تعريف و تاريخچه پيدايش موزه                                                                       

الف) تعريف موزه                                                                                   

ريشه واژه موزه از لغت يوناني موزين (Mousein) به معناي مقر زندگي موز (Mouse) الهه هنر وصنايع در اساطير يونان باستان اقتباس شده است و در زبان انگليسي تلفظ ميوزيم (Museum) و در زبان فرانسه موزه را به خود گرفته است . در حوالي دهه1290 قمري تلفظ فرانسه موزه به زبان فارسي نيز راه يافت . پيشينه آن باز مي گرددبه سفرهاي ناصرالدين شاه قاجار به اروپا و ديدن موزه هاي آن ديار و تصميم او به ايجاد مشابه آن در ارگ سلطنتي تهران و انتخاب نام موزه براي آن .

اكنون  هزاران مؤسسه بين المللي موزه وابسته به سازمان فرهنگي وعلمي و تربيتي سازمان ملل متحديونسكو در بند 3و4 اساسنامه خود كه جامعترين تعريف موزه است چنين مي گويد :

موزه مؤسسه اي است دائمي و بدون هدف مادي كه در هاي آن به روي همگان گشوده است و دز خدمت جامعه و پيشرفت آن فعاليت مي كند . هدف موزه هاتحقيق در آثار و شواهد بر جاي مانده انسان و محيط زيست او ‌‌‍‍‍،گرد آوري ،حفظ وبررسي و بهره وري معنوي  است. علاوه براين ايكوم موارد مشروحه زير را مشمول تعريف ياد شده تشخيصمي دهد:                                      

    1. مؤسسات حفظ و نگهداري و تالارهاي نمايشي كه به وسيله كتابخانه ها و مراكز بايگاني نگاهداري و تامين مي شوند.                                               

    2 . اماكن و آثار باستاني ،طبيعي ، مردم شناسي ، وتاريخي اي كه به علت فعاليت در زمينه هاي گردآوري،حفظ ونگهداري ونمايش آثارباستاني داراي اهميت ميباشند .

3 . مؤسساتي از قبيل باغهاي حيوان شناسي و گياه شناسي و نمايشگاه جانوران زميني  و موجودات آبزي كه نمايشگر   نمونه هاي موجودات زنده ميباشند .

4. ذخاير طبيعي

5. مراكز علمي و نمايشگاههاي فضايي

ب) تاريخچه موزه در جهان

مجموعه سازي براي انسان امري فطري است و ذوق و سليقه در گرد آوري آن بي شك همواره همراه او بوده است . در دوران نو سنگي،انسان مجموعه هايياز صدف ، گوش ماهي ، سنگريزه و استخوان جانوران را گرد آوري و از آن براي  تزئينات استفاد مي نمود.  در مراحل بعدي تمدن ، اين مجموعه ها بيانگر شيوه هاي اعتقادي و آييني اقوام مختلف گرديد. مجموعه هاي تزييني و تجملي اي كه خصوصاًدر قبرستانهاي  تمدنهاي  باستان  بين النهرين  و فلات ايران يافت شد اعتقاد به زندگي پس از مرگ را نشان داد . در عهد باستان اشياء گرانبها و نفيس كه كلاًجنبه نذري داست براي بر آوردن نياز ها در درون زيارتگاهها و معابد گرد آوري مي شد . اين امر در تمام جوامع تمدنهاي باستاني فراوان افت مي شود . در جامعه امروزي ما موزه نمايانگر نهادي شدن اين گرايش همگاني به گردآوري است .

در پايان سده چهارم و آغاز سده سوم پيش از ميلاد مسيح ، كه مصر پايگاه فرهنگ و هنر يونان گرديد ، بطلميوس اول از سرداران اسكندر مقدوني  (321-   283 ق .م .)  به اعتلاي فرهنگ و هنر يونان همت گماشت و توجه برجسنه ترين دانشمندان يونان ، آسياي صغير   و پاره اي از كشور هاي دور ونزديك به مصر جلب شد . بطلميوس در كنار كاخ مسكوني خود در شهر اسكندريه جايي را با نام موزه مشتمل بر يك دانشگاه بزرگ ، كتابخانه ، آزمايشگاه ، رصدخانه و باغ گياهان و جانوران تاسيس كرد ، ولي پس از بطلميوس اين فكر دنبال نشد و از اين موزه فقط اشاره هايي در كتابها باقي مانده است . افراد عادي يونان هر چند كه خود اشياء هنري گرانقيمت را جمع آوري نمي كردند موقعيت ديدن آنها را داشتند ؛ زيرا در پرستشگاههاي يونان اشياء نفيسي به جهت ارزش معنوي آنها گردآوري مي شد و مردمي كه  براي   نيايش به اين مكانها مي رفتند از ديدن آنها بهره مند مي شدند . گرچه بنابر روايت ايليارد ، حماسه معروف يونان ، در يونان باستان نجبا و اشراف مجموعه هاي خصوصي گرد آوري مي كردند. 

استفاده از آثار هنري در روم باستان به نحو ديگري بود . سرداران رومي نخبه غنايمي را كه طي جنگها به دست مي آوردند،در شهر  روم در پاركها و حمامها و ساير اماكن عمومي به نمايش مي گذاردند و عامه مردم مي توانستند از آنها ديدن كنند.

در قرون وسطي (500 ــ 1450 م.) در غرب و شرق به علت فقدان نظام مالي و بانكي صحيح ، ثروتمند بودن با مالكيت اشياء گرانقيمت و ممتاز مترادف بود؛ زيرا ثروتمندان و صاحبان سرمايه ها با خريد و گردآوري آثار هنري و ناياب نقدينه هاي خود را از خطرهاي متععد نجات مي دادند . علاوه برآن ،اماكن مذهبي نيز در مشرق زمين و بخصوص كليساهاي مسيحي در مغرب زمين داراي انواع مختلف  اشياء   نادر از قبيل جواهرات ، زيورها، سلاحهاي جنگي مزينبه سنگهاي گرانبها و پارچه هاي نفيس بودند . ثروت كليساها از نظر اشياء قيمتي    بي حساب بود وكليساها از اندوخته هاي خود مراقبت مي كردند و مجموعه هافقط در موقعيتهاي استثنايي به تماشا گذاشته مي شد.  در دوره رنسانس ( از قرن 14 تا 16 م.) به سبب دگرگونيهاي اساسي و تحولات فكري كه در جوامع اروپايي پديد آمد صاحبان مجموعه هاديگر به مجموعه خود فقط به چشم سرمايه مالي نگاه نمي كردند ،بلكه به ارزش هنري و فرهنگي آنها نيز پي بردند و بدين جهت مجموعه ها از مخفيگاهها در آمده ، به درون تالار نمايش منتقل شدند. در اين هنگام داشتن مجموعه اي از اشياء هنري نه تنها علامت ثروت بلكه نشان دهنده علاقه صاحبان آنها به هنر و فرهنگ بود . حتيدانشمندان و علاقه مندان به آثار هنري عده اي را براي گردآوري آثار نخبه به نقاط مختلف جهان مي فرستادند. آنان با فزوني يافتن تعداد اشياء مجموعه ها، از كارشناسان و افرادي كه اطلاعاتي در زمينه ها  ي مختلف فرهنگي داشتند دعوت مي كردند تا اشياء را مطالعه كنند ومقالاتي درباره آنها بنويسند. براي نمايش آثار هنري حجيم خود مانند   مجسمه و تابلوهاي بزرگ نقاشي ، اتاقهايي نورگير با طول زياد و عرض كم ساختند و آن را گالري ناميدند . بر خي ازمجموعه داران نيز باالهام از موز گالريهاي خود را موزه ناميدند. از ان پس واژهء موزه در دوره رنسانس دربارهء مجموعه هاي هنري متداول گشت. از  ويژگيهاي اين موزه هاي اشرافي يكي اين بود كه محل گرد اوري اشياء بودند و ديگرآنكه بازديدكنندگان انها محدود منحصر به گروههاي خاص بودند.

ج)نهادينه شدن موزه ها

گشوده شدن مجموعه هاي صنعتي به روي مردم (سده 17 و 18 م.) رنسانس وسپس  انقلاب صنعتي در انگلستان و اروپاي    غربي  ( 1750- 1850ميلادي ) افكار جديد و تاثيرات اساسي در زمينه هاي سياسي  واقتصادي  واجتماعي در غرب پديد اورد كه در پي  آن لزوم بهره مندي كليه افراد جامعه از تمامي امتيازات و مزاياي اجتماعي احساس شد.لذا در اين ايام مجموعه هاي خصوصي با نام موزه در اختيار عموم افراد جامعه قرار گرفت. در سال  1683 م. موزه اشمولين  نخستين  موزهء ملي بر  مبناي  يك   مجموعهء خصوصي در شهر اكسفوردانگلستان گشايش يافت. در سال 1750م.در كاخ لوكزامبورگ در شهر پاريس بخشي از مجموعه سنتي در معرض بازديد مردم قرار گرفت و در نخستين سال انقلاب كبير فرانسه موزه هنري لوور افتتاح گرديد.

 سده هاي نوزدهم و بيستم ميلادي  شاهد تحولات اساسي و بنيادي واستقبال شديد مردم از موزه هاست. از ابتداي سدهء نوزدهم به موزه و نقش سازنده آن در جوامع مختلف پي برده شد و موزه هاي گوناگون در نقاط مختلف جهان  فعاليت خود را آغاز نمودند . با  گسترش موزه ها لزوم به كار گرفتن كاركنان بيشترو آموزش آنان بيش از پيش احساس گرديد.نظر به استقبال مردم و به جهت بهره مند كردن هرچه بيشتر انان از مزاياي مختلف موزه مساعدت و همكاري  كاركنان موزه جنبه علمي به خود گرفت وآموزش به عنوان يكي از    عملكردهاي موزه ها شناخته شدو فعاليت موزه ها در زمينه هاي مختلف هنري فرهنگي وآموزشي بيشتر وپر بارتر گرديد . استقبال از  موزه ها به حدي رسيد كه آنها فعاليت خود را در مسير خواستهاي مردم برنامه ريزي كردندو موزه هاي تخصصي مانند شيشه منسوجات وقالي وابزار موسيقي وزندگي نويسندگانوهنرمندان و... نيز وارد ميدان فعاليت شدند .                                                                          

پس ازجنگ جهاني دوم ( 1939- 1945م.) تحولات سياسي اقتصادي اجتماعي فرهنگي دراروپاي غربي چهره موزه هارا بكلي دگرگون كرد.موزه ها با اشراف كامل به نقش آموزشي خود در عصر ارتباطات در صدد ارائه خدمات آموزشي بيشتر و اشاعه فرهنگ در محدوده گسترده تر بر آمدند و برنامه هاي جديدي را طراحي كردند .اين برنامه ها كاربردي نمودن موزه ها نام گرفته است و موزه داران خود به سوي مخاطبان موزه ها پيش ميروند .  وسايل ارتباط جمعي از قبيل روزنامه راديو تلويزيون سينماو ويدئو از ابزارهاي مهم اين كارند. نمايشگاههاي موقت و سيار  موزه اتوبوس بازديدهاي دسته جمعي و سخنرانيها با استفاده از امكانات سمعي وبصري همراه بوده در حد عالي علوم رايانه اي و اطلاع رساني ابزارهاي لازم را در  اختيار موزه داران قرار مي دهد.

تاريخچه موزه در ايران

نهادينه شدن موزه در ايران

1 . موزه همايوني . نهادينه شدن موزه با آغاز كار وتاسيس كاخ موزه  ناصرالدين شاه قاجار در كاخ گلستان آغاز مي گردد ( 1291-1293ه.ش.).ناصرالدين شاه دشتور داد تا قسمتي ازساختمانهاي سمت شمال كاخ را از جمله موزه قديمي شاهان كه در ان هداياي خارجي را نگهداري مي كردند تخريب كنند و اتاق موزه كتابخانه سرسرا وساير ملحقات را بسازند.   اعتمادالسلطنه در توصيف موزه چنين مي نو يسد:موزه به اصطلاح اهالي فرهنگ عبارت است از مكان ومحلي كه مخزن اثار قديمي اشياء بديعه ونفايس مستظرفات دنياست .

و از هر تحفه و يادگاري كه در آن مخزون وموضوع است اهل علم و اطلاع كسب فايدتي و كشف سري مي نمايند و از احوال و اوضاع هر زمان و صنايع و حرف آن و رسوم اداب معمول ان ايام وعادات و طوايف ان باخبر مي گردند و مي توان گفت كه موزه مقياس شعور و ميزان عقول و درجه افهام اصناف و مرآت ادراك سلاسل است .مشكلات لا ينحل در اينجا حل مي شود و بر معلومات تاريخي شهود اقامه مي نمايد .سپس مي گويد :اين است گه موزه همايوني نيز به پهن تبره خزينه اي است مشحون به زواهر و جواهر گرانبهاو ظرايف و نفايس اشياء و اثار جليله علميه و مهمات حربيه قديم وآلات و ادوات متنوعه و مصنوعات ازمنه سالفه و نتايج خيالات حكماي بزرگوار و تماثيل و تصاوير نگارندههاي بي مثل و مانند روزگار و پرده هاي نقاشي كار نقاشهاي مشهور و حاصل صنايع كارخانه هاي  معروف و ظروف چيني بسيار ممتاز كار چين و سور و انگليس و ژاپن و بلور آلات كارخانه ساكس و ونيز و ساير كارخانه هاي معتبر مسكوكات قديم با صور سلاطين معظم ايران وغيره و... به علاوه تزيينات لايقه بسيار و محصولات رايقه بي شمار كه هر يك در عالم هم ودرايت وحوزه اطلاع و بصيرت گوهري است بي بدل و در نفاست امتيازضرب المثل...

اعتمادالسلطنه درباره كتابخانه نيز مي نويسد: كتابخانه در جنب موزه مباركه همايوني است كه در چندين هزار جلد كتاب خطي و چاپي از كتب معتبره قديم و جديد در آنهست.چنانكه ملاحظه شد در كوزه مذكور اشياء گوناگون جمع آوري شده بود .بنابر اين امروزه نمي توانيم آن رادر طبقه بندي رايج موزه ها قرار دهيم تنها مي توان گفت كه اشياء به عنوان هنرهاي تزييني گردآوري و تنظيم شده بودند . به هر تقدير موزه كاخ گلستان باغنا و تنوع آثار كتابخانه واسنادو مدارك كاخ يكي از مهم ترين موره هاي كشورمان و يكي از معتبرترين موزه هاي جهان است.در طي ساليان بعد بخشي از موزه ازآن جدا شد.در زمان ناصرالدين شاه به علت سرقتي كه در انجا انجام گرفت جواهرات سلطنتي كه درابتدا در ويترينهابود به مخزنهاي زير زميني وسپس به موزه جواهرات در بانك مركزي منتقل گرديد .                                                                                              

2 .  موزه ملي .در سال 1295ه.ش.وزارت معارف وصنايع مستظرفه موزه ملي ايران را تاسيس كرد . اين موزه گويا در آغاز در يكي از اتاقهاي مدرسه دارالفنون قرار داشته و باني آن مر تضي ممتازالملك بوده است . پس از مدتي اين مجموعه از دارالفنون به ساختمان مسعوديه منتقل گرديد و سپس با تاسيس موزه ايران باستان مجموعه ان شامل 280 قلم شي به موزه تازه تاسيس شده انتقال يافت .                                                                                                          

3  .موزه دانشكده افسري. در سال 1302 ه.ش. به منظور آموزش اسلحه شناسي و تاريخچه سلاح به دانشجويان دانشكده افسري تهران  موزهاي در اين دانشكده تشكيل   شد .

هسته مركزي موزه را مجموعه سلاحهاي ناصرالدين شاه قاجار در موزه همايوني تشكيل   مي داد و پارهاي از سلاحهاي اهدايي سران گشورهاي مختلف به شاهان قاجار نيز در اين موزه در معرض نمايش قرار داشت .پس از شكوفايي انقلاب اسلامي اين موزه به مجموعه سعد آباد منتقل گرديدومجموعه آن غني سازي شده بخصوص يادبود هايي از دفاع مقدس در آن منظور شدونام آن به موزه نظامي تغييريافت .                                                 

4. موزه هنر وصنايع . در سال 1309ه.ش.شادروان حسين طاهرزاده بهزاد

هنرستان صنايع قديم را تاسيس نمود . آثار هنرمندان زمان و استادان و دانشجويان هنرستان  بخشي از آنان موزه بود . اين مجموعه در حال حاضر در عمارت  نگارستان قرار دارد وبه نام موزه هنرهاي ملي خوانده مي شود وآثار هنرمندان معاصر در زمينه هنرهاي سنتي در معرض نمايش قرار دارد .پس از تاسيس موزه ملي ايران اين موزه نيز زير پوشش آن قرار گرفت.                    

5. موزه مردم شناسي تهران . موزه مردم شناسي تهران در سال 1312 ش . تاسيس شد . اين موزه نيز از ابواب جمعي اداره عتيقات وزارت اوقاف وصنايع مستظرفه بود كه در آغاز دايره انسانشناسي ناميده مي شد، سپس به بنگاه و سرانجام به موزه مردم شناسي تغيير نام داد ودر خيابان بوعلي در ساختمان مناسبي با مجموعه اي از اشياء كه از مساجد وتكايا گردآوري شده بود وبا هداياي مردم كار خود را آغاز كرد . اين موزه در سال 1347 به كاخ ابيض در محوطه كاخ گلستان انتقال يافت و زير پوشش اداره كل موزه ها قرار گرفت .  نقش و عملكرد اجتماعي موزه عملكرد موزه بيش از هر نكته ديگر بازتاب آرمانها و انديشه هاي انسان ، محيط فرهنگي و اجتماعي ، كارها و خلاقيتهاي پايان ناپذير او در گذشته و حال است . موزه مطالب خود را به زبان خاصي بيان مي كند و وسيله بيان او زبان اشياء واقعي است از همين رو ، داراي قدرت نفوذ گسترده مي باشد . بازديد كننده محروم از نعمت خواندن و نوشتن با اين زبان خاص به آساني ارتباط برقرار مي كند . زبان خاص موزه دريچه اي از جهان سه بعدي را به روي بازديد كننده باسواد نيزباز مي كند ،بويژه آن گروه از باسواداني كه از ادراك بصري دو بعدي چون نوشتار وتصوير ، نقشه وعكس اشباع وخسته شده اند .اين دريچه ممكن است كوچك وديدگاهي از طريق يك ميكروسكوپ الكترونيكي موزه هاي علوم طبيعي به سوي جهان ذره بيني باشد ، يا آنكه تلسكوپ موزه فضايي باشد كه بازديد كننده را به فضاي لايتناهي هدايت مي كند يا آنكه دريچه اي وسيع به سوي سرزمينها واقوام  ناشناخته ويا گذشته هاي دور باشد.

موزه هاي مردم شناسي و باستانشناسي يا موزه هاي منطقه اي، كه علايق يك جامعه كوچك محلي را معرفي مي كنند ، نمايانگر تواناييهاي جوامع مختلف بشري هستند ، تواناييهاي ديني ، اجتماعي ، سياسي ،اقتصادي ،علمي و هنري. همين مجموعه ها كارهاي پژوهشي دانشگاههاو پژوهشگران منفرد را يكسان تغذيه مي كنند .

با استفاده از نقد و بررسي بازديد كنندگان و شركت كنندگان در برنامه هاي فرهنگي موزه مي توان به علايق فرهنگي آن جامعه پي برد . پس ، از آنچه گفته شد مي توان نتيجه گرفت كه موزه در عين حال كه خدمت يك جامعه است ، معرف آن جامعه نيز مي باشد.                                                                                 

خدمات اجتماعي موزه .موزه در درجه اول در خدمت خود است ،اين جامعه مي تواند جهاني باشد ،مانند بازديدكنندگان موزه هاي واقع در شهرهاي بزرگ ، پايتختهاي فرهنگي و مراكز جهانگردي يا جامعه اي بزرگ چون شهروندان يك كشور .در اين رده همچنين موزه هاي ملي كشورها را مي توان نام برد يا جامعه اي كوچك كه مخاطبان موزه هاي منطقه اي را تشكيل مي دهند يا موزه هاي تخصصي كه در خدمي پژوهشگران يك رشته خاص قرار دارند و نيز موزه هاي محلي كه ساكنان يك محله شهر را به خود جمع مي كنند.                                    

گرچه در پاره اي از شهرهاي بزرگ جهان هنوز موزه هاي قديمي وجود دارند كه به شكل يك گنجينه باز مانده و بيشتر مورد بازديد معدودي از جهانگردان قرار
مي گيرند و خود شهروندان چندان به بازديد آنها راغب نمي باشند ، ولي اين موزه هاي فسيل شده و ايستا نيزبايد دير يا زود در برابر نياز فعاليتهاي فرهنگي و آموزش جامعه خود تسليم شوند. شناخت ميراث و ارزشهاي فرهنگي.مجموعه موزه در واقع بيش از هر موضوع ديگر پيشينه كامل علوم طبيعي ، هنر، باستانشناسي ، و مردم شناسي را معرفي مي كند .

به عبارت ديگر ،مجموعه موزه ها نمايانگر ارزشهاي از ميان رفته جوامع مختلف بشري است و ارزشهاي طبيعي دائمي آنها را كه در عصر حاضر در معرض تهديد مي باشند مورد توجه قرار مي دهد.                               

موزه ها اين ارزشها را به عنوان ميراث براي مردم مشخص مي كنند . اين ميراث  براي تداوم فرهنگ ارزشمند است. ارزشهايي كه در بطن موزه ها جاري اند به شيوه ديداري بيان مي شوند و شامل ارزشهاي ديني ، اخلاقي ، تاريخي و زيست شناسي مي باشند ، بازديدكننده موزه در آغاز يك ديدگاه عيني از جهان را به شيوه سه بعدي در برابر چشم خود مي بيند، سپس مجال مي يابد تا يك روحيه انتقادي در شناخت ارزشهاي ملي خود و ساير ملل را در ذهن خود پرورش دهد  پژوهشگران كنجكاو و اشخاص علاقه مند از لابه لاي اين ارزشها انديشه ها و آرمانهاي فراموش شده را باز يافته ، سليقه و عادات فرهنگي خود را بر مبناي آن شكل مي دهند و در مسير مناسب هدايت مي كنند ؛ زيرا روحيه خلاق كه در وجود هر فردي نهفته است ، طي بازديدهايي از موزه اغلب آشكار شده ، فرصت بروز مي يابند.                                                                                               

از مطالب فوق مي توان نتيجه گرفت كه موزه در خلق دائمي عادات فرهنگي جديد نقش بسزايي به عهده دارد و در دراز مدت تضمين كننده تداوم فرهنگي مي باشد . پژوهشهاي گوناگون جامعه شناختي اي كه جامعه شناسان متخصص در امور فرهنگي در سالهاي اخير انجام داده اند مؤيد اين مطلب است كه برنامه هاي  آموزشي موزه ها ، بخصوص در گروه موزه هاي كودكان سبب شكوفايي استعدادهاي هنري كودكان بوده است.                                                               

كاربرد زبانهاي اسكرپيتي در      HTML

استفاده از زبانهاي اسكريپتي ،گامي براي افزودن حالت محاورهاي به صفحات وب و طراحي صفحات پويا است . اما واقعا" اهداف اسكريپت چيست ؟ به طور كلي ، زبانهاي اسكريپتي براي اهداف و كارهاي كوچكي مثل محاسبات ساده به كار مي روند . كاربردهاي اسكريپت عبارتند از:

ـ  ارزيابي فرمها

ـ  تزيين صفحات ، از جمله دكممه هاي نگهدارنده ترتيب و انيميش

   ـ  توليد صفحات پويا

   ـ  ارتباط بين كارهاي مختلف

زبانهايي كه براي نوشتن به كار مي روند ، زبانهاي اسكريپتي ناميده مي شوند .

زبانهاي اسكريپتي عبارتند از جاوا اساريپت كه توسط شركت نت اسكيپ خلق شد، وي بي اسكريپت كه كاربرد ويژوال بيسيك در اينترنت است وجي اسكريپت كه توسط شركت مايكروسافت براي همسازي با جاوا اسكريپت طراحي شده است .

Jscript  وجاوااسكريپت

مي دانيد كه جاوا يك زبان شئ گر است و براي نوشتن برنامه هاي كاربردي و برنامه هايي براي اينترنت به كار مي رود . در جاوا مي توان  برنامه  هايي به نام اپلت نوشت كه در محيط اينترنت اجرا مي شوند . در زبان HTMLمي توان اپلت ها را به صفحات وب اضافه كرد  برنامه هاي جاوا پس از كامل شدن ، به بايت كد تبديل مي شوندكه به سيستم و كامپيوتر خاصي وابسته نيست . اين دستورات توسط ماشين مجازي جاواكه به طور نرم افزاري ايجاد مي شوداجرا مي گردد. اما برنامه نويسي در جاوا براي كساني كه با ان اشنايي ندارند ، به خصوص طراحان صفحات وب ، مي تواند بسيار مشكل باشد.

جاوا اسكريپت طراحي شد تا كار برنامه نويسي را اسان كند . به عنوان مثال اگر بخواهيم برنامه اي در جاوا بنويسيم كه اطلاعات موجود در فرمها و پرسشنامه ها را ارزيابي كند ، كاري بس دشوار است ، اما اين كارها درجاوا اعمال ابتدايي و ساده محسوب مي شوند . نت اسكيپ كلاسهايي از جاوا به نام Live connect ايجاد كرد كه بين جاوا وجاوا اسكريپت ارتباط برقرار مي كند.  

جاوا اسكريپت از زماني كه توليد شد ، تغييرات زيادي پيدا كرده است و همه مرورگرها به يك درجه از آن را استفاده نمي كنند . نسخه هاي گوناگون آن عبارتند از      Javascript(نت اسكيپ 2.x)       Javascript 1,1(نت اسكيپ 3.x)

Java script  1.2 (نت اسكيپ 4.x) زبان   Jscriptدر  IE نسخه 3 ، تقريبا" معادلJavascript  1 است و از ويژگيهاي Javascript 1.1 مثل جايگزيني پوياي تصاوير پشتيباني نمي كند . IE نسخه 4 از1.1Javascript پشتيباني مي كند ولي مدل شيئ ان قدرتمندتر است . براي كسب اطلاعات راجع به جاوا اسكريپت به سايت http: //developer.netscape.comمراجعه كنيد.

مايكروسافت در مقابل كاري كه نت اسكيپ انجام داد، زبان JScript را ارائه كرد كه تقريبا" با جاوا اسكريپت سازگار است ولي تفاوتهاي ناچيزي با يكديگر دارند .

 مروري بر جاوا اسكريپت                                                                                                                                                                

عناصر جاوا عبارتند از : متغيرها، اشياِء و عملگرها كه اشياء ينز به نوبه خود داراي متدها و خواص هستند. در زبان جاوا اسكريپت ، بين حروف كوچك و بزرگ تفاوت است ، به همين دليل مي گويند كه جاوا نسبت به حروف كوچك وبزرگ حساس است.                                                                                  

متغيرها با تركيبي از حروف  Aتا Z ، ارقام و خط ربط (-) ساخته مي شوند به طوري  كه ارقام شروع نمي شوند . محدوديتي در طول نام متغيرها نيست . به عنوان مثال S1,SUM,sum ميتوانند نامهايي براي متغيرها باشند.

عملگرها نمادهايي هستند كه اعمال خاصي را انجام مي دهند ، مثل نماد+ كه عمل جمع را انجام مي دهد . عملگرها در جاوا عبارتند از عملگرهاي محاسباتي،رابطه اي منطقي ، بيتي ، تركيبي و غيره .

اغلب توابع در جاوا اسكريپت به عنوان اعضايي از اشياي موجود در اين زبان هستند ، اما تعداد اندكي از توابع وجود دارند كه به طور مستقل مورد استفاده قرارمي گيرند.

هر شئ در جاوا اسكريپت داراي اعضاء داده اي است كه انها را خاصيت مي ناميم و داراي توابعي است كه انها را متد مي ناميم. وي بي اسكريپت نسخه اي از ويژوال بيسيك است كه براي برنامه نويسي در اينترنت به كار مي رود . وي بي اسكريپت توسط شركت مايكروسافت توسعه يافت و فقط در كاوشگر اينترنت قابل استفاده است ، به همين دليل شهرت ان در اينترنت نسبت به جاوااسكريپت   كمتر است . قدرت ان مثل جاوا اسكريپت است و مي تواند به تمام اشياي تشكيل دهنده صفحات وب دسترسي داشته باشد.

    Micro  soft  SQL  server 2000 يك سيستم  مديريت  پايگاه  داده  رابطه اي  RDBMS است كه براي پردازش تراكنش ها به صورت    on lineبا عملكرد  بالا ذخيره داده ها و برنامه هاي كاربردي تجارتي الكترونيكي طراحي شده است.

    Microsoft  SQL Server براي پشتيباني از پايگاههاياطلاعاتي بزرگ ومهم طراحي شده است . مثل ذخيره سازي اطلاعات وتجارتالكترونيكي و پردازش تراكنش ها به صورت .online براي اين منظور SQLserver ابزارهاي متععدي در اختيار شما قرار مي دهد از جمله برنامه هاي كمكي مثل bcp.exe كه براي كپي كردن اطلاعات از SQL server به يك فايل معمولي بكار مي رود و Enterprice  Managerكه يك ابزار گرافيكي قوي و پيچيده براي مديريت پايگاه هاي داده و خود SQL SERVERمي باشد .

آشنايي باEnterprise Manager   

اولين ابزاري است كه براي مديريت   SQL server 2000   بكار مي رود.

با استفاده از رابط گرافيكي   Enterprise Manager مي توانيد:

     -  گروههايي از چندين نمونه SQL server تعريف كرده و هر يك از سرويس دهنده هاي موجود در يك گروه را ثبت كنيد  .

     -  پارامترهاي   SQL serverرا براي هر يك از سرويس دهنده هاي ثبت شده تنظيم كنيد .

   -  در هر يك از سرويس دهنده هاي ثبت شده پايگاه داده بسازيد و آنها را     سازماندهي كنيد براي آن سرويس دهنده كاربراني تعريف كرده وحق دسترسي هر يك از آنها را مشخص نماييد .

    - امور مديريتي  SQL server را براي هر يك از سرويس دهنده هاي ثبت شده                   تعريف واجرا كنيد .

- با استفاده از Query Desingner محتويات جدول هاو نماها را مشاهده كنيد   

- با استفاده ازQuery Analyzerدستورات  SQLنوشته وآنها را تست كنيد.

-هر يك از ويزارد هاي SQL server را فراخواني كنيد.

تهيه نسخه پشتيبان يك پايگاه داده   

راههاي مختلفي براي  پشتيباني از يك پايگاه  داده  ارائه SQLServer 2000

مي دهد . ساده ترين روش تهيه پشتيبان كامل يعني كپي دقيق و كاملي از اطلاعات در يك زمان مشخص مي باشد.                                                                                             

نكته .  SQL servsr امكان مي دهد كه در حين كار با يك پايگاه داده نسخه شتيبان آن را تهيه كنيد.در واقع نيازي به متوقف كردن كار سيستم نيست.البته در حين تهيه پشتيبان انجام بعضي از كارها ممكن نيست.اين امور عبارتند از عملياتي كه ساختار يك پايگاه داده را تغيير مي دهند مثل ساختن يا حذف كردن فايل هايا ساختن ايندكس.

روش ديگري كه توسط  SQL serverارائه شده است تهيه يك پشتيبان جزعي مي باشد. پشتيبان جزعي تنها اطلاعاتي را كه از زمان تهيه آخرين پشتيبان كامل تغيير كردندذخيره مي كند. مزيت استفاذه از اين روش اين است كه در بيشتر مواردحجم پشتيبان جزئي به مراتب خيلي كمتر از پشتيبان كامل مي باشدو پروسه تهيه آن    خيلي سريعتر انجام مي شود  .

 آشنايي با مدل هاي امنيتي  

هنگامي كه يك نمونه از  SQLserver در خواستي براي اتصال دريافت مي كنيد ، يك  Login ID  به آن ارسال مي شود. Login ID شناسه اي است كه حق دسترسي به   SQLSERVERرا تعيين مي كند. SQL server   ابتدا بررسي مي كند كه آيا    Logion   ID ارسال شده معتبر است يا خير . و سپس تعيين مي كندLogionIDمزبور از نظر امنيتي اجازه عمل درخواست شده را دارد يا خير . اين پروسه ، تصديق يا شناسايي كاربر نام داردSQL server 2000  شناسايي را به دو روش انجام مي دهد : مي تواند براي ارزيابي كاربر به سيستم امنيتي windows 2000يا windows NT تكيه كند و يا خودش ارزيابي را انجام دهد.

