تحقیق درباره عوامل بازدارنده زوجین از طلاق

اگر به هر دلیلی دامنه اختلافات بین زن و شوهر بالا گرفت، خداوند تعالی برای پیشگیری از فروریزی بنای محبوب خانواده راه كارهایی را ارائه نموده است كه به برخی از آن ها اشاره می شود:

1) دادگاه خانوادگی

آنجا كه بیم انحلال و از هم پاشیدگی كانون خانوادگی در میان باشد، اسلام تشكیل دادگاه خانوادگی را لازم دانسته است. به این ترتیب كه یك نفر داور به نمایندگی از طرف مرد و یك نفر به نمایندگی از طرف زن برای رسیدگی به مشكلات و اصلاح بین آن دو معین شوند. داوران منتهای كوشش خود را درباره اصلاح آن ها به عمل آورند و اختلافات آن ها را حل كنند و اگر چاره ای جز جدایی نبود، آن ها را به بهترین نحو ممكن از یكدیگر جدا كنند.

جای بسی تاسف است كه امروزه اغلب جوان ها با فاصله گرفتن از بزرگترها، خود را از تجربه های مفید آنان محروم ساخته و گاهی گره ای را كه به سادگی می توان با كمك آن ها باز كرد، محكمتر كرده و گشودن آن را مشكل تر می كنند.

خداوند متعال می فرماید: «وان خفتم شقاق بینهما فابعثوا حكما من اهله وحكما من اهلها ان یریدا اصلاحا یوفق الله بینهما ان الله كان علیما خبیرا» (1) ؛ «و اگر از جدایی میان آن دو (زن و شوهر) بیم داشتید، پس داوری از خانواده شوهر، و داوری از خانواده زن برگزینید [تا به كار و اختلاف آن دو رسیدگی كنند.] اگر این دو داور بنای اصلاح داشته باشند، خداوند میان آن دو وفاق ایجاد كند، زیرا خداوند [از نیات همه] آگاه و باخبر است.»

این آیه به زیبایی تمام، یك دادگاه خانوادگی را با ابتكار و امتیازات زیر مطرح می كند:

- داور، از میان فامیل زن و شوهرند، تا سوز و تعهد و خیر خواهی بیشتری داشته باشند.

- این دادگاه نیاز به بودجه ندارد.

- رسیدگی به اختلاف در این دادگاه، سریع و بدون تراكم پرونده و مشكلات كار اداری است.

- اسرار این دادگاه به بیگانگان نمی رسد و مسائل اختلافی در میان خودشان می ماند.

- چون داوران از خود فامیلند، مورد اعتماد طرفین می باشند (2)

بنابراین آیه، جامعه - و مخصوصا خویشاوندان - در برابر اختلافات خانوادگی مسؤولند و می بایست قبل از هر اتفاق نگران كننده ای تلاش خود را برای پیشگیری از آن به كار گیرند.

2) توجه به آینده فرزندان

بدون تردید پدر و مادر در یك خانواده پناهگاه فرزندان هستند، آنان در سایه الطاف الهی با فراهم آوردن امكانات رفاهی و حمایت های جسمانی و روانی، در رشد، شكوفایی و بالندگی فرزندان نقش اساسی را ایفا می كنند.

اختلاف، نزاع، سرزنش، ناسازگاری و... زن و شوهر بر رفتار كودكان و شكل گیری شخصیت آن ها آثار زیانبار و نامطلوبی به جای خواهد گذاشت و این آثار هنگام طلاق به اوج خود می رسد. با توجه به آنكه همین فرزندان آینده جامعه را رقم خواهند زد، كمترین تقصیر و قصوری در رشد و تربیت آن ها گناهی نابخشودنی خواهد بود.

توجه به عواقب سوء اختلافات و جدایی زن و شوهر و تفكر درباره آثار زیان بار آن، موجب كاهش اختلافات و ایجاد تفاهم و درك بیشتر یكدیگر خواهد بود.

3) توصیه به ترك طلاق

اسلام مجریان صیغه طلاق و شهود و دیگران را توصیه كرده كه با كوشش های خود مرد و زن را از طلاق منصرف كنند، همچنین طلاق را جز با حضور دو شاهد عادل (3) صحیح نمی داند. این دو نفر به خاطر داشتن عدالت و تقوی، نهایت كوشش خود را برای ایجاد صلح و صفا میان زن و مرد به كار می برند.

بدیهی است این همه مانع تراشی در راه طلاق به منظور این است كه در این مدت ناراحتی ها و عصبانیت هایی كه موجب تصمیم طلاق شده است از میان برود و زن و مرد به زندگی عادی خود بازگردند.

4) قرار دادن عده

در مواردی كه طلاق از طرف مرد و به صورت رجعی باشد، مرد می تواند در مدت «عده» رجوع كند. بسیاری از بی خبران، این حكم اسلامی را به هنگام طلاق رعایت نمی كنند، و به محض جاری شدن صیغه طلاق، هم مرد به خود اجازه می دهد كه زن را بیرون كند و هم زن خود را آزاد می پندارد كه از خانه شوهر خارج شود. ولی این حكم اسلامی علاوه بر حفظ احترام زن، غالبا زمینه رابرای بازگشت شوهر از طلاق و تحكیم پیوند زناشویی فراهم می سازد.

چه اینكه با گذشت زمان، طوفان خشم و غضب، كه غالبا موجب تصمیم های ناگهانی در امر طلاق و جدایی می شود، فرو می نشیند و حضور دائمی زن در خانه در كنار مرد در مدت عده و یاد آوری شومی طلاق - كه متاسفانه اغلب كسانی كه دست به طلاق می زنند به آن توجهی ندارند - مخصوصا در آن جا كه پای فرزندانی در كار است، و اظهار محبت هر یك نسبت به دیگری، زمینه ساز رجوع می گردد و ابرهای تیره و تار دشمنی و كدورت از آسمان زندگی كنار رفته، مجددا خورشید محبت و عاطفه گرما بخش خانه خواهد شد.

جالب اینكه در حدیثی از امام باقرعلیه السلام می خوانیم: «المطلقة تكتحل وتختضب، وتطیب؛ زن مطلقه [در دوران عده اش می تواند آرایش كند؛] سرمه در چشم نماید، و موهای خود را رنگین، و خود را معطر كند.»

پی نوشت:

1) نساء/35.

2) محسن قرائتی، تفسیر نور، ج 2، ص 327.

3) ترجمه تحریر الوسیله، امام خمینی رحمه الله، ج 3، ص 589، مساله 9.

پيشينه تأمين اجتماعي در اسلام:

ترديد نيست كه پيش از ظهور اسلام در عربستان ، چه در خصوص حمل و نقل كالاها و چه در حمايت از افراد ضعيف و از كار افتاده، نوعي تأمين وجود داشت. پيمان و تعهد قبايل در زمينه امنيت راه‌هاي حمل و نقل كالا به ازاي سپردن تعهد متقابل و يا پرداخت مبلغي، گوياي اين حقيقت است . همچنين است تأمين امنيت جاني و مالي افراد بدون حامي و پشتيبان (= صعلوك).

پيمان «حلف الفضول» قبل از بعثت پيامبر (ص) نمونه بارزي از اين نوع تأمين و تعاون است . بر اساس اين پيمان، در صورت تضييع حقوق فقرا و مسافران بدون حامي(ابن السبيل ) ،‌اموالي از ثروتمندان ستانده مي‌شد . پيامبر (ص) در اين پيمان عضو بود و پس از بعثت ،‌با افتخار از آن ياد مي‌كرد و مسلمانان را به اين رويكرد تشويق مي‌نمود و در همين باره فرمود: «لقد شهدت في دار عبدالله بن جذعان ما احب الي من حمرالنعم ولو دعي به في الاسلام لأجبت.»[1]

در سراي عبدالله فرزند جذعان شاهد پيماني بودم كه از گرانبهاترين اموال و شتر سرخ مو برايم محبوب‌تر است و اگر در عصر اسلام به چنين پيماني دعوت شوم، هر آيه مي‌پذيرم.

همچنين در عصر جاهليت قراردادهايي همچون « ضمان جريده» و « ولاء موالات» در ميان اعراب مرسوم بود كه شباهتي به بيمه مسئوليت و بيمه شخص ثالث دارد . اسلام اين نوع بيمه را با تغييرات اندك پذيرفت .[2]

چنانكه اشاره شد، اسلام نه تنها شيوه تأمين اجتماعي را با اصلاحاتي پذيرفت، بلكه آن را قانونمندتر ساخت و مسئوليت‌هاي بيمه‌گذار و بيمه‌گر را با دقت بيشتر مشخص نمود. همچنين دامنه و گستره تأمين را توسعه بخشيد تا آنجا كه تمام فقرا، مساكين، از كارافتادگان، بي‌سرپرستان،‌از راه‌ماندگان ،‌بدهكاران،‌كارگزاران تأمين اجتماعي و غيره را دربر مي‌گرفت .

پيامبر (ص) ، در معاهدات و قراردادهاي خود حتي با غير مسلمانان، بر مسئله تأمين اجتماعي و همكاري‌هاي متقابل تأكيد مي‌كرد و از همپيمانان خود مي‌‌خواست تا با حمايت از اين اصل، اعتماد و اطمينان را در جامعه گسترش داده، به محبت و دوستي‌ها دامن زنند و چراغ اميد را در قلب‌هاي شكسته و نااميد روشن كند.

