Sunn pests and their control in Near East

"Report: The Syrian Arab Republic نويسندگان: R.H. Miller & J.G. Morse, 1996. Sunn pests and their control in Near East.FAO Plant production and protection paper. P:121-132 مترجم: علي بابعلي، كارشناس سازمان حفظ نباتات (وزارت جهاد كشاورزي) تهران، خيابان يمن پلاك 2 سازمان حفظ نباتات. تلفن 50-22402046

مقدمه: كشت گندم در كشور جمهوري عربي سوريه از لحاظ فعاليتهاي اقتصادي و كشاورزي اهميت و ضرورت بسيار بالايي دارد. در ميان محصولات كشاورزي سوريه، به دليل شرايط مناسب خاك و آب و هوا، گندم حائز رتبه اول بوده و به مقدار زياد كشت مي شود. سالانه بالغ بر 34/1 ميليون هكتار از اراضي سوريه زير كشت گندم مي رود و ميزان برداشت گندم تا 1/2 تن در هكتار هم مي رسد. به طور متوسط طي ده سال گذشته 554/1 تن در هكتار برداشت گندم بوده كه اين ميزان متغيير بوده است. شكل 11 نشان مي دهد كه ميزان كل برداشت محصول گندم در سال 1992 سه ميليون تن بوده است. در مناطقي از كشور سوريه كه ميزان بارندگي ساليانه بيشتر از 350 ميلي متر مي باشد براي كشت گندم مناسب بوده و اكثر كشاورزان به اين كار مشغول هستندو مناطقي كه ميزان بارندگي از مقدار ذكر شده كمتر است در صورت كشت گندم ميزان برداشت ناچيز خواهد بود. شكل 12 پراكنش كشت گندم در سوريه را نشان مي دهد با توجه به اين شكل مشاهده مي كنيم كه نزديك به نيمي ازتوليد گندم كشور در منطقه AL Hassake (رقم AL Jazira ) و يك چهارم توليد گندم در منطقه Aleppo و Idlib و مناطق باقي مانده هم توليد ناچيزي دارند. اخيرآ محققان در نحوه كشت گندم تغييراتي را ايجاد كرده اندو اين محققان از ارقامي استفاده مي كنند كه تناژ برداشت بالايي داشته باشد از اين ارقام مي توان به Bohouth 1،2 Bohouth و Bohouth 4 اشاره كرد. ارقامي كه در مركز تحقيقات بين المللي كشاورزي مناطق خشك (ICARDA) مورد استفاده قرار مي گيرد بيشتر از نوع Cham 1 ، Cham 2 ،Cham 3 ، Cham 4 و Cham 5 مي باشد كه از اين ارقام محصول خوبي برداشت مي شود و مناسب تر و بهتر از ارقام Mexipak ، Horani ، Juri 69 و Jazzireh 17 مي باشند. مناطقي كه زير كشت جو مي روند شبيه همان مناطقي هستند كه زير كشت گندم رفته اند اين مناطق نيز براي برداشت بيشتر به شرايط آب و هوايي بستگي دارند. شكل 13 مناطقي از سوريه كه از سالهاي 1981 تا 1990 زير كشت جو رفته است را نشان مي دهد، با توجه به اين شكل مشاهده مي كنيم كه به دليل اينكه جو نسبت به گندم به آب كمتري نياز دارد در مناطق 1 و 2 كشت جو كمتر از گندم مي باشد و بيشترين منطقه اي كه كشت جو در آن صورت مي گيرد مربوط به منطقه Ar Raqqah بوده و مناطق Hassake ، Aleppo و Hama در رتبه هاي بعدي قرار دارند. بارندگي نقش بسيار مهمي در برداشت محصول ايفا مي كند به طوري كه در بارش هاي خوب 1538 كيلو گرم و در بارشهاي كمتر برداشت محصول جو به 235 كيلوگرم در هكتار مي رسد. شكل 13 نشان مي دهد كه متوسط برداشت جو از سالهاي 1979 تا 1988 در اين مناطق 671 كيلو گرم در هكتار بوده است. ارقام جو كه در كشور سوريه براي كشت مورد استفاده قرار مي گيرد عبارتند از Aswadو Arabi در شمال و شمال شرقي (مناطق سرد و خشك) و رقم Arabi Abiad در مناطق جنوبي و مركزي مورد استفاده قرار مي گيرند. عوامل