سيستم شناسايي ويندوز

در اين روش ، مدير سيستم براي كاربران يا گروههاي كاربري ويندوز حق دسترسي تعيين مي كند .كامپيوترهاي مشتري كه از سرويس هاي مركزي  استفاده مي كند كاربر توسط سيستم عامل  windows 2000يا NT  كه بر روي كامپيوتر مركزي نصب شده است شناسايي مي شود و اگر اجازه دسترسي داشته باشد ، به آن متصل مي گردد. در اين حالت   SQL serverتنها كافي است بررسي كند كه آيا كاربر متصل شده حق دسترسي به سرويس دهنده و پايگاه هاي داده را دارد يا خير؟

      توجه : با توجه به اينكه سيستم عامل windows 98نمي تواند به شكلي مطمئن كاربران را شناسايي كند ، نمونه هايي از SQL server كه بر روي اين سيستم عامل نصب مي شوند نمي توانند از مدل شناسايي ويندوز استفاده كنند.اصولا"windows 98   براي  كامپيوترهاي مشتري و windows 2000  براي كامپيوترهاي مركزي بكار مي رود .

سيستم شناسايي SQL Server

در اين روش هنگامي كه يك درخواست براي اتصال فرستاده مي شود،SQLserver  يك  كلمه عبور دريافت مي كند و سپس  Login  مزبور را با ليست   Loginهاي تعريف شده توسط مدير سيستم مقايسه مي كند.

برنامه هاي جاوا چگونه كار مي كنند  

جاوا از سه جهت انقلاب بزرگي در وب بپا كرده است . برنامه هاي كوچك جاوا   يعني ريزبرنامه ها بسرعت گرفته و بارگذاري مي شوند و يا سرعت فوق  العاده اي استفاده مي شوند. ريزبرنامه هاي جاوا روي هر رايانه اي با هر سيستم عاملي قابليت انطباق و اجرا دارند.و بالاخره از همه مهمتر اينكه ريزبرنامه ها قابليت اجتماع دارند . يعني مي توان چند ريزبرنامه را كنار هم چيده تا برنامه هاي كاملتر و بزرگتري بدست آيد.                                                                         

1. ريزبرنامه جاوا توسط پسوند وپيشوند  <Applet>در يك سند HTMLمشخص و فراخواني مي شود . وقتي مرورگر اين پسوند پيشوند را مي خواند، ريزبرنامه درست مثل فايلهاي گرافيكي يا رسانه اي ، از يك سرويس دهنده گرفته و بارگذاري مي شود. ريزبرنامه يك آدرس منحصر بفردURLداردو براحتي توسط مرورگر تعيين مكان مي شود.

2. ريزبرنامه ها بهمان روش پاكت هاي  HTTP كه صفحات  HTMLو تصاوير GIFدر آن نقل و انتقال مي شوند از سرويس دهنده به سرويس گيرنده ارسال مي شوند.

3. وقتي ريزبرنامه به سرويس گيرنده مي رسد، مرورگر سرويس گيرنده كد جاوارا كامپايل كرده و آن را داخل يك بخش مشخص از پنجره اجرا مي كند .

اندازه واقعي صفحه نمايش توسط دستورات داخل پسوند و پيشوند< applet> تعيين  مي شود . همينكه شما با صفحه درگير شويد ،ريزبرنامه شروع به اجرا مي كند.   

در بسياري اوقات ـ نظير يك تصوير متحرك ـ ريزبرنامه پس از اتمام برنامه به جاي خروج ، بطور خودكار شروع باجراي مجدد مي كند. اين روال راlooping   يا حلقه زني مي گويند . نرم افزار مرورگر شما مسئوليت نمايش كل يك صفحه وب را دارد . ريزبرنامه ها مسئوليت منطقه مورد استفاده حلقه تصاوير متحرك يا ساير ريزبرنامه هاي جاوا را دارند.

رابط دروازه عمومي يا CGI

اگر مدت زيادي است كه از وب استفاده مي كنيد ، حتما" اصطلاح CGI را شنيده ايد رابط دروازه عمومي يا CGI يك پروتكل ارتباطي است كه توسط آن سرويس دهنده وب با ساير برنامه ها مرتبط مي شود .   براي مثال يك برنامه C كه گاهي آن را Script مي نامند قادر است يك تصوير ايستا  را به تصويري قابل كليك مبدل سازد. تصويري كه آن را طرح تصويري مي نامند . تصويري كه در آن قطعات قابل كليك كردن وجود داشته باشند. هم طرحهاي تصويري و هم شكلهاي پر شدني از CGI استفاده مي كنند كه از توسعه تواناييهاي اوليه وب و پروتكلHTTP حاصل شده است . CGI بسيار پيچيده تر از پروتكل ساده  HTTP است .

اغلب خود CGI را با برنامه هاي CGI اشتباه مي گيرند. برنامه هاي   CGIداده ها را از سرويس دهنده گرفته و توسط خود CGI ( رابط دروازه عمومي ) آنها را بر
مي گردانند . خود CGI وسيله استاندارد شده اي از ازتباطات بين يك برنامه CGIوسرويس دهنده HTTP مي باشد . برنامه هاي CGI معمولا" توسط زبان برنامه نويسي به نام پرل و يا زبان C ,++ C پاسكال ، Applescript و ساير زبانها نوشته مي شوند .

هم طرحهاي تصويري و هم شكلهاي فعال نيازمندند تا داده هاي سفارشي شده (اختصاصي ) از سرويس گيرنده به سرويس دهنده انتقال يابد تا به برنامه CGI جهت پردازش ارسال ومجددا" برگردانده شوند. داده هاي سفارشي به هر نوع اطلاعات منحصر بفرد اطلاق مي شود - نظير تاريخ جاري ، نام و آدرس شما و حتي كليك كردن موس - كه سرويس دهنده وب بدون كمك نتواند آن را بكار برد .

وقتي داده هاي سفارشي شده از يك طرح تصويري يا يك شكل فعال به سرويس دهنده مي رسند ، ان داده ها از طريق CGI توسط سرويس دهنده وب يك CGIهدايت ميشوند  طرحهاي تصويري مي توان بعنوان پيوندهاي ويژه تخيلي در نظر گرفت . در اين حالت بجاي اينكه يك كلمه يا يك آيكون يا يك تصوير به صفحه ديگري پيوند يابد ، يك تصوير بر حسب مختصاتش به قطعات كوچكتري تقسيم شده و هر يك از قسمتها يا    مختصات آن تصوير جداگانه به صفحات  متفاوت  HTML پيوند  مي يابند . طرحهاي تصويري توسط يك منطقه از پيش تعريف شده بنام منطقه آتش در داخل تصوير به اسناد ديگر پيوند مي يابند . بمحض اينكه ماوس را روي نقطه آتش قرار داده و كليك كنيد ، يك ريزبرنامه  CGIو فايل مختصات طرح تصويري با پسوند .mapشروع بكار مي كنند.يك برنامه CGI فايل آن طرح را مي خواند تا مختصات نقطه كليك ماوس را با آدرس URL مربوطه مطابقت دهد . براي مثال بك طرح تصويري الكترونيكي از نقشه ايالات متحده را فرض كنيد كه شما مي توانيد روي نقطه  washingtonآن كليك كنيد .در كد HTML براي آن صفحه طرح الكترونيكي توسط يك پسوند پيشوند و يك صفت موسوم به ISMAP  محاصره مي شود. كد مربوطه به صورت زير خواهد بود.

                                 <A HREF="some .server/maps/clikable.map>

                  <IMGscr+"clickable.map"ISMAR>                                     

                   </A>                                                                                      

مختصات Y وX مربوط به نقطه كليك ماوس شما روي طرح تصويري به سرويس دهنده منتقل مي شود زيرا صفت ISMAP    وجود دارد .مختصات نقطه سرويس دهنده دريافت مي شود سپس به يك برنامه CGI هدايت مي شود . برنامهCGIفايل را پوشش مي كند تا مختصات را مطابقت نمايد سپس URL مربوطه را بطرف سرويس دهنده ارسال مي كند . در نهايت اگر صفحه وب مربوطه روي همان سرويس دهنده باشد صفحه وب را به مرورگر سرويس گيرنده تحويل مي دهد . در غير اين صورت سرويس دهنده آدرس URL را به مرورگر سرويس گيرنده بر ميگرداند ومرورگر يك در خواست ديگر براي آن صفحه وب به سرويس دهنده ديگري ارسال مي كند .

آنگاه صفحه اي درباره واشنگتن روي مرورگر شما بار گذاري خواهد شد .در پشت صفحه سرويس دهنده مختصات نقطه كليك ماوس شما را از طريق CGI به يك برنامه CGI ارسال مي كند . برنامه CGI اين مختصات را با آدرس URL در فايلي با پسوند.map مطابقت داده آنگاه آدرس URL را به سرويس دهنده بر ميگرداند كه مرورگر سرويس گيرنده را بطرف صفحه جديد هدايت خواهد نمود.

هنگاميكه شما اطلاعاتي را در داخل يك صفحه وب كه طوري برنامه ريزي شده تا از كاربر اطلاعات ورودي بپذيرد -وارد مي كنيد يك روال سه مرحله اي آغاز مي شود.ابتدا شما اطلاعات منحصر بفرد - نظير يك اسم يا آدرس پست الكترونيكي -را جهت پردازش به سرويس دهنده مي دهيد . در مرحله بعد سرويس دهنده آن اطلاعات را به يك برنامه CGI   كه توسط كلمه isubmt مشخص شده هدايت مي‌كند.                                                                          

           زير برنامه هاي  در پاسخ به يك درخواست HTTP از طرف سرويس گيرنده توسط سرويس دهنده فعال مي شوند.در نهايت برنامه CGI داده هاي فرم به يك برنامه رايانه اي ديگر نظير يك بانك اطلاعاتي ارسال كرده تا آن را در يك فايل ذخيره كند و يا حتي يك سند HTML  بخصوص را در پاسخ به درخواست سرويس گيرنده ايجاد نمايد.

       اسم فني اين روال را فرم فعل و انفعالات گذاشته اند . دقت كنيد كه يك برنامه CGI  واقعا" يك نوع برنامه است در حاليكه خود CGI يا رابط دروازه عمومي راهرويي است براي دسته ها كه از طريق آن سرويس دهنده وب در خواستها را ارسال مي كند ونيز برنامه CGI داده ها را از طريق آن جمع آوري كرده وباز مي‌گرداند.در اين مثال يك بانك اطلاعاتي هم مي تواند يك برنامه CGI باشد كه سرويس دهنده وب داده هاي فرم را به آن ارسال مي نمايد.

       ريز برنامه هاي CGI جزو ابزارهاي ناديدني و كم ارزش وب بشمار مي روند. طرحهاي تصويري مرورگري در وب را بسيار جالب و مهيج ساخته اند.فرمهاي فعل و انفعالي اجازه مي دهندتا اطلاعات سفارشي شده دائما" بروز درآيند.CGIدر حقيقت وب را از يك رابط خشك و بيروح بصورت يك رابط گرافيكي فعل وانفعالي وهيجان انگيز در آورده است.

 

زبان برنامه نويسي جاوا چگونه كار مي كند                                                       

جاوا يك زبان برنامه نويسي براي وب است كه توسط شركتSunMicrosystem بوجود آمد . اين زبان بسيار قدرتمندتر از زبانهاي نشانه گذاري نظير HTML  است.

  جاوا هم نظير ساير زبانهاي برنامه نويسي در برگيرنده دستوراتي براي كنترل رايانه ها      است .با اين تفاوت كه جاوا را بر اندام وب دوخته اند . زبان جاوا از سه جهت انقلاب بزرگي در وب بوجود آورده:                                                        

     اول اينكه برنامه هاي نوشته شده بوسيله جاوا كه آنها را ريزبرنامه مي نامند  بسيار كوچكند.بهمين دليل مي توان اين برنامه ها را بسرعت گرفته بارگذاري   واجرا نمود.                                                                                                 

دوم اينكه اين برنامه هاي كوچك قابليت انطباق با محيط را دارند. برنامه هاي نوشته شده با جاوا بصورت كدهاي خام روي اينترنت رفت وآمد كرده وتوسط سرويس گيرندگان كامپايل مي شوند.كليه سيستم هاي عامل-مثل ويندوز 95 مكينتاش وUNIX غيره-مي توانند ريزبرنامه هاي جاوا را اجرا نمايند.

سوم و از همه مهمتر اينكه اين برنامه ها قابليت اجتماع دارند.مي توان برنامه هاي كوچك نوشته شده با جاوا را با هم تركيب نمود تا يك برنامه كاملتر وبزرگترحاصل شود.مثلا" مي توان با ريز برنامه ها يك واژه پرداز درست كرد كه در آن يك ريز برنامه متن را نمايش بدهد ديگري املا كلمات را كنترل كند وديگري وظايف چاپ متن را عهده دار باشد. جاوا يك انقلاب بزرگ روي وب است چون همه چيز ان بطور همزمم ان انجام  مي گيرد . برنامه هاي نوشته شده با جاوا هشيشه روي اينترنت بطور همزمان آماده خدمتند.شما مي توانيد هزاران قطعه برنامه را براي يك كار خاص بطور همزمان از اينترنت گرفته واستفاده كنيد .مي گويند اينترنت عظيم ترين هارد ديسك جهان را از ارتباط هزاران هارد ديسك كوچك بوجود آورده است اگر اينترنت و نيز وب يك هارد ديسك بزرگ جهاني باشند جاوا زباني است كه اين رايانه عظيم الجثه را كنترل مي كند.بدين ترتيب نرم افزارهايي كه قبلا" مختص يك رايانه بودند اكنوندر اختيار هزاران نفر قرار مي گيرند.                                                                                                          

ريزبرنامه ها بجاي اينكه روي يك رايانه باقي بمانند مي توانند در سراسر اينترنت بپرواز درآمده و وارد هر يك از رايانه هي عضو شوند.اين ريزبرنامه ها هنگام نياز گرفته وبار گذاري مي شوندو اگر قبلا"روي روي سرويس گيرنده نرفته باشنداز روي اينترنت بارگذاري خواهند شد .مي توان ريزبرنامه هاي بزرگتر مثل صفحه گسترده ها وواژه پردازها را توليد نمود.  با بهره گيري از ريزبرنامه هاي جاوا مي توان رسانه هاي پويا وديناميك را به صفحه هاي وب افزود.صفحهاي از وب را تصور كنيدكه متن وتكمه هاي آن پس از كليك شدن قابليت حركت و جابجايي داشته باشند . يك ريزبرنامه ممكن است وظيفه اش متحرك سازي دكمه ها باشدوريزبرنامه ديگر پس از كليك كردن روي تكمه شروع به كار نمايد.

تصاوير متحركي كه توسط جاوا نوشته مي شوند قبل از اجرا روي مرورگر بارگذاري مي شوند .براي سرويس دهنده وب اين وضعيت نسبت به تفكيك نهاده سرويس دهنده پيشرفت بزرگي بحساب مي آيد.  تصاوير متحرك جاوا سرويس دهنده را براي سرويس دهي به كاربر بعدي آزاد مي گذارد.بعلاوه گردش وحركت تصاوير بسيار نرمتر وطبيعي تر بنظر مي آيندزيرافريم ها از روي هاردديسك سرويس گيرنده بارگذاري مي شوند. بسياري از اعمال چندرسانه اي پيچيده كه در حال حاضر بيشتر توسط برنامه هاي كمكي اجرا مي شوند.توسط جاوا نيز قابل اجرا هستند.جاوا مي تواند حركت وصوت وحتي محيط سه بعدي مجازي را روي وب انجام دهد.

علاوه بر اين جاوا كاملا" قابليت اتطباق با محيط را دارد.يعني يك ريزبرنامه نوشته شده بر اساس UNIX روي مكينتاش يا sun spase  يا هر رايانه جاواپذير خواهد كرد.در حاليكه اكثر برنامه هاي كمكي مخصوص يك محيط زيربناي خاص نوشته شده وتهيه مي شوند.

زبان برنامه نويسي جاوا بسيار پيچيده است. خوشبختانه ويرايش ساده تري از آن با نام java script  وجود دارد.توسط اين برنامه تا حدودي روي ريزبرنامه هاي آماده جاوا كنترل خواهيد داشت.                                                                                                       

جاواوريز برنامه جاوا صرفا" يك جايگزين برنامه هاي كمكي نيستند.                                                                                             

ريزبرنامه ها واقعا"هر كاري را قادرند انجام دهند -از اجراي يك تصوير متحرك تا انجام محاسبات رياضي-كه سبب افزايش كارايي برنامه هاي CGI  و برنامه هاي  كمكي مورد استفاده در صفحات وب مي شوند.

براي توسعه دهندگان وهم براي كاربران وب شكي باقي نمانده كه جاوا بزودي هم فضاي وب را اشغال خواهد كرد .

     

Visual interdev 6   

       طراحي وتوسعه برنامه هاي وب با استفاده از كنترلهاي زمان طراحي  نكته كليدي در كنترلهاي زمان طراحي آن است كه در يابيد همراه با اكسيژن يك  صفحه وب كدي كه آن را تشكيل مي دهد اسكريپت لازم را در صفحه ثبت مي كند . اين اسكريپت مسئول ايجاد شئ script در زمان اجرا است. ايجاد فرم با استفاده از كنترل هاي زمان طراحي تصميم گيري در مورد محيط مقصد نخستين نكته اي است كه در كاربرد كنترلهاي زمان طراحي مورد توجه قرار مي گيرد اين محيط مي تواند سرويس دهنده يا سرويس گيرنده اي باشد كه درآن كنترلهاي ايجادوقايع مربوط به آنها واقع مي شوند.

كنترلهاي  سمت  سرويس دهنده

اگر مي خواهيد كنترل هاي سمت سرويس دهنده را بكار بريد لازم است تا آنهارادريك صفحه ASP قرار دهيد .در اين تكنيك اشياء اسكريپت سرويس دهنده ايجاد شده و كليه وقايع متد ها و خواص آنها تنها در اسكريپت سرويس دهنده در دسترس است و عمليات داده اي تنها در سمت سرويس دهنده انجام مي شود .                                            بزرگترين مزيت كاربرد اين نوع كنترلها آن است كه برنامه ها مي توانند با انواع   مرورگر تطابق داشته باشند.

 كنترلهاي سمت سرويس گيرنده

اگر مي خواهيد كنترلهاي زمان طراحي را در سمت گيرنده بكار بريد مي توانيد آنها را در يك صفحه HTMLو يا يك ASPقرار دهيد . كاربرد اين كنترلها در سمت سرويس گيرنده سبب مي شود تا كليه كنترلها، خواص متدهاو وقايع آنها در اسكريپت سرويس گيرنده در دسترس باشد.

برنامه وب بايد از مرورگري استفاده نمايد تا  DHTML را پشتيباني نمايد.

مشخص كردن محيط مقصد                                                                                                

محيط مقصد بايد براي visual interdev تعريف نماييد . براي انجام اين    كاربايد:

1.صفحه برگه source باز كنيد

2. وي برچسب HTMLكليك راست كرده و گزينه  propertiesرا انتخاب كنيد.

3properties   →  general .را انتخاب كنيد

4. در كادر  DTC Scripting platformيكي از دكمه هايASPيا DHTMLرا انتخاب كنيد.

افزودن كنترل Recordset به يك صفحه   

1. ايجاد پروژه جديددر interdev

2. يك صفحهASPرا باز كنيد .

3. در  project Explorer كليد سمت راست را بر روي پروژه كليك كنيد و گزينه ADD data command    را انتخاب كنيد.

4. از properties حالتOLE DB Provider  for  SQL server , Data link  را

انتخاب كرده وnext را بزنيد.

5. از برگه  Connection در ديالوگ  Data link properties نام سرويس دهنده پايگاه داده را انتخاب و نام كاربر و رمز عبور را وارد كنيد.

6. قبل ازادامه مراحل كار دكمه Testرا براي اطمينان از صحت اطلاعات connentionكليك كنيد.

7. از آنجائيكه كه يك دستور داده اي بعد از اتصال داده اي قابل تعريف است ديالوگ بعدي خواص  connentionاست.

8. پس از ايجاد اتصال داده اي ،ديالوگ خواص  commandنمايش داده مي شود. نام دستور را در ديالوگ قرار دهيد و اگر نام    connectionدر سمت   راست    ديالوگ      

  By   Defaultاتصال مربوطه را انتخاب نماييد .                                                                                                      از كادر مزبور  Data base objectشئ جدول و نام براي آن انتخاب كرده و با زدن okفرايند ايجاد دستور داده اي خاتمه خواهد يافت.

9. ديالوگ  ok به   SQLserverباز شده نام كاربر و كلمه رمز را وارد كنيد.

_قبل از كاربرد كنترلها DTC لازم است تا مدل اشياء اسكريپت نويسي را فعال كنيد.

افزودن قابليت به هنگام سازي به Recordset

ـ قبل از تست برنامه بهتر است قابليت به هنگام سازي Recordset  را براي

كاربر فراهم كنيد اين كار با مراحل زير انجام مي شود:                                     

1. صفحه view Authors.asp را در برگه source باز كنيد .

2. كليد راست ماوس را بر روي كنترلRecord nar bar كليك و گزينه خواص را انتخاب كنيد.

3. up data move را كليك كرده و دكمه ok را فشار دهيد Recordset بطور اتوماتيك  بهنگام مي شود.

تست صفحه نمونه

 در اين مرحله گزينه هاي viewو view in Browse را انتخاب كنيد .زمانيكه صفحه نمايش داده شود , دستور آن اجرا و اولين ركورد از Recordset   نمايش داد                   

Macromedia   Flash  5

فلش ماكرومديا  منحصر به فرد به شما امكان مي دهد كه نوعي پويا نماييanimation فعل و انفعالي به محله هاي web  اضافه كنيد وبه جاي متن هاي ايستاوتصاويرنگاره اي وگرافيكي كه فقط درصفحات وب وجود دارند موضوعات فلش مي توانند پويا نمايي وتاثيربسيارخوب وحالت بركنشي به صفحات وبيافزايند .

پويا نمايي فلش به فضاي تصاويرروي صفحه نمايش است كه به سرعت پايين گذاري مي شوند به آرامي به جريان مي افتند ودر هر پنجره مرورگر يا monitor با هر اندازه اي كه باشند جالب به نظر مي رسند .

تاثير گذاري بركنشي interactivity به مفهوم آن است كه محله هاي وب بينندگان را تحت تاثير قرار مي دهد نمايش وتغييرات محتواي محله  بستگي به رفتار يك بيننده    دارد .

برخي از كارهايي كه با برنامه فلش انجام مي شوند را مي توان با فناوري هاي ديگري نظيرDHTML, Javascript  يا درغالب تصاويري مانند Macintosh Quicktime انجام داد ولي فلش دو مزيت عمده نسبت به روشهاي ديگر پويا نمايي وفعل وانفعالي دارد : ساده تر وقابل اطمينان تر است .

      بجز برنامه فلش برنامه هاي ديگري هم ميتوانند پويا نمايي وحالت بركنشي ايجاد نمايند ولي فلش به خاطر قابليت هماهنگي با وب درنوع خود منحصر به فرد مي باشد فلش ـاين كاررا با دوابزار اصلي انجام مي دهد:

تصاوير مبتني   بربرداربه منظور ايجاد پويا نمايي                                  

 امريه سازي عملي براي ايجاد بركنش                                                   

 تصاوير مبتني بربردار وفيلمهاي امريه اي به اين دليل كه با نظاره كننده فلش ديده مي شوند به نمايش در مي آيند تصاوير مبتني بربردار وبركنشي بودن فلش (همانند دكمه هايي كه بخشهاي انتخاب شده اي از يك تصوير يا يك محله وب را براي بينندگان نمايش مي دهند) به اين دليل كارآيي دارند كه مردم تصاوير فلش را با استفاده از نظاره كننده فلش مي بينند .  وارد كردن تصاوير نگارهاي برداري در فلش تنها برنامه نگاره سازي نيست كه براي ايجاد و ذخيره تصاوير نگاره اي از قالب هاي برداري پرونده استفاده مي كند ساير    بسته هاي ترسيمي متداول شامل free hand,   Adobe Illustrator, Corel drowوبرنامه هاي مختلف ترسيم فني مي باشند كه پرونده ها را در قالب Auto cad . d* fذخيره مي كنند علاوه بر آن ويندوز قالب *.wmf ( windows metafile) را جهت رونوشت گيري  و چسباندن تصاوير نگارهاي برداري استفاده مي كند.                                                        

انتخاب يك قالب پرونده براي صدور

اگر مي خواهيد قالبي را از يك فيلم فلش صادر نماييد تا در وب نمايش داده شود انتخاب هاي الي شما  JPEG , GIF مي باشد ساير قالبهاي صدور نگاره اي ايستا بقرارزير مي باشند:

Metafile(EMF,WMF)    از اين قالب براي ايحاد سندهاي چاپي در windowsاستفادهمي كنند .                

 Postscript(EPS):اين قالب بارزترين انواع قالبهاي پرونده جهت رونوشت چاپي مي باشد.

: Adobe Illustrator (AI) قالب پرونده AIبا Macromedia freehand , Illustrator بصورت مشترك استفاده مي شوند همچنين ميتوان  AI را بوسيله Corel drow صادر نمود.

Auto cad(DXF).:براي در اختيار قرار دادن تصاوير به طراحان از اين قالب براي صدور استفاده مي شود.          

 ( Bitmap (BMP  : قالب نگاره اي طرح بيتي كه داراي تفسير گسترده اي مي باشد.

   :(JPG/JPE)يكي از دو قالب پرونده سازگار با وب مي باشند امكان فرانمايي ودر هم بافي رنگها را فراهم مي سازد.                                                                                                                                                                

Gif : قالب GIF رنگها را به خوبي Jpeg حفظ نمي كند ولي امكان در هم بافي آنها را فراهم مي نمايد.

PNG: از ديگر قالبهاي ساز گار با وب و شبيه قالب GIF مي باشد .

اصوات در فلش                                                                                                           

فيلم هاي فلش مي توانند پرونده هاي صوتي با قالب AIFF  ,  WAV يا قالب mp3 را يكپارچه كنند علاوه بر أن با نگارش Quicktime 4 يا جديدتر از آن مي توانيد پرونده هاي موجود در برنامه هاي Quick time , sound designer (صوتي )  system & Sound, sunAuرا وارد نماييد  با انتخاب فرمان file→ import
مي توانيد پرونده هاي صوتي موجود در هر يك از اين قالبها را در فيلم فلش وارد كنيد در  جعبه محاورهاي import قالب WAV, MP3 (در ويندوز) يا قالب AIFF (در مكينتاش ) را انتخاب نموده و به پوشه موجود در سيستم خود كه داراي پرونده صوتي مي باشيد آنها راناوبري كنيد.  پرونده هاي شنيداري موسيقي را مي توان از منابع مختلف اينترنت بدست اورد از جمله سايتهاي   http://www.riopop.com ويا http://www.jorj-garcia.com متن در يك برنامه فلش هنگامي كه متني را در يك فيلم فلش به اشترك مي گذاريد نسبت به زماني كه   خود شما اين متن را با استفاده از HTMLقالب بندي مي كنيد مي توان نظارت دقيقتري بر نحوه ظاهر شدن متن داشته باشيد بدين دليل كه كار بردن محله هاي شما را درFlash viewer كه در مرورگرهاي انها جاسازي شده اند مي بينند خصيصه هاي جالبي (مانند چرخش ) كه به متن نسبت داده ايد همان طور كه شما آن را طراحي كرده ايد روي صفحات وب نمايش داده مي شوند                          

نحوه طراحي وب سايت موزه :                                                                    

در اين موزه در صفحاتASP جستجو ، حذف و اضافه صورت مي گيرد .  اين سايت داري قسمتهاي مختلفي مي باشد كه به صورت زير است:                            

1.Home page                                                                                            

2. Museum                                                                                               

3. Request  cataby                                                                                    

4. Nazar khahi                                                                                         

5. Museum of viewer                                                                              

در قسمت museum   فقط جستجو بر اساس نام موزه صورت مي گيرد كه درون Text boxمقدار مورد نظر را كاربر وارد مي كند.

در صورتي كه داده پيدا شود درون Text box هاي بعدي نمايش داده  مي  شو د قسمتmuseum of viewer (موزه بازديدكنندگان ) به اين شكل عمل مي كند كه فردي اگر تمايل دارد كه تصويرش در قسمت مربوطه به عنوان يك viewer قرار گيرد عكسي از خود با نام و نام خانوادگي و در صورت تمايل e-mailخود را قرار مي دهد .                                                 

همچنين اگر فردي مايل باشد كه عضويت خود را از اين موزه منحل كندمي توانداز قسمت حذف اين بخش استفاده كند. علاوه بر اين بخشها وب سايت داراي بخشي به نام در خواست كاتالوگ مي باشد در اين قسمت فرد بازديد كننده بر اساس نظر خود يكي از موزه هاي مورد نظر را انتخاب مي كند و همراه با آدرس گيرنده در خواست خود را اعلام مي دارد.   پس از اينكه موزه مورد نظر پيدا شد يا از روي منوي مربوطه به قسمت موزه ها متصل شد موزه مورد نظر خود را انتخاب مي كند . وقتي روي هر موزه كليك كنداشياءموجودآن به   صورت يك مجموعه به نمايش در مي آيدو باز با كليك بر روي هر عكس توضيح كوتاهي در مورد آن بيان مي شود.

در قسمت جستجو بر اساس نام موزه مي خواهيم كه با كليك بر روي دكمه جستجو اين عمل انجام شود انجام اين كار به اينصورت مي باشدكه در قسمت Script  out line و  server,  clientوكليد Bottonرا انتخاب مي كنيم يكي از جزئيات اين فيلدOn chick مي باشد كه با دو بار كليك بررسي آن در قسمتHead  Source  برنامه يك تابع باز مي شود كه با نوشتن دستورات SQL عمل Searchصورت مي گيرد (متن برنامه در انتهااضافه شده است )

در قسمت اضافه كردن يك ركورد به بانك اطلاعاتي ابتدا بايد داده را اضافه كنيم سپس آن را ذخيره نماييم به اينصورت كه :

1. دكمه ADD زده مي شود.

2. داده مورد نظر در Text box مربوطه نوشته مي شود.

3. دكمه saveزده مي شود .

در قسمت ADD پايگاه داده باز مي شود يك داده اضافه مي شود وسپس به روز رساني مي شود .

در قسمت save داده ذخيره مي شود و پايگاه داده بسته مي شود.

تشريح بانك اطلاعاتي سايت                                                                             

اين سايت از بانك اطلاعاتي SQL استفاده مي كند داراي چهار جدول مي باشد سه جدول آن مربوط به موزه و اشياء آن و جدول چهارم مربوط به بازديد كنندگان مي‌باشد.                                                                                          

جدول اول  TABLE . 1 داراي فيلدهاي زير است :

1. نامموزه                                                                                                                                                                                                       

2. شماره شناسايي موزه (منحصر بفرد)                                                                                                                       

3. آدرس موزه                                                                                                                                                             

جدول دوم TABLE .2 داراي فيلدهاي: 

1. شماره شناسايي موزه                                                                                                                                              

2. شماره شناسايي عكس (منحصر بفرد)                                                                                                                       

جدول سومTABLE . 3  داراي فيلدهاي :

1.شماره شناسايي عكس (منحصر بفرد)                                                                                                                         

2.نام عكس                                                                                                                                                                   

3.مسير عكس                                                                                                                                                                

جدول چهارمTABLE . 4  داراي فيلدهاي:

1.شماره شناسايي فرد(منحصر بفرد)                                                                                                                             

2.نام ونام خانوادگي                                                                                                                                                      

3.عكس                                                                                                                                                                        

4.پست الكترونيكي         

منابع و ماخذ

خود آموز استفاده از وب . كريس شيپلي ماتيو فيش .

راهنماي جامع html - dhthl – xml . عين ا. . . جعفر نژاد قمي

راهنماي rebecc m . riordan . SQL server

موزه داري .  نوشين دخت نفيسي

 

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: جمعه 31 مرداد 1393 ساعت: 19:11 منتشر شده است
برچسب ها : تحقیق در مورد موزه,تعريف و تاريخچه پيدايش موزه تعر,تعريف موزه,ب) تاريخچه موزه در جهان,نهادينه شدن موزه ها,نهادينه شدن موزه در ايران,

 

1.                  پيش زمينه

مشهد، شهر مقدس ايران، در فاصلة 850 كيلومتري شمال شرق تهران قرار گرفته است. در قرن 9 ميلادي امام رضا، امام هشتم شيعيان، در اين شهر به شهادت رسيد. وجة مقدس وي در جامعه، آرامگاه او را تبديل به محلي روحاني جهت زيارت زائرين تبديل نمود. هر ساله، تعداد زيادي از زائران به اين حرم مقدس روي مي آورند، كه در نوع خود نمونه اي بي نظير و قابل تامل است. آثار تاريخي ارزشمند و متون گرانبهاي متعددي در كتابخانة حرم مقدس نگاه داري مي شوند. مشهد همچنين شهري توريستي است كه در آن انواع هتل ها و مهمانخانه ها براي زائريني تعبيه شده اند كه هر روز از نقاط مختلف كشور از طريق دهها پرواز، يا سفرهاي ريلي و جاده اي به اين شهر وارد مي شوند.

