN نسبتنیتراتدنیزهشده
درمحاسبه NT بایدنیتروژنیراکهازطریقلجنمازادوپسابخروجیخارجمی‌گرددموردمحاسبهقراربگیرد،به‌طورمعمولاینمقدار۳۰درصددرنظرگرفتهمی‌شود.
۵.۲.۳)اکسیژنموردنیازدرفرآیند:
اکسیژنموردنیازکلدرفرآیندحاصلمجموعاکسیژنموردنیازکربنهونیتروژنهمی‌باشد:
(۹)
RT=RC+Rn
 اکسیژنموردنیازپیکدوره‌ای
ظرفیتسیستمهوادهیبایدبه‌گونه‌ایباشدکهاکسیژنموردنیازیکدوره‌ایراپاسخگوباشدبارگذاریسوبسترهپیکدوره‌ایدریکواحدکوچکمی‌تواندتاسهبرابربارگذاریمتوسطبالاباشد. دراینسیستمظرفیتانتخابشدهتاحدیازایننوساناتپیشگیریمی‌کند. نسبتپیکبهمتوسط۲۵/۱برایتعیینمیزاناکسیژندرفرآیند IDEAA انتخابمی‌گردد.
  مزایاومعایبکلیفرآیند IDEA
 مزایا
۱)فرآیندبهبودیافته‌ایاستکهسیستم SBR استانداردراتوسطهزینهراهبردیومزایایبهره‌برداریوبیولوژیکیارتقاءمی‌دهد.
۲)جریانورودیپیوسته،امکانبارگذاریمتعادلرابهتمامحوضچه‌هافراهموبهره‌برداریوکنترلفرآیندراتسهیلمی‌کند. دراینمورد،امکانبهره‌برداریتک‌حوضچه‌ایهنگامتعمیراتوشرایطکمجریانوجوددارد.
۳)سیستمکنترلیبرپایهزمان - نهجریان - رابه‌کارمی‌گیردکهرابطه‌ایثابتبینهوادهی،ته‌نشینیوتخلیهایجادمی‌کند. زمانهوادهییکساندرطولروز،بدونتوجهبهمدتزمانسیکل،فراهممی‌شود.
۴)پسابدارای BOD۵و TSS زیراست.
۵)نتیجهحذفنوترنیت‌ها؛زیر۱mg/I-N آمونیاک،۱mg/I-P فسفرو۵mg/I ازتکلمی‌باشد.
۶)حجملجنتولیدیکموتثبیتشدهبودهوبهسادگیآبگیریمی‌شود.
۷)امکانبهره‌برداریپیوستهوبدونمیانبرزدنجریانرافراهممی‌کند.
۸)نیازیبه‌اضافهنمودنموادشیمیائیویافیلتراسیوننیست.
۹)برایتصفیهفاضلاب‌هایشهریوصنعتیمناسباست.
۱۰)تحملپیک‌هایهیدرولیکیوآلی
۱۱)نصبسادهوبادوام
۱۲)حجمسرمایه‌گذاریاولیهکمتر،بتن‌ریزیکمتر،حفاریکمتر،سطحزمینکمتر
۱۳)هزینهبهره‌برداریپائین
 معایب
۱)مصرفانرژیدرطیفرآیندبهره‌برداریزیادمی‌باشد.
۲)ته‌نشینیلجنتولیدیبه‌سختیصورتمی‌گیرد.
۳)مانندفرآیند SBR برایمقادیرزیاددبیفاضلابوشهرهایبزرگمناسبنمی‌باشد(۱۸،۱۹،۲۰و۲۱)
 نتیجه‌گیری
امروزهکاربردروش‌هایمختلفتصفیهفاضلاببستهبهخصوصیاتمختلففرهنگی،اجتماعی،زیست‌محیطی،اقتصادیو ... هرمنطقه‌ایانتخابوبرحسبدانشوفناوریقابلدسرسیکفرآیندخاصمطالعهوبهمرحلهاجراءدرمی‌آید. خوشبختانهرشدچشمگیرفناوری‌هایزیست‌محیطیبه‌ویژهدربخشآبوفاضلابازرشدبسیارچشمگیریبرخورداربودهاستودراینراستاتوجهمسئولیتبهاینامروبرخورداریازدیدگاه‌هاینوینزیست‌محیطیمی‌توانددرمرتفعساختنمعضلابزیست‌محیطیجامعهنقشاساسیایفاءنماید.
سیستم IDEA نسبتبهدیگرسیستم‌هایاصلاح‌یافتهلجنفعالمزایایبیشتریرادارااست. اینسیستمدرواقعنوعپیشرفته‌ایازسیستم SBR استکهمهمترینمزیتآنپیوستگیجریاندرسیستممی‌باشد. ازلحاظاقتصادیانسبتبهسیستم‌هایمشابهلجنفعالوحتیفرآیند SBR هزینهبسیارکمتریرادارد.
ازطرفیراهبریسیستمبسیارساده‌ترازسیستم‌هایمشابهخودمی‌باشد. ازمزایایمهمدیگراینسیستمحذفازتوفسفرمی‌باشد. درکناربالابودنراندمانحذفموادآلیکربنهاینسیستمراندمانخوبیرادرحذفازتوفسفردارااست. درحالحاضردرسطحاستانتهرانکاربردفرآیند SBR کهفناوریمربوطبهدهه۱۹۶۰میلادیمی‌باشدبرایشهرهایاوشان،قشمومیگونتوسطیککنسرسیوممشترکازیکشرکتداخلیوخارجیدردستمطالعهمی‌باشدکهبهینهاستدرارتباطبابه‌کارگیریروش‌هاینوینوپیشرفتهبه‌منظورجایگزینیروش‌هایجدیداقداممناسببه‌عملآید.
لازمبهتوضیحاستکهپسازفرآیند IDEA،فرآیندهایمدرنوجدیدتریباهمینمکانیزمومزایایبسیارمطلو‌ب‌ترطراحیوبهمرحلهاجراءدرآمدهاستکهازاینمیانمی‌توانبهفرآیندهای ICEAS,A-IDEA, AAT, ICEAS وآخرینفناوری SBR،کهتحتعنوان UNFED مشهورمی‌باشداشارهنمود.