پيامبر (ص) بعد از هجرت ـ در مدينه ـ قراردادي را ميان قبايل مدينه منعقد كرد كه در آن،‌ضمن تعهد سپاري قبايل بر دفاع از وطن مشترك،‌يعني شهر مدينه؛ ملزم شدند كه در پرداخت ديه يا خون بها و هزينه آزادي اسرا شركت كنند و در پرداخت بدهي بدهكاران سهيم شوند.[3]

در صدر اسلام، زكات به عنوان مهم‌ترين منبع « تأمين اجتماعي» مطرح شد. در اقتصاد معيشتي مبتني بر كشاورزي، زراعت، نقشي محوري در فعاليت‌هاي اقتصادي و مخارج زندگي ايفا مي‌كند و دامنه قدرت اقتصادي و توان مالي هر كس بر اساس وسعت مزارع و محصول كشاورزي وي برآورد مي‌شود.

پيامبر(ص) بر اساس دستورات قرآن، بر اصلي‌ترين محصولات كشاورزي در شبه‌جزيره عربستان، يعني گندم،‌جو، خرما،‌كشمش و نيز حيواناتي چون شتر،‌گاو و گوسفند ، ماليات وضع كرد و در جهت تأمين آسيب‌پذيري اقشار اجتماعي هزينه نمود.

براي اينكه حمايت از گروه‌هاي آسيب‌پذير ،‌تنها به جامعه سنتي محدود نشود و نيز در اقتصاد مبتني بر صنعت كه خطرها و آسيب‌هاي اجتماعي بيشتر است، خمس به عنوان منبع تأمين پيشنهاد شده است .

سيره خلفاي راشدين نيز حاكي از تأمين و تحت پوشش قرار دادن اقشار آسيب‌پذير است . در آن زمان ،‌افراد از نوعي بيمه بازنشستگي و از كارافتادگي برخوردار بودند. در اين خصوص دولت ميان مسلمان و كافر تفاوت قائل نبود و كفار ذمي همانند هر مسلماني، حق برخورداري از امكانات دولتي و عمومي را داشتند.[4]

در زمان خلفاي اموي و عباسي،‌ منابع اصلي تأمين اجتماعي نظير زكات، جزيه، خراج و حق استخراج معادن، در اختيار حكام وقت قرار داشت و همچنين بود حق استفاده از منبع اصلي خمس(غنايم جنگي). ائمه(ع) به عنوان رهبران ديني و پيشوايان معنوي جامعه اسلامي، با توسعه و گسترش دامنه خمس به ارباح مكاسب،‌از شيعيان و مؤمنان توانگر و ثروتمند، خمس درآمد مازاد بر مصرف آنها را مي‌گرفتند و در راه تأمين نيازمندان ،‌بينوايان، راه‌ماندگان ، بي‌سرپرستان و ... هزينه مي‌كردند .

بر اساس آيات قرآن، روايات، سيره پيامبر(ص) ، خلفاي راشدين و عترت پاك پيامبر(ص)، مي‌توان دريافت كه حمايت مالي از فقرا، از كارافتادگان ،‌بي‌سرپرستان،‌راه‌ماندگان و بدهكاران يك وظيفه و تكليف ديني است . رهبران ديني هميشه در جهت پرورش و بالندگي تعاون و تأمين اجتماعي حركت كرده‌اند . بسياري از آنها شاخص‌هايي به منظور شناسايي منابع كمك و گروه‌هايي كه از حمايت همنوعان خود بهره‌مند شوند، تعيين كرده‌اند[5]. اسلام براي دستيابي به تأمين، اصولي را مطرح كرده و منابعي را در نظر گرفته است كه ذيلاً بحث مي‌شود:

اصول تأمين اجتماعي در اسلام

امروزه ضرورت تأمين اجتماعي و رفاه عمومي، مسئله‌اي پذيرفته شده و انكارناپذير و حاصل تلاش‌هاي صاحب‌نظراني چون رابرت آون،‌سن سيمون، شارل فوريه و ... و كمي بعد انگلس و ماركس است كه نظراتي در زمينه بهبود شرايط زندگي كارگران ارائه كردند.[6]اما اقتصاد‌دانان بويژه بعد از بحران 1929 ـ 1933 م از رويكرد ليبراليسم اقتصادي فاصله گرفتند و دخالت دولت بر اقتصاد را پذيرفتند. بر اساس آن، ارائه برخي از خدمات و مزاياي اجتماعي و بهره‌مندي كارگران و كارمندان از حق بيمه حوادث، بيماري، بيكاري،‌از كارافتادگي،‌بازنشستگي و بازماندگي اجتناب‌ناپذير شد. در مقابل،‌بازنشستگي و بازماندگي اجتناب‌ناپذير شد . در مقابل،‌اسلام، زماني مسئله تأمين و بالاتر از آن توازن اجتماعي را مطرح كرد كه گروه‌هاي آسيب‌پذير به حال خود رها شده بودند،‌هيچ كس در برابر مشكلات اقتصادي و زندگي نكبت‌بار آنها احساس مسئوليت نمي‌كرد.

اسلام، اصولي را در زمينه تأمين و رفاه اجتماعي ارائه كرده است كه عمل به آن مي‌تواند معضلات بشري را متناسب با زمان حل كند. اين اصول بر مبناي مسئوليت متقابل افراد و سهيم‌بودن آنها بر درآمدهاي عمومي شكل گرفته است:

الف ـ اصل تكامل اجتماعي: تكافل از اساسي‌ترين اصول تأمين اجتماعي در اسلام محسوب مي‌شود؛ در آن مسؤليت متقابل انسان‌ها نسبت به يكديگر درفرايند تعامل ،‌ مطرح شده است. تكافل يعني كفايت كردن و عهده‌دار شدن امري و برعهده گرفتن چيزي در عوض كسي.[7] بر اساس اين اصل، ثروتمندان وظيفه دارند كه نيازهاي اساسي نيازمندان را تأمين كنند. براي اينكه كفالت به نحو درست و كارآمد تحقق پيدا كند، با اصول و ارزش‌هاي اخلاقي پيوند زده شده است؛ مثلاً قرآن،‌انفاق را از شاخص‌هاي اصلي تقوا مي‌شمارد و ثبات و امنيت عمومي را در گرو انفاق و احساس توانگران مي‌داند:

« ذلك الكتاب لاريب فيه هدي للمتقين، الذين ... مما رزقناهم ينفقون :‌اين كتابي كه در آن شك نيست، راهنماي پرهيزگاران است،‌آنان كه ... از آنچه به آنان روزي داده‌ايم انفاق مي‌كنند» (بقره /2ـ3) .

« وانفقوا في سبيل‌الله و لاتلقوا بايديكم الي التهلكة و احسنوا ان الله يحب المحسنين: در راه خدا انفاق كنيد و خويشتن را به دست خويش به هلاكت نيندازيد و نيكي كنيد كه خدا نيكوكاران را دوست دارد » (بقره/1959 .

بسياري از فقها و مفسران معتقدند كه آيات « الذين في اموالهم حق معلوم،‌للسائل و المحروم»(معارج/24 ـ 25) شامل وظايف مالي غير از زكات نيز مي‌شود.

دليل درگيري ابوذر غفاري، صحابي بزرگ پيامبر(ص) با كعب الاحبار، مشاور خليفه وقت و وزير خزانه‌داري آن زمان، همين مسئله بود. ابوذر با تلاوت آيه « والذين يكنزون الذهب و الفضة و لاينفقونها في‌سبيل‌الله فبشرهم بعذاب اليم» (توبه/34) ،‌زراندوزان وقت را به عذاب خداوند نويد مي‌داد . اين در پاسخ به كعب‌الاحبار بود كه اعلام كرده بود كه اگر ثروتمندان زكات اموالشان را بپردازند و از بقيه پول خود خانه‌اي بسازند كه جاي جاي آن از نقره و طلا باشد جايز است . [8]

در روايت ديگر آمده: اگر انساني توان كمك به نيازمندان را داشته باشد و اين كار را نكند،‌در قيامت به عنوان خائن به خدا و پيامبر(ص) معرفي مي‌شود.[9]

همان‌طور كه از آيات و روايات فوق استفاده مي‌شود ،‌تأمين نياز ضروري و اوليه محتاجان، وظيفه تكليفي الهي است كه همه ثروتمندان مسئوليت دارند آن را به انجام برسانند. همان‌گونه كه اشارت رفت،‌اين مسئوليت فراتر از زكات است،‌اين تكليف حتي به كساني كه زكات و خمس و ساير واجبات مالي را ادا كرده‌اند، تعلق مي‌؛يرد .

ب ـ اصل تعاون اجتماعي :‌تعاون در شرايطي مطرح مي‌شود كه افراد از نظر خويشاوندي و يا جغرافيايي باهم تعامل مستحكم‌تر داشته باشند. هنگام حوادث و آسيب‌هاي ناگهاني، آنها كه از حادثه جان سالم به دربرده و دچار آسيب‌جاني و ضرر مالي نشده‌اند ،‌مي‌بايستي به ياري آسيب‌ديدگان برخاسته و زيان مادي را جبران كنند و آسيب‌هاي رواني را با عطوفت و مهرباني و دلجويي، ترميم نمايند. در واقع،‌ تعاون اجتماعي ،‌نوعي بيمه است؛ به افراد و خانواده‌ها اين فرصت را مي‌دهدكه با حمايت از آسيب‌ديدگان، خود را در برابر حوادث احتمالي بيمه كنند. در مواردي اين نوع كمك‌ها واجب مي‌شود مثل حمايت از پدر و مادر پير و از كار افتاده و تأمين مخارج زندگي (‌نفقه ) خانواده.[10]

در قرآن مي‌خوانيم

« و تعاونوا علي البر و التقوي ....: در نيكوكاري و پرهيزگاري باهم همكاري كنيد » (مائده/2).