وضعيت جوي شهر مشهد بين زمستانهايي بسيار سرد، بهاري خوشايند، تابستاني ملايم و پاييزي زيبا متغير است. حرم با شكوه امام رضا در كنار مجموعه عظيم تاريخي و هنري مربوط به آن از مناظر ديدني شهر مشهد مي باشد. اين مجموعة عظيم شامل صحنها، رواقها، و ايوانهاي حرم، مسجد گوهرشاد( متعلق به دوران تيموريان)، كتابخانه و موزة غني آستان قدس رضوي مي گردد. گنبد طلايي عظيم و با شكوهي بر روي حرم مطهر بنا شده است، كه چندين ايوان و رواق آنرا در بر گرفته اند. مسجد بزرگ گوهرشاد در جنوب حرم، موزه و آرامگاه شيخ بهايي در جنوبي ترين نقطه نسبت حرم، و مدارس پريزاد و بلاسار در غرب حرم قرار گرفته اند.

 

به جز تعداد قابل توجهي از پاركها و فضاهاي سبز زيبا، مي توان به مقبرة نادرشاه و استخر كوه سنگي بعنوان ديگر مناظر درون شهري مشهد اشاره نمود. همچنين  اماكن ديدني و مذهبي ايي در خارج شهر مشهد قرار گرفته اند كه از آن جمله مي توان به آرامگاه خواجه مراد، آرامگاه خواجه ربيع در 6 كيلومتري شمال شهر كه در آن كتيبه هايي ارزشمند از خطاط مشهور دورة صفوي، رضا عباسي، به يادگار مانده است، آرامگاه خواجه اباصلت واقع در كيلومتر 20 جادة مشهد- نيشابور اشاره نمود( هر سه شخصيت فوق الذكر از اصحاب امام رضا (ع) بوده اند).

از ديگر جاذبه هاي توريستي مشهد مقبرة شاعر بزرگ ، فردوسي ، مي باشد كه در توس، واقع در 24 كيلومتري شمال مشهد قرار دارد. شانديز، طرقبه، طرق، اخلمد و زشك از جمله تفريحگاههاي تابستاني مشهد مي باشند كه هر ساله در فصل گرم تابستان عدة زيادي از مسافران را در خود جاي مي دهند.

همة موارد ذكر شده در سطور فوق مشهد را بعنوان يك مركز زيارتي مهم مطرح ساخته اند و در نتيجه، همواره ترافيك سنگيني در مسيرهاي منتهي به اماكن مذهبي ، بويژه حرم امام رضا، مشاهده مي گردد. حجم ترافيك رشد فزاينده اي در هر سال دارد، و اين بر شدت مشكلات ترافيكي مي افزايد. مسير هاي حلقه اي(RING ROADS) اساس ساختار ترافيكي را در مشهد تشكيل داده و عمدة حجم مسيرهاي تغذيه كننده را حمل مي نمايند.

ناهمگوني ترافيك، توقف بدون مجوز خودروها در سطح خيابان، هندسة نامناسب تقاطع ها، سيستمهاي كنترل ترافيك نا كار آمد، و غيره را مي توان به عنوان علل عمدة مشكلات ترافيكي مشهد بر شمرد. عواقب ناشي از اين مشكلات تاخيرهاي مكرر در مسير هاي عبور و مرور، افزايش ميزان تصادفات، آسيبهاي محيط زيستي، و غيره مي باشند. سيستم مديرت ترافيك فعلي در مشهد نا كارآمد مي باشد و قادر به حل اينگونه مشكلات نخواهد بود. بدين ترتيب، اين شهر نيازمند نوعي سيستم پيشرفتة مديريت ترافيك مي باشد تا وضعيت فعلي ترافيك بهبود يابد.

 

پس از يك سري بحث و بررسي ها با شركت Coe India Ltd.، آقاي Kulvinder Singh از Coe India Ltd به ما قول همكاري در اين پروژه را داد و اطلاعات پايه اي را كه در محل گردآوري كرده بود، در اختيار ما گذاشت. اين مقالة پيشنهادي بر اساس اطلاعات گردآوري شده و سلسله مباحث صورت گرفته با آقاي Kulvinder Singh تهيه و تنظيم شده است.

 

در اين مقاله، پيشنهاد انجام يك سري تحقيقات و مطالعات پاية جهت تعيين و تشخيص سطح نياز براي افزايش ظرفيت ترافيكي و بهبود سطح ارائه خدمات در جاده هاي شهر مشهد ارائه شده است. اين مطالعات و تحقيقات جهت ياري رساندن به مسئولين ذيربط در اتخاذ تصميماتي صحيح طراحي و تعبيه شده اند.

 

2. گسترة عملياتي

پس از مرور وضعيت جاري ترافيك در مشهد، مشخص شد كه اين شهر نيازمند اقدامي سريع و كارآمد جهت ادارة ترافيك رو به گسترش خود مي باشد. مشكلات ايجاد شده تا حد زيادي مربوط به تاخير هاي تقاطعي مي باشند. جهت رفع اين مشكلات، با ارائة يك برنامة تحقيقي نقاط مبتلا به اين مشكل شناسايي شده، با جزييات كامل مورد بررسي قرار گرفته، و روشهاي مناسبي در مورد آنها ( هم كوتاه مدت و هم بلند مدت) اتخاذ مي گردد

اهداف اين عمليات عبارتند از:

1)                             مطالعة شبكة جاده هاي شهري و شناسايي نقاط كند كنندة جريان ترافيك

2)                             ارائه روشهايي مناسب جهت بهره برداري موثر تر از ظرفيت شبكه

3)                             شناسايي و ارائة طرحهاي افزايش ظرفيت شبكه بر حسب نياز

جهت تحقق اين اهداف، اقدامات زير بايد صورت پذيرند:

·                                            گردآوري اطلاعات ترافيكي و اجتماعي – اقتصادي مورد نياز براي مطالعات مورد نظر

·                                            بررسي شبكه( فعلي و پيشنهاد شده)

·                                            تخمين روند رشد ترافيك

·                                            پيش بيني و تخصيص ترافيك در سطح شبكه

·                                            شناسايي تنگناها يا كندكننده هاي ترافيكي

·                                            برآورد دقيق و كامل از تنگناها و يا كندكننده هاي ترافيكي

·                                            اتخاذ روشهايي براي استفادة بهينه از ظرفيت شبكه

·                                            تخمين هزينة اجراي پروژه

·                                            تهيه و طراحي برنامه هايي جهت اعمال اهداف مورد نظر

 

3. سيستمهاي مديريت ترافيك

با رشد ترافيك در جادهاي فعلي شهرها، تراكم ترافيكي بعنوان مشكلي بزرگ فرا روي شهروندان قرار مي گيرد. راه حل هاي كوتاه مدتي از قبيل تعريض جاده ها، ايجاد سطوح مرتفع براي تردد خودروها، تعبية ميان بر ها و بزرگراه هاي شهري، پر هزينه بوده و در برخي موارد بعلت فقدان سطح زمين كافي براي اجراي آنها، استفاده از اين راه حلها غير ممكن خواهد بود. با بكارگيري تكنيكهاي مديريت ترافيك مي توان اين مشكلات را تا حد زيادي برطرف نمود. سيستمهاي مدرن مديريت ترافيك بطور موفقيت آميزي در بسياري از كشورها بكار گرفته شده اند.

3-1. سيستمهاي رايج مديريت ترافيك

بسياري از خيابانهاي درون شهري وادار به تحمل حجمهاي ترافيكي ايي مي شوند كه هرگز براي آنها طراحي و تعبيه نشده اند. در نتيجه، بروز تاخيرهاي طولاني، تراكم ترافيكي و تصادفات اجتناب ناپذير خواهند بود. اين مشكلات را مي توان تا حدي با كنترل ترافيك، اعمال روشهاي قانوني و تحميل تكنيكهاي مديريتي برطرف نمود تا استفادة به صرفه از خيابانها را ممكن شود.

برخي تكنيكهاي مديريت ترافيك مرسوم عبارتند از:

1)                             اعمال محدوديت در چرخشها و دور زدن ها

2)                             ايجاد خيابانهاي يك طرفه

3)                             عمليات جريان ترافيكي جزر و مدي

4)                             تخصيص خطوطي ويژة اتوبوسها

5)                             مسدود ساختن خيابانهاي جنبي

اين تكنيكها در كاهش ميزان مشكلات تا حدي موثر مي باشند، اما جهت ادارة جريانهاي سنگين ترافيك كافي و مناسب نيستند. فن آوري پيشرفتة امروزي ابزارهاي به مراتب موثرتري در اختيار مهندسين ترافيك قرار داده است تا بتوانند موانع ترافيكي را با روشهايي كارآمد بر طرف نمايند. سيستم هوشمند حمل و نقل (ITS) اصطلاح فراگيري است كه اشاره به اجتماع فن آوريهاي پيشرفتة حمل و نقل دارد. اين فن آوريها شامل راهبري و هدايت رانندگان، گرد آوري الكترونيكي عوارض جاده ها، ادوات خاص هشدار وسايل نقليه و اجتناب از تصادمات، كنترل و ادارة ترافيك، مديريت شرايط بحراني و فاجعه آميز، و كنترل آلودگي مي گردند. در بخش بعدي ITS و كاركرد آن تشريح مي گردند.

3-2) سيستم هوشمند حمل و نقل(ITS)

ITS فن آوريهاي پيشرفتة پردازش اطلاعات كامپيوتر، ارتباطات، سنسور، و الكترونيكي و استراتژيهاي مديريتي را در خود گرد آورده است تا ايمني و راندمان سيستم حمل و نقل سطحي افزايش يابد. اين استراتژيها عبارتند از:

·        گردآوري و ارسال اطلاعات در مورد شرايط ترافيكي و زمان بندي هاي گذرا قبل از و در طول سفر. با هشياري نسبت به خطرها و تاخير ها، مسافران مي توانند برنامه هاي سفري خود را تغيير دهند تا بروز هر گونه ناسازگاري و اعمال فشار بر سيستم به حداقل برسد.

·        تقليل سطح تراكم با كاهش تعداد تصادفات، جمع آوري خرابيهاي تصادفات به سرعت پس از بروز آنها، تغيير مسير ترافيك حول اين خرابيها و جمع آوري خودكار عوارض.

·        اصلاح و بهبود بهرة كاربردي ناوگان تجاري، گذرا و امنيتي حمل و نقل با استفاده از سيستم موقعيت يابي فراگير، تحويل پروژه به كمك كامپيوتر، سنجش سيستمهاي محرك كه وسايل نقليه را از طريق بخش عمده اي از مسير تخصيص يافته به مهمانان بين المللي را به جريان مي اندازند.

·        هدايت رانندگان در دستيابي به مقاصدشان از طريق سيستمهاي راهبري مجهز به مسير ياب يا راهنماي مسير.

 

سه حوزة عملكردي اصلي براي ITS وجود دارند كه در ذيل تشريح شده اند.

 

3-2-1. سيستمهاي پيشرفتة مديريت ترافيك(ITS)

اين حوزة عملكردي شامل گسترش سيستمهاي كنترل ترافيك سازگار مي گردد كه در استراليا پايه گذاري شده است. SCATS (سيستم ترافيك سازگارپذير هماهنگ سيدني) در اوايل دهة 70 در NSW استراليا تهيه و تنظيم گرديد. اين سيستم در حال حاضر جهت كنترل بيش از 5500 تقاطع در سراسر جهان، شامل مراكز ايالتي استراليا و 5 كشور ديگر، بكار مي رود. SCATS در واقع از اولين نسل ATM ها مي باشند. SCOOT ( تكنيك بهينه سازي شكافت، چرخه و آفست)، طراحي شده در بريتانيا، نيز در بسياري از كشورها بعنوان ابزار مديريت ترافيك بكار مي رود.

3-2-2-1. اهداف سيستم ATC

·                                            بهره وري بهينه از ظرفيت جاده با هماهنگي مناسب بين سيگنالهاي ترافيكي حاصل مي گردد. در نتيجه، زمان سفر درون شهري، تعداد توقف هاي خودرو، زمان توقف و ميزان خروج خودرو كاهش مي يابند.

·                                            پاسخ آني و بلادرنگ به سطح تقاضاي نوسانگر، شرايط ويژه ترافيكي و شرايط اضطراري با ايجاد تغيرات انعطاف پذير در زمان بندي سيگنال از سوي كامپيوتر مركزي حاصل مي شود.

·                                            براي حداقل تعداد اختلالات در عمليات سيگنال شناسايي سريعتر نقايص و مرمت تجهيزات سيگنالي خياباني ضروري است.

 

3-2-1-2. بلوكهاي سازندة فن آوري

 

همانطور قبلا ذكر شد زمينة كاري ITS شامل بكارگيري تنوعي از فن آوريهاي پيشرفته مي گردد. در اين بخش، بطور خلاصه برخي بلوكهاي پاية سازندة فن آوري ITS تشريح مي گردند. آشكارسازها، سنسورها، ارتباطات، سيستمهاي كامپيتوري و فن آوري نشانه ها در اين بخش بويژه مورد بررسي قرار مي گيرند.

 

آشكارسازها و سنسورها

آشكارسازها و سنسورها جهت شناسايي بروز يك پديده و ارزيابي خصوصيات آن بكار مي روند. اين خصوصيات شامل حضور خودرو، نوع خودرو( طبقه بندي)،سرعت و غيره مي گردند. در پيكربندي شامل تنها يك آشكارساز حجم و داده هاي اشغال كننده را عرضه مي نمايد، در حاليكه حلقه هاي دوگانه داده هاي سرعت را تهيه مي كنند. تحولات اخير در حوزة پردازش داده ها منجر به پديد آمدن سيستمهايي شده اند كه جهت ارائة داده هايي همسان با داده هاي عرضه شده از سوي حلقه ها متكي به تصاوير ويدئويي مي باشند.

ساير تقسيم بندي هاي آشكارسازها شامل رادارهاي مادون قرمز و ماوراي صوت، و كابلها/سلولهاي فشردة الكتريكي مي گردند. در مورد كاركردهاي درون خودرويي، تحولات اخير در فن آوري تراشة سيليكوني موجب پديد آمدن شتاب سنج ها و ژيروسكوپهاي كوچك شده اند كه در كاركرد هاي نوع AVCS شامل راهبري و پاسخ به تصادم بكار مي روند.

ارتباطات

سيستمهاي ارتباطاتي توانمنديهاي لازم جهت انتقال اطلاعات به ساير عناصر سيستم كه به داده ها، دستورات و غيره نياز دارند، را فراهم مي آورد. عناصر سيستمي شامل قطعات فرستنده و دريافت كننده و واسطه انتقال مي گردند. سيستمهاي ارتباطاتي جهت باز پس گرفتن داده ها از سنسورها و آشكارسازها، رله كردن فرمان هاي كنترلي كنترلرهاي سيگنال ترافيكي و سيگنال هاي ترافيكي، و تغيير پيامها بر روي نشانه هاي پيامي متغير بكار مي روند.

 

تنوعي از سكوهاي تحويل جهت سيستمهاي ارتباطاتي تهيه و تعبيه شده اند، كه شامل سيستمهاي كابلي (زوجهاي سيم مسي مانند سيم تلفن، سيم هاي هم محور يا coaxial و فيبرهاي نوري) و سيستمهاي بي سيم (پخش زميني، سيستمهاي توزيع چند نقطه اي، سيستمهاي ماهواره اي، و سيستمهاي مخابراتي تلفن همراه) مي گردند. انتخاب نوع سكوي تحويل بستگي به كاركرد مورد نظر دارد. تحولات مهمي كه تاثير شگرفي بر شكل گيري سكوهاي آينده خواهند داشت، ديجيتاليزه شدن و فشردگي ديجيتالي دادها هستند.

رايج ترين سيستم ارتباطاتي كابلهاي فيبر نوري مي باشند، چرا كه قابل اطمينان هستند. از مزاياي عمده اين سيستمها مي توان به موارد ذيل اشاره نمود:

·                                            سطح عملكرد و قابليت اطمينان پذيري بالا

·                                            ظرفيت بالا براي انتقال تصوير و داده ها

·                                            نياز اندك به خدمات نگهداري و تعميرات

·                                            حداقل نياز به نيروي متخصص جهت نگهداري آن

·                                            تصاوير ويدئويي با كيفيت بالا

·                                            حداقل آسيب پذيري نسبت به نويز و ساير فاكتور هاي معمول محيطي

 

سيستمهاي كامپيوتري

كامپيوترها اطلاعات را پذيرفته، ذخيره نموده، پردازش كرده و ارائه مي دهند. آنها مي توانند به تنهايي عمل كنند يا اينكه به شبكه اي ارتباطاتي وصل شوند. پيوندهاي عميقي بين كامپيوترها، كه داده ها را پردازش مي كنند، و سيستمهاي ارتباطاتي، كه داده ها را انتقال مي دهند، وجود دارند.

فن آوري نشانه ها

در سالهاي گذشته، مهندسين ترافيك همواره متكي به نشانه ها و علائم ثابت بوده اند. فعاليتهاي حوزة ITS فرصتهاي ديناميك متعددي را براي برقراري ارتباط با رانندگان خودروها پديد آورده اند. در ساده ترين شكل اين نوع ارتباطات نوعي نشانة پيامي متغير (CMS) بكار مي رود كه در آن تعداد محدودي از پيامها در نشانه مورد نظر بصورت سخت افزاري لحاظ شده اند. نمونه هاي بارزي از اين نوع علائم محدود كنندة سرعت متغير و تابلوهاي نشانگر بروز تراكم ترافيكي هستند كه قادر به نمايش كلماتي از قبيل سبك، سنگين و متوسط مي باشند. انعطاف پذيري بيشتر با استفاده از پيام نما هاي متغير (VMS) حاصل مي گردد كه از پيكسل هاي مستقل و مجزا جهت نمايش متن يا تصاوير گرافيكي سود مي برند.

VMS ها را مي توان به سه دستة اصلي تقسيم نمود: انعكاس دهندة نور، ساطع كنندة نور و هيبريد. نمايشگر هاي انعكاس دهندة نور، آنرا از منبع طبيعي بيروني ( مانند خورشيد) يا منبع مصنوعي دروني يا بيروني ( مانند چراغهاي جلويي خودرو) منعكس مي نمايند. نمايشگر هاي ساطع كننده نيز نور خود را از روي يا پشت سطح قابل رؤيت نشانه كسب مي كنند. تركيب اين دو نوع فن آوري VMS هاي نوع هيبريد را پديد آورده است كه كيفيتهاي هر دو مورد فوق الذكر را در بر دارد. موضوعات مهم در زمينة انتخاب فن آوري  عبارتند از: هزينة سرمايه ها، خوانايي نشانگر، نيازمنديهاي نگهداري( راحتي نگهداري) و قابليت اطمينان پذيري.

3-2-1-3. مزاياي سيستم ATC

·                                             كاهش زمان سفرهاي درون شهري

·                                            كاهش تعداد توقف ها در مقابل علائم باز دارنده

·                                            كاهش زمان توقف

·                                            كاهش مصرف سوخت در سفرهاي درون شهريژ

·                                            كاهش تعداد تصادفات

·                                            كاهش آلودگي ناشي از سوخت مصرف شده

·                                            كاهش تعداد پليس ها در معابر

·                                            تعمير سريعتر تجهيزات دچار نقص فني

·                                            كاهش تراكم ناشي از تعميرات جاده اي

·                                            كاهش تراكم ناشي از شرايط غير عادي ترافيك

 

3-2-2. سيستمهاي پيشرفتة اطلاعاتي خاص مسافران(ATIS)

ATIS ها داده هاي مورد نياز را در خودرو، در منزل، و در محل كار به كاربران و مسافران ارائه مي دهند. اين اطلاعات شامل ارائة زمان بندي و خدمات وسايل نقلية عمومي، جزييات حوادث ثبت شده در جاده ها، و مسير هاي پيشنهادي از طريق سيستمهاي راهبري همراه خودرو مي گردند.

 

4. روش مشاوران

4-1. فلسفة وجودي

قبل از اجراي هر گونه پروژه اي، مراحل زير بايد لحاظ شوند:

§                                            شناسايي پروژه و اهداف آن

§                                            ارزيابي تحقق پذيري پروژه ( از ديدگاههاي فني، اجتماعي و زيست محيطي) و بررسي جايگزين هاي موجود

§                                            تخمين هزينه هاي اجراي جايگزينها

§                                            ارزيابي منابع درآمد احتمالي براي اجراي پروژه

§                                            سنجش قابليت رشد پروژه

§                                            چهارچوب سازماندهي شده براي اجراي پروژه

عرضة زير ساختهاي شهري كافي همواره براي سازمانهاي دولتي امري دشوار بوده است.

موانع اصلي بر سر عرضة اين زيرساختها هزينة بالاي ساخت آنها و محدوديت موجود در مورد منابع مالي و زمين مي باشند. سيستمهاي مرسوم مديريت ترافيك در بر طرف ساختن مشكلات ترافيكي مي توانند تا حدي موثر باشند. اما روشهاي اتخاذي از سوي اين سيستمها امروزه قابليت پاسخ گويي به سطح تقاضاي بالاي ترافيكي را ندارند. ITS ها فن آوريهاي پيشرفته و در حال رشدي را در زمينه هاي پردازش اطلاعات،مخابرات/ارتباطات، كنترل و الكترونيك بكار مي بندند تا سطح تقاضاي شبكه حمل و نقل سطحي را پاسخگو باشند. ITSهاامكان رسيدگي به مشكلات موجود را فراهم آورده، و در عين حال،از طريق روشي بين حالتي و استراتژيك آمادة رويارويي و رسيدگي به مشكلات آينده هستند.

موارد زير بايد در فرآيند مطالعات لحاظ شوند:

I.            افزايش ظرفيت شبكه ( بر حسب طول، تفكيك درجات يا كنترل ميزان دسترسي، كنترل ترافيك حوزة مربوطه، مقررات مربوط به پاركينگ، و غيره)

II.            به حداكثر رساندن ميزان بهره وري از ظرفيت شبكه با استفاده از طرحهاي مديريت ترافيك مناسب

III.             تفكيك:

v     ترافيك محلي و همگاني

v    جريان ترافيكي كند و سريع

v    جابجايي مسافران و بارها

v    عابرين پياده و خودروها

IV.            تعبية پاركينگ به اندازة كافي در سطح شهر

V.            اتخاذ اقدامات الويت دار براي سيستمهاي حجيم حمل و نقل

 

بر اساس مشاهدات و بررسي هاي صورت گرفته بر روي اقدامات مسئولين ذيربط جهت طراحي و ايجاد شبكة جاده هاي درون شهري، و نيز، بر پاية تخصص استوار بر تجارب جهاني، ما معتقديم كه اين تحقيقات و مطالعات بايد با استفاده از روشي كلي گرا و فراگير صورت پذيرد. چنين روشي اساسا بايد شامل اين موارد باشد:

I.            ايجاد و توسعة سلسله مراتبي معين براي سيستمهاي جاده اي:

v    شرياني( شاهرگ جاده ها)

v    زير شرياني

v    گرد آورنده

v    محلي

II.            شناسايي نواحي دچار مشكل

III.            استفاده از طرحهاي مهندسي و مديريت ترافيك، با شناسايي تجهيزات مناسب اصلاح شرايط، جهت كاهش فشار ترافيكي بر روي مناطق اصلي دچار مشكل

IV.            الويت بندي تجهيزات شناسايي شده

V.            بررسي و ارزيابي امكان متحرك سازي منابع

VI.            ارزيابي ميزان تحقق پذيري پروژه از ديدگاه فني- اقتصادي

بر اساس تجربياتمان مي توانيم ادعا كنيم كه راه حل هاي زير تنها مواردي هستند كه بايد لحاظ شوند:

 

Ø                                         طرحهاي بهبود و اصلاح وضعيت راهروهاي ترافيكي

بعنوان بخشي از شاهرگ شبكة جاده اي، سعي مي شود كه حداكثر سطح خدمات براي راهروهايي تامين گردد كه بيشتر مورد استفاده قرار مي گيرند و اين شامل جادة حلقه يا ring road نيز مي گردد. اين امر تنها با يكي يل تركيبي از جوانب زير ممكن خواهد شد:

v                                                                تفكيك درجات در مناطقي ترافيك تضمين مي كند همسان هستند

v                                                                هماهنگي سيگنالها بعنوان بخشي ازسيستم كنترل ترافيك منطق در تمام طول مسير

 

Ø                                         راه حلهاي متداول مهندسي ترافيك

با آنكه ايجاد و توسعة راهروها شديدا نيازمند سرمايه مي باشد، براي عملي تر ساختن آنها، شبكه نيازمند چندين اصلاح در ساختار خود مي باشد. برخي از اين اصلاحات عبارتند از: اصلاح ساختار تقاطع ها، ايجاد خيابانهاي يك طرفه، ايجاد مرزها و حدودي براي محل خاص تردد عابران پياده، وضع مقررات خاص پاركينگ ها، تفكيك جريان ترافيكي كند از سريع، و نوعي تفكيك درجات در نقاط بحراني. اين اصلاحات عموما نياز به سرماية كمتري دارند، و در كل، تحت عنوان طرحهاي مديريت و مهندسي ترافيك قرار گرفته اند.

 

اين گونه طرحها اساسا جهت پراكندن ترافيك و باز كردن سريع گره هاي ترافيكي، و نيز، براي به حداكثر رساندن سطح استفاده از ظرفيت شبكه تهيه و تنظيم شده اند. مشاور بايد امكان تحقق پذيري طرح استفاده از سيستم كنترل ترافيك حوزوي براي شهر را ارزيابي نمايد. ابتدا، مطالعات بايد محدود به نواحي هسته يا اصلي دچار مشكل باشند.

Ø                                          سيستم هاي حمل و نقل هوشمند(ITS)

سيستمهاي متداول مديريت ترافيك در برطرف كردن مشكلات تا حد مشخصي موثرند. اما، اين روشها براي سطح بالاي تقاضاهاي ترافيكي كافي نمي باشند. سيستمهاي ITS فن آوريهاي پيشرفته و در حال رشدي را در پردازش اطلاعات، مخابرات، كنترل و الكترونيك بكار مي بندند، تا سطح تقاضاهاي حمل و نقل سطحي را پاسخگو باشند. ITS ها علاوه بر پاسخگويي نيازهاي فعلي، از طريق روشي استراتژيك و بين حالتي، آمادة پاسخگويي مشكلات آينده مي شوند. ITS ها ابتدا شامل اين زير سيستمها مي گردند: سيستم پيشرفتة مديريت ترافيك(ATMS)، سيستم پيشرفتة اطلاع رساني براي مسافران(ATIS)، و سيستم پيشرفتة كنترل خودروها(AVCS).

4-2. روش شناسي پروژه

اين روش شناسي منطبق با اهداف كليدي مطالعات است كه عمده ترين آنها طراحي سيستم پوشش دهنده اكثر تقاطع هاي محصور به جادة كمربندي(ring road) مشهد مي باشد. روش شناسي كلي براي هر مرحله در بخش بعدي تشريح شده است.

 

4-2-1.مرحلة اول: مرحلة طراحي

براي عملكرد راحت و آسان عمليات محوله، مشاوران روش شناسي را به تقسيم بندي هاي پاية زير تجزيه نموده اند:

Ø                                         گردآوري داده هاي خط پايه( اجتماعي- اقتصادي، ترافيكي، ژئو تكنيكي، و غيره)

Ø                                         مرور مطالعات گذشته

Ø                                         تجزيه و تحليل شبكه( فعلي و پيشنهادي)

Ø                                         گرد آوري داده هاي ترافيكي

Ø                                         پيش بيني ترافيك و شناسايي تنگنا هاي ترافيكي

Ø                                         طراحي و تهية مدل

Ø                                         بررسي نقاط دچار مشكل با جزييات

Ø                                         شناسايي راه حل ها

Ø                                         بررسي كامل طرحهاي شناسايي شده

Ø                                         بررسي امكان تحقق پذيري پروژه

روش شناسي ايي كه مشاوران جهت انجام هر كدام از مراحل فوق پيشنهاد داده اند، در ذيل تشريح شده است.

4-2-1-1. گردآوري داده هاي خط پايه

همانند نخستين گام در مطالعات، مشاورين بايد كلية داده هاي مورد نياز براي ادامة تحقيقات را گردآوري نموده، و داده هاي خط پايه را براي پروژه نيز تهيه و تنظيم كنند. داده هاي مورد نياز عبارتند از:

Ø                                         داده هاي اجتماعي – اقتصادي: اين نوع داده بايد از سطح شهر و نواحي تحت تاثير بايد گردآوري شوند، تا رشد اقتصادي و رشد حجم ترافيك متعاقب آن مورد ارزيابي قرار گيرند.

Ø                                         داده هاي ترافيكي: مشاوران هر گونه آمار ترافيكي را گرد آوري مي نمايند كه در ناحية تحت تاثير در مدت زمان مشخص به دست آمده است. اين آمار در ايجاد مدل رشد زماني ترافيك بكار مي روند. مشاوران بايد جزييات داده اي وضعيت فعلي ترافيك را جمع آوري نمايند.

Ø                                         داده هاي مربوط به زائران: از آنجاييكه ترافيك در جاده هاي اصلي مشهد عمدتا مربوط به تردد زائران مي باشد، آمار ثبت شده در گذشته در اين زمينه مي تواند جهت پيش بيني ترافيك مفيد واقع شود.

با تكميل فرآيند گرد آوري داده هاي خط پايه، بايد مراحل مضاعف مشخص شده اي در جدول روش شناسي را پشت سر بگذارد، كه اساسا بخش تجزيه و تحليل داده ها مي باشد. اين فرآيند آناليزي بايد همة جوانب در اساس كاري خود بررسي كند، كه برخي از اين جوانب عبارتند از آناليز ترافيك و سطح خدمات، صرفه جوييهاي به نفع كاربر بر حسب VOC،زمان سفر، و سوخت.

 

4-2-1-2. مرور مطالعات صورت گرفته

اين امكان وجود دارد كه در گذشته مطالعاتي در مورد شهر صورت گرفته باشد. كلية مطالعات مهم مرور شده و پيشنهادهاي ارائه شده در آنها مورد بررسي قرار مي گيرد، تا در صورت نياز در ايده هاي جديد لحاظ شوند.

4-2-1-3. بررسي شبكه

جزييات شبكة فعلي و پيشنهادي براي شهربايد اساسا از منابع ثانويه گرد آوري شوند. در صورت نياز، مي توان داده ها را بر اساس شرايط موجود تجديد(update) نمود. اين داده هاي بايد جهت ارزيابي ظرفيت سناريوهاي فعلي و آينده بكار گرفت.

4-2-1-4. گردآوري داده هاي ترافيكي

بر اساس مرور اولية مشكلات شهر، پيشنهاد مي شود اين مطالعات ترافيكي در ابتداي كار صورت پذيرند:

 

4-2-1-4-1. ليست شبكة جاده اي

كنسرسيوم آمار مقدماتي در مورد ليست شبكة جاده اي در جاده هاي عمده جمع آوري مي نمايد. جزيياتي از قبيل ROW،مسير حمل و نقل، مسير پياده رو/ shoulder بايد براي بخشهاي مختلف جاده گرد آوري شوند. اين فرآيند گردآوري تنها جهت اعمال اين جزييات در مدل مورد نظر تعبيه شده است.

 

4-2-1-5. پيش بيني ترافيك

بر اساس رشد مشاهده شده در پارامترهايي مانند توسعة اقتصادي، رشد ترافيك، و غيره، پيش بيني ترافيك براي شبكه ضروري است. روند گذشتة ورود زائران به شهر مورد بررسي قرار خواهد گرفت، و منطبق با نتايج حاصله از اين مطالعات حجم ترافيك پيش بيني مي گردد.

 

4-2-1-6. مدل رشد و توسعه

آماده سازي نقشة شبكه

شبكة درون شهري به عنوان ورودي به نرم افزار  مدل مي گردد كه جهت تخصيص ترافيك بكار مي رود.

الگوي سفر

داده هاي حاصله از مصاحبه هاي صورت گرفته در كنار جاده ها تجزيه و تحليل مي شوند تا الگوي O-D پديد آيد، كه نواحي محلي و همگاني را مشخص مي سازد.

تركيب ترافيك

تركيب ترافيك در راهروهاي اصلي مورد بررسي قرار مي گيرد تا اثر ترافيك نا همگون و تركيبي مشخص شود.

 

تخصيص ترافيك

داده هاي الگوي O-D درمدل TRANSYT جهت تخصيص ترافيك بكار مي روند، كه جهت ترافيك درون شهري طراحي و تنظيم شده است. مدل مذكور به نحوي كاليبره و تنظيم مي گردد، تا تخصيص اتصالات را در وضعيت فعلي نمايان سازد. اين با استفاده از بلوك متعادل و شمارش تقاطع ها ممكن مي گردد. بر اساس مشاهدات صورت گرفته در خروجي مدل، موقعيت هاي دچار مشكل شناسايي مي شوند.

 

4-2-1-7. شناسايي راه حل ها

راه حلهايي مورد بررسي قرار گرفته و شناسايي مي گردند، كه خاص مشكلات شناسايي شده پس از تجزيه و تحليل داده هاي ترافيكي مي باشند. تلاشها بايد معطوف يافتن نخستين راه حلهاي كم هزينه باشند، و اگر اين روش موفقيت آميز نبود، استفاده از راه حلهاي سطح بالاتر پيشنهاد مي شود.