كارخانه آجر ماشيني ممتاز آمل كه در 4 كيلومتري آمل،در نزديكي روستاي شاد محل واقع است با قدمتي 27 ساله مشغول به توليد آجر مي باشد. اين واحد توليدي با 70 كارگر وپرسنل با 6 روز كار درهفته وسرانه كار 8 ساعت در روز به فعاليت مي پردازد.

براي توليد آجر از خاك زمين هاي اطراف كارخانه استفاده مي شود.

 زمين هاي واقع در شرق وجنوب كارخانه به علت داشتن خاك مساعد ومناسب براي آجرسازي مورد بهره برداري قرار مي گيرند. بدين صورت كه خاك رس بوسيله ماشين هاي سنگين ازقبيل لودر وبلودوزر بارگيري شده وبه وسيلو واقع در كنار خط توليد اوليه منتقل مي شود(در اين سيلو خاك دپوميشود تا خاك نسبتاً يكنواختي حاصل آيد)

 در اين سيلو خاك از باد وباران مصون مانده واز همانجا براي انجام فرآيند لازم به خط توليد منتقل مي شود(از آن جايي كه خاك رس اين زمين ها كيفيت لازمه را دارندهيچ گونه ماده اي به اين خاك افزوده نمي شود وحتي تحت آزمايش نيزقرار نمي گيرند كه خود جاي سئوال دارد!)

خاك از اين به يك ماشين مكانيكي (مرحله اول) منتقل شده (كه اين ماشين داراي گيربكس 3 دنده مي باشدوبرحسب نياز وسرعت مورد نظر قابل تنظيم مي باشد).

وظيفه اين ماشين خرد كردن كلوخ ها ودراصل به اندازه در آوردن خاك مورد نياز است. بعد از گذشت خاك ا زاين دستگاه،خاك بر روي يك نوار نقاله قرار مي گيرد كه يك كارگر نيز در اين قسمت مأمور جدا سازي ضايعات خاك از قبيل علف وسنگ هاي درشت مي باشد.

-          در ادامه اين نقاله به يك آسياب مي رسد كه خاك را مي كوبد وآن را نرم مي كند. همچنين يك ابزار مكانيكي تعبيه شده،مقدار رطوبت لازم خاك را با اضافه كردن آب(توسط قطره چكان هاي مخصوص) به آن تأمين مي كند.

 در قسمت خروجي اين دستگاه يك جك (يا ريل) نيز وجود دارد كه خاك (گل) خروجي از اين مقطع گذشته ودر واقع به نوعي الك مي شود واضافات آن جدا مي شود.

 اين ريل شامل 2 مقطع است كه به فاصله هاي زماني 1 تا 2 ساعت به صورت دستي تعويض مي شوند تا خروجي آن ها مسدود نشود.