امام رضا(ع) مي‌فرمايد:

« اعلم ... ان حق الاخوان واجب فرض لازم ... و هم حصونكم التي تلجأوت اليها في‌الشدائد في‌الدنيا و الاخرة ... و لا تدعوا نصرتهم و لامعاونتهم و ابذلوا النفوس و الاصول دونهم و الاقبال علي‌الله ... بالدعاء لهم...»[11] حقوق برادرانتان واجب و لازم است ؛ زيرا آنها دژهايي هستند كه در سختي‌هاي دنيا و اخرت به آن پناه مي‌بريد.... ياري و همكاري با آنان را رها نكنيد؛ بلكه مال و جانتان را نثارشان نماييد و از خدا براي آنان كمك بخواهيد.

ج ـ اصل توازن اجتماعي: انسان‌ها از نظر توانايي‌هاي جسمي، روحي، پايداري در برابر مشكلات، قدرت تصميم‌گيري، هوشياري،‌ خلاقيت و ابتكار باهم تفاوت دارند.

از ديدگاه دين اسلام، مبناي توزيع ثروت و امكانات، كار است و نيروي كار مبناي مالكيت و تصرفات مالكان.

از پذيرش دو قضيه فوق اين نتيجه به دست مي‌آيد كه تفاوت درآمد و ثروت ميان افراد جامعه اجتناب‌ناپذير است؛ زيرا تفاوت‌هاي طبيعي باعث مي‌شود كه افراد با منابع توليد برابر ، بازدهي متفاوت كسب كنند. « توازن اجتماعي دربرگيرنده سطح زندگي نسبتاً يكسان براي همه مردم است به اين صورت كه اموال و امكانات به طور متناسب و كافي در اختيار همه مردم قرار مي‌گيرد و آنها با تلاش خود به يك سطح زندگي متعارف و متعادل دست مي‌يابند و وضع مردم كم‌درآمد، بهبود مي‌يابد.»[12]

اسلام از دو طريق، رفاه متناسب و يكساني را در جامعه پديد مي‌آورد :

1ـ جلوگيري از اسراف و تبذير و محدودسازي مخارج مصرفي خانواده‌هاي پردرآمد و مرفه: « كلوا و اشربوا و لاتسرفوان الله لايحب المسرفين »(اعراف/31).

2ـ بالا بردن سطح زندگي خانواده‌هاي فقير، بازمانده ،‌بازنشسته و از كارافتاده از طريق پرداخت زكات و خمس به آنها.[13] اگر ماليات اسلامي نتوانست رفاه مناسب را در جامعه فراهم كند، دولت بايد از ساير درآمدهاي خود زندگي متناسب و يكسان با ثروتمندان را براي اقشار آسيب‌پذير كارسازي نمايد. در روايتي از پيامبر(ص) آمده است: « امام(حاكم بر جامعه اسلامي) بايد از خدا بترسد و زندگي فقيران را از طريق زكات تأمين كند و اگر زكات براي تأمين زندگي فقيران كافي نبود،‌زندگي آنها را از طريق خراج تأمين كند.»[14]

در روايت ديگر، از امام صادق(ع) (درباره شخصي خاص) سؤال شد: آيا دادن زكات به او جايز است؟ امام فرمود: آنقدر از زكات به او داده شود كه بتواند سطح زندگي خانواده‌اش را به سطح زندگي افراد جامعه برساند.[15]

منابع مالي تأمين اجتماعي

در اقتصاد معاصر، سه منبع براي تأمين اجتماعي وجود دارد:

1ـ منبع جبراني و ما به ازايي: در بيمه‌هاي اجتماعي مؤسسات و شركت‌هاي دولتي و خصوصي، معمولاً كارگران و كارمندان ،‌بخشي از درآمد خود را به عنوان حق بيمه از دست مي‌دهند،‌در مقابل از تأمين اجتماعي بهره‌مند مي‌شوند؛ تأمين از حوادث، بيماري، از كارافتادگي ،‌بازنشستگي ،‌بيكاري.

2ـ كارفرمايان: افرادي كه در مؤسسات خصوصي كار مي‌كنند معمولاً درصدي از حق بيمه ايشان، توسط كارفرمايان(صاحبان مؤسسه) پرداخت مي‌شود.

3ـ دولت: معمولاً دولت‌ها هم با هدف توزيع مجدد درآمد و كاهش اختلاف طبقاتي و هم با هدف حمايت محض از اقشار اسيب‌پذير جامعه، بخشي يا تمام مخارج بيمه افراد را مي‌پردازند.[16]

اما منابع تأمين اجتماعي از ديدگاه اسلام، چنان است كه بايد به منظور تأمين مخارج تكافل و تعاون اجتماعي و به تصوير كشيدن احساس تعهد،‌برادري، نوع‌دوستي و مسئوليت‌پذيري، از درآمد و ثروت شخصي در قالب قرض‌الحسنه،‌صدقه، انفاق، احسان و غيره هزينه كرد، ولي براي برقراري « توازن اجتماعي»، بايد از بودجه عمومي استفاده كرد؛ بودجه عمومي همچون زكات، خمس، خراج، جزيه، في‌ء و انفال، ‌اموال بلاصاحب، كفارات، نذورات و غيره.

گروه‌هاي حمايت‌شونده

سؤال اصلي در اين باره اين است كه از ديدگاه اسلام چه كساني بايد از تأمين اجتماعي بهره‌مند شوند؟ از نظر اسلام حمايت از تمام اقشار آسيب‌پذير بايد صورت گيرد، ولي اين حمايت نبايد به گونه‌اي باشد كه باعث بدآموزي، تنبلي، تن‌پروري و خوشگذراني شود؛ يعني حمايت از كساني كه با تمام وجود تلاش مي‌كنند، اما نمي‌توانند مخارج زندگي خود خانواده‌شان را تأمين كنند يا بر اثر حوادث. از كار افتاده يا پير و ناتوانند؛ يا سرپرست خود را از دست داده‌اند . شمار اين گروه‌ها متناسب با زمان و مكان قابل تغيير است .

اما گروه‌هاي مورد حمايت از ديدگاه قرآن : 1ـ فقرا؛ 2ـ مساكين؛ 3ـ راه‌ماندگان؛ 4ـ تنگدستان(ذوعسرة9؛ 5ـ بدهكاران (غارم)؛ 6ـ بي‌سرپرستان؛ 7- عيالمندان؛ 8ـ سالمندان؛ 9ـ مستضعفان؛ 10ـ محاصره‌شدگان ؛ 11ـ بردگاني كه بايد آزاد شوند.[17]

آنچه كه امروزه در قالب بيمه مطرح است،‌شكل سازمان يافته‌تر تأمين اجتماعي است. هر چند بيمه خصوصي را نمي‌توان در قالب تذمين اجتماعي مورد تجزيه و تحليل قرار داد ؛ زيرا بيمه خصوصي بر اساس منفعت طلبي و سودجويي شكل گرفته است . در حالي كه آنچه در اسلام به عنوان تأمين اجتماعي آمده است ، انگيزه مادي و منفعت طلبي در آن راه ندارد . تنها ارزش‌هاي انساني و قصد تقرب به پروردگار و حمايت از بندگان ضعيف و ناتوان خداوند و حس نوع‌دوستي، افراد را به اين سو هدايت مي‌كند . بر اين اساس ، به درستي و شرعي بودن بيمه‌هاي تأمين اجتماعي نبايد ترديد كرد .

اين پديده سبب شده است كه انسان‌ها نسبت به از دست دادن اموال و سلامت خويش كمتر نگران باشند و همچنين نسبت به سرنوشت نسل اينده و زن و فرزندان، در صورت رويارويي با مرگ ، اميدوارانه بيارامند، اين همان چيزي است كه اسلام به دنبال آن است ؛ همان هدفي است كه اسلام در سياست تأمين اجتماعي دنبال مي‌كند.

پي‌نوشتها:

[1] قرارداد بيمه در حقوق اسلام و ايران ،‌ص 30.

[2] مطهري،‌مرتضي، ربا،‌بانك و بيمه،‌انتشارات صدرا، 1364، ص 323 ـ 325.

[3] حميدالله، اولين قانون اساسي مكتوب در جهان (فارسي ـ انگليسي) ،‌مترجم، انتشارات بعثت، 1366، ص 26، 29، 47.

[4] قرارداد در حقوق اسلام و ايران، ص 31.

[5] حامد،‌احمد، پژوهشي در نظام حمايتي اسلام، مشهد، 1368 ش.

[6] طالب، مهدي، تأمين اجتماعي، ص 14.

[7] شمسايي، محمد حسين، پديده‌شناسي فقر و توسعه، «تأمين اجتماعي(در نگرش اسلامي9»، قم،‌1380، 4/355.