 

سلسله مراتب راه حلهاي پيشنهادي به شرح ذيل خواهد بود:

Ø                                          طرحهاي مديريت ترافيك: شامل طرح ايجاد خيابانهاي يك طرفه، طرح اعمال محدوديتهايي در مورد دور زدن، و غيره

Ø                                         طرحهاي كنترل ترافيك منصقه اي: تجربه نشان داده است كه شبكه هاي سيگنال دهي شده با اعمال سيستمهاي ATC 30 درصد به صزفه تر خواهند بود.صرفه جوييها در مورد شبكه هاي فاقد سيگنال دهي حتي ممكن است از اين مقدار هم فراتر رود. بنابراين، بعنوان گزينة دوم، ما بايد سعي در طراحي  براي ناحيه اي كوچك( ابتدا حاوي 20 تقاطع) داشته باشيم. اگر بهبود وضعيت ترافيك به شكل قابل توجهي صورت گيرد، مطالعه اي دقيق در مورد اين تغييرات ضروري است. مزيت اين سيستم به صرفه بودن آن از نظر هزينه ها مي باشد، چرا كه در اين سيستم از سرمايه گذاريهاي بزرگ جهت بنا روگذر هاي هوايي و ساير ساختارهاي اصلاحي ترافيكي، اجتناب ورزيده مي شود.

 

 

Ø                                         اقداماتي در راستاي افزايش ظرفيت

مناطقي كه نيازمند افزايش ظرفيت شبكه از طريق تفكيك درجات يا ساير روشها مي باشند، حتي پس از اعمال طرحهاي فوق نياز به اتخاذ روشهاي مناسب دارند.

 

Ø                                         نظارت از طريق دوربينهاي ويدئويي

با در نظر گرفتن مزاياي طرح نظارت از طريق دوربينهاي ويدئويي، پيشنهاد مي شود كه يك طرح نظارت ويدئويي تهيه و تنظيم گردد، كه تقاطع هاي اصلي، تجهيزات نصب شده در جاده ها، آثار تاريخي ارزشمند و ساختارهاي مهم شهر تحت پوشش خود قرار دهد.

براي هر كدام از اين راه حلها، مدل بايد مجددا در شرايط عملي قرار گيرد تا مزاياي هر راه حل مشخص شوند. در نتيجه، انتظار مي رود مجموعه اي بهينه سازي شده از راه حلها، متوسط مدت تا بلند مدت حاصل شود. همة اين تلاشها بايد به الويت بندي و تقسيم كار به فازهاي مجزا كمك كنند.

 

4-2-1-8. مطالعة طرحهاي شناسايي شده در جزييات

تركيب انتخابي راه حلها مي بايست بطور دقيق و در جزييات مورد بررسي قرار گيرد. اين بررسي دقيق بايد شامل موارد زير گردد:

 

4-2-1-9. مطالعة حركات مشتمل بر دور زدن در تقاطع ها

در مورد همة تقاطع هاي شناسايي شده، چگونگي دور زدن در آنها بايد مورد بررسي دقيق قرار گيرد. اين بررسي دقيق بايد شامل شمارش تعداد خودروهاي در حال دور زدن به هر كدام از جهات اصلي و تاخير مشاهده شده در هر بازوي تقاطع در هنگام دور زدن خودروها گردد. نسبت رسيدن به و ترك تقاطع توسط خودروها در طول زمانهاي پر تراكم ترافيكي، نيز بايد لحاظ شود.

 

4-2-1-10. نظر سنجي هاي فيزيكي

نظر سنجي نوع plane table در مورد كلية تقاطع هاي شناسايي شده بكار مي رود. سطوح مشاهده شده( سطوح برش عرضي در تناوبهاي 10 متري براي روگذرهاي هوايي و بازه هاي 25 متري براي جاده هاي در نظر گرفته شده براي اعمال طرح) نيز در راهروهاي ترافيكي همسان مد نظر قرار دارند. نتايجي مشابه در فرمت CAD براي كارهاي بعدي آماده ميشود.

 

4-2-1-11. طراحي تجهيزات

GAD ها بايد براي تمامي اصلاحات در تقاطع ها، از جمله تفكيك درجات، مثلا در روگذر هاي هوايي تهيه شوند.همچنين، اگر قرار براين باشد كه سيستم ATC بكار رود يا سيگنال دهي اعمال گردد، سيگنالها و تجهيزات مربوطه بايد طراحي گردند.

اصلاحات صورت گرفته در نسبت خروجي ترافيك با اعمال سيگنال هاي ترافيكي بايد براي طرحهاي مجهز به ATC و فاقد آن مورد بررسي قرار گيرند.همچنين، طرحي شامل فرآيند تخصيص سيگنال بايد براي طرحهاي در دست تهيه آماده شود.

طرح نظارت از طريق دوربين هاي كنترلي نيز بايد براي تركيب با سيستم ATC آماده شود.

 

4-2-1-12. آناليز ميزان تحقق پذيري

تحقق پذيري اقتصادي همة طرحهاي پيشنهادي بايد ابتدا مورد بررسي قرار گيرد. براي نيل به اين منظور، هزينه ها و فوايد هر طرح بايد به صورت جداگانه تجزيه و تحليل شوند.

 

4-2-1-13. تخمين هزينه ها

هزينه هاي تخميني طرحهاي شناسايي شده بايد با دقتي قابل قبول محاسبه گردند. تخمين هاي صورت گرفته بايد بر اساس قيمت هاي فعلي بازار صورت گيرند، تا مسئولين مربوطه تصويري صحيح از هزينة واقعي اجراي طرح را در اختيار داشته باشند.

نخستين گام در اين راستا به دست آوردن تقريبي هزينه هاي طرح در طول عمر احتمالي آن و در سالي كه تحميل خواهند شد، مي باشد. اين شامل موارد زير مي گردد:

·                                            سرمايه گذاريهاي اوليه بر روي زمين، تجهيزات، و ايجاد امكانات از جمله تهيه مواد و نيروي كار مورد نياز

·                                            هزينه هاي عملياتي در طول عمر پروژه، شامل خدمات نگهداري منظم و متناوب

 

4-2-1 14. منافع حاصله از اجراي پروژه

فوايد اجراي پروژه هاي جاده اي شامل اين زمينه هاي ترافيكي مي گردند:

·                                            ترافيك فعلي بعنوان كاربر تجهيزات

·                                            ترافيك انحرافي، كه انتظار مي رود از تجهيزات بهره ببرد

·                                            ترافيك ايجاد شده يا القايي

منافع غير قابل انكار ناشي از اصلاحات جاده ايي را ميتوان مشتمل بر صرفه جويي در موارد ذيل دانست:

·                                            هزينه هاي ناشي كاركرد خودرو

·                                            زمان كاركرد خودرو/ زمان سفرهاي درون شهري

 

فوايد و مضرات قابل تامل و غير قابل تفكيك پروژه هاي جاده اي شامل اين مورد مي گردد:

ü                                         تاثير اين پروژه ها بر تحولات صنعتي و اجتماعي ناشي از حذف موانع ترافيكي، و افزايش قابليت اطمينان پذيري زير ساختارهاي سيستم حمل و نقل

ü                                         تاثيرات محيطي مرتبط با خود ادوات و تاثيرات القايي در ساير بخشها. بعنوان مثال، تجهيزات بهبود يافتة حمل و نقل موجب كاهش نويز و آلودگي هوا مي گردند.

ü                                         پتانسيل براي معيارهاي ايمني بهتر، و متعاقبا جلوگيري از بروز مرگ، جراحت و تلفات

ü                                         ايجاد فرصتهاي شغلي در طول ساخت واجرا

ü                                         تاثير بر بهبود وضعيت تامين سطح نقاضاها

 

4-2-1-15. محاسبة NPV و IRR اقتصادي

NPV و IRR اقتصادي را مي توان براي پروژة پيشنهادي BOT محاسبه نمود، بدين شرح كه:

منافع خالص مالي، تنظيم شده جهت انعكاس ارزش آنها+ منافع خالص غير مالي+ هر گونه تاثير اجتماعي قابل اندازه گيري بصورت كمي.

اين معيار ها منافع خالص پروژه را براي كل كشور مشخص مي سازد.

 

آناليز سود-هزينة منافع و هزينه هاي اقتصادي غير قابل تفكيك توصيه مي شود. گام بعدي تشخيص منافع و هزينه هاي غير قابل تفكيك پروژة جاده اي و ارائة آنها با اصطلاحات پولي/ مالي مي باشد.

پس از دريافت خبر شركت در مناقصه، گزارشي ارزياب گونه بايد جهت ياري كاربر يا مشتري در انتخابطرف قرار دادي موفق ارائه شود. اين گزارش شامل بررسي دقيق و كامل فني از نظر تطابق با مشخصه هاي تعيين شده و سنجش مالي/ بازرگاني پيشنهادهاي ارائه شده براي مناقصه مي گردد. ما با نمايندة خود، حال در قالب مهندس يا مدير پروژه، توصيه مي كنيم كه در طول فاز نصب، در فراهم آوردن مقدمات مديريت قرارداد  تسريع نموده و شرايط را براي تحويل سريع سيستم نصب شده فراهم آورد.

ما مرتبا مشتري يا طرف قرارداد را از طريق كميته بازبيني تحقيقات، گروه كاري، گزارش  دو ماهانة پيشرفت كار، دركنار ارتباط روزانه با مامورين مربوطه و درگير پروژه در جريان پيشرفت امور قرار خواهيم داد. همچنين، ما تضمين خواهيم كرد كه پرسنل سازمانهاي محلي كاملا در فازهاي مختلف پروژه همكاري نموده و در گير خواهند شد.

 

4-2-4. نيازمنديهاي كلي

v                                        برنامه ها: ما كلية برنامه ها و اشكال را با استفاده از نرم افزار CAD باز توليد مي نماييم. هر گونه رونوشت برابر اصل بر گرفته شده از اين نرم افزار بر روي عناصري پايدار و دائمي استوار هستند، و از آنها براحتي مي توان رونوشتهايي ديگر را همانند سازي نمود. برنامه بر روي كاغذ استاندارد A1 چاپ مي شوند. مقياس كار عموما 1500 خواهد بود، مگر اينكه نياز به رسم جزيياتي در مقياس بزرگتري باشد.

v                                        صورتحسابهاي حاصل تخمين هزينه و كميات: صورتحسابهاي كاملا استوار بر پاية طراحي كميات براي كلية عناصر كاري مورد نياز براي بناي طرح ATC آماده خواهد شد. تجزية عناصر مهندسي عمران مطابق با استاندارد بكار رفته در شهر صورت خواهد گرفت. ما تخمينهاي هزينه اي بر اساس قيمتهاي بازار براي هر عنصر كاري بطور جداگانه تهيه خواهيم كرد، و بدين ترتيب، تخميني از كل هزينه هاي طرح به دست مي آيد. هزينه ها با ماليات و عوارض و بدون آنها مشخص مي شوند.

v                                        زمان بندي اعمال طرح: ما زمان بندي كاري براي پروژه تهيه مي كنيم، به نحويكه، تاريخهاي مهم در اسناد قرارداد قيد مي شوند، تا نظارت برطرف قرارداد راحت تر صورت پذيرد. اين زمان بندي مرتبا درطول زمان قرار داد تجديد مي گردد. در زمان مشخص شده براي اعمال پروژه، يك طرح اوليه انحراف ترافيك در تطابق با زمان بندي پروژه عرضه خواهدشد، به نحويكه مجري پروژه هزينة اين طرح را در هزينة قراردادي پروژه لحاظ مي نمايد.

v                                        اسناد ساختماني: اگر در مرحلة ارزيابي سيستم، نياز به اضافه كردن ضميمه هايي به سند مناقصه باشد، ما همانگونه كه قوانين مشخص مي سازند، اين تغييرات را اعمال خواهيم نمود.

5. موارد قابل تحويل به كاربر/ مشتريان

اين گزارش جهت ارائه به مسئولين ذيربط تهيه ديده شده است.

5-1.گزارش آغازين

اين گزارش شامل موارد زير مي گردد:

·                    روش شناسي نهايي

·                    زمان بندي پروژه در جزييات

·                    نحوة عملكرد هر نظر سنجي

·                    جزييات اماكني كه در آنها نظر سنجي صورت خواهد گرفت

·                    موضوعات مربوط به حمايت از كاربران

اين گزارش به فاصلة 15 روز بعد از سفارش كار تحويل داده خواهد شد.

5-2. گزارش موقت

اين گزارش حاوي آناليز داده ها در جزييات و شناسايي نواحي دچار مشكلات مي باشد. در ميان موارد ديگر اين گزارش شامل:

ü                                         خلاصه اي از جزييات مطالعات ترافيكي صورت گرفته

ü                                         يافته هاي مطالعات

ü                                         شناسايي اماكن دچار مشكلات ترافيكي

ü                                         راه حل هاي پيشنهادي

5 رونوشت از اين گزارش بايد در عرض سه ماه بعد از دريافت سفارش كار در اختيار مسئولين مربوطه قرار گيرد.

 

5-3. نسخة مقدماتي گزارش نهايي

به فاصلة 5 ماه پس از دريافت سفارش كار، نسخة مقدماتي گزارش نهايي بايد در 5 رونوشت به مسئولين مربوطه تحويل گردد. گزارش نهايي در ميان موارد ديگر شامل اين جزييات مي گردد:

·                    مطالعات شبكه اي

·                    نظرسنجي طبقه بندي شده در مورد حجم ترافيك

·                    الگوي مبدا- مقصد

·                    نظرسنجي در زمينه زمان سفرهاي درون شهري و تاخيرها

·                    تخمين نسبت رشد ترافيك

·                    روش شناسي پيش بيني ترافيك

·                    پيش بيني ترافيك به مدت 20 سال

·                    روشهاي پيشنهادي براي اصلاح وضعيت ترافيك

·                    تخمين هزينه ها

·                    تقريب منافع حاصله

·                    آناليز اقتصادي پروژه

5-4. گزارش نهايي

بر اساس نظرات دريافتي از كاربران در نسخة مقدماتي، آن نسخه تغيير يافته و گزارش نهايي از بطن آن تهيه مي شود.

اين گزارش نهايي به جز مطالب تغيير يافته، پيوستهايي نيز در بر دارد، كه عبارتند از:

 

·                     گردآوري داده هاي بدست آمده در طول مطالعات

·                    اشكال رسم شده از اصلاحات پيشنهادي

اين گزارش به فاصله يك ماه پس از دريافت نظرات در مورد نسخة اوليه، بايد آماده و تحويل كاربر گردد.

6. توانمندي ما

6-1. گروه

Pell Frischmann Group يكي از شركتهاي يپيشرو مشاورة مهندسي چند منظوره در بريتانيا مي باشد.

از زمان تاسيس آن در سال 1926 در لندن، اين شركت تا حد يك سازمان فراگير جهاني رشد و توسعه يافته است، كه در حال حاضر حدود 27000 نفر پرسنل مجرب را در خود جاي داده و تجهيزات درون ساختماني كمكي بي نظيري براي اين پرسنل فراهم آورده شده است.

تقسيم بندي هاي تخصصي در اين شركت عبارتند از:

q                   واحد مطالعات بزرگراه ها، ترافيك و حمل و نقل

§                                            بخش برنامه ريزي حمل و نقل و مديريت ترافيك

§                                            بخش قيمت گذاري تراكم ترافيكي، كنترل الكترونيكي ترافيك

§                                            بخش طراحي پلها و بزرگراه ها

§                                            بخش نگهداري بزرگراه ها و نظارت بر ساخت آنها

 

 

q                   واحد برنامه ريزي اصلي و زير ساختها

q                   واحد ساختارهاي ساختماني

q                   واحد مهندسي برق و مكانيك

q                   واحد ارزيابي زيست محيطي

q                   واحد زير ساختارها

q                   واحد مهندسي آب و هيدرولوژي

q                   واحد مهندسي نفت و گاز، حفاري در ساحل

q                   واحد بندرها وكشتيراني

q                   واحد مديريت پروژه، و تهيه و طراحي آن

q                   واحد مديريت تجهيزات

q                   واحد نوآوريهاي مالي بخش خصوصي(PFI)

q                   واحد ساخت، عملكرد و انتقال(BOT)

 

كمپانيهاي زير مجموعة Group همگي داراي گواهينامه هاي بين المللي در زمينة نيازمندهاي تضمين كيفيت، شامل ISO 9001 مي باشند.

در مورد انجام ماموريت در خارج از بريتانيا، شركت تجارب متعدد و ارزشمندي در زمينة سازماندهي و عملكرد پروژهها و كنسرسيوم هاي مشترك دارد، كه گرد آوردن كليه مهارتهاي لازم جهت تضمين تكميل با كيفيت پروژه را ممكن مي سازند. اينگونه عمليات در همة پروژه هاي طراحي و توسعه بر اساس بودجة تخصيص يافته و برنامه ريزي انجام شده صورت مي پذيرد.

 

مشتريان و كاربران شركت Pell Frischmann Group شامل سازمانهاي دولتي ملي و محلي، سازمانهاي خصوصي و عمومي صنعتي/تجاري، شركتهاي چند مليتي و افراد مستقل مي گردند. اين شركت از سوي بانك جهاني، بانك بازسازي و توسعة اروپا، بانك توسعة آسيا، و آژانس توسعه در خارج از كشور بريتانيا به رسميت شناخته شده است.

 

هر پروژه به تنهايي توسط رييس سازمان نظارت مي گردد، و هر گاه مناسب تشخيص داده شود، تيمي متعهد و دائمي، پس از تكميل گزارش آغازين، جهت انجام پروژه تخصيص مي يابد.

 

اخيرا، شركت Pell Frischmann Group در زمينة نوآوريهاي مالي خصوصي دولت پيشگام بوده است. نماد اين پيشگامي كسب سهمي متعارف و برابر در  مي باشد،كه خود برندة موفق مناقصة اولين قرارداد طراحي، ساخت، سرمايه گذاري و اجراي بزرگراه در بريتانيا بوده است. اين شركت همچنين در مورد پروژه هايي مشابه بعنوان مشاور وزارت راه و ترابري بريتانيا نقش ايفا نموده است.

 

خدمات شركت از شعب داخلي واقع در لندن، ويك فيلد(Wakefield)، اكستر(Exeter)، ميلتون كينز(Milton Keynes)، ادينبرو(Edinburgh)، و وارينگتون(Warrington)، و شعب خارج از كشور به جز امارات متحدة عربي، در هند، تايلند، مالزي، مجارستان، روماني و لهستان نيز ارائه مي شوند.

 

6-2.تجارب مربوطه

كارهاي عمدة در دست اجرا و انجام شده در شركت Pell Frischmann Group در زمينة ترافيك و حمل و نقل در سالهاي اخير، در جدول زير ليست شده اند تا توانمنديهاي شركت در اجراي پروژه هاي محوله مشخص شود:

 

 

 

 

 

7. صورتحساب

بهترين پيشنهاد ما براي اجراي عمليات فوق الذكر بدين شرح است:

q                   جمع مقدار پرداختي براي عمليات                                         تنها 120000پوند

شرايط پرداخت اين مبلغ به شرح زير است:

§                                            هزينة انجام پروژه                                                  25% از مبلغ فوق

§                                            در هنگام تحويل گزارش موقت                                  25% از مبلغ فوق

§                                            در هنگام تحويل نسخة مقدماتي گزارش نهايي               40% از مبلغ فوق

§                                            درهنگام تحويل گزارش نهايي                                   10% از مبلغ فوق

 

نكات قابل توجه

1.                  صورتحساب فوق كلية هزينه هاي مربوط به زمان صرف شده از سوي پرسنل، حمايت از كاركنان و مبالغ پرداختي بر اساس اين فرض كه متخصصين در يكي از شعب Mumbai، Uk و UAE مشغول به كار خواهد شد.

2.                  اين صورتحساب شامل هزينة كلية نظر سنجي هاي پيشنهادي ميگردد.

3.                  اين صورتحساب شامل هزينة سفرها به مشهد و مبالغ پرداختي به پرسنل شاغل به مدت 20 روز در شهر مشهد نيز مي گردد.

4.                  پيشنهاد فوق با اين فرض ارائه شده است كه پروژه شامل طراحي مناسب براي 50 تقاطع مي گردد.

5.                  كلية هزينه ها بايد به فاصلة 15 روز پس از ابلاغ صورتحساب پرداخت شوند.

6.                   انتظار ميرود كه هزينة بكار گرفتن مترجم در ايران، تخصيص فضاي شعبه، عرضة كلية تجهيزات براي كار در مشهد، و هر گونه مساعدت قابل قبول جهت انجام نظر سنجي ها، و غيره، پرداخت شود و به همين علت، اين هزينه ها در صورتحساب منظور نشده اند.

 

 

 

 

منابع :

اينترنتWWW.LAST MASHHAD.COM

WWW.GOGLE.COM

تاريخچه مشهد ـ نوشته محمد اميري

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

موضوع تحقيق :

مشهد ديروز و فردا

 

دبير مربوطه :

جناب آقاي بخت‌شيرين

 

 

گردآورندگان :

بابك باقري ـ ميلاد عشقوي

كلاس 204

 

 

پائيز 84

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: جمعه 31 مرداد 1393 ساعت: 19:07 منتشر شده است
برچسب ها : تحقیق در مورد شهر مشهد,

 

تحقیق در مورد مشورت

در ترجمه هاي مختلف از اوستا، واژه همپرسي را به معناي مشاورت، گفتمان و پند و اندرز گرفته اند. اين واژه در زبان پهلوي به صورت همپرسنين همپرسيكه به كار مي رود. واژه همپرسي تشكيل شده از دو جزء ham و مصدر پرس paras كه به زبان هخامنشي fras گفته مي شود از فرس fras در يسناهات 51 بند 11 با جزء آ،فرسا آمده كه به معناي گفت و شنود، اندرز پرسيدن و مشورت كردن به كار رفته است و البته از همين واژه در كتاب شايسته و ناشايسته، واژه آفرا به معناي مشورت ساخته شده است:

«ديگر روز، پوروشـسب رفت و از جـادوگراني كه درد آن، جـاي به افراه داشته مي شدند، د= با آن ها مشورت مي شد، پرسيد كه چيست اگر كودكان در هنگام زايش بگويند؟ و چيست اگر نخندند» ايشان، جادوگران پاسخ دادند كه «گريستن (به سبب) ديدن مرگ در پايان و خنديدن (به سبب) ديدن پرهيزگاري خويش است.» (2)

در اوستا مشورت با افراد و گروه هاي زير صورت مي گيرد:

الف) مشورت مزدا با امشاسپندان

ب) مشورت زردشت با مزدا

ج) مشورت انسان با خودآگاه و منش نيك

د) مشورت انسان با عوامل دروغ و فريب

الف) مشورت مزدا با امشاسپندان

امشاسپندان دستياران مزدا هستند. درگات ها كه قديمي ترين قسمت اوستاست، نام امشاسپندان به كرات ذكر شده است. هر يك از امشاسپندان مظهر يكي از صفات اهورامزدا مي باشند و حتي به وجهي شاعرانه به هر يك از اين مظاهر الهي پاسباني و حفظ قسمتي از عالم هستي سپرده شده است، تا تحت امر خاصي حاكم به كار بپردازند. اين امشاسپندان به عنوان دستياران مزدا به حساب آمده كه گاه در بعضي امور با آنان مشورت مي شده است:

1-    مشورت مزدا با امشاسپندان بر سر انتخاب زردشت

در يكي از قطعات گاتها، بيچارگان و زيردستان گرفتار سرپنجه قهر توانايان و زبردستانند. جميع كائنات به وسيله گوشورون دوران جانوران، در پيشگاه خداوند شكايت مي برد. همانگونه هنگامي كه رعايا به دربار پادشاهي شكايت مي برند، مشاوران و وزيران حضور دارد، دربار اهورا نيز دو مقدس جاوداني، اشاو و هومن، كه نظم و آرامش جهان با آنان است، شاهد سخنان روان مزبور مي باشند كه زردشت آنان را از مشاوران خاص دربار ايزدي معرفي مي كند.

در آن گاه كه آفريدگار جهان از اشه پرسيد، كدام كس را سزاوار ردي جهان مي شناسي تا بتوانيم ياوري خويش و تخشايي، آباداي جهان را بدو ببخشيم.»

هـمان گـونه كه يك وزير صديق، اطلاعات لازم را به عرض پادشاه مي رساند و منتظر صدور فرمان مي ماند. اردي بهشت نيز مي گويد: «مزدا بهتر به ياد دارد كه پيش از اين چه ورزيدند ديوان و مردمان و پس از اين چه خواهند ورزيد، اهورا است دادگستري و آن چنان كه او خواهد، ما برآنيم.»

اشه دوباره پيشنهاد مي كند «او بايد در ميان مردمان. نيرومندتر از همه باشد تا هرگاه مرا بخواند به ياريش بشتايم.»

تا مزدا به اين نتيجه رسد كه «يگانه كسي كه در اين جا مي شناسم كه به آموزش ما گوش فرا دهد، زردشت سپنتمان است.» (1)

2-    مشورت مزدا با وهومن بر سر آفرينش هستي

در اوسـتا آمده: «گـاو از خود نيك و مقـدس پـرورش مي يابد و هداياي گران بها براي مردم همراه مي آورد و آرميتي براي وي چراگاه و پناهگاه فراهم مي آورد. مزدا در اين پديده ، با وهـومن به مشورت مي پردازد.» (2)

ب) مشورت زردشت با مزدا

در اوستا آمده كه زردشت خواهان و گفتگو و مشورت با مزداست و به تبع آن در كتاب زندوهومن بسن، موعدهاي زردشتي نيز در هزاره خود به مشورت مزدا خواهند رفت.

زردشت در بند 1 مات 33 يسنا خطاب مزدا مي گويد: «اي خداوند جان و خرد آرزو دارم، به ديدار و مشورت با تو (مانند يك دوست) نايل آيم.»    «اهنوكات هات 33 بند 1»

«پيداست كه هوشيدر به هزار و هشتصد سال زائيده شود، به سي سالگي به همپرسه من اورمزد آيد و دين پذيرد. چون از همپرسه بيايد، بانگ كند به خورشيد تيزاسبه كه: بايسته.» (1)

«پس هزاره سوشياش اندر آيد. سوشيانت: همپرسه (مشورت) اورمزد دين بپذيرد و به جهان روا كند. پس نيروسنگ و سروش بروند و كسي خسرو سياوشان توس نوذران. گيوگودرزان و ديگران را با هزار گنج و سردار انگيزند و اهريمن را از دامان (آفريدگان) بازدارند. مردمان گيتي هم منش (هم فكر) هم گفتار و هم كردار ابشد.»

 

ج) مشورت انسان با خودآگاه و منش نيك

در اوستا مكرزا از همپرسي انسان با اشاووهومن سخن به ميان آمده است. (2)اشاووهومن، دستياران  مزدا، مظهر منش نيك و خودآگاه مزدا به شمار مي آيند به تعبيري مي توان گفت، مشورت با اشاووهومن مشورت با عقل و رجوع به خودآگاه انسان است كه نظير آن در ادبيات متأ خودر شعر مولوي و حافظ نيز ديده مي شود.

اين مشورت از ديد كتاب منجر به نتايج زير مي شود:

نخست آرامش دروني به همراه مي آورد:

« به منش پاك روي آورد و با او مشورت كند اي مزدا! بدان ها آرامش بخشي و آراميتي ايمان را پشتيبان آنها قرار خواهي داد.» (1)

دوم موجب مهار و كنترل و ساوس دروني مي شود:

«از همان آغاز كار، كس كه دانا و آگاه يا نادان و ناآگاه است، خواه نيك، خواه دروغ پرداز، در انديشه و دل آدمي آواز مي دهد. اما هر كجا آرميني حضور داشته باشد، پند و اندرز و مشورت همان جا خواهد بود.» (2)

سوم پاداش الهي را در پي دارد:

«اما كساني كه پيوسته با منش نيك و هومن به مشورت مي پردازند و از راستي و رسائي آرميني روشن دل مي شوند و از دين اهوره پيروي مي كنند، از شير عسل و نعمت خداوند برخوردار مي گردند و در هر جا آيين مزدا را پيروي مي كنند.» (3)

مشورت با عقل و منش نيك آن قدر با اهميت است كه معيار و ملاكي براي تشخيص شايستگي قضاوت به شمار مي آيد، چرا كه از نظر كتاب قاضي كه به فسار روي مي آورد، به خاطر آن است كه با انديشه نيك و هومن به مشورت نمي پردازد.

«قاضي فاسد و خيانت پيشه روح و روان آدمي را به بيماري گرفتار مي كند و عدل و داد را چنين قاضي جريمه دار مي سازد، با انديـشه نيك و هومن به مشورت نمي پردازد و سپنتا مينورارسخجه مي دارد.» (4)

به موازاتي كه مشورت با عوامل نيك مورد تأكيد قرار مي گيرد و از مشورت و هم انديشي با عوامل فساد و تباهي برحذر داشته مي شود، اين عوامل فساد افراد ناباب و فاسدي هستند كه از آنان تحت عنوان ديوهاي دروغ ياد مي شود و البته به اين نكته نيز اشاره دارد كه معمولاً انسان هاي بدانديش، به لحاظ سنخيت فكري كه دارند با يكديگر به مشورت مي پردازند.

«ديوها و عفونيان و كساني كه فريب آنان خورند و حق و راستي را پيروي نمي كنند و با بدان و بدانديشان به مشورت مي پردازند و جهان آدميان را به خشم و نفرت آلوده مي سازند.» (1)

در مورد بيوراسب (ضحاك) آمده است كه او با ديوان دروغ و تباهي به مشورت پرداخت، در نتيجه به فساد و ظلم روي آورد:

«بيوراسب با آن دروج همپرسه (مشورت) داشت و آن دروج را كار اين بود كه بر (جوردايان) جبوبات مي كاهيد و دروجي كه ؟؟؟ خوانند و به خداوندي جم بسته شد و به خداوندي بيوراسبه از بند برست. اگر آن دروج نبودي هر كس جريبي بكشتي 400 جريب بگرفتي و در سال 396 محمد آن دروج بزند و پس هر كه جريبي بكارد 400 اندر ايثار كند.» (2)

كلمه ديگري كه در فرهنگ لغات پهلوي به عنوان مشورت به كار مي رود، كلمه هوسكار huikar يا هوسگال husigal است، اين كلمه تشكيل شده از دو جزء هو به معناي خوب و خوش و سگال به معناي انديشيدن و فكر كردن و در مجموع به معناي نيت خوب، فكر خوب و مشورت خوب معنا مي دهد. (3)

خود سگال برگرفته از واژه چرگرتهر curakathr است كه مصدر آن كر kar، به معناي انديشيدن و ياد كردن است. واژه هوسگال يا هوسكار به معناي مشورت را در كارنامه اردشير بابكان مي بينيم.

«اين انديشه كه از كوشش كرم ببايد درنگ دادن و سپس به كوشش و كارزار محمدك شدن. سپاه همگي باز به درگاه خواست و با سپاهبدان سگاليد و چاري به ببوختن (نجات دادن) خويش و سپاه بنگريد و پس از آن به جاست خوردن شده.» (4)

و در جاي ديگر نيز واژه هوسكار را در معناي مشورت آورده است:

«اردشير باز اين جا به اردشير خره آمد. كارزار را با كرم كردن كس فرستاد و «بزرگ» و «برزآلور» به پيش خواست، باد آنان، سگاليد.» (1)

كلمه ديگري كه به معناي مشورت در كارنامه اردشير بابكان به كار رفته واژه راينيشن است اين واژه در فرهنگ لغت پهلوي به معناي رهبري كردن، سامان دادن، مشاوره و رأي و عقيده معنا مي دهد. (2)

«پس از آن اردشير به كسته كسته شد. مردي از استواران خويش به كيوهندوان فرستاد به پرسش كردن آراستن ايران شهر به يك پادشاهي. كيو همچون ميره را ديده پيش از آن كه ميره سخن گفته، او به مرد گفت كه تو را خداوند پارسيان به اين كار فرستاد كه خدايي ايران به يك خدايي به من رسد؟ اكنون بازگرد و برو اين پاسخ من بهش بگوي كه اين خدايي به دو تخمه يكي از تو و يكي از دوده ي مهرك انوشك (رسد) وگر دهزار تن نشايد و مرد به پيش اردشير بازآمد و از راينيشن كيو هندو گفت كه اردشير را آكاهانيد.»

واژه ديگري كه به معناي مشورت به كار رفته واژه هنداچ handucism از مصدر انديشيدن handesidam است، از همين كلمه واژه handisitar با معناي انديشمند متفكر يا مشاور به كار مي رود.