زيادي در كشور سوريه وجود دارند كه تغييراتي را در نحوه كشت و مناطق كشت شده ايجاد مي كنند يكي از اين عوامل خودكفايي گندم مي باشد. نياز سالانه گندم در سوريه بيشتر از 5/2 ميليون تن مي باشد براي توليد سالانه و خودكفايي بايد تغييراتي را در نحوه كشت و ارقام گندم بوجود آوريم براي مثال مي توان كشت آبي گندم را در منطقه 1و2 و كشت جورا در منطقه 3و4 گسترش دهيم. گندم و جو در مقابل بسياري از آفات و بيماريها آسيب پذير مي باشند. اين عوامل هر ساله در مناطق مختلف متفاوت مي باشند. در زير به مهمتربه آفات و بيماريهاي گندم و جو در سوريه اشاره مي كنيم. آفات حشره: بيماريهاي قارچي: Eurygaster integryceps Tilletia caries Zabrus tenebrioides foetida Tilletia Syringopais temperatella Ustilago hordei Schizaphis gramminum tritici Ustilago Rhopalosiphum maidis nuda Ustilago Cephus libanensis Urocystis agropyri Cephus pygmaeus Puccinia striifomis Mayetiola destructor graminis Puccinia Phyllopertha nazarena Erysiphe graminis Porphyrophora tritici 

مشكل سن غلات در كشور عربي سوريه: سن غلات (Eurygaster integryceps) از مهمترين آفات مزارع گندم و جو در سوريه به حساب مي آيد و براي اولين بار در سال 1909 در منطقه Muaret Numan آثار خسارت سن غلات مشاهده گرديد.در سال 1924 در مناطق Hama Idlib و Aleppo حدود 7 هزار هكتار از مزارع گندم آلوده به سن شدند كه از اين مناطق آلوده شده آلودگي به مناطق ديگر نيز منتشر شد بعنوان مثال منطقه Jazira در سال 1940 آلوده به سن غلات شد به همين منوال هر ساله به مناطق آلوده شده افزوده مي گردد. از روشهاي اوليه كنترل و مبارزه با سن غلات روش مكانيكي بوده است. به اين صورت كه سن مادر و پوره را به صورت يك مجموعه جمع آوري كرده و آنها را انهدام مي كردند. در حدود 160 هزار ليتر سن غلات در سال 1925 و 47 هزار ليتر در سال 1926 به اين صورت انهدام گرديد. روشهاي مشابه به اين هم ساليان سال براي محافظت از مزارع گندم در مقابل سن غلات در سوريه صورت مي گرفته است. روش ديگر مبارزه با سن غلات روش زراعي است. نمونه بارز اين روش جايگزين كردن كشت جو به جاي كشت گندم در مناطق آلوده به سن مي باشد. همچنين در تاريخ 26 آوريل 1937 وزارت كشاورزي و امور اراضي سوريه حكمي با شماره 35 صادر كرد كه كاهش كشت گندم در مزارع آلوده به سن به تا حد يك چهارم بود. اين حكم تا حدودي تآثير گذار واقع شد اما روند افزايش تقاضا براي گندم در كشور سوريه باعث گرديد كه اين حكم ناديده گرفته و لغو شود تا اينكه در سال 1950 مبارزه شيميايي با استفاده از حشره كشها مورد آزمايش قرار گرفت و به دليل تآثير خوب و قيمت مناسب و كاربرد آسان اين روش گسترش و توسعه پيدا نمود. در زمينه گسترش و توسعه مبارزه شيميايي عليه سن غلات فقط چند محقق نظير Remaudier, Skaf با همكاري فائو( FAO ) پ‍‍ژوهشهاي تحقيقاتي در زمينه مطالعه بر روي پارازيتوئيدهاي تخم سن و پرورش و رهاسازي آنها براي كاهش جمعيت سن انجام داده اند. پراكنش جغرافيايي سن غلات بيشتر مزارع سن غلات سوريه آلوده به سن غلات مي باشد. سالانه حدود 526 هزار هكتار از مزارع غلات سوريه عليه سن غلات سمپاشي مي شوند كه اين ميزان در سال 1991 حدود 140 هزار هكتار بوده است. كه در اين ميان46 