[8] يدالله دادكر ـ سيد محمد باقر نجفي، مباني فقهي پيشرفته اقتصاد اسلامي(تحليل و تلخيص كتاب اقتصادنا) ،‌قم،‌ 1380،‌ص 171.

[9] همان،‌ص 170.

[10] پديده شناسي فقر و توسعه، 4/355.

[11] همانجا.

[12] مباني فقهي پيشرفته اقتصاد اسلامي، ص 174

[13] نوري، محمد امير،‌خمس، چالش‌ها و راهكارها، بخش چهار و پنج (زير چاپ).

[14] مباني فقهي پيشرفته اقتصاد اسلامي، ص 175.

[15]صدر،‌محمد باقر، اقتصادنا، ص 170.

[16] خاكسارفرد، عزت ، تأمين اجتماعي، ص 70 ـ 75.

جایگاه تعاونی در اسلام

چكيده:

 در دين مبين اسلام حاكميت توحيدي در تمام ابعاد زندگي فردي و اجتماعي انسان، والاترين هدف به شمار مي رود كه تحقق آن در زندگي اجتماعي به اين است كه انسان همه را بنده خدا و خود را نيز عضوي از پيكره عظيم آنان دانسته و در صورت تعارض يا تزاحم منافع اجتماعي با منافع او، مصالح اجتماعي

را بر منافع شخصي و گروهي ترجيح دهد كه اين اقتضاي عقل سليم است، چرا كه پروردگار متعال اختلاف و چند دستگي را نشانه بي خردي معرفي فرمود.

«دل هايشان پراكنده است زيرا ايشان قومي نا بخردند»

موضوع تعاون و همكاري به عنوان ضرورتي اساسي بر اي بهبود امور، كاهش مسائل و مشكلات و ضامن بقاي انسانها مورد توجه اديان الهي بوده و به اشكال مختلف محل تأكيد و توصيه قرار گرفته است خداوند متعال در قرآن كريم سوره و آيه بسياري موضوع تعاون و همكاري مردم و امت را مطرح كرده و بندگان خود را به همكاري و كارهاي نيك و پاك و خير و عدم همكاري در كارهاي مشركانه و گناه آلود دعوت فرموده است بنابراين تعاون با اديان الهي به ويژه دين اسلام رابطه عميقي دارد و اميد است در آينده اي نه چندان دور بخش تعاون در نظام مقدس جمهوري اسلامي با بهره مندي از احكام و مسائل ديني در ابعاد اقتصادي و اجتماعي از جايگاه والايي برخوردار گردد.

اين تحقيق، مروري است در مدارك، اسناد و مطالبات صورت گرفته در خصوص جايگاه تعاون در اسلام به شيوه مطالعه اسنادي (documention study ) انجام شده است. براي اين منظور پس از شناسايي منابع مستند، اقدام به بررسي منابع شد و خلاصه نويسي صورت گرفته و از طريق تحليل محتواي (conbent analysis) مطالب تجزيه و تحليل و نتايج استخراج شده است.

واژگان كليدي: اتحاد و يكپارچگي- تعاون و مشاركت- عدالت اجتماعي- عدالت اقتصادي

مقدمه

ازآنجا كه دين اسلام يك نظام آموزشي خاص مي باشدبنابراين تاكيد فراوان بر تعاون وهمكاري شده و امر اقتصادي واجتماعي تعاون به عنوان يك اصل اساسي پذيرفته شده است وحاكميت نظام اقتصادي اسلام در يك جامعه اسلامي متجلي مي شود واصل يكپارچگي وروح تعاون وايثار از خصوصيات اين نظام مي باشد وجامعه اسلامي جلوه گاه بالاترين ارزشهاي انساني واخلاقي وكانون محبت و نيكي ، برادري ، دوستي ، برابري ، گذشت ، بخشش وتعاون است. وهمچنين صحنه برپاداري نماز ، اعطاي زكات ، تخصيص خمس ، پرداخت قرض الحسنه وانفاق وانجام كارهاي عام المنفعه مي باشد ودر اين جامعه اصول برادري ، برابري ، تعاون ، نيكو كاري وپرهيز كاري مكررا تاييد شده است ومومنان ، برادران ودوستان يكديگر ند وتعاون ونيكوكاري وظيفه آنهاست

ودر اسلام مسئوليت هاي فردي واجتماعي به طور غير قابل تفكيكي به هم پيوسته كه خدمت به ديگران وفعاليت در جهت رفاه مسلمانان اميدواركننده ترين راه براي افزايش فايده فردي وجلب رضاي خداوند است. تعليمات اسلامي ، ارزش تعاون وكارهاي جمعي را تاييد مي كند. تعاون در كارهاي نيك يك فرمان الهي است وپيغمبر ، تعاون را در بين مسلمانان به عنوان بنياد جامعه اسلامي ورمز كار آن در همه امور عبادي وسياسي ، اقتصادي واجتماعي مورد تاكيد قرارمي دهد ودر دين اسلام خداوند به حضرت رسول فرمان مي دهد كه در كارها با مردم مشورت كند ومومنان را مي فرمايد كه كارشان را با مشورت به همراه يكديگر باشد ودر نيكو كاري وپرهيزكاري با يكديگر تعاون نمايند پس بهره گيري از شيوه تعاون به عنوان بخشي از نظام اقتصادي اسلام ، نه تنها به هيچ گونه مغايرتي با اصول ومباني وقوانين ومقررات اسلامي ندارد بلكه مي تواند به عنوان يك شيوه اجرايي مطلوب ، تحقق بخش اهداف وارزشهاي والاي اسلامي باشد.

اين تحقيق، مروري است در مدارك، اسناد و مطالبات صورت گرفته در خصوص جايگاه تعاون در اسلام به شيوه مطالعه اسنادي (documention study ) انجام شده است. براي اين منظور پس از شناسايي منابع مستند، اقدام به بررسي منابع شد و خلاصه نويسي صورت گرفته و از طريق تحليل محتواي (conbent analysis) مطالب تجزيه و تحليل و نتايج استخراج شده است.

پرسش ها:

اين تحقيق به منظور پاسخ به پرسش هاي زير انجام شده است:

1- جايگاه تعاون در اسلام از چه ميزان اهميتي برخوردار مي باشد

2- بخش تعاون چه قدر مورد توجه و حمايت مسئولين نظام مي باشد

3- تا چه اندازه با معرفي و قابليت و ظرفيت هاي بخش تعاون به اهداف كمي و كيفي دست خواهد يافت.

نظام اقتصادي تعاون  در اسلام

اقتصاد اسلامي مبتني بر نظام مشاركت است وفعاليت هاي اقتصادي در قالب هاي شركت ، مضاربه ، مزارعه ، جعاله ، مساقات وغيره داراي خصوصيتي راستين هستند وآن اينكه در همه آنها مشاركت صاحب ويا صاحبان سرمايه با عامل ويا عوامل اقتصادي برقرار مي باشد ودر اين سيستم ، توليد و توزيع عادلانه ومصرف برپايه اعتدال استوار است .نظام اقتصادي بر اساس كتاب خدا ومتون فقهي ا ئمه طاهرين ، دستورالعمل ها ي لازم را درخصوص روابط اقتصادي ارائه مي دهد كه بر محور عدالت اجتماعي است وقرانين اين نظام براساس جهان بيني الهي استوار است كه اين مهم منجر به افزايش توليد وتوزيع عادلانه وزندگي مرفه به همراه آزادي براي همگان به ارمغان مي آورد وبشر را آماده حركت به سوي كمال ونزديك شدن به خدا مي سازد.نظام اقتصادي اسلام علاوه براحاديث وروايات بي شمار در سراسر كشور قرآن كريم در بيش از 1200 آيه يا حدود يك پنجم اين كتاب مقدس بيان شده است وهمواره نمايانگر عدالت از ديدگاه اسلام وتعيين كننده ارزشها والگو هاي براي تنظيم عادلانه زندگي اقتصادي است.