از بررسي متون پيش از اسلام، به شواهد و دلايلي برمي خوريم كه حاكي از توجه آنان به مسأله شور و مشورت است. اين مشورت، در مسائل فردي و خانواده مطرح بوده است، هم در مسائل اجتماعي كه در ذيل به آن اشاره مي شود:

الف) شواهد مربوط به مشورت اجتماعي

1- جلسه هاي شوري تشكيل شده كه براي آن ساعت نيز مي گرفتند. در قطعه اي از ماديگان سي روز، آمده: «بهمن روز به نام فرشته مذ. امروز انجمن مشاوره اي بخرد كردن، به درگاه شاهي شدن. و نيز به درگاه دانايي شدن و فرمان برداران و اجازه حضور دادن و نيز با دوستان و دانايان به احوالپرسي شدن عشق و دانش ورزيدن وبه كار و امري پرداختن خوب است.» (1)

2- از واليان منصوب شده انتظار مي رفت كه در كارها به مشورت بپردازند. همان طور كه هرمز پادشاه ساساني، از والي خود انتقاد مي كرد كه چرا در كارها از مشورت رويگردان است: «و خورشيد را گفت و عامل او بود به اهواز و كوره و دجله و ناظر ديوان قضاء آن خطه بود؛ من تو را عيبي نمي دانم به جز عظمت و آن يك عيب است كه متضمن ده عيب است: 1- خودبيني 2- از جست مردم پژوهيدن 3- از آموختن شرم نمودن 4- در محافل بالايي جستن 5- بر سلطان دايره نمودن 6- ترك حقوق مردم كردن 7- مردم را استخفاف نمودن 8- ترك مشورت نمون كه عاقبت آن ندامت است.» (2)

3- مهم بود كه قاضيان به عنوانيك قشر تأثيرگذار در جامعه، در قضاوت با عقل خود مشورت نمايند:

«قاضي فاسد و خيانت پيشه، روح و روان آدمي را به بيماري گرفتار مي كند و عدل و داد را چنين قاضي جريمه دار مي سازد و با انديشه نيك و هومن به مشورت نمي پردازد و سپنتا مينورارنجه مي دارد.»(3)

همانطور كه قبلاً اشاره شد، مشورت منحصر به مسائل و تصميم گيرهاي اجتماعي نمي شود بلكه در حوزه مسايل خانوادگي نيز امري مطلوب و مستحسن به شمار مي آيد كه موارد آن ذكر مي شود:

1- درخواست از افراد خانواده براي مشورت و هم انديشي با يكديگر در اندرز مرد دانا آمده كه: «براي اندرز و مشورت، با خويشاوندان (سخن گوي و) در دوستي يگانگي (كن).» (4)

2- رجوع به مشاور براي تدبير امور خانواده

«زن و فرزند را چندان (كه تو را ) توان باشد، نيك (و) پر رامش دار هم به ويژه (آنان را در) آساني (=رفاه) و بنابر اندرز (دانندگان با فرهنگ دارد.)» (1)

3- توصيه به زنان براي مشورت و هم انديشي

نقش زن به عنوان بخشي از پيكره اجتماع هرگز ناديده گرفته نشده، زني كه درت بيانديشد و عمل كند، بالطبع جريان هاي اجتماعي ديگر نيز در مسير صحيح قرار خواهد گرفت. بنابراين زردشت خطاب به دخترش از او و تمام زنان ديگر مي خواهد كه براي پي ريزي يك زندگي سالم حتماً با عقل خود به مشورت بنشيند:

«اينك تو اي پور چيست ... تو اي جوان ترين دختر زردشت، او زردشت با پاك منشي و راستي و مزدا از براي تو ياور دين، جاماسب را برگزيد، اكنون برو با خودت مشورت كن، آن گاه با انديشه نيك مقدس ترين كردار را به جاي آور.»

مشورت زن با عقل چنان مورد تأكيد است كه فقط زن دشتان از اين امر مستثني است.

«زن دشتان به خورشيد و ديگر روشني نبايد بنگرد و به گوسفند و گياه نبايد بنگرد وبا اشو همپرسي (و گفت و شنود) نبايد بكند و چه چندان زور آور و آن دروج دشتان (است) كه ديگر دروج ها با چشم ناپاك (هر) چيز را نزند (اما) آن د= دروج شتان (چيزها) با چشم ناپاك نبريد». (2)

در كتاب گزيده هاي زادسپرم، از مشاور تحت عنوان اندرز باد ياد مي كند: «گفته مي شود كه اي فرشوشتر! آن جا تو به راهي بايد بروي كه رادي تو را در گرزمان _=عرش اعلا) بايد دست گيرد. چون در گيتي در اندرز (=مشاور كل دربار) گشتاسب بودي، به پيدايي از دين (به تصريح دين) در مينو هم (وظيفه) امدر اندرز بدي باشد.»

در اين متن، واژه اندرز بد را به معناي مشاور گرفته اند. اندرز بد تشكيل شده از دو تكواژ اندرز+بد دو گلواژه بد از واژ پيتهي paithi گرفته شده، واژه پيتهي در بند 4 هات 53 به معناي خداي وخوتاي آمده است. در گزارش پهلوي اوستا اين كلمه به پت و در زبان فارسي به بد يا پد تغيير يافته است. اين پسوند به معناي صاحب، سرور، خداوند، رئيس و در جزء واژه هايي مثل: وبد، هيربد و اندرزبد به كار مي رود. (1)

اين اندرز بدان هان موبدان با متصديان مذهبي بودند كه بر جريان امور نظارت مي كردند و تصميمات حكومت با رأي و نظر و مشاورت آنان اتخاذ مي گرديد. يكي از اين عاملان مذهبي تنسر، هيربد هيربدان، است كه پادشاه طبرستان به او نامه نوشت و نظر او را در خصوص انتخاب جانشين جويا مي شود. او از پادشاه مي خواهد اين موضوع را با موبدان مطرح كند تا آنان با شور و استعانت از خدا وليعهد را تعيين نمايند و در ادامه، پادشاه چنين مي نويسد:

«اما چون قدان جا رسيدي كه از من رأي مي طلبي و به استشارت مشرف، بدان كه خلايق بني آدم را حال بر من معلوم است كه پنجاه سال است تا نفس اماره خويش را به رسن داشتم و به رياضت ماه كه از لذت نكاح و مباشرت و اكتساب اموال و معاشرت امتناع نموده و نه در دل كرده ام.» (2)

از بررسي محتواي اين نامه به نكاتي چند مي توان پي برد:

1- موبدان برجسته و ممتازي بودند، كه پادشاه براي تثبيت قدرت خود با آنان در امور كشورداري، مشورت مي كرد.

2- با اين روحانيون ديني، حتي اگر در مكاني دور از مركز حكومت قرار داشتند، به وسيله قاصد و نامه مشورت مي شد.

3- تسـر در جواب نامه، ورع و پرهيزكاري و عدالت خود را عاملي براي مشورت ديگران با خود مي داند.

نكته آن كه كتاب هاي پيش از اسلام عموماً به دست همين عاملان مذهبي نوشته مي شد. بنابراين، محتواي آنها توجيه كننده و تأييدگر اعمال و گفتارهاي آنان مي باشد، طوري كه منصب اندرز بدي و يا مشاور را براي موبدان موهبت و انتخاب الهي مي داند. در كتاب زادسپرم در اين خصوص چنين آمده است:

«در ديدار اول به سبب سپندامذ و در سخناني كه از بزرگ محمد نيز به جا مانده، تأكيد بر قداست موبدان با آنان است:

«دادار مرمزد بازداشتن آن چند دروغ و ياري مردم را، چند نگهدار مينويي بيافريد. آسين خود، گوشان سرود خود و اميد و خرسندي و دين همپرسي دانا ... خويشكاري همپرسي دانا و تن از شهوت (=ورن، و خودپرستي پائيدن، وايدون رفتار كردن كه در بدبختي كه شايد بيايد و در كردار (=كنش) ]او‍[ آهو نبود.»

سياست نويسندگان كتاب، تشويق به مشاورت با اين عاملان مذهبي است. طوري كه تنها راه بهروزي و سعادت را هم انديشي و همپرسي با آنان مي داند.

«امور را به همپرسي (=مشاورت با نيكان بايد كرد و) اندازه ي (=مثل) آن نيز در شهرداد (شك) پيدا (است) كه سپندار مذ به منوچهر گفت كه نيز براي اسب تيزروتر تازيانه اندر بايد (=ضرور است) و براي تيزتر كار و فولادين آفسان (=چاقو تيزكن) اندر بايد و براي داناتر مرد همپرسي اندر بايد.»(1)

 

 

 

 

مشورت با موبدان:

روحانيون مذهبي در هر كيش مداحي چه مسيحي، چه بودايي و زردشتي به عنوان ركن اصلي مشورت به حساب مي آمدند. جناح مذهب آن قدر قوي و محكم بود كه بدون حضور نمايندگان آن، هيچ تصميمي گرفته نمي شد. نظرات آنان در هنگام جنگ، صلح، انتخاب ولي عهد، تعيين سياست خارجي، تعيين خط مشي حكومت و ازدواج ما ؟؟، و در حكم مهر تأييدي بر تصميمات اتخاذ شده بود، چنان كه در شاهنامه بزرگ مهر در نصايح خود به نوشيروان، مشورت با موبدان را جزء لوازمات پادشاهي مي داند:

چنان دان كه شاهي بدان پادشاست                        كه دور فلك را بخشد راست

زمــانــي غــم پــادشــاهي بــرد                رد و موبدش رأي پيش آورد

بپرســد هم از كـــار بيــداد و داد               كند اين سخن بر دل شاه ياد 1

شاهنامه/890

و باز از قول نوشيروان آمد:

سگالش نگوييم جز باردان                       خردمند و بيدار دل موبدان 2

حضور موبدان چنان در عرصه شور و مشورت تثبيت شده است كه موبد در بيشتر مواقع با صفت رايزن به كار مي رود، كه در ذيل به مواردي اشاره مي شود:

نشــستـــند با رايــزن بخــردان                   به نزديك نـري همه موبدان 3

984

چو موبد نگه كرد و آن مهره ديد               زشـــادي دل رايـزن بردميد4

912

شدند انجمن پيش او بخردان                     بزرگان فرزانه و رابزن موبدان5

به درگاه شد يزد گرد دبير                        با رايزن موبد اردشير 6

1087

نشستند يك هفته با رايزن             شوند اندر آن موبدان انجمن 7

اهم مواردي كه با موبدان مشورت مي شود به شرح ذيل است:

الف) انتصاب پادشاهان:

            موبدان در عزل و نصب پادشاهان، حضوري فعال و مستمر داشتند و در مجالس شوري كه به اين منظور برگزار مي شده از آنان دعوت به عمل مي آيد كه رأي و نظر خود را در اين خصوص بيان كنند، اين مشورت امكان داشت به دلايل زير صورت گيرد:

1-    موبدان عموماً افراد مطلع و آگاهي بودند كه مشورت با  آنان، نتايج سودمند و مفيدي در پي داشت.

2-    به قداست معنوي موبدان اعتقاد راسخ وجود داشت و مشورت با آنان در حكم تأييد الهي بود.

3-    موبدان جناحي قوي و تأثيرگذار در جامعه بودند و بدون تأييد آنان، انتصاب پادشاهان از رسميت خارج مي شد.

4-    با اين مشورت، شاه از يك پشتوانه قوي مذهبي برخوردار مي شد.

بنابر دلايل گفته شده، شاه خود را ملزم مي كرد كه در تعيين جانشيني با موبدان به مشورت بنشيند، اما اين دعوت به معني قبول صددرصد نظرات آنان نيست، در شاهنامه مي خوانيم كه نوشيروان براي تعيين جانشين از موبدان دعوت به مشورت مي كند، در حالي كه قبلاً، تصميم خود را گرفته است.

                  به بوذر جمهر آن زمان، شاه گفتكه رازي همي داشتم انـدر نهضـت

                  زهفتاد، چون سـاليان درگذشــت  سرو موي، مشكين چو كافور گشت

                  چون من، بگـذرم زين سپنجي سراي          جـــهان را بايد يكــي كدخــداي

                  سپاسم زنيدان كه فرزنــد هست     خــردمند، دانا و يــزدان پـرست

                  وزايشان به هرمزد، يازان تـــرم       به رأي و به هوشــش فرازان ترم

                  كنون، موبـدان وردان را بخـــواه    كـسي كو كند ســوي دانش نگاه

                  بـخوانيـدش و آزمـايش كــنيد                  هنــر بر هـــنر فـــزايش كنـيد

                  شدند اندر آن موبــدان انجمن                   زهر در پــژوهـــنده و رايــزن 13

او خود در سخنانش اذعان مي دارد كه به سلطنت هرمز تمايل دارد، بنابراين، توقعي كه از موبدان دارد، بيشتر تأييد، بيشتر تأييد خواست اوست، نه گوش دادن به آراء و نظرات موبدان، هدف او از اين مشورت، به دست آوردن موافقت موبدان و حمايت آنان از قباد است، تا او در آينده از اين پشتوانه مذهبي محروم نماند.

اما موبـدان به عـنوان يك جناح قوي در مقابل خواست او مقاومت كرده و با سلطنت هرمزد مخالفت مي كنند، هر چند كه در آخر اين خواست شاه است كه تحقق مي يابد.

                        چو كسري مرا و ترا پيش خواند                 بر تخــت شــاهــنشـهي برنشاند

                        ابا مــوبد مـــوبدان پـرزمــهر                      چو ايزد گشسب آن مه خوب چهر

                        بپرسيد كين تخت شاهـنشـهي                   كــرا زيـبد وكيســت با فــرهـي

                        به كهتر دهيم گر به مهتر پسر                     كه باشـد به شــاهــي سـزاوارتر

                        همه يكسر از جاي برخاستيم                     زبان پاســخـش را بيــاراســتيم

                        كه اين ترك زاده سزوار نيست                 به شاهي كس او را خريدار نيست 14

                                                                                                                        1162

اما در بسياري از موارد، مشورت با موبدان جزء اصول مسلم و خدشه ناپذير بود كه گذر از آن، تصميمات اتخاذ شده را بي ارزش و بي اعتبار مي ساخت. شاهان و اميران مجبور بودند كه تحت هر شرايطي مشورت با اين دوره را فرامش نكنند، حتي اگر در سرزميني دور زندگي مي كردند.

جشيف شاه، پادشاه طبرستان، به تنسر، هيربد هيربدان فارسي، نامه مي نويسد و نظر او را در خصوص تعيين وليعهد جويا مي شد؛ و از پادشاه مي خواهد كه براي تعيين جانشين، تنها به قول و گفتار موبد بزرگ اعتماد كند و رأي و نظر او را ملاك

 

موبدان حتي اين قدرت را داشتند كه در جلسات شور، در مقابل پادشاهي بايستد و از او بخواهند به نفع كس ديگري از قدرت كناره گيري كند.

                        پدر چـون زگشتـاسب آگــاه شـد              بپيــچيد و شــاديش كوتـاه شد

                        زرير و هــمه بخــردان را بخـواند               زگشتاسب چندي سخن ها براند

                        بديشان چنين گفت كاين شيرمرد               سر تاجـدار انــدر آرد به گـرد

                        چو بينيد و اين را چه درمان كنيد               نشايد كه اين بر دل آسان كنيد

                        چنين گفت مـوبد كه اي نيك بخت                      گو اي به مردان بود تاج و تخت

                        چو گشتاسب فرزند را كس نبود                            نه هرگز كس از نامداران شنود

                        زهر سـو ببايد فرســتاد كــس                                دلاور بــزرگان فــريـــاد رس

                        گر او بازگـردد تو زفــتي مكن                              هــنر جوي و با آزجفتـي مكن

                        به گشتاسب ده زين جهان كشوري                        بنـد بر سرش نامـدار افسـري 16

شاهنامه /225

اعتراضي كه مردم به دستگاه حكومت داشتند، غالباً با روحانيون مذهبي در ميان گذاشته مي شد و با مشورت و نظر آنان، نسبت به تغييرات و دخل و تصرفات در سيستم حكومتي اقدام مي شد.

چو از پارس لشـكر فـراوان ببرد                 چنين بود رأي بزرگـان و خود

كه از جنگ بگريخت بهرام شاه                            وزان آذر كــشيـدســـت راه

نشــستند با رايــزن بخــــردان                    به نزديك نرسي همه موبدان

سوي موبـدان مـوبد آمد ســپاه                  به آگــاه بـودن زبهــرام شاه

كه بر ما همي رنـج پيـدا كــند                              چـرا هم زلشكـر نه گنج آمد 17

شاهنامه /984

شاه حتي اگر قصد خلع و طرد يكي از شاهزادگان را داشت، موبدان را در جريان تصميمات خود قرار مي داد، چرا كه اگر تأييد و همراهي آنان را به همراه نداشت، بيم شورش و مقاومت منفي آنان را در پي داشت. همانطور كه گشتاسب هنگام دستگيري اسفنديار با آن كه قبلاً تصميم خود را گرفته است، با موبدان به مشورت مي نشيند.

                        چو آگـاه شد شـاه كه آمد پسر                 كلاه كــيان بــرنهــاده به ســـر

                        مهان و كهان را همه خواند پيش                همه زندواســتا به نزديك خويش

                        همه موبدان را به كرسي نشاند                   پس آن كه خسرو تيغ زن ا بخواند

                        شد خســروان گفت با موبدان                    بدان راد مـــردان و اســپهبــدان

                        چه گوييد گفتــا كه آزاده ايد                   به سختــي هـمه پرورش داده ايد

                        به گيتي كسي را كه باشد پسر                   بدو شـــاد باشـد دل تــاجــــور

                        زبهر يكي تاج و افـسر پســـر                     تن بــاب را دور خــواهــد زسـو

                        چه گوييد پيران كه با اين پسر                   چه نيــكو بود كار كــردن پـدر

                        كزينانش گفتند كاي شـهريار                   نبايد خــود اين هـرگز اندر شما

                        پدر زنده و پور جـوياي گــاه                    از اين خــام تو نيـز كاري مخواه  18

موبدان حتي هنگام تصميم گيري براي چگونگي برگزاري مراسم تاجگذاري و معرفي پادشاه جديد نيز، حضور داشتند.

            چنين تا شـــب تـيره آمد فـراز                   تهمـتن هـمي كرد هرگونه ساز

            از آرايــش جامـه ي پــهلــوي                  همان تاج و هم باره ي خسروي

            چو شب تيره شد پهلوي پيــش بين                        برآراســت با شـاه ايران زمين

            به نزديك زان آوريدش به شب                             به آمد شــدن هيـچ نگشاد لب

            نشستنـد يك هفتـه با رايـــزن                                شدند انــدر آن انـجمن موبدان

            بهشتم بياراست پس تخت عاج                              برآويختند از هر عــاج تــاج 19

123

ب) عزل و نصب كاگزاران

مشورت با موبدان محدود به عزل و نصب پادشاه و شاهزادگان نمي شد، بلكه انتخاب و گزينش سرداران و كارگزاران نيز با مشاورت آنان صورت مي گرفت. در تاريخ بلعمي آمده است كه: «هرمز از دشمنان بپرداخت و به تدبير ملك ايستاد و مهتران ملك را گرد كرد و موبد موبدان را گفت. خداي تعالي كار ما را نيكويي كرد و همه دشمنان را از ما كردانيد؛ اين شا به شاه مانده است كه به ميان پادشاهي ما اندر آمده است؛ چه گوييد و چه شايد كردن و كه را به جنگ او فرستيم، همه گفتند بهرام چوبين شايد و اندر زمان هيچ كس شايسته تر از او نبود.» 20

تاريخ بلعمي 1075

در اين ميان، موبدان اگر نظر مساعدي به برخي از كارگزاران نداشتند، در نظرخواهي كه از آنان به عمل مي آمد؛ چو را بر عليه آن شخص دگرگون كرده او را خلع و يا از بين مي بردند؛ همانطور كه قباد پادشاه ساساني با مشورت موبدان سوفزاي و سردار خود را از بين برد.

                        چو يك هفته بگذشت هرگونه رأي                       همي راند با موبد از سوفــزاي

                        چنين گفت پس شـاه را رهـــنمون             كه يارند با او هــمه تيفسـون

                        گر او اندر ايـــران بماند درســت               زشاهي ببايد ترا دست شست

                        چه بشنيد مهمــتر زموبد ســـخن                به نوتاخت و بيزار شد از كهن

                        بفرمـــود تاش بي جــــان كـنند                 برو بر دل و ديده بيجان كنند 21

1025

 

 

تعيين خط مشي حكومت

            حضور موبدان در عرصه سياست چنان پررنگ بود كه شاه ملزم بود، حتي در تعيين خط مشي حكومتي خود نيز با آنان به مشورت بنشيند.

                        چو شاپور بنشست بر تخت داد                  كـــلاه دلـــفروز بر سـر نهاد

                        شدند انجمن پيـش او بخردان                    بزرگان فرزانه و رابزن موبدان

                        چنين گفت كاي نامدار انجمن                  بزرگــان پــردانـش و رايزن

                        منم پاك فرزنــد شاه اردشـير                    ســرانيده دانــش و يــادگير

                        همه گوش داريد به فرمان من                    مگـرديد يكسـر زفرمـان من

                        وزين هر چه گويم پژوهـش كنيد              وگر خام گويم نكوهش كنيد 22

شاهنامه/893

ج) تعيين سياست خارجي

            سيـاست خارجي حكومت ما نيز با اتكـا به آراء و نظـرات و مشـاورت كارگـزاران مذهبي تعيين مي شد.  قيصر روم بعد از مشاورت با موبدان تصميم به كمك به خسرو پرويز مي گيرد:

                        هم آنكه يكي نامه بنوشت زود                  برآن آفـرين آفـرين برفزود

                        كه با موبد يكدل و پـاك رأي                  زديم از بد و نيك ناباك رأي

                        زهرگونه اي داستـان ها زديم                    بر آن رأي پيشينه باز آمديم 23

1244

اگر پادشاهي مايل به برقراري روابط حسنه با ديگر ملل را داشت، حتماً با موبدان در اين زمينه به مشورت مي پرداخت و نظر آنان را پيرامون برقراري ارتباط، مصالح و مضرات آن در موقعيت هاي مختلف، مورد بررسي قرار مي داد:

            خردمند خاقان بدان روزگار                      همي دوستي جست با شهريار

            بدان دوستي را همي راه جست                  همان از دو مبدان رأي جست 24

موبدان آن قدر بر امور اشراف داشتند كه حتي نگارش نامه هاي سياسي نيز، با مشاورت و نظر آنان صورت مي گرفت.

            به درگاه شد يزدگــر دبيـر                        ابا رايـزن مــوبد اردشيــر

            كه شد شاه لشگر از بهر رزم                     شما كهتري را مسازيد بزم 25

1087

د) مشورت با موبدان در مسائل رزمي

قبل از شروع هر جنگ، نياز به مجالس شوري بود كه پيرامون مسائل مربوط به جنگ تمهيدات لازم اتخاذ شود. در اين مجالس در مورد چگونگي دفاع يا حمله، تهيه تداركات لازم و جمع آوري قوا و نيرو و آماده سازي سپاه صحبت مي شد؛ بنابراين طبيعي بود كه موبدان به عنوان نمايندگان مذهبي، در اين مجالس حضور داشته باشند.

افراد سپاه براي جنگ دوباره با ايران تشكيل جلسه داده، در اين مجلس سخن موبدان مهر تأييدي بر همه تصميم گيري ها بود:

            دل شاه تركـان چـنان كـم شنود                هميـشه به رنج از پـي آز بود

            از آن پس گه بگذشت از رزمشاه              كه رستم برو كرد گيتي سپاه

            بـه كــاخ اندر آمـد پـرآزار دل                  ابا كــاردانـان هــشــيار دل

            چو پيـران و گرســيوز رهنـمون                             قراخان و چون شيده گرسيون

            سزد گر كنون گرد اين كشورم                              سراسـر فرسـتادگان گسـترم

            زتركان وز چين هـزاران هـزار                               كمـر بستــگان از در كــارزار

            بــياريم برگــرد ايــران سـپاه                                 بســازيم هر سـو يكي رزمگاه

            همه موبدان رأي هشيار خويش                              نهادند با گفت سـالار خـويش 26

469

حضور موبدان به عنوان مشاوران جنگي، در ميادين رزم نيز احساس مي شود. به نظر مي رسد، در صورت بروز جنگ، عده اي از موبدان مأموريت مي يابند، به عنوان ناظر و مشاور همراه سپاه باشند تا فرماندهان تصميمات جنگ را با رأي و نظر آنان اتخاذ كنند.

            كنون سر بـسر تيزهش بخردان                               بخــوانيد با مـوبــــدان وردان

            ببينيد تا چـــاره كـار چيــست                               درين رزمگه مرد پيكار كيست

            همي رأي بايد كه گردد درست                            از آغاز كينـه نبايسـت جــست

            مگر زين بلا سوي كـشور شويم                            اگر چند پايتخــت لاغـر شويم 27

شاهنامه/398

ذ) مشورت با موبدان در امر ازدواج

مورد ديگري كه رأي و نظر موبدان اهميت پيدا مي كرد، ازدواج شاهزادگان بود. البته اين امر بيشتر در مورد ازدواج هايي كه از لحاظ سياسي حايز اهميت بود، اتفاق مي افتاد. مثلاً در ازدواج زال با رودابه سام و منوچهرشاه با موبدان به مشورت مي نشينند، زيرا ممكن بود اين ازدواج براي مصلحت ملي مسئله ساز باشد.

            «پس آگاهي آمد به شاه بزرگ                 زمهراب و دستان و سام سترگ

            سخن رفت هـر گونه با موبـدان                 به پيـش سـرافـراز شـاه مردان

            چنين گفت با بخـردان شـهريار                  كه بر ما شود زيـن دژم روزگار

            چو از رخت مهراب و از پور سام   برآيد يكــي تـيغ تـيز از نـيام

            اگر تـاب گـيرد روي مــادرش                  زگفـته پـراكـنده گردد سرش

            كند شـهر ايران پرآشوب و رنج                 بدو بازگردد مگر و تاج و گنج

            مهد موبدان آفرين خـوانـدند                     ورا خـسرو پاك دين خواندند

            همان كن كما با خود درخورد                  دل اژدهـا را خـود بشـكـرد» 28    

شاهنامه/80

كيكاوس نيز هنگام ازدواج با سودابه، دختر شاه هاماوران، با موبدان مشورت مي كند، چرا كه براي ازدواج با دختري از سرزمين دشمن، تأييد موبدان يك ضرورت به حساب مي آمد.

            «نگه كرد و كاووس خيره بماند                 به سودابه بر نام يـزدان بخواند

            يكي انجمن ساخـت با بخـردان                 زبيـدار دل پيـر ســر مــوبدان

            سزا ديد سودابه را جفت خويش                از او كام بست به آيين و كيش‌» 29

در ازوداج دختر خاقان با هرمزد، پسر نوشيروان، با موبدان مشورت مي شود؛ چرا كه مصالح دو كشور به ازدواج اين دو شاهزاده بستگي دارد.

            «چو خاقان چين آن سخن ها شنـيد                        بپژمرد و شد چون گل شنبليد

            برانــديشـه بنشــست بـا رايـــزن                 چنـين گفـت با ناـمدار انجمن

            كه اي بخردان روي اين كار چيست                       برانديشه و خسته زآزار كيست

            نـبايد كه پيـروز گـشتـه به جـنگ              هـمه نام ها بازگـردد به ننـگ

            زهـرگـونه اي مـوبـدان خـواسـتند              چـپ و راست گفتند و آراستند

            چنين گفت خاقان كه اين است راه                        كه مردم فرسـتيم نزديك شاه

            به انـديـشه در كـار پيشـي كـنيـم               بسـازيم و با شـاه خويشي كنيم

            پـس پـرده ما بسـي دخــتر اسـت               كه بر تـارك بـانـوان افسرست

            يكـي را به نام شــهنـشـه كـنيـم                 ز كـار وي انديشـه كوتـه كنيم

            چو پيـوند ســازيم با او بـه خـون               نبـاشـد كـس او را بد رهنـمون

            ردان را پسـند آمد اين رأي شـاه                به آواز گفتند كه اين است راه» 30

1091

ر) مشورت با موبدان در مسائل خانوادگي

مشورت با موبدان تنها محدود به مسائل سياسي و حكومتي نمي شد، بلكه در امور خانوادگي نيز شاه مجـبور مي شـد، با آنان مشـورت كند. كيكاوس هنگام رسوايي اخلاقي همسرش با موبدان مشورت مي كند و اين امر مؤيد اين نكته است كه موبدان، محرم اسرار خانوادگي به شمار مي آمدند.

            «زپهلو هـمه مــوبـدان را بـــخـواند             زسودابه چندي سخن ها براند

            چنيـن گفـت مـوبــد به شـاه جـهان                        كه درد سپــهـبد نمـاند نهان

            چو خواهي كه پيدا كني گفت و گوي                   ببــايد زدن سنگ را بر سبوي

            زهر در سخن چون بدين گونه گشت                     برآتش يكي را ببايد گذشت» 31

زماني كه همسر دارا پادشاه اشكاني به جان او سوء قصد مي كند، دارا براي مجازات همسر با موبدان مشورت مي كند:

            «بفرمود تا مـوبـد و كـدخـداي                   بيامـد بر خـسـرو پـــاك رأي

            زدســتور ايـران بپـرسـيد شـاه                                كه بدخـواه را بر نـشاني به گاه

            شود در نوازش بران گونه مست                             كه بيهوده يازد به جان تو دست

            چه بادافره است اين برآورده را                             چه سـازيم درمـان خـود كرده

            چنين داد پاسخ كه مهتر پرست                              چو يازد به جان جهاندار دسـت

            سـرش بر كنـد بر ببـايد بـريد                                 كسـي پـنـد گـويد نـبايد شنيد

            بفــرمـود كـز دخــتـر اردوان                                 چنان كن كه هرگز نبيند روان» 32

شاهنامه/875

ز) مشورت با موبدان در امور اقتصادي

 قراين و شواهد حكايت از آن دارد كه موبدان در فعاليت هاي اقتصادي نيز، صاحب نظر و آگاه بودند و در مواقع ضروري، رأي و نظر آنان راه گشاي مشكلات بود. در زمان قباد با موبدان براي تعيين خراج و حد و حدود آن مشورت مي شود، آنان چنين پاسخ مي دهند: «موبد موبدان و وزيران گفتند كه اين را تدبير آن است كه زمين هاي همه مملكت و زرها را همه مساحت كنند تا چند جفت بود و درختان بارآور بشمري تا چند بود پس بر هر جفتي زمين و جفتي زر و بر هر درختي بارآور خارجي معين كني و بر هر جفتي زمين يك درم يا دو يا سه كم و بيش چنانكه واجب آمد به حكم تنگي زمين و نزديكي دوري آب تا هر چه خواهند كنند و وظيفه برايشان درم بود و هرگاه خواهند بستانند.» 33                   تاريخ بلعمي/972

علاوه بر آن در تاريخ بلعمي نقل شده كه به نوشيروان پيشنهاد مي شود، براي رفاه حال مردم و جلوگيري از اجحاف در گرفتن ماليات، به واليان دستور داده شود كه اخذ ماليات از مردم با مشاورت و رايزني موبدان صورت گيرد. اين حكابت مؤيد اين نكته است كه با انتصاب هر حاكم و والي موبدي نيز به عنوان مشاور انتخاب مي شده و والي موظف بوده امور را با رأي و نظر او اداره كند: «روزي انوشيروان از بانگ شفالي كه تا به حال نشنيده بود هراسان شده از مشاوران خود (موبدان) نظر خواست موبد گفت: «من اندر كتب چنين خواندم كه چون ملك بيداد و ستم كند، از آسمان بانگ آيد و از زمين چنين بانگ آيد ... و من هيچ از داد نشناسم ميان رعيت و سپاه كه ملك آن همه نكرده است وايدون گمان برم، كين كاردان خراج بر رعيت ستم كنند و چيزي بيش ستانند. انوشيروان گفت: چه مي بايد كردن؟ گفت به هر شهر موبدي هست و عالمي استوار و به هر كار، بدين نامه بايد كردن و اين جريده هاي خراج، سوي ايشان فرستادن تا هر موبدي به هر شهري دست كاردار خراج بدان دارد و نهلد كه چيزي بيش ستاند.» 34

تاريخ بلعمي/ 1052

 

 

 

 

 

مشورت در قرآن

قرآن به عنوان بزرگترين كتاب زندگي بشر، از اين اصل مهم اجتماعي بي تفاوت نگذشته و اشارات و توصيه هاي چندي، پيرامون اين مسأله آورده است. اين مشورت، عموماً به چند صورت است:

1-    مشورت ولي با مردم

2-    مشورت مردم با يكديگر

3-    مشورت افراد خانواده با يكديگر

1- مشورت ولي با مردم

حكومت در قرآن به شيوه مستبدانه توصيه نمي شود، بلكه بهتر مي داند كه سران حكومت در تصميم گيري هاي خود به آراء و نظرات ديگران نيز مراجعه كنيد. حاكمان و و والياني كه قرآن به مشورت آنان اشاره شده به قرار ذيل مي باشد:

الف) مشورت پيامبر با ياران

«.... فَاعْفُ عَنْهُم وَاسْتَغْفِرلَهُم وَشاوِرهُم فِي الاَمرِ فَاِذا عَزَمتَ فَتَوَكَّلْ عَلَي اللهِ.» 1

(                                                                                                           )

اين آيه در خطاب به پيامبر، بعد از جنگ احد نازل شد. در اين جنگ مردم، به خاطر كشته شدن عزيزانشان ناراحت بوده و به پيامبر اعتراض مي كردند. بنابراين خدا از پيامبر مي خواهد مردم را به خاطر اين اعتراض ببخشد و در كارها با آنان مشورت كند و مفسرين از اين آيه نكات ذيل را استنباط كرده اند:

1-    نظام اسلامي نظام مردمي و دور از استبداد است.