درصد از منطقه Hassake و 77 درصد از مناطق Es Suweide سمپاشي صورت گرفته شده است (شكل هاي 14،15و16). در ميان گونه هاي جنس يوري گاستر، گونه E. integryceps از اهميت بالايي برخوردار است و در سوريه در مناطق Al Jazira اين گونه با گونه هاي E. maura و E. austriaca همپوشاني و اورلپ پيدا كرده است. تعدادي از گونه هاي آئليا مانند A. acuminate نيز در سوريه يافت مي شود اما حدود يك درصد از سن غلات كشور را شامل مي شود. از زماني كه سن مادر در فصل بهار به مزارع گندم فرود مي آيد تا زماني كه نسل جديد به اماكن مهاجرت مي كنند خسارتزايي سن غلات در مزارع مشهود مي باشد. اولين حمله سن مادر به ساقه هاي اصلي است و باعث از بين رفتن اين ساقه ها شده و از لحاظ كمي كاهش محصول را در پي خواهد داشت. تغذيه سن مادر از جوانه انتهايي ساقه باعث سفيد شدن واز بين رفتن ساقه هاي اصلي مي شود اگر تراكم سن در متر مربع بالا باشد(بيشتر از 2 عدد در متر مربع) حدود 5 درصد افت محصول خواهيم داشت. مطالعات انجام شده در سالهاي 89-1988 و90-1989 در سوريه نشان مي دهد كه اگر سن غلات در مراحل مختلف تكاملي خود از مزارع گندم تغذيه مناسبي داشته باشند، كاهش شديد محصول از نظر كمي و كيفي بوجود خواهد آمد.. بطور مثال اگر سطح آلودگي در حدود 93/12 و 57/4 درصد باشد سن زدگي در حدود 99/3 و 25/1 درصد خواهد شد. همچنين در اين مطالعات عنوان شده كه سن غلات باعث تخريب اندوسپرم و جنين دانه شده و ميزان جوانه زني حدود 33 و 66 درصد كاهش مي يابد. تحقيقات انجام شده در ICARDA ثابت كرده است كه گندم سن زده خاصيت نانوايي خود را از دست داده و به دليل كاهش ميزان پروتئين آن كيفيت آن پائين مي باشد. روشهاي كنترل و مبارزه با سن غلات در سوريه: مبارزه شيميايي روشي است كه از سال 1960 به صورت گسترده در سوريه عليه سن غلات اعمال مي گردد. هر گاه تراكم سن بالا رفت آستانه اقتصادي مطابق جدول زير شد مبارزه شيميايي صورت مي گيرد( جدول 30 ). آستانه اقتصادي مرحله تكاملي گياه مرحله تكاملي سن /m22< تا پايان پنجه زني بالغ /m2 10-5 مرحله گلدهي تا مرحله شيري و تشكيل دانه پوره /m2 پوره6-5 مرحله شيري به بعد پوره و بالغ زماني كه ميزان تخمهاي پارازيته شده به 40 تا 50 % رسيد مبارزه شيميايي توصيه نمي شودو اين بستگي به شرايط اقليمي و حالت خود گياه دارد. در سالهاي خشك زماني كه تآثير حشره روي گياه افزايش يافت آستانه اقتصادي 25 تا 50 درصد كاهش مي يابد و برعكس در سالهايي كه بهار گرم ومرطوب بوده است آستانه اقتصادي افزايش مي يابد. مبارزه شيميايي براي سن مادر ممكن است يكبار صورت گيرد ولي براي پوره ها چندين بار تكرار شود. حشره كشهايي كه در اوايل مورد استفاده قرار مي گرفتند بيشتر ارگانوفسفره ها بودند كه در نسبت هاي توصيه شده و مجاز (جدول 31) مورد استفاده قرار مي گرفتند و اين جدول حشره كشهاي ارگانو فسفره با اهميت را طي ده سال گذشته نشان داده است. در مبارزه شيميايي كه از حشره كشها استفاده مي شود بكار بردن غلظت مناسب حشره كش در زمان مناسب نتيجه مطلوبي خواهد داد. در برخي مناطق سوريه كه مبارزه شيميايي صورت مي گيرد (Idlib provinces,Alppo, Al Ghab ) استفاده ازحشره كشها خساراتي را نيز در بردارند. زماني كه گله هاي گاو و گوسفند از مزارع سمپاشي شده تغذيه كنند همگي تلف خواهند