تعاون وعدالت

پيامبر اسلام از آن جهت كه خواستار محقق ساختن عدالت اجتماعي اسلامي بود كارسياسي خود را با برقراري برادري وپياده كردن اصل تعاون ميان مهاجرين وانصار آغاز نمود وهمچنين از آنجا كه يكي از مصاديق عدالت اجتماعي عدالت اقتصادي است لذا از آن به عنوان جزيي از عدالت اجتماعي ياد نموده است ونه تنها لازمه لاينفك آن به حساب آمده بلكه بدون عدالت اقتصادي هرگز عدالت اجتماعي تحقق نمي يابد. عدالت اقتصادي يك اصل كلي در نظام اقتصادي اسلامي بوده وعبارت از تساوي امكانات يعني عدالت در توزيع ثروت تقسيم عادلانه مواد اوليه طبيعي براي افراد جامعه ، برابري كاري كه فرد در جامعه انجام مي دهد با حقي در جامعه مي پردازد ، برابري حق قانوني(مزد) با حق واقعي (سهم ) هر فرد اسلام با تنازع بقا به مفهوم كوشش در عقب زدن همنوعان ، تخريب وتجاوز به حقوق غير به منظور باقي ماندن ، مخالف است ولي كوشش ومسابقه براي بقا وپيشرفت نوع بشر در شكل رقابتي سالم كه طرفدار حقوق ووظايف اجتماعي بوده وكيفر برابر براي همه در نظر بگيرد مخالفتي ندارد ( اين ديدگاه خاص اسلام از" قائده لا ضرر" ناشي مي شود ، چه اين كه بر اساس اين قانون تمامي فعاليتهاي اقتصادي كه موجب تخريب ، تجاوز ونابودي حقوق ديگران شود ممنوع مي باشد وبالعكس فعاليتهايي كه موجب رشد ،توسعه وامكان بهره برداري همه از حقوق مساوي باشد مجاز شناخته شده است بنابراين عدالت اقتصادي زماني بسط وگسترش مي يابد كه بتوان زمينه " تعاون " ومشاركت مردمي را درخصوص فعاليت هاي گوناگون اجتماعي واقتصادي وغيره را فراهم آورده ودر اين راستا همه آنان نسبت به برنامه ها وامور مربوطه به نوعي خود را سهيم ومسئول دانسته ودور از هرگونه انحرافي از حق وعدالت اقدام نمايند پس بنابراين بدون تعاون وهمكاري وتكامل عمومي نه تنها هرگز نمي توان به "عدالت اجتماعي " و " عدالت اقتصادي " دست يافت ، بلكه همواره با ثروت اندوزي وعدم گسترش اقتصادي سرمايه ها ،فقر وفواصل طبقاتي افزايش يافته وقتل وغارت واضرار به غير عرصه زندگاني رابر همگان تنگ وناخشنود نموده وبه كلي مي توان اذعان داشت ك پس از آن هر گونه امنيت وآسايش عمومي از اجتماع مردمي براي هميشه سلب خواهد شد (مظفري،1377).

دولت نهم و گفتمان عدالت خواهي:

مقوله عدالت، آرمان بشري است و سابقه اي به قدمت عمر آدمي دارد از سپيده دم آفرينش، بشر آن را به عنوان يك گرايش باطني شناخته و به آن روي آورده است فطرت و هيچ چيز به اندازه پايمال شدن حق ضعيف و مظلوم براي فطرت بشر زجر آور و نفرت انگيز نيست و هيچ چيز به اندازه بي عدالتي كينه توزي و دشمني را در قلب پديد نمي آورد. علت بسياري از انقلاب ها فقدان عدالت اجتماعي در جامعه بوده است از همين رو تمام مصلحان بشري و انسان هاي آزاده تاريخ با انديشة عدالت خواهي و حركت هاي اصلاحي را آغاز نموده اند يكي از اهداف اصلي انقلاب و تحركات اجتماعي رفع تبعيض و برقراري عدالت اجتماعي است اگر فراتر از درگيريهاي سياسي و جناحي به نيازهاي اجتماعي انسان امروز بنگريم هرگز نمي توانيم لزوم تحقق عدالت،برابري و رفع مصاديق تبعيض هاي اجتماعي اقتصادي، فرهنگي و ... را انكار كنيم. اصولاً ميتوان گفت اضلاع مثاث شوم (فقر، فساد، و تبعيض ) از فقدان عدالت اجتماعي ناشي مي شود و اگر در مضموم جامع عدالت غور كنيم. اذعان خواهيم داشت كه به دليل نبود يك استراتژي روشن و كار آمد در قبال مبارزه با مصاديق تبعيض (به عنوان نقطه مقابل عدالت)، فاصله هاي معيشتي انسان ها افزايش پيدا ميكند و پديده اي نا بهنجاري چون فقر، فساد، بي قانوني و ... در جامعه گسترش مي يابد از اصيل ترين آرمانهاي نظام جمهوري اسلامي « استقرار عدالت فراگير و همه جانبه» در جامعه بوده و اين دغدغه از سوي رهبران انقلاب بارها مورد تأكيد قرار گرفته است مقام معظم رهبري نيز در طول سال هاي سكانداري نظام اسلامي مقوله عدالت گستري و رفع مفاسد و تبعيض و زدودن تمام جنبه هاي بي عدالتي را مورد تأكيد قرار داده اند. طي سال هاي اخير كه ايشان استراتژي و راهبردهاي كلاني چون نهضت خدمات رساني به مردم، جنبش نرم افزاري و توليد علم و انديشه پاسخگو ي حاكميت به مردم و ... را مطرح ساخته اند (گفتمان عدالتخواهي) نيز از جايگاه خطيري برخوردار بوده است. معظم له در بهمن ماه سال 1381 در يكي از بياناتشان با اشاره به ضرورت فرهنگ سازي براي عدالت طلبي، خواهان افزايش انگيزه هاي عدالت خواهي در بين مردم شدند. اين گفتمان مورد تأكيد رهبري با در نظر گرفتن مباني فكر اسلامي و تجربه عملي ربع قرن انقلاب اسلامي يكتا طريق كار آمد سازي حكومت و منطقي ترين پاسخ به دغدغه كارآمدي و كارايي نظام و نيز برآورده شدن مطالبات و خواسته هاي شهروندان مي باشد. وقتي از چند سال پيش مقام معظم رهبري بر اين مسأله تأكيد كردند كمتر كسي توان آن را داشت كه به هدف ايشان پي ببرد و شايد اكثر ذهن مجذوب و سرگردان در شعارهاي دوران اصلاحات بود تنها اذهان تحليل گر و بصير توان آنها داشت كه بفهمد مقام معظم رهبري در حال افشاندن بذرهايي است كه در سال هاي آتي بايد به ثمر نشسته و استراتژي هاي كلان جامعه بر مبناي آنها استوار گردند. در نهمين دوره انتخابات رياست جمهوري از ميان شعارهاي گوناگون شعاري موفق شد كه چنگ در دامن اين بذرها افكند و با تشعشع انوار آن قلبها را تسخير كرد البته اين اول راه است و بايد ديد چرا مقام معظم رهبري به اين قضيه تأكيد داشته اند وظايف دولت نهم در قبال آن چيست? بي ترديد ايجاد زمينه هاي عدالت در هر جامعه اي دوام و بقاي آن را تضمين خواهد كرد و آنچه كه حكومت ديني را از غير ديني متمايز مي كند در همين مسأله نهفته است كه حاكميت ديني در تلاش است تا زمينه اي را فراهم كند كه جامعه با بهره گيري از آن به سوي رشد و كمال حقيقي انسان طي طريق كند كه عدالت در اين بين جايگاهي ويژه دارد. با عدالت است كه مي توان فقر و تبعيض را از بين برد و در معيشت مردم وسعت ايجاد كرد به همين سبب قرآن امر پروردگار را به عدالت بازگو ميكند « ان ا... يأمر بالعدل و الاحسان» و در برابر تجاوز ديگران مجازات عادلانه را گوشزد ميكند « فمن اعتداي عليكم ما اعتدي عليكم» در قضاوت به قضاوت عادلانه فرمان مي دهد « و اذا حكمتم بين الناس ان تحكموا بالعدل» و در روابط خانوادگي محور گزينش همسر يا همسران را عدالت مي داند « فان خفتم ان ........ امام علي (ع) آنرا حيات و زندگي معرفي كرده است « العدل حياة » و امام صادق (ع) آن را شيرين تر از عسل مي داند « العدل احلي من العسل» و اين شيريني يا زندگي چيري نيست جز ستاندن حق مظلوم، به طوري كه در انديشه امام (ره) ولايت، كليد مقابله با ظلم و ستم و بي عدالتي بوده و حكومت اسلامي مبتني و متكي بر عدالت مي باشد به نظر حضرت امام (ره) كارگزاران و مسئولان جامعه موظفند اين اصولي را كه مبناي حاكميت مي باشند پيگيري نمايند. اصل حمايت از مستضعفان، محرومان، فقرا، و مردم تحت ستم، اصل مقابله با مرفهان بي درد و زراندوزان، اصل نفي شكاف طبقاتي و اصل دخالت دولت و اقتصاد آزاد و با نگاه به اين اصول مقام معظم رهبري مي فرمايند عدالت اجتماعي بدين معني است كه فاصله ژرف ميان طبقات و برخورداري هاي نابحق و محروميت از بين برود و مستضعفان و پا برهنگان كه همواره مطمئن ترين و وفادارترين مدافعان انقلابند، احساس و مشاهده كنند به سمت رفع محروميت حركت جدي و صادقانه انجام ميگيرد با قوانين لازم و تأمين امنيت فضايي در كشور بساط تجاوز و تعدي به حقوق محرومان و دست اندازي به حيطه مشروع زندگي مردم جمع مي شود و همه احساس مي كنند كه در برابر ظلم و تعدي مي توانند به ملجاً مطمئن پناه ببرند با توجه به اين رهنمود ها گفتمان عدالت خواهي ناظر بر اين مسأله است كه عدالت يك طرفه نبوده و توده مردم روي ديگر اين سكه اند به طوري كه خود بايد عدالت خواه بوده و از دست اندر كاران حاكميت و كارگزاران امر، عدالت همه جانبه را مطالبه كند اين مطالبه و تقاضا بايد به نحوي فراگير در لايه هاي مختلف افكار عمومي نهادينه شود كه اين مهم از آمال مقام معظم رهبري بوده و دولت نهم موظف به ترويج آن مي باشد ( نشريه آموزش مالك، شماره ششم 1385)

گزيده از روايات در خصوص تعاون مشروع:

- انسان، بايستي مستمندان را در زندگي شان شريك سازند

- تعاون نسبت به فقيران، داراي تقييد به اسلام نيست

- تعاون نسبت به رفع فقر از اهم واجبات است

- تعاون و نيكوكاري نسبت به ديگران نفي فقر مي نمايد

- تعاون در امور كشاورزي از مهمات و ضروريات به شمار مي آيد

- تعاون مردمي زماني همگاني ميگردد كه اطمينان لازم را نسبت به رفع نيازمندي از سوي يكديگر دارا باشند

- احسان و تعاون سودمندترين سرمايه زندگاني به شمار مي آيند

- نيكوكاري و تعاون سبب امنيت و رونق اقتصادي مي باشد

- بهترين مسلمان فردي است كه معاونت و مساعدت مشروع و لازم را در خصوص ديگران اعمال مي نمايد

- بدون تعاون و نيكوكاري ايمان انسان به مرحله كمال نمي رسد.