2-    مشورت در اسلام ارزش و اهميتي بس والا دارد.

3-    پيامبر پذيراي نقش مردم در تصميم گيري هاي اجتماعي است.

4-    تصميم گيري نهايي پس از مشورت بر عهده ي رهبري است.

5-    خداوند است كه حتي پس از مشورت و تصميم گيري نهايي نقش تعيين كننده اي دارد.

حال اين سؤال مطرح مي شود كه چرا خدا پيامبر را امر به مشورت نمود پيامبري كه با مبدأ وحي در ارتباط است و علاوه بر آن داراي هوش و درايت فوق العاده اي است. مفسرين دلايل گوناگوني در جواب ذكر كرده اند كه به شرح ذيل مي باشد:

الف) يك عده بر اين عقيده اند كه اين توصيه به مشورت اختصاص به زماني دارد كه وحي نازل نشده باشد. 2 عده اي هم بر اين عقيده اند كه اين توصيه به مشورت در خصوص احكام و قوانين الهي نيست، بلكه فقط در نحوه اجراي آن مي باشد. 3 يك عده هم هدف پيامبر را از مشورت و پي گيري اهداف تربيتي و اجتماعي عنوان كرده اند كه به شرح ذيل مي باشد:

1-    خدا و پيامبرش از مشورت مستغني اند. ولي پيامبر مشورت مي كند بر آن كه عمل او به صورت سنتي حسنه در بين مردم باقي بماند. 4

2-    به ياران خود شخصيت مي بخشد و آنها را از لحاظ اجتماعي پرورش م دهد. 5

3-    با مشورت و نظرخواهي و نيات دروني منافقين آشكار مي شود. 6

4-    از افراد برجسته و ممتاز دلجويي مي شود. 7

5-    اين مشورت موجب تشويق و انبساط خاطر كساني است كه طرف شور پيامبر قرار گرفتند. 8

2- مشورت ملكه سبا با ياران

دومين حكمراني كه قرآن به مشورت او با ديگران اشاره مي كند ملكه سبا است.

«قالَت يا اَيُّها الْمَلوءُ اَفتُوني في اَمري ما كُنتُ قاطِعاً امْراً حَتّي تَشْهَدون»  9

(اي اشراف و صاحب نظران! رأي خود را در اين كار، براي من ابراز داريد كه هيچ كار مهمي را من بدون شما انجام نداده ام).

حضرت سليمان از بلقيس ملكه سبا دعوت مي كند، تا از شرك پرستي دست برداشت و به خدا ايمان آورد؛ ملكه سبا قبل از پاسخ اين دعوت از كارگزاران حكومت خود مي خواهد، نظر خود را در اين مورد بيان كنند. در اين آيه، واژه شور و مشورت نيامده است ولي از عبارت افتوني به معناي فتوا دهيد، مي توان برداشت رايزني و مشورت نمود. «افتوني از ماده فتواست و در اصل به معناي حكم كردن دقيق و صحيح در مسايل پيچيده است ملكه سبا با اين تعبير هم پيچيدگي مسأله را به آنها گوشزد كرد هم آن ها را به اين نكته توجه داد كه در اظهار نظر دقت به خرج دهند» 10

مفسرين پيرامون اين آيه نكاتي مطرح كرده اند كه ديان جا به ذكر مواردي از آن مي پردازيم:

1- از عبارت «قالت يا ايها الملوء» استنباط مي شود كه «مشاوران دربار بلقيس عناصري برجسته صاحب مقام بودند.»

            2- ملكه سبا مي خواست با اين نظرخواهي موقعيت خود را ميان آنها تثبيت كرد، و نظر آنها را به سوي خويش جلب نمايد در ضمن ميزان هماهنگي شان رابا تصميمات خود مورد مطالعه و بررسي قرار دهد.

 

1-    مشورت فرعون با ياران

زماني كه فرعون درمانده و ناتوان از مبارزه با موسي مي شود، كارگزاران خود را دعوت كرده و از آنها براي مبارزه با او، چاره مي طلبد.

«... يُريدُ أن يُخْرجَكُم مِن أرْضِكُم فماذا تأمُرون» 1

در اين آيه هر چند، اشاره مستقيم به شور و مشورت نشده است، ولي از عبارت «فماذا تأمـرون» مي توان مفهوم مشورت را برداشت نمود، چرا كه «أمـر» (مصـدر تأمـرون) به مـعناي فرمان دادن است، مقصود «فماذا تأمرون» از آن در اين جا فرمان مشورتي است. بنابراين «به فرمان مي دهيد» يعني؛ رأينان چيست؟ 1

مشورت مردم با يكديگر

خدا نظام اجتماعي مسلمانان را، متكي بر اصل شور و مشورت قرار داده لذا در سوره ي شورا، آيه 42 از مردم مي خواهد كه در كارها با يكديگر به مشورت بپردازند. 2

«... و أقاموا الصلاة و أمرهم شوري بينهم و مما رزقناهم نيفقون»

مفسرين از اين آيه استنباط كرده اند كه:

1-    مشورت در مسائل زندگي و اهتمام به آن از ويژگي هاي اهل ايمان است.

2-    غير مؤمنان نبايد در امر مشورت مورد اتكا و اعتماد مسلمانان قرار گيرند.

3-    مؤمنان بايد در كنار پرداختن به مسائل عبادي به امور سياسي، اقتصادي و اجتماعي نيز بپردازند.

مشورت در خانواده

خدا مشورت را محدود به مسائل اجتماعي و سياسي نفرموده بلكه در امور خانواده نيز زن و مرد را مكلف به مشورت به خصوص در امور تربيتي فرزندان نموده است. در آيه 233 سوره بقره از والدين خواست كه در مورد نحوه تغذيه طفل با يكديگر به مشورت بپردازند.

«فأن اراد فصالاً عن تراض منهما و تشاور فلا جناح عليهما» 1

(اگر آنها با رضايت يكديگر و مشورت بخواهند كودك را از شير بازگيرند گناهي بر آنان نيست.)

ابراهيم نيز در قرآن هنگام ذبح فرزند با او به مشورت مي پردازد:

«اني اذلجك فانظر ماذا تري» 3 مفسرين نظر دادند كه از لحن جمله «فانظر ماذا تري» (بنگر تا رأي تو چيست).

نوعي مشورت و نظرخواهي استنباط مي شود و البته فلسفه اين كار استفاده ابراهيم از نظرات اسماعيل نبود بلكه يا براي آزمايش فرزند بود يا به منظور زمينه سازي بر آزمايش فرزند بود ديگر اين كه براي ابراهيم ترديدي وجود نداشت كه ذبح فرزندش يك مأموريت الهي و عملي خداپسندانه است، ولي در عين حال اين مسئله را با فرزندش درميان گذاشت تا شـايد به صورتي سنتي حسنه درميان مردم باقي بماند. 1

از اين آيه لزوم مشورت و نظرخواهي با نوجوانان درباره مسائل مربوط به ايشان و نيز شخصيت دادن به آنان و احترام به نظرات آن ها نيز استنباط مي شود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

افراد مورد مشورت

2- سپاهيان و سرداران جنگي

نظام در مشورت چه جايگاهي دارد؟ آيا در امور جنگي با او مشورت مي شود؟ آيا ختم و شروع جنگ با نظر و صلاحديد اوست:

از فرد نظامي انتظاري فراتر از جنگيدن و اطاعت كردن نمي رود. او ملزم به انجام دستورات در هر شرايطي است. نظامي اصل سياست و چون چرا نيست، از او در جلسه هاي شور نشري پرسيده نمي شود و اگر هم پرسيده شود او جز اعلام آمادگي و همراهي در هر شرايطي پاسخ ديگري نمي دهد.

اصولاً نظريه پرداز جنگ و سپاهي جدا و سواي از يكديگر مي باشند همانطور كه سعدي آنان را دو گروه جدا از هم و داراي وظايف متفاوت مي داند و مي گويد:

                        «دو تن پرور اي شاه كشور گشاي              يكي اهل رزم و دگر اهل رأي

                        زنـام آوران گــوي دولـت برنــد                كه دانــا و شمشير زن پرورند»

كليات سعدي/ 251

يا در جاي ديگر رأي و تدبير از پير جهانديده توقع دارد و جنگ از جوان جاهل

نظامي علاوه بر آنكه در هر حال مطيع اوامر است، بي اراده سلطان و امير نيز مجاز به انجام كاري نيست او ملزم است در هر كار با مشورت و صلاحديد سلطان پيش برود ....

                        زلشكر جهـانديدگان را بخـواند                 بسي پـند و انـدرز نيكـو بـراند

                        چنين گفت كين لشكر بي كران                زبي مـايگــان ورز پرمـايگـان

                        اگر يك تـن از راه من بگـذريد     دم خويش بي رأي من بشمريد

به يزدان كه او داد ديهيم و زور                 خـداوند كيـهان و بهـرام و هور

كه در پي ميانشان ببرم به تيغ                     وگر داسـتان را برآيـد به ميـغ

شاهنامه/ 1051

گاهي مواقع هم هست كه از سرهنگان و سرداران دعوت به عمل مي آيد و مسأله مطرح مي شود و نظر آنان پرسيده مي شد. ولي سرهنگان نظر خاصي ابراز نمي كنند فقط به او اطمينان مي دهند كه خواست او مورد تأييد و قبول آنان است و از او پشتيباني خواهند كرد، به نظر مي رسد. سلطان هم فقط به همين منظور آنان را دعوت مي كند و مانند زماني كه سليمان به بلقيس نامه مي نويسد و او را دعوت به خداپرستي مي كند بلقيس سرهنگان خود را جمع نموده و از آنان نظر مي خواهد آنان در جواب مي گويند:

«ما را قوت هست و سلاح هست و فرمان تو است بدانچه فرمايي».

 

مواردي كه با نظاميان مشورت مي كند:

الف) براي خارج كردن قدرت از دست سرداران

1- گاهي مواقع قدرت عملاً در دست پادشاه نيست، شاه با نظاميان به مشورت مي نشيند تا بتواند، بدين وسيله قدرت از دست رفته خود را بازگرداند.

«پس قباد به پاشداهي نشست و سوخرا را خليفت كرد و بر همه پادشاهي و سوخرا همه كارها بگرفت و اندر دست قباد چيز نبود و آن خواري نتوانسته بردن و با سوخرا نتوانستن گفتن كه همه سپاه با او بودند و لشكر همه هواخواه او بودند پس قباد حمايت كرد و او را سپهبدي بود به ري شاپور نام [ازدهي نام آن مهران] او را بخواند شاپور با همه سپاه سوي او آمد قباد خلوت كرد و گله سوخرا بكرد، شاپور گفت، من ملك را از سوخرا برهانم پس شاپور سوخرا را از سر راه قباد برداشت و همه كارهاي خود را به او سپرد.»

ب) هنگام مقابله با سرداران ؟؟

1- اگر شاه قصد مقابله با يكي از سرداران ذي نفوذ خود را داشته باشد با سپاهيان و لشكريان به مشورت مي نشيند تا حمايت آنان را به دست آورد.

همان طور كه خسرو پرويز قبل از جنگ با بهرام نظر لشكريان را جويا مي شود، چرا كه بهرام چوبين زماني جزو سرداران او بوده و بالطبع در بين سپاه طرفداراني دارد او با اين مشورت با تحريك عواطف سپاه به نفع خود بهره برداري مي كند.

                        «نشـستـند با شـاه ايـران بـه راز                   بزرگــان فـرزانـه و رزمــســـاز

                        چنين گفت خسـرو بدان مهتـران                كه اي سرفـرازان و جنـگ آوران

                        مرآن مغز كو را خرد روشن است               زدانش يكي بر تنش جوشن است

                        كس آنر ا نـبرد مگر تـيغ مـرگ                 شود موم از آن زخم پــولاد ترگ

                        كنون من به سـال از شما كهـترم                به رأي جــوانـي جـهان نســپرم

                        بگويـيد تا چــاره كــار چيـست                 برآن خـستگـي ها پرآزار كيست

2- بهمن نيز مي خواهد به جنگ خانوادگي رود كه مدت هاي مديد پشت و پناه ايران بودند، انجام اين كار خطير نيازمند همراهي و تأييد بزرگان و لشگريان است، چرا كه مي داند خاطره دلاوري ها و فداكاري هاي رستـم و خاندانـش هنوز از يادها نرفته است و بنابراين براي به دست آوردن اين همراهي با آنان به شور مي نشيند.

سرداران ؟؟ نير براي مقابله با حكومت نيازمند مشورت با سپاهيان بودند:

الف) ؟؟ قرار است در مقابل بهمن كه پادشاه و دارنده فر الهي است بايستد لذا براي اطمينان از حمايت سپاه اول با آنان به مشورت مي نشيند و نظر آنان را جويا مي شود.

                        غمــي شد فرامرز در مرز بست                               زدرد نيا دســت كين را بشســت

                        همـه نامــداران روشـــن روان                                برفــتند يـك سـر بـر پــهــلوان

                        كنــون بهـمن نامـور شـــهريار                   هــمي نـو كنـد كيـن اســفنـديار

                        شما نـيز يكـسر چه گوييـد بـاز                  هر آن كس كه هستيد گردان فراز

                        بگـفتند كـاي گرد روشـن روان                 پــدر بر پــدر بر تويــي پهــلوان

                        همه يك به يك پيش تو بنده ايم              به رأي و به فــرمان تو زنـده ايم

شاهنامه / 771

ب) بهرام چوبين هنگامي كه عليه پادشاه سركشي مي كند، اول براي همراهي كردن سپاه با سرداران خود به مشورت مي نشيند تا ببيند مي تواند به پشتوانه آنان مقابل حكومت مركزي بايستد.

                        از آن پـس گرانمايگان را بخواند               بســي رازها پيــش ايشان براند

                        همــي رأي زد با چنين مــهتران                 كه بودنـد شيــران كـند آوران

                        كه اي نـامــداران گـردن فــراز                  به رأي شــما هر كســي را نياز

                        زمـا مهـتر آزرده شـد بي گـنـاه                 چنين سر بپــيچد زآييــن و راه

                        چه سازيد درمان اين كار چيست               نبايد كه پر خسته بايد گريست

                        هر آن كه پوشيد درد از پزشـك               زمژگان فرو ريخت خونين سرشك

                        زداننــدگان گـر بپـــوشـيـم راز                 شود كار آســان به مـا بــرد راز

شاهنامه/ 1199

پ) براي همراه كردن سپاه با شاه جديد

اگر قرار باشد پادشاهي تازه بر مسند قدرت قرار گيرد اول بايد به موافقت و همراهي نظاميان آن كشور اطمينان داشت. زال كه در پي آماده سازي زمينه هاي لازم براي به سلطنت رسيدن كيقباد است با سپاهيان به مشورت مي نشيند و اول موافقت آنان را براي پادشاهي كيقباد مي گيرد.

                        زلشـگر به لشـگـر و فرسنـگ ماند              سپهبد جهانـديدگان را بخـواند

                        بديشان چنين گفت كه اي بخردان             جــهانـديده و كـاركـرده روان

                        پراكنـده شد رأي بي تـخت شــاه              همه كار بي روي و بي سر سپاه

شاهنامه/ 121

 

ج) براي تشويق و تشجيع سپاه

3- گاهي مواقع مشورت براي تشجيع و تشويق روحيه سپاه است نه نظر خواستن از آنها و سپاه ايران از تورانيان شكست خورده به كوه هماوند پناه مي برند و منتظر كمك از ايران و آمدن رستم مي شوند. تورانيان با مشاهده اين حال به شادي پرداخته، پيران نيز براي يكسره كردن جنگ و شكست كامل ايران با لشگريان به مشورت مي پردازد.

                        سپهبد چنين گفت با بخردان                     كه اي نامــور پرهــنر موبــدان

                        كه ايـن را چــه دانيــد رأي                       كه اكنون زدشمن تهي ماند جاي

                        سواران لشـگر زپير و جــوان                     همــه تيز گـفــتند با پهــلــوان

                        ببايد پي دشمن اندر گرفـت                      زمولش سـزد گر بـماني شـگفت

شاهنامه/ 362

چ) ايجاد روحيه تعاون و همكاري

4- منوچهر نيز براي ايجاد روحيه تعاون و همكاري بيشتر و تشويق سپاه و آماده كردن آن براي جنگ با سپاهيان به مشورت مي نشيند و اذعان مي دارد كه رأي و انديشه همگان براي او مهم است.

«منوچهر بفرمود تا همه سپاه را كه به حضرت او بردند گرد كرد و بعد از سخنان زيادي گفت: تدبير و رأي من با شما [يكي است و] تدبيري كه بكنيد من آن كنم و شما آن كنيد و من يكي ؟؟ شما ام اندر تدبير و ردي و مرا از اين ملك چيزي نيست جز نان و فرمان برداري»                 تاريخ بلعمي/ 354

د) ارزيابي توان فكري و جنگي سرداران

بعضي مواقع سلطان با سرداري كه قرار است به جنگ بفرستد به شور مي نشيند كه جنگ كند يا صلح كرده و باژوساو بپذيرد. به نظر مي رسد اين مشورت به اين دليل است كه مي خواهد به ميزان انگيزه و استقامت آنان در جنگ پي ببرد.

 

                        جـهاندار بهـرام را پيـش خـواند                 به تخـت از بر نامــداران نشـاند

                        بپرسيد زان پس كه با سـاوشـاه                              كنـم آشتــي گر فرســتم ســپاه

                        چنيـن داد پاسـخ بدو جنـگجوي                كه با ساوه شاه آشتي نيست روي

                        گر او جـنگ را خـواهـد آراسـتن              عزيمــت بود آشــتي خـواستــن

                        بدو گفت هرمز پس چيست رأي                درنــگ آورم گر بــجنبم زجـاي

                        چنين داد پاسخ كه گر بدسـگال                بپيچد ســر از داد بهــتر به فــال

                        تو با دشمن بد كنـش رزم جـوي               كه با آتش آب اندر آري به جوي

شاهنامه/ 1169

ذ) تغيير سلطنت

البته در مواقعي نادر نظاميان اين قدرت را داشتند كه به شور بنشينند و حكومت كسي بر ديگران را تثبيت نمايند در داستان ملي ؟؟ گردان و سپاهيان براي تغيير سلطنت با يكديگر مشورت مي كنند.

                        همه نامـداران و گــردان شــهـر                 هر آن كس كه او را خرد بود بهر

                        سخـن رفت هرگـونه بر انجـمـن                چنيـن گفت فــرزانـه اي رايـزن

                        كه اين زن كه از تخم جمهور بود             همــيشه زكــردار بـــد دور بود

                        نژاديســـت ايـن ســاخته داد را                  هــمــه راســتــــي او بنــياد را

                        همان به كه اين زن بود شــهريار                كه او مــاند زين مهــتران يادگار

                        زگــفتار او رام گشــت انجــمـن                فرســتاده شــد نزد آن پـاك تن

شاهنامه/ 1113

ر) تعيين فرمانده جنگ

البته در مواقع اضطراري كه سپاه از داشتن فرمانده و رهبري كه آنان را به هدف و سر منزل برساند محروم بود ناچار فرماندهان نظامي گرد هم جمع مي شوند و با مشورت اميري براي خود انتصاب مي كردند.

همانطور كه بعد از مرگ آلبتگين وقتي تركان در محاصره هندوان بودند و اميران لشگر به شور مي نشينند و سبكتگين را به خاطر شجاعت و هوشياري به رياست برمي گزينند.

سياست نامه / 14

س) هنگام هجوم سپاه دشمن

هنگام حمله و هجوم سپاه دشمن جلسه هاي شور و مشورت به سرعت تشكيل مي شد و طراحان جنگ نظر و عقيده خود رت مطرح مي كردند.

                        چو نامه نزديـك خــسرو رسـيد                 غمي شد دلش كان سخن ها شنيد

                        گرانــمايگان را زلشكـر بخـواند                 وزين داســتان چـند گــونه براند

                        نشــسـتند با شـاه ايـران به هـم                   بــزرگـان لشـگر همه بيش و كـم

                        چــو طـوي و چـو گـودرز كــشو              چو گـرگــين و بـهرام و فرهاد نيو

                        سپــهدار نامـه برايشــان بخـواند                 بپرسـيد پنـسـيا رو خـيـره بمـانـد

                        چنـين گـفت با پــهلوانـان بـه راز               كه ايـن كـار گـردد به ـما بر دراز

                        برين سان كه گژدهم گـويد هـمي             از انـديـشه دل را بـشـويد هــمـي

                        چه سازيم و درمان اين كار چيست                        از ايران هم آورد اين مــرد كيست

                        برآن برنهـادند يك سـر كه گيــو              به زابــل شـود نـزد ســالار نــيـو

                        به رســتم رسـاند از اين آگــهــي              كه با بيــم شد تخــت شاهنـشهي

                        گو پــيلــتن را بـديـن رزمـــگـاه                بخـواند اوي اســت پشـت و پنـاه

                        نشــست آنگــهي رأي زد با دبــير              كه كــاري گـزاينـده بود ناگـزير

شاهنامه/ 181

 

 

2- هرگاه كشور با تهاجم وسيع خارجي رو به رو مي شد و سريعاً مجمعي از سرداران و فرماندهان تشكيل شده و پيرامون اين مسأله به شور مي نشستند.

الف) براي مقابله با تهاجم همه جانبه سهراب به ايران كاوس صاحب نظران را به شور فرا مي خواند.

                        چو نامه نزديـك خــسرو رسـيد                 غمي شد دلش كان سخن ها شنيد

                        گرانــمايگان را زلشكـر بخـواند                 وزين داســتان چـند گــونه براند

                        نشــسـتند با شـاه ايـران به هـم                   بــزرگـان لشـگر همه بيش و كـم

                        چــو طـوي و چـو گـودرز كــشو              چو گـرگــين و بـهرام و فرهاد نيو

                        سپــهدار نامـه برايشــان بخـواند                 بپرسـيد پنـسـيا رو خـيـره بمـانـد

                        چنـين گـفت با پــهلوانـان بـه راز               كه ايـن كـار گـردد به ـما بر دراز

                        برين سان كه گژدهم گـويد هـمي             از انـديـشه دل را بـشـويد هــمـي

                        چه سازيم و درمان اين كار چيست                        از ايران هم آورد اين مــرد كيست

                        برآن برنهـادند يك سـر كه گيــو              به زابــل شـود نـزد ســالار نــيـو

                        به رســتم رسـاند از اين آگــهــي              كه با بيــم شد تخــت شاهنـشهي

                        گو پــيلــتن را بـديـن رزمـــگـاه                بخـواند اوي اســت پشـت و پنـاه

                        نشــست آنگــهي رأي زد با دبــير              كه كــاري گـزاينـده بود ناگـزير

شاهنامه/ 181

ب) هنگام حمله كي خسرو به توران افراسياب سريعاً مجمع شوري تشكيل مي دهد.

                        سواري بيامد هم انديـــشه تاب                              خروشـان به نزديـك افـراســياب

                        ســپاهي به تــوران نـماند روي                              كز شيـان شـود ناپـديد آب جـوي

                        چنين گــفت با رايـزن شهــريار                 كه پيــكار سخـت اندر آمد به كار

                        چو آتش بر ايشان شبيخون كنيم               ز خون روي كشور چو جيحون كنيم

                        چو كي خسرو آيد زلشكر دو بهر              نبيند مگــر بام و ديــوار شــهر

                        سراسر همه لشكر اين ديد رأي                              همان مرد فــرزانه و رهنـــماي

شاهنامه/ 565

پ) افراسياب به ايران حمله مي كند كي خسرو بزرگان را براي مشورت فرا مي خواند

                        «سپس آگاهي آمد به پيروز شاه                كه آمد تــوران به ايران ســپاه

                        همه موبـدان را بر خويـش خواند               شنيده سخن پيش ايـشان براند

                        نشســتند با شــاه ايــران به راز                   بزرگــان فــرزانه و رزمــسـاز

                        چو دـستان سام و چوگو درزگيـو              جوشي وش و فرهاد و رهام وينو

                        جز اين نامــداران لشــكر هـمه                   كه بودند شــاه جــهان رزمــه

شاهنامه/ 471

ج) خاقان پادشاه چين براي مقابله با نوشيروان با صاحب نظران به مشورت مي پردازد.

                        بپيچيد خــاقـان چـو آگــاه شــد               به رزم اندرون راه كوتــاه شد

                        به انـديـشــه بنشـست با رايــزن                  بزرگان لشكر شـدند انجــمن

                        سپـهدار خاقـان به دــستـور گفت              كه اين آگهي خوار نتوان نهفت

                        شنيدم كه كسري به گرگان رسيد              همه روي كشور سپه گسـتر بد

                        مرا پيـش او رفـت بايد به جــنگ               بپوشـد درم آتـش نام و ننــگ

                        خردمـند مردي به خـاقان چــين                 چنين گفت كاي شهريار زميـن

                        تو با شــاه ايــران مـكن رزم يـاد                مده پادشـاهي و لشــكر به باد

                        زشاهان نجــويد كـسي جـــاي او              مگر تيــره باشــد دل و رأي او

شاهنامه/ 1088

 

د) موقع حمله ايران به توران نيز افراسياب موبدان پسران را مي خواند و جلسه شوري تشكيل مي دهد.

                        «چو افراسياب اين سخن ها شـنود              دلش گشت پر درد سر پر زدود

                        همه موبــدان وردان را بخــوانــد               زكار گـذشــته فــراوان برانــد

                        كز ايران يكي لشكري جنــگجوي             بدان نامــداران نهادســت روي

                        چه سازيم و اين را چه درمان كنيم                        نشايد كه اين پردل آسان كنيم

                        گرانــمايگــان پاســخ آراســتند                همه يكسر از جاي برخـاســتند

                        به كين گر ببنديم زين پس مـيان               نماند كس زنـده زايــرانيـــان

شاهنامه/ 415

ذ) بعد از شبيخوني كه رستم براي نجات بيژن به قصر افراسياب مي زند جلسه مشورتي براي تلافي اين شبيخون به دستور افراسياب تشكيل مي شود.

                        «به كــاخ انـدر آمد پرآزار دل                               ابا كـــاردانــان هشــيار دل

                        چو پيران و گر سـيوز رهــنمون                             فراخان و چون شنيده رهنمون

                        بر ايشان همه داستـان برگشـاد                               گذشته سخن ها همه كرد ياد

                        سزد گر كنون گرد اين كشورم                              سراسر فرسـتادگان گســترم

                        بيارم بر گــرد ايــران ســـپـاه                     بسازيم هر سو يكي رزمــگاه

                        همه موبدان رأي هوشيار خويش                            نهادند با گفت سالار خويـش

شاهنامه/ 469

3- در لحظات حساس و اضطراري كه بيم شكست و نابودي كامل مي رود ضرورت مشورت و رجوع به فكر و انديشه ديگران بيشتر احساس مي شود چرا كه در چنين لحظاتي فكر و انديشه انسان از اتخاذ تدابير لازم عاجز است.

الف) زماني كه تمام روزنه هاي اميد مسدود شده و فاصله اي تا شكست نهايي نباشد شاه براي خلاص شدن از مهلكه و پيدا كردن آخرين راه ممكن با اطرافيان به مشورت مي نشيند دارا براي رهايي از دست اسكندر از همراهان نظرخواهي مي كند.

                        سكنه چو از كارش آگــاه شد                  كه دارا به تخت افســر ماه شد

                        سپه برگرفت از عــراق و براند                   به روي همه نام يزدان بخــواند

                        سيم ره به دارا درآمد شكـست                  سكندر ميان تافتــن را بــبست

                        چو دارا از ايران به كرمان رسيد                 در سپهر از بزرگان لشكر نديد

                        بزرگان فـــرزانه را گــرد كرد                   كســي كه با او بد اندر نــبرد

                        چنين گفت دارا كه هم بي گمان   زمــا بود بر ما بــد آســــمان

                        چه بينيد و اين را چه درمان كنيد   كه بدخواه را زين پشيمان كنيد

                        به آواز گفتــند كــاي شــهريار     همه خــسته ايم از بــد روزگار

                        سپه را زكوشش سخن درگذشت  زتـارك دم آب برتر گــذشت

                        ترا چاره با او مداراســت و بس                 كه تاج بزرگي نمــاند به كـس

                        تو او را به تن زيردســـتي نمان                  يكي در سخن نيز چربي خـزاي

                        يكي نامه بنويــس نزديــك او                   پر انديــشه كن جـان تاريك او

ب) افراسـياب بعد از شكـست سنـگيني كه متحمل مي شود براي رهايي از چنگ كي خسرو به مشورت مي پردازد.

                        چو زان روي جيحون شد افراســياب                      چو بادومان تيز بگـــذاشت آب

                        از آن پس چو گشت انجمن آن چه ماند                 بزرگان برتر منــش را بخــواند

                        چو گــشتند پرمــايگــان انجــمن               زلشكر مرآن كس كه بد رافيون

                        زبــان برگشــادند بر شـــهريـــار                چو بيچاره شدشان دل از كـارزار

                        كه از لشكر ما بــزرگان كه بـــود              گذشتند وزايشان دل ما شهــــود

                        زبي دانـــشي آنـــچ آمد به روي               تو داني كه شاهي و ما چاره جـوي

                        گر ايدون كه روشن بود رأي شاه              از ايدر به چــاچ اندر آرد سـپــاه

                        چو كيخسرو آيد به كين خواستن              ببايــد تــرا لشــكــر آراســــتن

                        چو شاه اندرين كــار فرمـان برد                زگلـــزريون نــيز هم بگـــــذرد

                        بباشد به آرام ببهــشت گـــنگ                 كه هم جاي جنگ است و جاي درنگ

                        برين بر نهادند يكســر ســـخن                   كســي رأي ديــگر نيفكــــندين

پ) زماني كه ركن و محور سپاهي كشته شود و بيم و اضطراب بر سراسر سپاه سايه مي افكند آن لحظه زماني است كه لشكريان نياز به شور و مشورت را بيشتر احساس مي كنند. كاموس كشاني كشته مي شود. لشكريان نگران و مضطرب براي مشورت گرد هم جمع مي شوند.

                        سه سر به سر پيش خاقان شدند                 زكاموس با درد و گريان شدند

                        كه آغاز و فرجـام اين رزمــگاه                             شنــيدي و ديـدي به نزد سپاه

                        كنــون چــاره كار ما بازجـوي                              به تنها تن خويش و كس را مگوي

ج) سلم و تور در آستانه شكست با يكديگر به مشورت مي پردازند.

                        چو از روز رخشنده نيـمي بـرفت                دل هر دو جــنگي زكـينه بتفت

                        به تدبير يك با دگر ســــاختند                  هــمه رأي بيهــوده انداخـــتند

                        كه چون شب شود ما شبيخون كنيم                       همه دشت و هامون پر از خون كنيم

 

4- اگر جنگ به نقطه كور و بن بستي مي رسيد فرماندهان و اميران نيازمند آن مي شدند كه اين مشكل را برطرف نمائيد كي خسرو در پي افراسياب است اما از دست يافتن به او نااميد شده پيش كاووس برگشت و نظر او را در اين خصوص جويا مي شود.

                        از آن نشــســــتند پي انــجــمـن                نياوجــها نجــوي بي رايـــزن

                        چنين گفت خسرو به كــاووس شاه                        جز از كردگار از كه جوييم راه

                        به هامون و كــوه و به دريــاي آب                        نـشاني نديــديم از افراسيــاب

                        گرو يك زمان انـدر آيد به گــنگ                        سپاه آرد از هر سويي بي درنگ

                        همه رنج و سختي به پيش اندر است                      اگر چندمان دادگــر ياور است

                        نيا چـون شــنيد از نبيــره ســـخن               يكي پند پيــرانه افكــند بـس

                        بدو گفت ما همچنين بر دو اســـب            بتازيم تا خـوان آذر گشــسب

                        بباشـــيم بر پيــش آتــش به پاي               مگر پاك يزدان بـود رهنماي

شاهنامه/ 597

 

5- گزينش سرداران

انتخاب سرداران و فرماندهان نيز با مشورت صورت مي گرفت. «بعد از تمحيص انديشه هاي ژرف و استعمال رأي هاي شگرف كه زدند خلاصه آزاد همه بدين باز آمد كه جمله اصناف لشكر را از ؟؟ و اشراف حشم به درگاه حاضر كنند و شيري قوي دل و تمام زمره و پلنگي جنگجوي نهنگ آزماي و گرگي صف شكن خصم رباي و روباهي پر خداع آب زيركاه اين ؟؟ صنف را برگزيدند و زمام تدبير و ترتيب كار هر گروهي از اصناف ايشان به دست آن سرور بسپارند.