-          در آخرين مرحله آماده سازي خاك،خاك مجدداً توسط نوار نقاله به يك آسياب مي رسد كه اين آسياب به وسيله دو سيلندر موازي خاك را مي كوبد تا سنگ هاي ريز آن نيز كاملاً خرد شده وخاك يك دست ومطلوب بدست آيد. اين آسياب توسط يك الكتروموتور تسمه اي كار مي كند.

اين خاك كه آماده آجر سازي است توسط يك نقاله به سمت دستگاه پرس مي رود (در اين مسير ضايعات مرحله بعد كه از فرم خارج شده اندولي هنوز قابل استفاده هستند به آن اضافه مي شوند)

-          در دستگاه پرس (كه حرارت به نسبت بالايي هم دارد) خاك تحت فشار بسيار بالا فرم نهايي خود يعني آجر را مي گيرد(اين دستگاه نيز توسط الكتروموتور كار مي كند).براي تغيير خط توليد از آجر به سفال تنها قالب مورد استفاده در دستگاه پرس را عوض مي كنند وساير مراحل به مانند سابق است.

-          خروجي اين دستگاه كه خاك فشرده شده وفرم گرفته مي باشد در 2 مرحله برش خورده مي شود. در يك مرحله به قطعات 15/1 متري ودر مرحله بعد به آجر با ابعاد 35×20×10 تبديل مي شود.

-           اين برش ها بر روي آجر خام نيز بر روي نقاله درحال حركت داده مي شود. بدين صورت كه يك تسمه توسط اهرم مكانيكي به فواصل زماني معين به بالا وپائين هدايت مي شود وبرش لازمه را صورت مي دهد.

آجرهاي حاصله را توسط آسانسور مكانيكي داخل واگن هاي 12 طبقه اي قرار مي دهند. اين واگن ها با حركت بر روي ريل از اين سيلو خارج شده وبه سيلو بعدي كه خشك كن نام دارد وارد مي شوند. (هر واگن 1600 آجر حمل مي كند)

پس از ورود به واحد خشك كن با 4كانال 2 قلو (مجموعاً 8 مدخل) رو برو مي شويم كه مجموعاً 300 واگن آجر در آن انبار مي شود وهر روز 100 واگن مورد بهره برداري قرار مي گيرد. (هر واگن بايد سه روز در اين جا باقي بماند) فرآيند انجام شده در اين بخش گرم وخشك كردن آجرهاي ترو مرطوب است كه اين كار با حرارت دادن انجام مي شود.

 گرماي مورد نياز توسط 5 هيتر(Heter)  كه بالاي سقف سيلو و در طبقه دوم قرار دارند،تأمين مي شود. بدين گونه كه هيترها گرماي مورد نياز را توسط ژنراتور از بالا،بوسيله كانال كشي مخصوص وارد مدخل ها كرده وآن ها گرم مي كند . براي ايجاد گرماي يكنواخت از 3 پروانه ملخي بين كانال ها استفاده مي شود كه اين فن ها با ايجاد گردش هوا گرما را توزيع مي كنند. در شرايط مناسب دماي اين كانال ها به چيزي حدود 70 الي 80 درجه مي رسد. سوخت هيتر ها نيز نفت سياه يا مازوت مي باشد. (در زمان بازديد 4 هيتر فعال بود ودماي تونل ها نهايتاً به 45درجه مي رسيد) در قسمت قرار گيري هيتر ها وتوليد گرما لرزش به وضوح مشاهده مي شد كه به دليل عدم كاركرد صحيح هيتر ها بود.

-          بعد از خنك كن آجرها،آن ها را با تراكتورهاي كوچك به قسمت كوره براي پخت منتقل مي كنند.

كارخانه شامل 3 كوره 2 قلو كه هر كوره 38 // دارد مي باشد. آجرها بعد از انتقال در آن ها چيده مي شوند. در بالاي سقف كوره مشعل هايي قرار دارد كه گرماي لازمه كوره كه چيزي حدود 900 الي 1000 درجه است را تأمين مي كند. اين مشعل ها كه توسط يك سوخت پخش كن تغذيه مي شوند در فواصل زماني معين جابه جا مي شوند تا تمامي آجرهاي موجود در كوره حرارت لازم را ببينند. آجرها حدوداً 24 ساعت تحت اين شرايط قرار مي گيرند تا آماده شوند.

-          لازم به ذكر است كه سقف كوره ها بعد از مدت زماني به دليل  دماي بالا فرسوده شده ونياز به تعمير دارد كه اين تعميرات بوسيله كاه گل صور مي گيرد!

-          بعد از اين مرحله آجر آماده شده وتوسط كاميون بارگيري شده وبه محل مصرف ارسال مي شود.