گزيده اي از روايات تعاون در خصوص تعاون نا مشروع (مظفري،1377):

- « تعاون نامشروع » در خصوص همكاري و اجتماع افراد نسبت به انجام امور غير شرعي بكار مي رود

- تعاون و اعانت نسبت به ستمكاران، انسان را از ولايت الهي خارج مي سازد

- افراد اقتصادي از بزرگترين جرايم انساني به شمار مي آيد

- گروهي كه نسبت به اسراف و تحمل فخر مي ورزند دچار حقارت و بيكاري مي شوند

- افرادي كه دارايي و اموال را در جهت غير طاعت الهي ارائه مي دهند اسراف كار مي باشند

- تعاون در اهانت به ديگران سبب خواري مي گردد.

- جرايم اجتماعي و همكاري در ارتكاب معاصي رزق و روزي را نابود مي گرداند

- تمامي تعاون گران در جهت ربا حتي شاهدين آنها مورد لعن الهي قرار مي گيرد

- تمامي انبياء و تمامي كتب آسماني جملگي انفاق بر تحريم ربا دارند

- گروهي كه كسب وام پيشه مي كنند و در جهت غير حق «انفاق» مي نمايند، بخيل مي باشند

گزيده اي از روايات در خصوص اقتصاد تعاون:

- همكاري در خصوص اقتصاد تعاون تضمين اقتصادي را به دنبال دارد

- همراهي در امور اقتصادي از فقاهت به حساب مي آيد

- كاهش ميزان مصرف جسم و انديشه را اصلاح مي نمايد

- هر فردي كه در خصوص مصرف ميانه روي نمايد از اسراف به دور است

- اقتصاد، قناعت و كاهش زمينه ساز اصلاح امور است

- انفاق بر ديگران موجب مي شود كه امنيت اقتصادي و ثبات برقرار شود

- افرادي كه در زندگاني رعايت اقتصادي نمي نمايند دعايشان مستجاب نمي گردد

- تعاون اقتصادي در دنيا، بايستي به جهت اهداف و مقاصد اخروي باشد

- هرگونه تعاوني اقتصادي به جهت تأمين آخرت ارزشمند است

- فرد و گروهي كه غذاي عابدي را تأمين مي نمايند عبادتشان از آن عابد بيشتر است

فرازهايي از بيانات امام خميني(ره) در ارتباط با تعاون:

وصيت من به همه آن است كه با ياد خداي متعال به سوي خودشناسي و خودكفايي و اشتغال با همه ابعادش به پيش برويد و بي ترديد دست خدا با شماست اگر شما در خدمت او باشيد و براي ترقي و تعالي كشور اسلامي به روح تعاون ادامه دهيد و تا اين روح تعاون و تعهد در جامعه برقرار است كشور عزيز از آسيب دهي ان شاء ا... تعالي مصون است و به حمدا... تعالي حوزه هاي علميه و دانشگاهها و جوانان عزيز مراكز علم و تربيت از اين نغمه الهي غيبي برخوردارند و اين مراكز دربست در اختيار آنان است و به اميد خدا دست تبهكاران و منحرفان از آنها كوتاه است (مظفري،1377).

فرازهايي از بيانات مقام معظم رهبري در ارتباط با تعاون:

من وقتي در وضع كشور خودمان نگاه مي كنم مي بينم يكي از چيزهايي كه مي تواند جلوي اين بي عدالتي را به شكل منطقي و اصولي سد كند همين كار تعاوني است به همين خاطر است كه من به تعاون اعتقاد دارم نه از باب اين كه دنيا تعاون را پذيرفته يا فرضاً فلان كشور ها تعاون مي كنند. نه آنها براي خودشان مي كنند ما هم براي خودمان مي كنيم ما كشور خودمان، مردم، تاريخ و فرهنگ و معارف خودمان را در داريم، آنها هم براي خودشان دارند. ممكن است آنها كاري بكنند كه ما آن را رد كنيم پس از اين باب نيست.

از اين باب است كه من مي بينم در اين وضعي كه متأسفانه گرفتارش هستيم تعاون در كشور ما مي تواند سرانگشت گره گشايي باشد

فطرت توحيدي بنيان اتحاد جهاني:

خداوند متعال سرمايه سعادت همه جانبه و خيزشگاه اتحاد و يكپارچگي گسترده با همه جوامع بشري را به عنوان اصلي ثابت همسان، همگاني و هميشگي در نماد انسان گذارده است به طوري كه هيچ فرد در هيچ زمان و مكان و سني فاقد آن نمي باشد اين سرمايه تكويني تكامل انسان از يك سو، سرچشمه اتحاد و يكپارچگي انسان از سوي ديگر همان زبان فطرت توحيدي است كه نه از خصوصيت اقليمي نشأت گرفته تا به تغيير آن دگرگون گردد و نه در زمان مخصوص محصور است تا با گذشت آن سپري شود و نه در معرض حوادث ديگر واقع مي شودتا با تحول رخداد ها فرسوده گردد و بدون نياز به هرگونه اعتبار و قرارداد و تصويب مجالس و پارلمان ها زيور و زينت انسان بوده و نماد و سرشت آدمي انسان را ناخودآگاه به هم پيوند زده و بين ايشان زمينه الفت و اتحاد را برقرار نموده است كه خداوند متعال مي فرمايد

« فاقم وجهك للدين حنيفاً فطره الله التي فطر الناس عليها لا تبديل لخلق الله ذلك الدين القيم ولكن اكثر الناس لا يعلمون» دين حنيف را وجهه همت خويش قرار ده كه همان فطرت الهي در انسان ها است كه خداوند متعال انسان ها را بر آن سرشت آفريده است و دگرگوني در آفرينش خدا راه ندارد آن همان دين ثابت و استوار است و ليكن اكثر مردم نمي دانند با توجه به اينكه فطرت الهي در سرشت انسان محور وحدت و اتحاد مي باشد خداوند متعال همه انسانها را امت واحده ناميد و فرمود كان الناس امه واحده (زنجاني، 1385 و تعاون از نگاه رهبر، 1385)

وحدت از منظر قرآن كريم:

در كلان نگري ديني آنچه از آيات شريف قرآن كريم و روايات واصله ويژه پيامبر اعظم (ص) و اهل بيت عصمت و طهارت (ع) به وضوح براي ما روشن مي شود اين است كه اصل اساسي در مكتب متعالي اسلام از يك سو دعوت تمام ملل به اتحاد بر محور توحيد و يكتاپرستي مي باشد چرا كه خداوند متعال فرمود

«قل يا اهل الكتاب تقالوا الي كلمه سواء بيننا و بينكم»

بگو اي اهل كتاب بياييد به سوي كلمه اي كه بين ما و شما يكي است.

و از سوي ديگر اين و قرآن و پيامبر گرامي (ص) و اهل بيت (ع) را محور وحدت و يكپارچگي معرفي و امر نمود كه همه بر آن محور اجتماع نمايند كه معلوم مي شود توحيد قسمت لواي دين و ولايت رسول خدا (ص) اهل بيت (ع) نمود مي يابد.

«و اعتصموا بحبل الله جميعاً»

همگي به ريسمان الهي چنگ زنيد

و پيامبر اعظم (ص) خطاب به مردم جهان بدون در نظر گرفتن نژاد و منطقه جغرافيايي خاص مي فرمايد:

«يا ايها الناس قولو الا اله الا الله تفلحوا»

اي مردم توحيد مدار باشيد تا رستگار شويد

اتحاد از نظر فقها:

در ميان علماي معاصر طراز اول شيعه كه در راستاي اتحاد مسلمانان همت والا داشته و در سراسر عمر براي همبستگي مسلمانان ندا سر داد از سيد جمال الدين اسدآبادي مي توان نام برد و شهيد بزرگوار آيه الله مطهري درباره ايشان مي گويد:

« ظاهراً نداي اتحاد اسلام در برابر غرب را اولين بار سيد جمال بلند نمود» و در عبارت ديگر اظهار نمود يكي از دردهايي كه سيد جمال در جامعه اسلامي تشخيص داد جدايي و تفرقه ميان مسلمانان به عناوين مذهبي و غير مذهبي است.