شد. هزينه سمپاشي در يك هكتار زمين زراعي حدود 15 دلار مي باشد كه شامل هزينه كارگر، ادوات و حشره كش مي باشد و مبارزه عليه سن غلات در سوريه بصورت عمومي بوده و تمام هزينه ها را دولت متقبل مي شود. تهيه بروشور هاي تكنيكال و پخش آن در كشورهاي ديگر از برنامه هاي توسعه اي و ترويجي مبارزه با سن غلات است. علاوه بر اين افزايش آگاهي مردم از طريق رسانه ها (راديو، تلوزيون و روزنامه) نيز به اين امر كمك مي نمايد. در كشور سوريه همكاريهاي بين المللي و منطقه اي خوبي با كشورتركيه در رابطه با تحقيقات سن و كنترل و تعيين زمان مناسب سمپاشي بويژه سمپاشي هوايي بين دو كشور صورت گرفته است. ملاقاتهايي با گروههاي تركيه اي در رابطه با روشهاي مبارزه و آستانه اقتصادي انجام مي شود كه اين عمليات كنترل سن با همكاري و توافق دو طرف صورت گيرد. تحقيقات انجام شده در سالهاي اخير: تحقيقاتي كه در وزارت كشاورزي سوريه توسط محققين اين وزارتخانه انجام مي شود بيشترروي سيكل زندگي سن، خواص مورفولوژيكي، زمان مهاجرت ازاماكن به مزارع و درصد پوره هاي رشد يافته در مزارع مي باشد. همچنين مطالعه بر روي روند توليدمثلي سن، ميزان تخمهاي لقاح يافته، تحرك جمعيت سن، اثرات سن بر روي گندم در مزارع و تآثير حشره كشهاي مختلف بر روي مراحل مختلف رشدي حشره ( سن باغ وپوره) صورت گرفته است. از لحاظ رنگ سن غلات بيشتر در رنج خاكستري زرد تا سياه ديده مي شود و حدود 75% جمعيت سن هاي بالغ قهوه اي است و تفاوتهاي مورفولوژيكي زيادي بين جنس نر و ماده وجود دارد، سن ماده 12 عدد اسپيراكل وسن نر 10 دارد و قطعه انتهايي شكم در سن ماده بزرگتر از سن نر بوده و اصولآ جنس ماده كمي بزرگتر از جنس نر مي باشد. متوسط طول به پهنا در جنس نر يك به 579/1 در جنس ماده مي باشد (در جنس يوريگاستر) كه اين جنس در شمال سوريه بيشتر يافت مي باشد. زماني كه ميانگين دما به 15-14 و ماگزيمم دماي روزانه 22-19 درجه سانتي گراد مي رسد سن مادر از اماكن زمستانگذران به مزارع غلات مهاجرت مي نمايد. در شمال سوريه اين اتفاق اكثرآ در 13 تا 23 ما مارس(فروردين ماه) صورت مي گيرد در اين زمان به تدريج به جمعيت موجود در مزارع افزوده مي شود تا اينكه پس از اتمام مهاجرت عمل تغذيه و سپس جفت گيري و تخم ريزي صورت مي گيرد و سپس جمعيت سن شروع به كاهش مي يابد زيرا سن مادر پس از تخم ريزي مي ميرد و تا حدود 18ماه مي (خرداد ماه) هيچ سني در مزرعه ديده نخواهد شد تا اينكه در اين زمان افراد نسل جديد (پوره ها) كم كم ظاهر مي شوند. تغذيه سن مادر قبل از توليد مثل بوده و بيشتر در مرحله پنجه زني و به ساقه رفتن گندم تغذيه سن مادر صورت مي گيرد. طول مدت تغذيه حشره براي رسيدن به مرحله جفت گيري و تخم ريزي 6 تا 9 روز به طول مي انجامد، البته به شرايط آب و هوائي هم بستگي دارد. در شرائط آزمايشگاهي ديده شده كه اصولآ جفت گيري سن در طول صبح و در انتهاي برگهاي گياهاني كه در معرض نور قرار گرفته اند صورت مي گيرد و حدود 33/2 ساعت به طول مي انجامد. زماني كه درجه حرارت بين 6/21-3/15 درجه سانتيگراد رسيد اوج تخم ريزي در ميان جمعيت سن صورت مي گيرد. بعد از جفت گيري نوبت به تخم ريزي مي رسد در هر دسته تخمي كه سن مي گذارد حدود 15-5 عدد تخم در دو رديف موازي هم ديده مي شود. تعداد دستجات تخمي كه يك سن مادر مي