مرزبان نامه/ 487

 

6- ارزيابي و شناخت سرداران

گاهي نيز براي ارزيابي سرداران و شناخت شخصيت و ميزان فهم و درايت آنان نيز با يكديگر به مشورت مي پرداختند چنان كه خسرو پرويز در مورد سـردار خـود و بهـرام چـو بيند. با آيين گشسب به مشورت مي پردازد.

                        به آيين گشسب آن زمان شاه گفت                        كه با او بـدش آشكارا و نهـفـت

                        كه چون بيني اين كــار چوبيــن را            به زودي به كار آورد كيــنـه را

                        چنين گفــت آيين گشــسب دبيـر              كه اي شاه روشن دل يــاد گـير

                        به سوري كه دستانش چوبين بـود              چنان دان كه خوانش نوآيين بود

شاهنامه/ 93/11

7- ارزيابي وضعيت دشمن

ب) در ميادين جنگ به محض مشاهده تغيير و تحولات در ساختار سپاه دشمن جلسه شور تشكيل بعد از آمدن نيروي كمكي از ايران شرايط جنگ به نفع ايرانيان تحقير مي كند پيران غمگين و مضطرب نزد خاقان چين و كاموس كشاني خسته از آنان صلاح كار را جويا مي شود.

                        «سپهبد بشد پيش خاقـان چـين                              كه آمد سـپــاهي زايــران زمـــين

                        ندانيم چند است و سالار كيست                            چه سازيم و درمان اين كار چيست»

 

9- فرستادن افراد به مأموريت

فرستادن افراد به مأموريت هاي حساس نيز با شور و مشورت انجام مي گرفت رستم قرار است به مأموريتي حساس و خطرناك به قلب سپاه دشمن به توران برود و بيژن را نجات دهد كي خسرو از او دعوت مي كند به پايتخت آمد تا در اين مورد با يكديگر مشورت كنند.

                        «به رستم يكي نامه فرمود شاه                                نوشتن زمهتر ســوي نيكــخواه

                        چو اين نامه من يخواني مــپاي                              به زودي تو با گير خيز اندر آي

                        ... تا بر اين كار با مـا به هــم                                زينم رأي فرخ به هر بيش و كم»

شاهنامه/ 450

فرماندهان در جنگ موظف به مشورت با افراد با تجربه بودند طوس فرود را مي كشد و در جنگ نيز شكست مي خورد. كي خسرو بلافاصله قاصدي به سوي فريبرز روانه مي كند و به او دستور خلع طوس را مي دهد و فريبرز را به فرماندهي سپاه برمي گزيند و از او مي خواهد در هر كار با گودرز به مشورت بنشيند.

 

10- مشورت با ملتحدان

اگر طرفي در جنگ متحدي داشت اين متحدان در جريانات حوادث جنگ قرار گرفته و با آنان مشورت مي شد. پيران و سيه در جنگ به ملاقات رستم مي رود و از او مي خواهد به جنگ خاتمه دهند رستم ظرطهاي براي خاتمه جنگ در نظر مي گيرد، او پيش خاقان چين و كاموس كشاني ؟؟ خود برگشته و مي گويد.

                        كنون سر به سر تيزهش بخردان                 بخــوانـــيد با موبــدان وردان

                        ببينيد تا چــاره كـــار چيســت                  بدين رزمگه مدد پيكار كيست

                        همه رأي بايد كه گردد درسـت                 از آغاز كيست نبايست چيسـت

                        مگو زين بلا سوي كشــور شويم               اگر چند پايتخت لاغــر شـويم

شاهنامه/ 398

11- درخواست كمك از متحدان

اگر قرار باشد از كشورهاي ديگر براي جنگ كمكي خواسته شود و متحداني براي خود برگزينيد. اين نظر در بين سرداران و بزرگان به شور گذاشته مي شود رستم و گيو با عده اي سپاه براي نجات بيژن به توران رفته به كاخ افراسياب هجوم مي برند و بيژن را فراري مي دهند افراسياب بعد از فرار از مهلكه جلسه تشكيل مي دهد و پيرامون اين مسأله به مشورت مي پردازند.

                        دل شاه تركان جنان كــم شـنود                هميشه به رنج از پــي از بود

                        از آن پس كه بگذشت از رزمگاه              كه رستم برو كرد گيتي تباه

                        به كاخ انـدر آمــد پــر آزار دل                 ابا كاــردانــان هشـــيار دل

                        چو پيران و گز سيوز رهــنمــون                فراخان و چون شيوه گرسيون

                        برايشان همه داستان بر گـشــاد                  گذشته سخن ها همه كرد ياد

                        سزد گر كنون گرد اين كشـورم                 سراسر فرستـادگان گــسترم

                        زتـركان چيــن هــزاران هــزار                   كـمر بســتگان از در كــارزار

                        بباريــم بر گرد ايــران ســپـاه                    بسازيم هر سو يكي رزمــگاه

                        همه موبدان رأي هشيار خويـش                             نهادند با گفت سالار خويـش

شاهنامه/ 469

 

12- حمايت مالي و نظامي

الف) پشتيباني هاي مالي و نظامي بعد از مشاورت و رايزني هاي بسيار صورت مي گرفت بهرام بعد از آن كه خبردار مي شود خسرو پرويز به خاقان نامه نوشت و از او خواست كه دست از حمايت بهرام بردارد پيش خاقان رفته و از او مي خواهد كه به او سپاهي دهد تا به نام خاقان ايران را فتح نمايد خاقان در اين خصوص با مشاوران خود به شور مي نشيند.

                        چو بشنيد خاقان بر انديشـه شـد                 ورا در دل انديشه چون بيشه شد

                        بخواند آن كسان را كه بودند پير               سخنــگوي و داننــده و يادگـير

                        بديشان بگفت آن چه بهرام گفت              همه رازهـا برگشــاد از نهفــت

                        چنين يافت پاسخ زفـــرزانگان                               زخويشان نزديك و بيـــگانگان

                        كه اين خوار است و دشـوار نيز                             كه بر تخم ساسان برآمد قفــيز

                        وليكن چو بهـــرام راند ســـپاه                               نمـايد خــردمــند را رأي و راه

                        به ايران بسي دوــستدارش بود                               چو خاقان يكي خويش يارش بود

                        برآيد به تخت تو اين كـار زود                              سخن هــاي بــهرام بايد شنــود

شاهنامه/ 1276

ب) اگر قرار بود به كشوري كمك مالي و نظامي شود اين مسأله در بين بزرگان به شور گذاشته مي شد. قيصر به خسرو پرويز نامه اي مي نويسد و قول كمك مالي و نظامي براي بازپس گيري سلطنت را به او مي دهد ولي قبل از آن در اين مورد با بزرگان به مشورت مي نشيند.

                        هم آن گه يكي نامه بنوشت زود               برآن آفـرين آفـرين برفزود

                        كه با موبد يكـدل و پــاك رأي                زديم از بد و نيك ناپاك رأي

                        زهر گونه اي داستـان ها زديـم                              بر آن رأي پيشينه باز آمديم

                        كنون رأي و گفتارها شد به ين                              گشادم در گنج هاي كـــهن

                        سخن ها زهر گـونـه آراستـيم                               زهر كشوي لشكري خواستيم

                        يكايك چو آيند هم در زمــان                              فرستيم نزديك تو بي گـمان

                        همه مولش و رأي چندين زدن                              برين نيشتر كام شـير آژدن

شاهنامه / 1244

 

14- اعطاي پناهنگي سياسي

اگر قرا بود كسي را به پناهندگي سياسي قبول كنند حتماً در اين امر با ديگران مشورت كنند.

                        چو پيران بيامد تهي كرد جاي                               سخن رفت با نامور كدخـــداي

                        زكــاوس وز خـام گفـــــتار او                  زخــوي بــدو رأي و پيــــكار او

                        بپرسيد كاين را چه درمان كنيم                             وزين چاره جستن چه پيمان كنيم

                        اگر شــاه بيــند به رأي بلنـــد                    نويـسد يكــي نــامــه ســودمند

                        چنــان چــون نــوازند فرزند را                  نــوازد جـــوان خــردمــــند را

                        به آيين دهـد دختـرش را بدوي                 بــدازش با نــاز و بــا آبـــروي

                        مگر كــو بمــاند به نزديك شاه                 كند كــشورت و بومــت آرامگاه

                        وگر بازگــردد ســوي شـــهريار                بهتــر مـي باشــد از روزگـــــار

شاهنامه/ 232

 

15- وقتي شاه فاقد پشتوانه مالي مي باشد و خزانه حكومت را خالي مي يافت با لشكريان به شور مي نشست تا ببيند آيا مي تواند بدون پشتوانه مالي از حمايت آنان برخوردار باشد.

                        به جهرم يكي مـرد برد بونــژاد                                           كـجا نام او مهـــرك نوشــزاد

                        چو آگه شد از رفــتن اردشـــير                             وزان مــاندن او بران آبــگــير

                        هــمه گــنج او را به تــاراج داد                             به لشكـر بســي بدره و تاج داد

                        چو آگاهي آمد به شـاه اردشيــر                            بر انديشـه شد بر لــب آبگــير

                        بزرگان لشــكرش را پيش خواند                            زمهرك فراوان سخن ها بــراند

                        چو بينــيد گـفت اي سران سـپاه                            كه ما را چنين تنگ شد دستگاه

                        به آواز گفـــتند كاي شـــهريـار                            مبــينات چشــم بدت روزگــار

                        چو مهرك بود دشمن اندر نهــان                          جرا جست بايد به سختي جـهان

                        چو داري بزرگي و كيهان تو است                         همه بندگـانيم و فرمــان تراست

شاهنامه/ 870

16- تهيه اسلحه و مهمات جنگ

تهيه و تداركات جنگ و مقابله با فنون پيشرفته جنگي طرف مقابل با مشورت با ديگران صورت مي گرفت. در جنگ بين اسكندر و فورد پادشاه هند، جاسوسان به اسكندر خبر مي آوردند كه سپاه هند با فيل به جنگ آمده كه هيچ كس قدرت مقابله با آن را ندارد اسكندر به مشورت مي نشيند و دانشمندان به فكر تدارك اسبي آهنين مي افتند.

 

 

17-

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مشورت از نگاه معصومين

براي رسيدن به بهترين دستورالعمل هاي زندگي كافي است سري به گنجينه سخنان گهربار معصومين بزنيم، تا از اين طريق بتوانيم به ناب ترين توصيه هاي اخلاقي و زندگي دست يابيم و اين توصيه هاي ارزشمتد محدود به موضوع و زمينه اي خاص نيست و بلكه در هر حوزه، سخن و گفتار آنان مي تواند راهگشا و حلال مشكلات انسان ها باشد.

مشورت نيز به عنوان يك اصل مهم اجتماعي، از ديد و نظر آنان پنهان نمانده و با مراجعه به كتب حديث مي توان شاهد سخنان و حكمت هاي بي شمار آنان در اين خصوص باشيم.

در بين معصومين، حضرت علي نگاه ويژه و خاص به مشورت دارد. او بيشتر از ديگران به مقوله مشورت پرداخته و احاديث و روايات زيادي از او در كتب حديث و نهج البلاغه در اين خصوص موجود است. توصيفات و تعبيرات او از مشورت به شرح ذيل مي باشد:

1- مشورت و چشم هدايت

«الاستشاره عين الهدايه و قدخاطر من استغني بترأشيه«

«مشـورت چـشم هـدايت است و آن كس كه با رأي خود احساس بي نيازي كند، به كام خطرها مي افتد.) 1

2- مشورت و تنها پشتيبان انسان

«قال علي (ع): لاغني كالعقل و لافقر كالجهل و لاميراث كالادب و لاظهير كالمشاورن». 2

«حضرت علي (ع) مي فرمايد: هيچ ثروتي چون عقل و هيچ فقري چون ناداني و هيچ ارزشي چون ادب و هيچ پشتيباني چون مشورت نيست».

 

3- مشورت عاملي براي آرامش انسان

«قال اميرالمؤمنين: المشاوره راحه لك و تعب لغيرك» 1

«مشورت باعث راحتي تو رنج ديگران است».

 

4- مشورت بهترين راهكار صحيح

«قال علي (ع): مااستنبط الصواب به مثل المشاوره» 2

«هيچ چيزي را مانند مشورت درست و صواب تشخيص ندادم».

 

5- «قال علي (ع): إنما حض علي المشاوره لانَّ رأي المشير صرف و رأي المستشير مشوب بالهوي» 3

«همانا ديگران را تشويق به مشورت كن. چرا كه رأي مشاور خالص و عاري از وسوسه نفس است، اما رأي مشورت خواهنده آلوده به هواهاي نفساني است».

 

6- مشورت نشانه هوشياري

قال علي (ع): «عليك بالمشاوره فانهما نتيجه الحزم» 4

«بر تو است كه با ديگران مشورت كني، پس به درستي مشورت نشان حزم و هوشياري است.»

7- حزم چيست؟

«الحزم ان تستشير ذالردي و تطبع امره»  5

«حزم يعني آن كه با صاحب نظران به مشورت بپردازي و رأي و نظر آنان را اطاعت كني».

طبيعتاً هر امري كه بزرگان توصيه بر مراقبت و انجام آن داشته باشند، متضمن فوايد و نتايجي است، اين فوايد از ديد معصومين به شرح ذيل مي باشد:

1-    «قال علي (ع): من استقبل وجوه آلاراء، عرف مواضع الخطاء»1

«آن كس كه از افكار و آراء گوناگون استقابل كند، صحيح را از خطا خوب مي شناسد».

2-    «قال علي (ع): من شاور ذوي العقول استفاء بأنوار العقول». 2

«كسي كه با عاقلان مشورت كند، از عقل آنان كسب فيض مي كند».

3-    قال رسول الله: «ما من رجل يشاور احدا الاحدي الي الرشد» 3

«احدي در كار خود مشورت نمي كند، مگر اين كه به راه راست و مطلوب هدايت شود».

4-    قال رسول الله:«ما شقي عبدقط به مشوره و لاسعو باستغناء رأي» 4

«هيچ كس هرگز با مشورت بدبخت و با استبداد رأي خوشبخت نشده است».

5-    قال رسول الله: «من شاور ذوي الباب دلَّ علي الرشاد». 5

«كسي كه با خردمندان مشورت كند، به سوي رشد هدايت مي شود.

 

 

 

 

 

 

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: جمعه 31 مرداد 1393 ساعت: 19:04 منتشر شده است
برچسب ها : تحقیق در مورد مشورت,مشورت انسان با خودآگاه و منش نيك,مشورت کردن,لزوم مشورت کردن,

 

تاريخچه صنعت  مس :

اينكه مس نخستين بار در كجا توليد شده است ، هنوز مشخص نيست . روميهاي قديم معتقد بودند كه مس از Cyprus ، كه نام مس نيز از همين نام مشتق شده ، بدست آمده است . بسياري از انسانهاي اوليه از مس استفاده ميكردند . كلدانيها ، حتي 4500 سال قبل از ميلاد مسيح نيز با هنر مس كاري آشنائي داشتند . مصريها ، مس معدنهاي Cyprous را استخراج ميكردند و مصرف مس از مصر به اروپا گسترش پيدا كرد . در امريكا ، مس بوسيله ، مردمان اتازوني سابق ( پيش از كريستف كلمب ) و بوسيله هنديها خيلي پيش از ورود اروپائيها مصرف ميشد . مس طبيعي روي قشر زمين به آساني پيدا ميشد كه بدون شك بوسيله يخچالهاي طبيعي بر روي زمين پخش شده بود . احتمال اينكه هنديها مس طبيعي را استخراج كرده باشند مشكوك بنظر ميرسد ، ولي باحتمال زياد كلمبيائيها اين كار را انجام داده اند .

مس در آغاز براي جواهر آلات زينتي مصرف ميشد كه بعداً براي ابزار و اسلحه ها نيز بكار رفت . كشف اثر سخت شوندگي قلع تركيب شده با مس براي تهيه برنز موجب توسعه وسايل جنگي شد . اين كه كجا ، كي ، و چگونه برنج كشف شد معلوم نيست ، ولي در روشهاي قديمي از احياء مستقيم مخلوط مس ، يا برخي از سنگ معدنهاي آن ، وكالامين يا سنگ توتيا ( كربنات روي ) بدست مي آوردند . تنها در سال 1781 بود كه امرسون روش ذوب مستقيم فلزات را كشف كرد و يك آلياژ مس -  روي بدست آورد كه به آن برنج مي گوئيم . در امريكا ، نخستين نورد ورقه برنجي در Connecticut Watcrbury ، انجام شد و تاكنون Connecticut مقام خود را بعنوان مركز ساخت برنج امريكائي حفظ كرده است . مس اغلب بعنوان يك عنصر آلياژ دهنده براي فلزات قيمتي مصرف ميشود . قسمت عمده طلا و نقره بازار با مس آلياژ ميشوند . همچنين براي بهبود مقاومت خوردگي مس نيز به بعضي فولادها اضافه ميشود . وقتي مس به آلومينيوم افزوده ميشود ، يك آلياژ قابل پيرسختي حاصل ميگردد . بابيت ها ( آلياژهاي پرقلع ، پر سرب ) غالباً مس دارند .

آلياژهاي نيكل محتوي مس از خود مقاومت خوردگي پايداري نشان ميدهند . مصرف وسيع ديگر مس در صنعت الكترو پليتينگ ( آبكاري الكتريكي ) است كه مس بعنوان زيرپوش براي آبكاري نيكل و كرم مصرف ميشود .

مس يكي از مهمترين عناصر مورد استفاده در صنايع غير آهني است كه قدمت آن به اعصار قبل از دوره آهن مي رسد و از 5 هزار سال پيش در صنايع مختلف جنگي ، هنري و خانگي بكار گرفته شده است . مس در صنايع امروز به دلائل هدايت ، قبول عمليات مكانيكي ، مقاومت در مقابل خورندگي و رنگهاي زيبا بعد از آهن بيشترين موارد استعمال را در صنايع دارد .

تذكر اين نكته لازم است كه استفاده روزافزون از آلومينيوم و گسترش انواع آلياژي آن ، موارد استفاده از مس را با كاهش فراوان روبرو كرده است .

 

 

 

مشخصات فيزيكي

مس با جرم اتمي 54/63 و قطر اتمي 5511/2 و قطر يوني 06/1 آنگسترم بدون هيچ گونه تغييرات آلوتروپيكي در C 1083 در ساختمان FCC از مذاب متبلور مي گردد .

ثابت كريستالي اين عنصر 6080/3 آنگسترم و به دليل احراز كلي شرايط حلاليت از جمله ظرفيت ، رديف الكتروشيمي و اندازه اتمي و قرار گرفتن در ميانه جدول اندازه اتمي و رديف الكتروشيمي به عنوان حلال ترين فلزات شناخته شده است . تقريباً كليه عناصر ( به استثناء چند عنصر صنعتي محدود مانند سرب ) تا حدودي در مس قابليت انحلال دارند و از اين رو آلياژهاي مختلف و متنوع مس و ساير عناصر مانند برنج ها ( مس و روي ) ، مس و قلع ، مس و آلومينيم و مس و سيليسيم تحت عنوان كلي برنزها و آلياژهاي مس و نيكل تحت عنوان نقره آلماني ( ورشو ) از اهميت فراوان برخوردارند .

فاكتور اندازه اتمي مس با بسياري از عناصر از حدود 15/0  1 تجاوز نمي كند كه به طور مثال اين فاكتور در مورد بعضي از عناصر به شرح زير است .

 

 

 

 

 

حلاليت جانشيني عناصر در مس به مقدار زيادي به نسبت الكتروني آنها در منطقه برليون بستگي دارد كه در مباحث متالورژي فيزيكي مطرح شده است . به طور اختصار در صفحه اول برليون مس در ساختمان FCC حداكثر تا 4/1 الكترون بر اتم شرايط توزيع محلولي برقرار مي باشد . بديهي است اندازه اتمي و رديف الكترو شيمي  و ساختمان كريستالي از اهميت نهايي برخوردار است . از اين رو حداكثر حلاليت روي ( دو ظرفيتي ) 40% اتمي و آلومينيم ( 3 ظرفيتي ) 20% و قلع ( 4 ظرفيتي ) 3/13% بر اساس تئوري برليون محاسبه مي گردد .شرايط انرژي آزاد براي تشكيل فازهاي مياني و تركيبتات بين فلزي مس و ساير عناصر باعث آن مي شود كه دياگرام تعادل آلياژهاي دوگانه و سه گانه مس از پيچيدگي بيشتر و فازهاي متنوع تري تشكيل گردد .

به اين دليل كه قطر دهانه نفوذ ساختمان مس نسبت به آلومينيوم كوچك است لذا ضريب حلاليت نفوذي عناصر ديگر و شرايط چنين نفوذي كمتر از آلومينيوم يا ساير عناصر با قطر اتمي بزرگتر مي باشد .

 

 

و به جز هيدروژن و مقدار كمي اكسيژن كه در مس محلول مي شوند ، بقيه عناصر تركيبات شيميايي مختلف توليد مي كنند . بديهي است تأثير درجه حرارت در ضريب نفوذ در مورد مس نيز صادق مي باشد و افزايش درجه حرارت باعث افزايش انواع مختلف حلاليت مي گردد .نقطه ذوب مس 1083 و نقطه جوش آن 2570 گزارش شده اند . گرماي نهان گداز اين عنصر برابر 3230 كالري بر اتم گرم و بر طبق روابط فيزيكي ، انتروپي گذار آن 30/2 = S كالري بر اتم گرم درجه كلوين مي باشد . مشخصات فيزيكي مس در جدول درج گرديده است . مس در حالت مذاب وزن مخصوصي معادل 8 گرم بر سانتيمتر مكعب دارد و از روبا توجه به وزن مخصوص اين عنصر در درجه حرارت محيط ( 93/8) ( در صورت نورد ) و وزن مخصوص آن در نزديكي نقطه ذوب كه 4/8 گزارش گرديده است ، ميزان انقباض حجمي آن از حالت مذاب به جامد ، نزديك به 5% مي باشد كه از انقباض آلومينيم به مراتب كمتر است .

مشخصات ريخته گري و ذوب

آلياژهاي مس در تنوع تركيبات مختلف ، فاصله هاي انجماد متفاوتي دارند كه پديده انجمادهاي پوسته اي ( فاصله انجماد كم ) ، انجمادهاي خميري ( فاصله انجماد زياد ) و همچنين انجمادهاي اوتكتيكي و پريتكتيكي مختلف را شامل مي گردند و از اين رو يك تعريف كلي و عمومي براي آنها تقريباً مشكل و غير ممكن مي باشد . حدود 4/3 آلياژهاي مس ( به جز چند مورد استثانايي مانند آلياژهاي برليم و 1% كرم ) اغلب داراي عناصر آلياژي بيش از 10% و گاه تا 40% مي باشند و از اين رو فاصله انجماد آنها بر حسب تركيب از نوسانات زيادي برخوردار است . همچنين درجه حرارت ريختن آنها حدود 100 تا C 150 بالاتر از نقطه مايع مي باشد .

در جدول درجه حرارت آغاز و پايان و همچنين درجه حرارت ريختن 8 نوع آلياژهاي اصلي مس درج شده است .

آلياژهاي مس با نقطه ذوبي معمولاً بالاتر از 850 و درجه ريخته گري بالاتر از C 1000 و وزن مخصوصي معادل 8 گرم بر سانتيمتر مكعب بيشتر در شرايط ريخته گري آلياژهاي آهني و چدن ها قرار مي گيرند و از اين رو ريخته گري آنها به مراتب مشكل تر از آلياژهاي آلومينيم مي باشد .

سياليت آلياژهاي مس از آلياژهاي آلومينيم كمتر است و به همين دليل در انتخاب و ايجاد سيستم راهگاهي همواره سياليت كمتر اين آلياژ مورد نظر قرار مي گيرد .

بسياري از عناصر كه در تهيه آلياژهاي مس به كار مي روند مانند روي ، آلومينيم ، سليسيم به شدت قابل اكسيده شدن هستند و بخصوص شرايط اكسيدي مس كه بعداً تشريح مي گردد باعث آن مي شود كه آلياژهاي مسي به سرعت با اكسيژن محيط و همچنين مواد نسوز تركيب شده و انواع مواد ناخواسته و آخال ها را در مذاب القاء نمايند.

تقسيم بندي آلياژها

آلياژهاي مس نيز به دو نوع آلياژهاي نوردي و ريخته گري تقسيم مي گردند كه بر حسب شرايط تركيبي ، قبول و يا عدم پذيرش عمليات حرارتي از مشخصه ديگر آنها است .

آلياژهاي ريختگي مس نيز مانند آلياژهاي آلومينيم از طرق مختلف ريخته گري ماسه ، قالب فلزي و اخيراً سيستم هاي تحت فشار شكل مي گيرند كه مشخصه كلي آلياژهاي نوردي و ريختگي مس در جداول درج گرديده است .

مواد شارژ و آماده كردن آنها

موادي كه براي ذوب آلياژهاي مس به كار مي روند شامل شمش هاي اوليه ، شمش هاي ثانويه ، برگشتي هاي كارگاه ، قراضه هاي خريداري شده و آميژان ها مي باشند كه بر اساس نياز و تركيب شيميايي و با توجه به هزينه هاي اقتصادي انتخاب و مورد استفاده قرار مي گيرند .

 

شمش هاي اوليه

بسياري از عناصر به صورت شمش هاي تقريباً خالص در ريخته گري مس مورد استفاده اند كه بنا به دلايل شرايط مطلوب ذوب بكار مي روند .

مس : مس كه عنصر اصلي در اين آلياژها مي باشد با نقطه ذوب C 1083 و وزن مخصوص 5/8 تا 9/8 گرم بر سانتيمتر مكعب در ورقها و مفتول هاي مختلف مسي تهيه مي شود و درجه خلوص آن 5/99 تا 9/99 مي باشد و همواره حاوي ناخالصي هاي/ي مانند قلع يا نيكل ، آهن ، آنتيموان ، بيسموت و سرب است .

قلع : عنصر دوم در برنزهاي قلع است و در اغلب آلياژهاي مس نيز تا حدودي يافت مي شود و با نقطه ذوب C 232 و وزن مخصوص gr/Cm³ در شمش هاي 25 كيلوگرمي و مفتولهاي مختلف تهيه و مورد استفاده قرار مي گيرند . درجه خلوص آن از 5/99 تا 9/99 متغير و حاوي ناخالصي هايي مانند مس ، آهن ، سرب ، آلومينيم ، بيسموت و آنتيموان مي باشد .

سليسيم : سيليسيم كه در انواع مختلف برنجها و برنزها مورد استفاده است دقيقاً در تركيب و اندازه هايي كه در آلومينيم ذكر شد در ريخته گري مس نيز به كار مي رود .

روي : تركيبات مختلف برنجها حاوي روي به عنوان عنصر دوم هستند كه باوزن مخصوص gr/Cm³ 1/7 در قطعات مختلف تهيه و ناخالصي هاي آن با آنچه در مبحث آلومينيم ذكر شد ، مطابقت دارد .

سرب : سرب در تهيه برنزهاي سرب دار و همچنين انواع برنجها بكار مي رود . سرب با نقطه ذوب C 327 و وزن مخصوص gr/Cm³ 3/11 در قطعات 30 تا 40 كيلوگرمي تهيه مي شود به طوريكه از نظر بريدن ، سهولت برش حاصل آيد .

درجه خلوص سرب مورد استفاده در ريخته گري 5/99 تا 8/99 مي باشد و حاوي ناخالصي هاي معمولي از قبيل قلع ، روي ، مينزيم ، آهن ، آلومينيم ، كلسيم ، بيسموت ، آرسنيك و آنتيموان مي باشد .

نيكل : نيكل در برنجهاي مخصوص ( ورشو ) و همچنين در برنزها بكار مي رود و با وزن مخصوص 9/8 و نقطه ذوب C 145 شرايط حلاليت ايده آل را در مس دارد . انواع مختلف شمش هاي كاتدي آن مورد استفاده قرار مي گيرد .

شمش هاي ثانويه

اين آلياژها و شمش ها كه از ذوب و تصفيه مجدد قراضه ها تهيه مي شوند از نظر كنترل تركيبي مطلوب تر و همچنين از نظر درصد عناصر آلياژي غني تر مي باشند و در مراحل خاص ذوب به كار مي روند . تركيب شيميايي شمش هاي ثانويه معمولاً حاوي 2 تا 7 درصد قلع ، 4 تا 10 درصد روي و 2 تا 6 درصد سرب مي باشد كه تركيب شيميايي بعضي از آلياژهاي ثانويه در جدول درج شده است .

 

 

 

 

 

3-3-8 آلياژسازها ( آميژان ها ) (Hardeners )

مشخصات عمومي آميژان ها كه در قسمت هاي قبلي مورد بحث قرار گرفته اند در مورد ذوب آلياژهاي مس نيز صادق مي باشند . نكته حائز اهميت در مورد آميژان هاي مربوط به مس فقط تقليل نقطه ذوب نيست بلكه چگونگي ساخت آلياژ و همچنين جلوگيري از تصعيد بعضي عناصر باعث آن مي گردد كه از آميژان هاي مس استفاده گردد . تركيب شيميايي و نقطه ذوب بعضي از اين آلياژها در جدول 5-8 درج شده است كه بهترين روش تهيه آنها در كوره هاي القايي گزارش شده است .

روش تهيه آلياژسازي مس كه اغلب در مورد ساير ريخته گري غير آهني نيز به كار مي رود از پيچيدگي زيادي برخوردار نيست و در زير به مختصري از چگونگي تهيه آنها اشاره مي گردد :

الف ) مس و آلومينيم -  معمولاً 10 تا 15% آلومينيم مورد نياز را به همراه مس ذوب مي كنند و بقيه آلومينيم مورد نياز را بعد از حرارت دادن تا C 200-150 به مذاب محلول اضافه مي كنند و سپس درجه حرارت مذاب را تا 700 تقليل داده و بعد از گاززدايي با كلرور روي و يا كلرور منيزيم در درجه حرارت حدود C 670 در قالب شمش هاي تهيه شده مي ريزند .

البته چنانچه دوكوره آماده بهره برداري باشد ، مي توان مس و آلومينيم را جداگانه ذوب نمود و سپس با برقراري يك جريان باريك ، مس مذاب را به آلومينيم افزوده و سپس باقي مانده آلومينيم را به آنها اضافه كرد ( مس سنگين مي باشد و در مذاب آلومينيم غوطه ور مي گردد ) .

عناصر و تأثير ناخالصي ها و شرايط تهيه و توليد هر يك مورد مطالعه واقع مي شوند و استنباط نهايي در مورد آلياژهاي صنعتي چندگانه از خلال مطالب ، به عهده علاقمندان واگذار مي گردد .

1-10  مس

مس هاي ريخته گري عموماً هادي الكتريسيته مي باشند و در ساخت كابل ها ، اتصالات تقسيم كننده ها و سوئيچ مورد استفاده قرار مي گيرند . عناصر ناخالصي تأثير بسيار شديد در تقليل هدايت الكتريكي داشته و از اين رو در اغلب موارد سعي بر تصفيه و حذف ناخالصي ها مي گردد . شكل تأثير ناخالصي ها را در تقليل خواص الكتريكي مشخص مي نمايد كه در اين مورد كاهش شديد هدايت توسط فسفر كه به عنوان عنصر اكسيژن زدا در اغلب آلياژهاي مس بكار مي رود حائز اهميت مي باشد . از طرف ديگر مس خالص به دلائل نرمي و مقاومت كششي بسيار كم و خواص ريختگي نامطلوب ( انقباض زياد و سياليت كم ) نمي تواند در ريخته گري مورد توجه قرار گيرد و ناخالصي هايي به دليل ايجاد استحكام و بهبود شرايط ريختگي همواره در مس وجود دارند .

 

 

 

 

 

آلياژهاي مس كه ضريب هدايتي نامطلوبي ندارند و ازمقاومت مكانيكي مطلوب بهره مند هستند در ساخت كابل هاي بزرگ بكار مي روند ( كه معمولاً آلومينيوم برنز با تركيبات 10 تا 11% آلومينيم و ناخالصي هايي مانند آهن و سيليسيم در چنين مواردي بكار مي رود ) كه داراي ضريب هدايتي حدود 40% مس خالص مي باشد .

ريخته گري آلياژهاي هادي ، همواره به دليل هدايت حرارتي زياد و همچنين وجود تركيبات اكسيدي كه سياليت آلياژ را شديداص كاهش مي دهد . با اشكالات متعدد همراه مي باشد . عمليات كيفي در مذاب توسط فسفر به ميزان 1/0 درصد و سپس افزايش برور كلسيم Ca₃B₂ و يا ليتيم جهت حذف و تقليل اكسيدها توصيه شده است . درجه حرارت ريخته گري بر اساس ضخامت قطعه ريختگي از C 1250 براي قطعات كمتر از يك سانتيمتر تا C 1150 براي قطعات به صخامت 4 سانتيمتر و بيشتر ، تعيين شده است.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

9-5  بريليم

بريليم از آلومينيم سبكتر بوده و داراي چگاليkg.cm^-3  848/1 و مدول الاسيتيكي MN.m^{-3  4} 10* 29 است . آلياژهاي بريليم استحكام حدود 200 تا (^-2MN.m 350 و استحكام ويژة بالايي دارند و استحكام خود را در دماهاي نسبتاً بالا تاحدودي حفظ خواهند كرد ، شكل ( 9-3) . آلياژهاي بريليم عمدتاً در صنايع هوا -  فضا و راكتورهاي هيته اي كاربرد دارد . متأسفانه بريليم گران قيمت ، ترد ، واكنش پذير و سمي است . بريليم سريع با اكسيژن هوا به B_eO تبديل مي شود . بدين دليل فرآيند توليد و عمليات شكل دهي آن ( ريخته گري ، فورجينگ و متالورژي پودر ) بايد در محيط خلاء انجام گيرد . B_eO نيز ماده سرطان زا براي بعضي از افراد است ، به همين جهت بايد دقت زيادي در مواقع كاربرد به عمل آيد و تا حد امكان در فرآيند ها از تجهيزات اتوماتيكي و رباطها استفاده كرد .