يكي ديگر از فقهاي بزرگ كه اهميت فوق العاده اي بر اتحاد جهان اسلام قائل شد آيه الله شيخ محمد حسين آل كاشف الغطاء است ايشان در اين راستا فرمود «بر تمام فرق اسلامي لازم است كه جدال و اختلافات را كنار بگذارند، چه اگر اين عمل به ذات حرام نباشد، مسلماً در اين عصر كه دشمن از هر طرف ما را احاطه كرده اختلاف حرام است و در فرازي ديگر فرمود: اگر مسلمانان همدست بودند اين همه ممالك بزرگ را از دست نمي دادند و هفت دولت بزرگ در برابر ملتي كوچك شكست نمي خوردند»

در اوج اين مسئله يعني اهتمام و جديت در ايجاد اتحاد و الفت در جهان اسلام از آيه الله العظمي امام خميني (ره) بنيان گذار جمهوري اسلامي ايران بايد نام برد ايشان با نگرش كلان به دين اتحاد امت اسلام را از يك سو و يكپارچگي و همبستگي ملت ايران را از سوي ديگر از اهم واجبات شرعي دانسته فرمودند ما برادري خودمان را به برادران اهل سنت اعلام مي كنيم دشمنان اسلامند كه مي خواهند ما را با برادرهاي خود مان مختلف كنند (زنجاني و مهرآيين، 1385).

نتيجه گيري و پيشنهادات:

با توجه به جايگاه والاي تعاون دركتب اديان آسماني به ويژه قرآن كريم ونيزاصل 43 و 44 قانون اساسي كشور وحمايت ارزشمند مقام معظم رهبري به بخش تعاون وابلاغيه معظم له درخصوص اجراي سياست هاي كلي اصل 44 قانون اساسي كشورهمگي مبين جايگاه رفيع تعاون درنظام جمهوري اسلامي مي باشد و ضروري است مسئولين وزارت تعاون كليه ظرفيت ها و قابليت هاي بخش تعاون را از طريق رسانه هاي ملي و با بهره مندي از شيوه هاي نوين ترويجي به آحاد مختلف جامعه معرفي نمايند تا بسترهاي لازم جهت دستيابي به اهداف كمي و كيفي بخش تعاون فراهم آيد تا ان شاءا... از اين رهگذر شاهد پايداري تعاوني ها دركشور باشيم. اميداست اين مهم به عنوان يك راهبرداساسي دربرنامه دولت محترم قرار گيرد و در آينده اي نه چندان دور شاهد تحقق آن در بخش تعاون باشيم.

منابع و مأخذ:

- پيامبر اعظم (ص) شمع جمع آفرينش- موسوي زنجاني- سيد رضا و مهر آبين، محمد حسين - انتشارات سايا- قم 1385

- نشريه آموزش مالك- شماره ششم 1385

- جزوه سنجش تعاون از نگاه رهبر و رئيس جمهور- وزارت تعاون

شيوه‌هاي مديريتي مديران تعاوني در مالزي

چكيده: يك مديركارآمد بايد به منظور هماهنگ‌سازي و سازماندهي اهداف و مأموريتهاي حوزة مديريتي خود شيوه‌هاي مختلف مديريتي را بكارگيرد. لذا شيوه‌هاي مؤثر مديريتي نقش بسيار مهمي در سازمان بازي مي‌كند. شيوة بكار گرفته شده توسط مديران متأثر از آموزه‌هاي ايشان از «كارگاه تئوري دسته‌بندي و رده‌بندي مديريتي» مي‌باشد. اين تئوري شامل 8 روش مديريتي است: روش نوگرايانه و ابتكارگونه، روش مديريت توسعه، روش مديريت تحليلي، روش مديريت تشكيلاتي و مؤثر، روش مديريت دگرگون‌ساز و تحول‌ گرا، روش مردمي و گروهي، روش كاري و عملي، روش اقتباسي و تقليدي. اين تحقيق مقايسه‌اي بين 2 گروه است. گروه‌هاي كاملاً موفق و گروههاي كم موفق يافته‌‌هاي اين تحقيق نشان مي‌دهد كه اختلاف فاحش و عمده‌اي بين اين دو دسته وجود دارد. روش ابتكارگونه و نوگرايانه روش برتر و ممتاز در دو گروه مي‌باشد. بررسي دلايل عدم موفقيت مديريت‌هاي كم موفق نشان مي‌دهد كه ايشان در اعمال شيوة مديريت كاري و عملي ضعيف بوده و نيازمند اصلاح و بازآموزي و تقويت روش‌ها و شيوه‌هاي ابداعي و تشكيلاتي مي‌باشد.

مقدمه:

تعاوني انجمني است متشكل از افرادي مستقل و پاي‌بند به اصول و قوانين تعاوني كه با هدف توسعه و پيشرفت اقتصادي در آن عضويت دارند. (قانون تعاوني‌ها 1993). به عبارتي يك انجمن متشكل از افرادي است كه با يك ارادة جمعي و وحدت، اهداف مشترك اقتصادي فعاليت‌هاي فرهنگي و اجتماعي و ساير آمال و آرزوهاي خود را در قالب يك تشكيلات «سهامي خاص» دنبال مي‌كنند (اساسنامه تعاوني‌ها 1995)

مديران گذشته رهبران فعلي محسوب مي‌شوند. لذا بايد روش مديريتي سنتي خود را به روش‌هاي جديد تغيير دهند. امروزه با توجه به زمينه‌هاي رقابتي و پويايي، روش‌هاي مديريت يك مدير تأثير بسزايي در موفقيت يك سازمان دارد. مهم‌ترين چيزي كه يك مدير بايد به انجام آن عامل باشد بكارگيري بالاترين توان گمانه‌زني‌هاي اساسي و استراتژيك مي‌باشد (Finke lstein 1993). مجموعه قوانين باضافه تصميم‌گيريهاي قاطع و به موقع براي يك رقابت مناسب و سالم براي پاسخگويي مطالبات حوزة مديريتي يك مدير بايد توسط مديران ماهر و مبرّز بكار گرفته شود.

مشكلات اساسنامه:

امروزه منابع انساني مهم‌ترين سرمايه يك سازمان مي‌باشد. لذا اگر شرايط براي اعمال مديريت يك مدير دچار تغيير گردد بايد هماهنگي مناسب با اين تغيير از سوي مدير انجام گيرد. (Hammer & champy. 1943). لذا براي رسيدن به اين مهم، مديران بايد هماهنگ‌سازي مناسب را مورد عمل و آزمايش و تمرين خود قرار دهد. مديران معمولاً برنامه‌ريزي، سازماندهي، رهبري و كنترل مراحل گوناگون يك سازمان را برعهده دارند. (.(shenhar & Reiner, 1996 مديران همچون افرادي مي‌باشند كه هميشه در جهت شكار و رصد فرصت‌هاي مناسب براي توسعه و افزايش ميدان آگاهي بوده و در جهت برقراري يك ارتباط قوي و محكم در سازمان كوشا مي‌باشند. در سال (1999) دروكر در يك نظريه مترقي اعلام كرد كه بروز چالش‌ در يك سازمان در ضمن اجراي تغييرات مؤثر و توسعه طلبانه نمايان مي‌‌گردد.

همكاري مديران موقعيت يك سازمان را هموار و فراهم مي‌سازد (Ka t zenbach & smith - 1993).

اين امر به پشتوانة تحقيقات انجام يافته شده در خصوص منش و خصوصيات مديران موفق (Gupta, 1988; Bass, 1990) و روشهاي اجرايي مديران موفق ديگر عملي گرديد. (Lewin & Stephens, 1992). تحقيقات و مطالعه انجام شده توسط Boeker Goodstein در سال 1991 نشان داد كه مجموعه مديران و هيأت مديره با بكارگيري و اعمال تغييرات مفيد و سازنده در سازمان خود موفقيت‌آميز عمل مي‌نمايند.

مهارتهاي مديريتي وابستگي شديد به روش‌هاي اتخّاذ شده توسط مديران دارد. مديران توانا و مدبّر در انجام وظايف خود مجموعه متنوعي از روش‌ها را بكار مي‌گيرند (Denison et al, 1995). بنابراين، بكارگيري يك شيوة چندبعدي براي انجام امور براي يك سازمان موضوع مهمي است. اگرچه، در سال (Blanchard& Hesey (1993 با ابراز نظريه‌اي اعلام كردند كه هيچيك از تئوري مديريتي مبتني براساس منش و صفات مديران كه تاكنون اعلام شده نمي‌تواند ابزار قابل اعتنايي براي شيوة مديران موفق باشد.

هدف مطالعه و تحقيق:

هدف مطالعه و تحقيق شناسايي و بررسي روش‌هاي مديريتي بكارگرفته شده توسط مديران تعاوني در مالزي بوده و مقايسه‌اي كه به منظور مشخص كردن تعاوني‌هاي موفق در اين روش‌ها انجام مي‌گيرد. تعاوني‌هاي موفق در اين مطالعه براساس چندين عامل اقتصادي و اجتماعي مورد ارزيابي قرار مي‌گيرند.

اهميت مطالعه:

اين تحقيق تعاوني‌ها را در جهت ارتقاء كيفيت مديريتي نيروهاي مدير مجموعه ياري مي‌نمايد. و پاسخ‌هاي پيشنهادي مناسبي براي سوالات سخت و نقطه‌نظرات فردي افراد دارا مي‌باشد. و اين مهم با توجه ويژه به تك‌تك افراد، چگونگي روابط بين آنها و يا نياز تك تك تعاوني‌ها متجّلي مي‌گردد. (Baruch & lessem 1996) هم‌چنين انتظارات اوليه يك سازمان را از اعضاي خود دربرمي‌گيرد. در اين مطالعه تعدادي از مشكلات و گرفتاريهاي طرح شده از سوي مديران تعاوني مطرح شده است. در اين مطالعه يك درك صحيح از چگونه يك رهبر خوب شدن - چگونه تجزيه و تحليل كردن تك تك همة اجزاء و رعايت احتياط و اعتدال در تعيين شايستگي‌هاي فردي را ارائه مي‌نمايد.