گذارد متفاوت مي باشد و به نوع گياه ميزبان و تغذيه سن بستگي دارد. اصولآ جنس ماده برگهاي صاف پائين تر را براي تخم ريزي انتخاب مي كند و بعضي مواقع بر روي گياهان غير گرامينه هم تخم ريزي را انجام مي دهد و تخم ريزي به خواص مورفولوژيكي و تكويني گياه بستگي نيز دارد. حدود3/3%-9/2% از تخم ها استريل(تفريخ نشده) مي باشد، در 9/0% تخم ها نيز جنين مي ميرد و حدود يك درصد آنها نيز توسط عوامل مكانيكي از بين رفته و 6/14%-3/12% تخم ها هم پارازيته مي شوند. پارازيتوئيدهاي سن غلات ازراسته بال غشائيان (زنبورها) خانوادهScelionidae شامل جنس هاي Trissolcus vassiilievi ، T. simony و T. grandis مي باشد. ميزان موفقيت اين پارازيتوئيدها در برخي مناطق سوريه حدود 4/82- 2/80% مي باشد. دستجات اوليه تخم اصولآ در پايان ماه مارس (فروردين ماه) ديده مي شوند و بالاترين تراكم تخم ها 13 تا 15 روز بس از اولين تخم ريزي ها مشاهده مي شود.تخم ريزي ممكن است در يك مزرعه چند مدتي به طول انجامد اين حالت به شرايط آب و هوايي و ريزش سن بستگي دارد. پوره ها بعد از دهم آوريل(ارديبهشت ماه) ظاهر مي شوند. نسبت جنسي در ميان جمعيت سن غلات همانند ساير حشرات در هر زماني متفاوت و متغير بوده و به ميزان فعاليت جنسي و فاكتورهاي فيزيولوژيكي مثل چربي بدن بستگي دارد. ميزان چربي بدن بر طول عمر و مهاجرت تاثير گذار مي باشد. تا زماني كه سن غلات در مزرعه حضور دارد به محصول خسارت وارد مي كند اگر گياهي كه مورد هجوم سن قرار گرفته در مراحل اوليه رشدي باشد ساقه اصلي از بين مي رود و اگر در مراحل پنجه زني باشد انتهاي خوشه سفيد شده و اگر تغذيه از دانه باشد دانه گندم سن زده و چروكيده مي شودو پروتئين دانه (آميلاز) توسط آنزيم پروتئاز موجود در بزاق سن تجزيه مي شود. اثرات آب و هوايي بر روي ساختار جمعيتي سن بيشتر از تآثيرخود گياه بر روي سن مي باشد. زمان مهاجرت يكي از فاكتورهاي مهمي است كه مي تواند تلاقي مراحل حساس گياه با حشره باشد اين زمان هم به دما و بارشهاي اول فصل بستگي دارد. تدابيري كه در آينده براي كنترل سن در سوريه بايد انديشيده شود: ادامه روند استفاده از حشره كشها خطرات زيادي در پي خواهد داشت و ممكن است تعادل اكوسيستم را هم بر هم زند و موجب طغيان سن گردد . بعلاوه اينكه مبارزه شيميايي در سالهاي متوالي نمي تواند محافظ گندم در برابر سن باشد بنابراين روشهاي جديد و نويني بايد براي كنترل سن اعمال گردد تا اينكه تعادل اكوسيستم بوجود آيد و طغيان سن نيز رخ ندهد. بنابراين فعاليتهاي زير بايد صورت گيرد: 1- تعيين آستانه اقتصادي براي سن. 2- تا زماني كه مي توان با استفاده از دشمنان طبيعي سن غلات را كنترل كرد، مبارزه شيميايي صورت نگيرد. 3- مطالعه بر روي تحرك جمعيت سن در مقايسه با تكامل فنولوژيكي گياهان ميزبان سن براي برداشت مناسب و به موقع محصول. 4- مطالعه بر روي جايگزين كردن كشت محصولات ديگر بصورت متناوب با گندم، البته بايد شرايط اقتصادي هم مد نظر گرفته شود. 5- استفاده از ارقام گندم مقاوم به سن. 6- شناسايي گياهان ميزبان سن كه تخم گذاري بر روي آنها صورت مي گيرد( بغير از گندم). 7- رديابي دشمنان طبيعي سن بويژه ائوفاژها(تخم خوارها) براي افزايش و تكثير آنها براي مبارزه با جمعيت سن غلات. نويسنده گان اين گزارش: K. Sheikh and Al Rahbi "