خواص بريليم

بريليم فلزي است پر استقامت و سبك وزن كه به عنوان مادة ساختماني در وسايل نقلية فضائي مصرف زيادي پيدا كرده است . جرم مخصوص آن فقط اينچ مكعب / پوند0660/0 است كه به چگالي منيزيم بسيار نزديك ميباشد در شكل ( 16-12) جرم مخصوص بريليم با ساير آلياژهاي فضائي مقايسه شده است . با روشهاي پرسكاري گرم ، قطعاتي با حد اقل استقامت 70000 پوند بر اينچ مربع توليد ميشوند در صورتيكه سيم بريليمي مقاومت را تا بيش از 000/200 پوند بر اينچ مربع توسعه مي دهد . مقاومت زياد بريليم همراه با سبكي وزن آن ، نسبتهاي مقاومت به وزن برجسته اي را ميدهد . شكل ( 17-12) نشان ميدهد كه يك آلياژ بريليم آهنگري شده مقاومتي برابر 128000 پوند بر اينچ مربع دارد كه بر اساس وزني معادل با 555000 پوند بر اينچ مربع در فولاد است . بريليم تا درجه حرارتهاي حدود 1100 درجة فارنهايت استحكام خود را حفظ ميكند ، ضريب الاستيك زياد بريليم ( ⁶ 10*44) ، طرح قطعات سبك وزن ، اجزاء نازك با سفتي بالا را امكان پذير ميسازد . ستون بريليمي در موارد استعمال كمانش خالص ظرفيت تحمل نيروي بيشتري خواهد داشت و سبك وزن تر از هر فلز ديگر با اندازه و طول مساوي خواهد بود . مدول الاستيك مواد فضائي معروف در شكل ( 18-12) نشان داد شده است . . بايستي توجه كرد كه مدول الاستيك بريليم ، تقريباً سه برابر تيتانيوم ، چهار برابر آلومينيوم و بيش از 6 برابر منيزيم ميباشد ، از ديگر خواص بسيار جالب بريليم ميتوان گرماي  ويژة زياد ( درجه فارنهايت /  پوند /  بي . تي . يو 445/0 را نام برد . بموجب اين خواص بريليم در صفحات دريافت كننده گرمائي سپرهاي گرمائي مقعر كاربرد قابل توجهي پيدا

 

 

 

 

 

با تغيير يك درجه حرارت ، يك پوند بريليم باندازة 2 پوند آلومينيم يا 5 پوند مس گرما جذب خواهد كرد . قشر اكسيدي محافظي كه بر روي سطح بريليم تشكيل ميشود ، مقاومت خوردگي عالي را نسبت به اتمسفر ايجاد ميكنند . اين عنصر نسبت به هالوژنها ، آب خالص و فلزات مذاب بدون اكسيژن مقاوم است بريليم سبكترين فلز موجود است كه در تخليه فضا بنحو قابل ملاحظه اي تبخير نخواهد شد .

ورقه بريليم از بسياري مواد ساختماني حساسيت به شكاف بالاتري دارد ولي بالاي 300 حساسيت به ايجاد شكاف ها اكثراً كاهش مي يابد . ضريب انبساط گرمائي بريليم به ضريب انبساط فولاد ضد زنگ ، آلياژهاي نيكل و كبالت بسيار نزديك است و در نتيجه مشكل طرح قطعه كمتر پيش ميآيد .

24-12 . ساخت بريليم

ساختمان بريليم ( مانند منيزيم ، تيتانيوم وزيركونيم ) ساختمان شبكه اي هگزاگونال دارد . و در درجه حرارت اتاق ، بريليم بالغزش روي صفحه قاعده يا ( 0001 ) تغيير شكل پلاستيكي ميدهد . در درجه حرارتهاي بالا عمل لغزش ممكن است روي تعدادي از صفحات هرمي 1010 رخ دهد . دوقلوشدن مكانيكي روي صفحات 1012 ، رخ ميدهد . سيستم تغيير فرم پلاستيكي بكار رفته به جهت تغيير بعد نسبي بستگي دارد . ازدياد طول بسيار زياد بريليم تصفيه منطقه اي شده وقتي كه تحت زاويه 45 نسبت به صفحه قاعده تحت تنش قرار ميگيزدازدياد طول بسيار زيادي ( 140 درصد ) ثبت شده است . با اين وجود يك تنش كششي تحت زاويه 90 درجه نسبت به صفحه قاعده موجب شكست صفحه قاعده ميشود . سه نمونه از مضرات بريليم قيمت زياد آن ، خطرات مسموميت ناشي از استنشاق گرد و غبار بريليم حاصل از تراشكاري ، و تمايل آن به شكنندگي در درجه حرارت اتاق است . بريليم بسيار خالصي كه از تصفيه منطقه اي با اشعه الكتروني بدست آمده بنحو قابل ملاحظه اي انعطاف

 

 

 

 

 

 

پذيرتر از بريليم ذوب شده قوسي است . بريليم كار شده ايزوتروپ است و ممكن است در يك جهت انعطاف عالي ولي در جهت ديگر رفتار شكنندگي از خود نشان دهد ، عمليات تراشكاري مي توانند موجب دوقلو شدن سطحي و ترك خوردگي ميكروسكوپي شوند . اچ كردن شيميايي حدود 001/0 اينچ از يك سطح تراشكاري شده خراشهاي اوليه و تركهاي ريز را برطرف مي كند .

عمليات تراشكاري مانند تراشكاري چدن تراشنه ناپيوسته اي ايجاد ميكنند . اگر در محل كارگاه تهويه مناسب صورت نگيرد اين عمل ممكن است براي سلامتي كارگرها خطرات جدي در برداشته باشد . بريليم جامد كاملاً بي خطر است هر چند گرد و غبار حاصل از تراشكاري يا گرد و غبارها ، دودها يا بخارهاي حاصل از هر دو عمل كه قابل استنشاق مي باشند ، سمي هستند .

بريليم را مي توان آهنگري واكسترود كرد، از فلزات پودر شده متراكم نمود و يا اينكه مانند سيم كشيد و يا نورد نمود . شكل دادن و آهنگري معمولاً در فاصله 1200 تا  F 1450 انجام ميشود . قطعات آهنگري شده در 1300 تا 1450 درجه فارنهايت رفع تنش ميشود . قطعات بريليم ممكن است بنحو رضايتبخشي بوسيله روشهاي جوشكاري Tig و Mig درهم جوش شوند .

نمونه اي از محصولات بريليم همراه با تركيب و خواصشان در جدول (13-12) نشان داده شده اند .

6-8 آلياژهاي مس -  بريليم

تركيب شيميايي و كاربرد

آلياژهاي تجاري مس -  بريليم داراي 6/0 تا Be 2% همراه با 2/0 تا Co 5/2 % كبالت مي باشند . اين آلياژها قابليت رسوب سختي دارند و مي توانند تا استحكام ksi 212 عمليات گرمايي شوند ، كه اين بيشترين استحكام در آلياژهاي مس تجاري است . جدول 6-10 تركيب شيميايي ، خواص مكانيكي و كابردهاي خاص آلياژهاي منتخب مس -  بريليم را نشان مي دهد .

آلياژهاي مس -  بريليم براي ابزارهايي كه نياز به سختي زياد و خواص غير جرقه زني دارند به كار مي روند مانند صنايع شيميايي . مقاومت به خوردگي و خستگي همچنين استحكام اين آلياژها موجب شده كه آنها براي ساخت قطعاتي مثل فنر ، چرخ دنده ، ديافراگمها و سوپاپها مناسب باشند . همچنين در اتصالات برقي  نيز به عنوان قالب براي شكلدهي پلاستيكها به كار مي روند . اگر چه اين آلياژها تنها مقدار كمي بريليم دارند ولي نسبتاً گران اند و بنابراين زماني به كار مي روند كه آلياژ ارزانتر ديگري براي آن منظور وجود نداشته باشد .

ساختار

نموادر فازي سيستم Be–Cu . حداكثر حلاليت جامد بريليم در مس 7/2% است ، كه در دماي C 866 رخ مي دهد ، طبق نمودار فازي Be–Cu در شكل آلياژهاي Be–Cu با حدود Be 2% ، قابليت رسوب سختي دارند زيرا حلاليت از 7/2% در C 866 تا كمتر از5/0 در دماي اتاق سريعاً كم مي شود و نيز رسوب نيمه پايدار همدوسي به هنگام پيري در دماي كم تشكيل مي شود .

ترتيب رسوب گذاري و ريز ساختار .  ترتيب كلي رسوب گذاري در آلياژ Be 2% -  Cu كه با اشعه X و ميكروسكوپ الكتروني مطالعه شده است ، بدين صورت مي باشد :

 

 

 

 

مناطق GP در آلياژ Be 2% -  Cu صفحات تك لايه اي مي باشند كه به طور همدوس در صفحات }100{ زمينه تشكيل مي شوند . اندازة اين مناطق بر حسب مدت و دماي پير شدن تغيير مي كند مناطق 10 تا A 30 قطر و 2 تا A 3 ضخامت پس از 100 ساعت پير شدن در C 100 به دست آمده است ، و بعد از يك ساعت در C 198 ، تا قطر A 70 و ضخامت 1 تا 3

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

صفحة اتمي . شكل نشان دهندة مناطق GP است كه در آلياژ Be 2% -  Cu بعد از پير شدن به مدت يك ساعت در C 198 تشكيل شده اند .

پير شدن بيشتر ، فاز مياني y را به وجود مي آورد كه نيمه همدوس است ، اين فاز وقتي مناطق GP حضور دارند روي آنها جوانه مي زند . بالاي خط حلاليت مناطق GP ، كه حدوداً C 320 است ، y به صورت ناهمگن جوانه مي زند . فاز y ، كه  ( a = b 2/79 Aو c = 2/54 A) است ، در شكل 6-39 آمده است . وقتي كه y اول تشكيل مي شود y و مناطق GP هر دو وجود دارند . تشكيل y همراه با نرم شدن آلياژ به هنگام پير شدن است .

با افزايش دماي پير شدن تا C 380 فاز BCC منظم CuBe به وجود مي آيد ، كه براي ايجاد ساختار اوتكتوييدي با دگرگوني فازي ناپيوسته رشد مي كند . رسوبهاي ناپيوسته y در دانه ها جوانه مي زند و به تدريج به داخل دانه ها گسترش مي يابد به نحوي كه ، پس از 16 ساعت در C 400 ، ساختار كلي از نوع اوتكتوييد مي باشد . با افزايش مقدار فاز y با فراپيري و كاهش سختي بيشتر است .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شكل 6-38 مناطق GP موازي سطوح (OTO) و (100) زمينه در آلياژ Cu- %2 Be  كه عمليات حل كردن رسوب در C 800 انجام شده ، آبداده شده و به مدت 1 ساعت در C 198 پير شده است .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شكل 6-39 آلياژ Be 97/1% -  Cu عمليات حل كردن رسوب در C 800 انجام شده ، آب داده شده و به مدت 4 ساعت در C 350 پير شده است . ساختار فاز مياني منظم CuBe(y) را نشان مي دهد .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شكل 6-40 آلياژ Be 87/1% -  Cu عمليات حل كردن رسوب در C 800 انجام شده ، آب داده شده و به مدت 16 ساعت در C 400 پير شده است . ساختار رسوب اوتكتيكي منظم CuBe ( فاز y ) در زمينة نامنظم a را نشان مي دهد .

خواص مكانيكي

خواص مكانيكي آلياژهاي منتخب مس -  بريليم در جدول 6-10 آمده است . عمليات حل سازي اين آلياژها معمولاً در C 800 انجام مي شود ، و پس از آبدهي در آب ، رسوب سختي بين 250 تا C 350 انجام مي شود . كار سرد را اين طور توضيح مي دهند كه كارسرد غلظت عيوب را مي دهد ، ( طبق شكل 6-41) . اثر كار سرد را اين طور توضيح م يدهند كه كار سرد غلظت عيوب را براي تشكيل مناطق GP افزايش مي دهد ، و در نتيجه چگالي زيادي از مناطق GP تشكيل مي شود ( مرجع 19 صفحه 415 ) . با تركيب كارسرد و رسوب سختي ، استحكام كششي به بيش از ksi 200 مي رسد .

6-10  آلياژهاي مس -  برليم

آلياژ هاي اين دسته كه عموماً قابليت پذيرش عمليات حرارتي را دارند اغلب با افزايش عناصر ديگري مانند كبالت و نيكل در مورد ساخت قطعات مقاوم و مستحكم بكار مي روند . دياگرام تعادل اين دو عنصر در شكل 9-10 نشان دهنده ميزان حلاليت تا 1/2% در درجه حرارت C 864 و كمتر از يك درصد در درجه حرارت محيط مي باشد . همچنين وجود تحول اوتكتوئيدي  كه در آن a محلول جامد و y فاز مياني سخت بر اساس فرمول تركيبي CuBe است مبني بر پذيرش عمليات حرارتي اين آلياژها مي باشند.

 

 

 

 

 

 

 

 

برليم به صورت آميژان بعد از ذوب مس به آلياژ افزوده مي گردد و به دليل قيمت برليم ترجيح داده مي شود كه اكسيژن زدايي با فسفر قبل از تلقيح برليم انجام پذيرد .

آلياژهاي برليم با وجود افزايش شديد قيمت نسبت به ساير برنزها ، به دليل خواص مقاومتي بسيار مطلوب و همچنين قابليت استفاده در قطعات ريختگي و نوردي و عمليات حرارتي در موارد خاص كاربردهاي زياد دارند .

در خاتمه اين مبحث بايستي به آلياژهاي مس و نيكل كه همراه ساير عناصر تحت عنوان نقره آلماني ( ورشو ) بكار مي رونند و همچنين آلياژهاي فسفر برنز و منگنز برنز اشاره كرد .

موتل متال كه به عنوان آلياژ طبيعي نيز ناميده مي شود از ذوب مستقيم سنگ هاي معدني نيكل و مس حاصل مي شودو داراي حدود 65% نيكل و 28% مس و مقداري آهن ، منگنز ، كبالت مي باشد و گاه به عنوان آميژان و گاه در ساخت قطعات مقاوم بكار مي رود .

مهمترين تأثير فسفر در حذف اكسيدها و افزايش شديد سياليت آلياژ و مهمترين تأثير نيكل علاوه بر ايجاد رنگ سفيد ، افزايش مقاومت به خورندگي و استحكام آلياژ گزارش گرديده است.

نيكل اغلب همراه با مس ذوب مي گردد و گاه به صورت آميژان به مذاب اضافه مي شود و به دليل حلاليت كامل دو عنصر درهم اشكالات جدايش و رسوب عناصر اصولاً وجود ندارد ولي اكسيژن زدايي آن همراه با فسفر ، منيزيم ، كادميم و بر توصيه شده است . در ريخته گري مختلف برنزي و برنج ها و بخصوص در مورد قطعات نوردي ، مهمترين پديده ، شكستگي فصلي آلياژها مي باشد كه در اثر وجود جدايش مركزي حاصل مي گردد ، به طوريكه در مورد تمام آلياژهاي مس عمليات آنيل ( تابكاري ) و همگن سازي توصيه شده است .

آلياژهايي كه در اين مبحث مورد مطالعه قرار گرفته اند مانند آلياژهاي مندرج در جدول 2-8 عموماً قابليت ريخته گري در ماسه را دارا مي باشند .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

9-6-3  برنزهاي مخصوص

آلياژهايي با حداقل 78% مس و عناصري از قبيل Si , Fe , Mn , Ni , Pb , Al  و Be ، كه در آنها اين عناصر آلياژي به تنهايي با همراه با هم با قلع به كار برده مي شود ، برنزهاي مخصوص ناميده مي شوند  آنها اغلب به نام عنصر اصلي آلياژي هم نام برده مي شوند ، مانند برنزهاي آلومينيم ، برنزهاي سرب و غيره . از ويژگيهاي خاص برنزهاي مخصوص به طور عمده مقاومت بالا در مقابل خوردگي ، رفتار لغزشي خوب ، هدايت الكتريكي بالا و همچنين تا حدودي خواص مكانيكي خوب است . آلياژهاي مس -  برليم ( با حدود 6/0 تا Be 5/2 ) و گاهي همراه با مقدار كمي كبالت ( حدود 2/0 تا 5/2% ) قابليت سخت شدن رسوبي ( پير سختي ) را دارد . اين آلياژ در دماي حدود C 800 كاملاً تبديل به محلول جامد a مي شود . سپس با حفظ اين فاز ( با سرد كردن سريع ) و پس از تغيير شكل سرد فرآيند سخت كردن ( پير سختي مصنوعي ) در دماي حدود C 315 ( براي مدت زمان حدود سه ساعت ) انجام مي گيرد و بدين ترتيب با ايجاد فاز دوم y₂ ( يعني تركيب بين فلزي CuBe)) به صورت كوهرنت مي توان به استحكام بالايي دست يافت ، شكل ( 9-11). اين آلياژها به دليل داشتن مقاومت عالي در مقابل خوردگي ، استحكام خوب در مقابل ضربه و ضريب هدايت حرارتي و الكتريكي بالا در ساخت انواع فنرهاي مقاوم در مقابل سايش و خوردگي ، چرخ دنده ها ، ديافراگمها و شيرها به ويژه در صنايع شيميايي كه در مقابل جرقه زدن حساسيت خاصي وجود دارد ، به كار برده مي شود .

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: جمعه 31 مرداد 1393 ساعت: 18:54 منتشر شده است
برچسب ها : تاريخچه صنعت مس,

 

تحقیق در مورد گیاه کیوی

انسان از بدو پيدايش تا كنون با دستيابي تدريجي به نتايج علوم و فنون مختلف همواره سعي كرده است از طريق به كارگيري اين نتايج و امكانات موجود در طبيعت و ابزار ساخته دست خود از همة موهبت هاي مادي و معنوي كائنات بهره مند شود ، كه استفاده از ميوه ها يكي از آنهاست ، در خصوص ميوه ها ، شناخت انواع آن و آگاهي از خواص و تركيبات آنها ، بسياري از مشكلات نگهداري ، انبار كردن ، نحوة مصرف و عرضة آن را به بازار حل كرده است ، اصول نگهداري ميوه در مراحل مختلف و قابليت عرضه و مصرف آن مربوط به يك سري واكنشهاي پيچيده است كه لازمه آن اطلاع كافي و تجزيه و تحليل دگرگوني هاي شيميايي آن است . با توجه به اينكه در حال حاضر هنوز كيوي ميوه ناشناخته است و همه عرضه كنندگان و مصرف كنندگان از خواص و راههاي نگهداري آن آگاهي كافي ندارند بهره گيري از تحقيقات دانشمندان داخل و خارج از كشورمان در اين برهه از زمان منطقي است زيرا ياري گرفتن از خبرگان قطعاً مي تواند راه را براي توليد بيشتر و بهتر و همچنين نگهداري و عرضه اصولي تر كيوي اين ميوه بيگانه كه مليت ايراني را به خوبي پذيرفته و تقريبا بومي كشور شده است و امروزه مي رود تا مانند زيتون نقش مهمي در اقتصاد ميهن عزيزمان ايفا كند ، هموار نمايد .

تاريخچه و مشخصات گياه شناسي كيوي

درخت كيوي مانند درخت مو ، داراي ساقه و شاخه هاي پرپيچ و خم و بالا رونده و برگهاي قلبي شكل است . اين گياه ابتدا به صورت وحشسي مي روئيده ، امروزه محققين و كارشناسان طبقه بندي علوم گياهي بر طبق معيارهاي خود گونه هاي موجود را اصلاح كرده و 36 گونه آن را كه از حيث اقتصادي و ميزان بار دهي و ساير اصول كشاورزي و باغباني داراي اهميت هستند را ترويج مي دهند . ميوة اكثر اين گونه هاي وحشي و يا اصلاح شده ، بيضي شكل و قهوه اي رنگ و پرز دار است . درخت بالا رونده كيوي اساساً نياز به پايه و داربست داشته و در جنگلها روي درختان همجوار تكيه داده و در بعضي موارد به ارتفاع حدود 30 متر نيز مي رسد . به همين دليل امروزه در باغها با اصلاح نژاد ، از رشد بي رويه ي آنها جلوگيري كرده و ارتفاع درختان را در مقياس 7 الي 8 متر محدود مي كنند تا از نظر اصول باغداري قابل استفاده و تعريف شده باشد .

داربست هاي به كاررفته در باغها اكثرا آهني گالوانيزه يا بتوني كه به صورت هاي ستوني تي بار – سيستم آلاچيقي – سيستم حصاري يا ديواري است . درخت كيوي مقاومت خوبي از خود نسبت به سرما نشان مي دهد ، اين درخت سرماي 10 تا 40 درجه سانتيگراد را با توجه به منطقه و نوع درخت تحمل مي كند .

ورود درخت كيوي به ايران ، مربوط به سالهاي 1340 تا 1347 توسط محققين ايستگاه كشاورزي رامسر بوده است . كه كشت انواع مرقوب آن از سال 1365 شروع شده ميوه ي كيوي بسيار متنوع بوده و از نظر فاكتورهايي چون اندازه  - شكل – صاف يا كركي بودن متفاوتند .

وزن ميوة نارس تقريبا كمتر از 20 گرم و وزن آن در انواع رسيده و كامل بين 20 تا 180 گرم است به نوع درخت و شرايط آب و هوايي و ميزان توجه و مراقب و ميزان آبياري و كود دهي و سم پاشي به موقع بستگي دارد . عواملي كه در پرورش درخت ، ميزان محصول دهي ، كيفيت و مرغوبيت ميوه نقش مهمي دارند عبارتند از : آبياري صحيح در طول سال ، سرماي كافي در فصل زمستان ( خواب درختان ) نور و حرارت كافي ، جنس خاك از نظر پذيرش و نگهداري ، آب كافي و عبور آب اضافي از سيستم ، اسيديته خاك (PH) 5/5 – 5/6 ، ميزان كودهاي لازم و حذف علفهاي هرز است .

اين درخت به صورت كاشتن ، قلمه زدن ، پيوند زدن زياد مي شود .

سطح داخلي ميوه در يك برش عرضي به صورت يك صفحه روشن سبز رنگ است با سفيدك مياني و شعاعهاي سفيد رنگ و هماهنگ شده در تمام سطوح به صورت يك چرخ همراه با دانه هاي سياهرنگ به نام دانه يا بذر مشخص است .

فيزيولوژيكي ميوه كيوي

كيوي ميوه اي تنفسي و تابع شرايط اقليمي و آب و هوا است ، كه همه انواع آن در شرايط معمولي و حداقل حرارت نسبت به جزيي ترين تراكم گاز اتيلين (C₂H₄) موجود واكنش نشان داده و تأثير پذير است . بيشترين قسمت ميوه كيوي را نشاسته تشكيل مي دهد و باعث گسي مزه آن در ابتدا مي شود و اين نشاسته طي فرآيندهايي تبديل به قندهاي قابل جذب مي شود . كه در اين حالت ميوه از نظر شكل و ساختاري ظاهري نرم و رسيده پيدا مي كند .

معيار رسيدگي و پختگي ميوه با واحد درصد مواد جامد محلول در آب سنجيده مي شود كه با دستگاه قند سنج اندازه گيري مي شود ، گاز ايتان غشاء خارجي ميوه را نرم مي كند و با غشاء نرم شدن آن مي شود . مي دانيم كه هواي بالاي صفر درجه سانتيگراد در افزايش گاز اتيلن موثر هست و ميوه را نرم مي كند .

تركيبات كيوي

ميزان نشاسته در ميوه كيوي :

تركيبات عمده ميوه كيوي را نشاسته كه يكي از قندهاي بسيار مهم است تشكيل مي دهد . اين ميوه هم رديف ساير ميوه ها چون سيب – موز و مانگو ( نوعي ميوه نشاسته دارد ) قرار دارد و ميزان نشاسته آن در بين ميوه هاي جوان بين 5 تا 8 درصد نوسان دارد . در بررسي ها اختلاف اساسي انواع كيوي از نظر طعم و مزة شيريني و ساير فاكتور هاي مهم مربوط به اختلاف در ميزان پلي ساكاريد ها و تغييرات ساختماني آنها مي شود .

هر چه ميزان نشاسته به مرور زمان كمتر شود از ميزان چسبندگي و غلظت ميوه نيز كاسته مي شود .

ويتامين ث موجود در ميوه :

ميزان ويتامين ث (c) كه يكي از حياتي ترين اسيدهاي خوراكي و لازم بدن است در ميوه كيوي فراوان يافت مي شود .

افزايش ويتامين ث در اواسط فصل چيدن كاملا محسوس است و كه گاهي اوقات ميزانش به 100 ميلي گرم در 100 گرم از ميوه مي رسد . بيشترين آفت ويتامين ث در كيوي زماني است كه زمان نگهداري آن از 40 ماه تجاوز كند پس براي دستيابي به اين ويتامين بايد ميوه ها در طول 4 ماه پس از چيدن مصرف شوند تا اثرات سازندة آن در ترميم بافتهاي بدن مشاهده شود . به نقل از يك مجله خارجي به اطلاع مي رسد كه مصرف مواد غذايي و ميوه هاي سرشار از ويتامين ث بيش از مقدار مورد نياز روزانه مي تواند عمر انسان را طولاني كند و اين طول عمر حاصله به دليل افزايش مقاومت بدن اين افراد در برابر امراض عروقي و قلبي مي دانند .

ارزش غذايي كيوي :

هر 100 گرم كيوي 57 كالري دارد به علت كم كاري بودن آن را مي توان چند بار در روز بدون نگراني استفاده كرد در حاليكه ميوه هاي ديگر از جمله موز بسيار انرژي زا هستند و مختصري هم چربي دارند . مهمترين ارزش غذايي ميوه كيوي ويتامين ث موجود در آن است پس يك كيوي 75 گرمي تقريبا تمام نياز بدن به ويتامين ث كه 80 ميلي گرم براي بزرگسالان و 60 ميلي گرم براي كودكان است را پوشش مي دهد ، ميوه كيوي داراي املاح مهمي مثل : پتاسيم ، منيزيم ، فسفر ، كلسيم ، سديم و فيبر است و تا اندازه اي هم ويتامين E دارد .

كيوي مانند پرتقال عمل سرطاني بعضي از مواد را خنثي مي كند . پس وقتي مي خواهيد اثر سرطاني يك سيگار را خنثي كنيد بايد يك پرتقال يا يك كيوي را بخوريد .

 

 

مطالبي در خصوص چيدن ميوه

زمان چيدن و برداشت ميوه از درخت به عواملي چون محل درخت – كيفيت آب و خاك و زمان بستگي دارد . بنابراين با آزمايشات به موقع ميوه و انتخاب شرايط مناسب مي توان درباره چيدن و انبار كردن آن تصميم گرفت .

همچنين نكاتي چون طول ميوه ، عرض ميوه ، وزن ، رنگ پوست ، سختي غشاء ، درصد مواد جامد محلول ، اسيديته ، ميزان تنفس در زمان چيدن بايد رعايت شود . تجربه چندين ساله در ايران چيدن ميوه را در اواخر مهرماه و اواسط آبان ماه بر حسب درجه حرارت منطقه پيشنهاد مي نمايد .

رشد ميوه و چگونگي رسيدن آن :

نحوة رسيدن و رشد هر ميوه تنفسي مانند كيوي پس از زمان چيدن بستگي تمام به نحوه انبارداري و حراست از آن دارد و براي حفظ طعم بايد در زمان مشخص آن را از درخت چيد زيرا اگر زودتر از موعد مقرر چيده شود از نظر عطر و طعم بسيار ضعيف است تغذيه صحيح درخت از مواد داده شده نقش مهمي در كميت و كيفيت ميوه دارد . امروزه براي رشد كيوي سه مرحله را مطرح مي كنند :

مرحله اول : صحبت از شروع واكنشهاي دروني ميوه و نحوه تغذيه و نمو تا مرحله رسيدگي و پختگي آن است .

مرحله دوم : در اين مرحله ميوه در حال رسيدن است و نهايتاً واكنشها به تعادل مي رسند و ميوه قابليت مصرف خوبي دارد .

مرحلة سوم : دروة پيري و فرسودگي كه پايان واكنشها بوده و تدريجا از قوت و كيفيت ميوه كاسته مي شود و تبديلات كاهشي است . در واقع مقاومت و قدرت دفاعي به عوامل خارجي به حداقل رسيده و ميوه آسيب پذير مي باشد .

در مورد ميوه كيوي هر سه مرحله مي تواند بر روي درخت انجام گيرد و معمولا مرحله دوم رسيدگي ميوه از هفتة بيستم آغاز مي شود .

ميوة درخت كيوي چنانچه داراي قند پايين باشد در واكنشها و تبديلات داخلي ناهنجار است . غشاء داخلي و ناحيه زير پوستي ميوه شفاف و نازك شده ، ميوه آب افتاده و لايه خارجي لاستيكي و كشدار مي شود . ناحيه مركزي ميوه هم بيش از حد نرم مي گردد .

همان طور كه گفته شد يكي از عوامل موثر تعيين كننده در رسيدگي ميوه درصد مواد جامد محلول در آب است . تحقيقات نشان مي دهد نوع بد و نو زودتر از هيوارد از نظر درصد قند در يك زمان مساوي تكميل مي گردد .

نارس بودن و رسيدن بيش از حد ميوه و معايب آن

ميوه نارس با متابوليسم  ناقص همانند ميوه هاي رسيده كه به دليل نرمي غشاء در سردخانه مشكل آفرينند باعث ناهنجاري در ساختمان ميوه و شرايط كنترلي مي گردند . همواره صاحبان سردخانه ها ، باغداران پيشنهاد مي كنند كه ميوه هاي خود را با قند 2/6 تا 5/7 درجه بريكس ( واحدي براي سنجش قند ميوه ها ) چيده و تحويل نما يند . اينگونه ميوه ها داراي ماندگاري زيادي است .

اكثر ميوه جات به دليل از دست دادن آب دچار كاهش وزن مي شوند در مورد ميوه كيوي وقتي كه 3 تا 4 درصد و يا بيشتر كاهش وزني وجود داشته باشد چروكيدگي پوست ميوه مشخص مي گردد . پس عواملي مثل شرايط محيطي – نوع ميوه – جريان هوا و گرماي غشاء ميوه در ميزان رطوبت نسبي و كاهش وزن موثرند .

 

بيماريهاي ميوة كيوي و درمان آن

بيماري هاي ميوه برداشت شده :

گرچه ميكروبهاي بيماري زا متعددي ميوه هاي چيده شده را صدمه مي زنند ، ليكن قارچ بوتيريش سينه رآ ( بوتيريتس سينه رآ ) بيشترين آلودگي و فساد را در ميوه كيوي ايجاد مي كند . اين قارچ در محيط كشت آزمايشگاهي به شكل كلني و تودة كركدار بارنگ خاكستري روشن متمايل به قهوه اي است كه از راه لكه ها و نقاط ضرب ديده و زخمي و يا له شده وارد ميوه مي شود . ضمن توليد فساد و توسعه ضايعات در سطح ، مستقيماً وارد ميوه شده و توليد گره هاي قهوه اي بد شكل بي مزه مي كند . تغذيه اين قارچ براي ادامة فعاليت علاوه بر محتويات ميوه ، لاشه ميكروبها و يا ساير قارچهاي مرده و غير فعال در سطح آن نيز مي باشد . در نتيجه براي كاهش فعاليت اين قارچ بايد ضمن جدا سازي ميوه هاي آلوده و زخمي بقيه آنها را برس كشي نموده تا از ميكروبها زدوده شوند . تميز بودن ميوه هاي سردخانه و برودت صفر درجه سانتي گراد حداقل شرايط جلوگيري از رشد بي رويه اين قارچ است .

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: جمعه 31 مرداد 1393 ساعت: 18:51 منتشر شده است
برچسب ها : تحقیق در مورد گیاه کیوی,تاريخچه و مشخصات گياه شناسي كيوي,فيزيولوژيكي ميوه كيوي,تركيبات كيوي,ميزان نشاسته در ميوه كيوي,ويتامين ث موجود در ميوه,مطالبي در خصوص چيدن ميوه,رشد ميوه و چگونگي رسيدن آن,نارس بودن و رسيدن بيش از حد ميوه و معايب آن,بيماريهاي ميوة كيوي و درمان آن,بيماري هاي ميوه برداشت شده کیوی,