محدودة تحقيق:

اگرچه جامعه آماري اين مطالعه كوچك و محدود است ولي بالاتر از حداقل نيازهاي اوّليه مي‌باشد. البته پاسخ‌هاي قوي و محكم منجر به يافته‌هاي محكم و مستدل مي‌شود به عبارت ديگر بررسي نمونه‌هاي بيشتر، يافته‌هاي بيشتري را در اختيار مي‌گذارد.

يافته‌هاي اين مطالعه از ارزيابي مكتوبات و مكاتبات فردي و بيانگر نظر فردي افراد بوده و نبايد به عنوان نتيجه‌گيري عام اين مقاله قلمداد گردد. مدل دستة رده‌بندي مديريتي فقط وسيله‌اي براي اندازه‌‌گيري شيوة مديريتي بوده و نبايد يك روش كاملاً مؤثر قلمداد گردد.

نقد و بررسي:

Sandraj, Hartman, Stephen M. CROW, Lilian Y. Fok و Alger moore در سال (1994) مطالعه‌اي را براساس روش‌ مديريتي و برنامه‌هاي توسعه مديريتي در آمريكا انجام دادند. يك تحقيق نيز در سال 2000 كه توسط دانشكدة تعاوني مالزي انجام گرفت مشخص نمود كه نمايان شدن و بروز مديران ممتاز موفق در بين مديران تعاوني در مالزي ناشي از بكارگيري و خلق كيفيت، اعمال مسئوليت، اتخاذ جهت‌يابي مناسب، كمال‌خواهي، اعتماد سازي و كسب اعتبار و هماهنگي تيمي مي‌باشد.

مطالعة ديگر در سال 1996 توسط Khabdnalla نشان مي‌دهد كه 5 دستور ارزشمند و معتبر براي شكل‌گيري يك روش خوب مديريتي وجود دارد، كه شامل خطرپذيري، تكنولوژي، سازماندهي، بررسي گره‌ها و مشكلات و پاسخ‌يابي و حل آنها مي‌باشد. پراكاش Prakash در سال 2001 اعلام نمود كه رمز موفقيت يك سازماني در مديريت مجموعه‌هاي تحت امرش اتخاذ تدابيري همچون اصول پاسخگويي، شفافيت، قدرت ارزيابي و آينده‌نگري، پيش‌بيني و پشتيباني و حمايت مناسب مي‌باشد. در مرحله گذار و تغيير سريع يك سازمان مديران جهت بهبود و ساماندهي امور مربوط بايد با اتخّاذ روش‌هاي همچون بكارگيري راه‌هاي نوين مهارتهاي جديد تجارت، اعمال روش‌هاي جديد مديريتي، برخورداري از لحن و كلام مؤدبانه بر مسائل فائق آيند. (Longenecker & fink ,2001) در تحقيق و مطالعه‌اي كه در سال 2000 توسط Norsaidatul انجام گرفت چارچوب و بدنه شركت‌هاي مالزي مورد بررسي قرار گرفت. در اين تحقيق نشان داده شده كه روش‌هاي مديريتي نيازمند به هماهنگي و همسو شدن با محيط‌هاي داخلي و خارجي، تغييرات در مديريت و اداره نمودن شركت‌ها، طراحي روش‌ها و تصميم‌گيري و انجام عمليات مربوط به آن نيازمند به بومي سازي و ارائه روش‌هايي مطابق و در خور شرايط داخلي مي‌باشد. اگرچه در سال 1987 Combell & Goold در يافته‌هاي خود بيان نمودند كه يك سازمان براساس يك روش منحصر و تنها قادر به ادامة حيات و كسب موفقيت نيست.

روش تحقيق:

در اين تحقيق ابتدا 200 مدير تعاوني مالزي بطور اتفاقي و راندم از بين گروههاي دسته‌بندي شده انتخاب شدند. يافته‌هاي تحقيق از روي موارد بدست آمده از مكتوبات و گفتگوها استخراج و مورد ارزيابي قرار گرفته‌اند و سرانجام اين مطالعه ماحصل گفتگو و مصاحبه با 57 مدير موفق تعاوني‌ها مي‌باشد.

ابزار مورد استفادة اين تحقيق پرسشنامه بوده است. پرسشنامه براساس تئوري دسته‌بندي و رده‌بندي مديريتي كه پيشتر از اين در مورد آن صحبت شد تنظيم شده است. پرسشنامه به دو قسمت اصلي قسمت A (شامل تعاوني‌‌ها و پاسخ‌، پاسخ‌دهندگان) و قسمت B (روش مديريتي).

يافته‌هاي اين مطالعه با عنوان «مجموعه آماري علوم اجتماعي SPSS چاپ سيزدهم گردآوري شد. در قسمت A، ضمن تجزيه و تحليل توصيفي يافته‌ها كه شامل مفهوم، ميزان خطاها و انحرافات مجاز، درصد اختلاف تعاوني‌ها و شاخص‌هاي مورد نظر براساس پاسخ، پاسخ‌دهندگان بيان شده است. در قسمت B، ضمن بررسي و توصيف حوزة مرتبط با هر عنوان با جدول‌كشي و كادربندي اطلاعات سعي در جهت نشان دادن اختلاف در هرگروه بوده است.

اين مطالعه كه براساس تئوري دسته‌بندي و رده‌بندي مديريتي پايه‌ريزي شده است، بعنوان وسيله و ابزار شناسايي روش شخصيتي و مديريتي براي مجموعه‌هاي مستقل مي‌باشد (Lessem, 1987). در سال 1995 و بر طبق نظرات (Baruch & Lessem) ثابت شد كه اين روش يك ابزار معتبر و قابل اعتماد براي اعمال مديريت بكار گرفته مي‌شود. با اين مدل يك ارزيابي سازمان يافته انجام گرفته و مي‌تواند زمينه‌ساز رقابت بين گروههاي مستقل و مراحل مشخص و معين، عناوين شغلي و وظايف در يك سازمان باشد.

از تئوري kigsalnd در سال 1984 اينگونه برداشت مي‌شود كه يك مدير بايد داراي سطوح و لايه‌هاي مختلف شخصيتي شامل نوآوري، توسعه‌مند بودن، تحليل‌گر، نوگرا، مردمي، تحول‌گرا و سازگار باشد. كه در سالهاي 1987 و 1990 و 1991 نيز توسط Lessem به اين امر تأكيد شده است. و اين مهم براساس 3 بعد شخصيتي يك فرد مي‌باشد. در مديريت بالا (C)، هوش و ذكاوت عالي (A) و رفتار مؤثر و اخلاقي (B)

بحث و تجزيه و تحليل:

جدول 1 نموداري از مديران شركت‌ها مي‌باشد. 9/71% مديران مرد در دهة پنجاه متأهل مي‌باشند. همچنين اين نمودار نشان مي‌دهد كه پست‌هاي مديريتي توسط مردان در سن اشتغال اشعال شده است 40/68% مالزيايي و 3/19% بودايي مي‌باشند.

1/28% پاسخ دهندگان داراي مدرك و صلاحيت SPM بوده و اين در حالي است كه تنها 6/24% داراي ديپلم رسمي مي‌باشند 10/21% نمونه‌هاي آماري نيز مدرك سوّم را دارا مي‌باشند.

درصد قابل توجه‌اي از نمونه‌هاي مورد مطالعه (3608%) حدود بالاي 2500 RM درآمد دارند. و همچنين (5/89%) مديران مورد مطالعه در اين تحقيق سابقه‌اي بين صفر تا 19 سال در امر مديريت دارند.

قبل از مقايسه روش‌هاي مديريتي 2 گروه موفق و كم موفق، تعاوني‌ها را براساس فاكتورهاي اقتصادي و اجتماعي كه شامل اعضاء، ميزان سرمايه، سود، تعداد اعضاء شركت كننده در مجمع عمومي ساليانه، سهم سهامداران، سود سهم و ... بررسي مي‌گردد. براي تميزدادن 2 دسته اصلي و مقايسه آنها از ابعاد اقتصادي و اجتماعي و تفاوتهاي 2 گروه با هم با علامت N ميزان ارزيابي اعلام گرديده است. ارزش‌گذاري N و تجزيه و تحليل روش‌هاي مديريتي با بكارگيري حوزة و ميدان تجزيه و تحليل در جداول 2 و 3 و 4 و 5 و 6 و 7 نيز مشخص شده است.

بررسي كلي و نهايي در جدول شمارة 8 مشخص شده است. يافته‌هاي اين مطالعه نشان مي‌دهد كه يك اختلاف فاحش و مهم در روش مديريتي اين دو دسته نمايان است. هر دو گروه از لحاظ نوآوري و نوگرايي داراي جايگاه بالا و رفيعي مي‌باشد. اين روش به عنوان يك روش ممتاز و عالي مورد توجه قرار گرفته است. همچنين اين مطالعه نشان مي‌دهد كه براي يك مدير باتجربه و حرفه‌اي مهّم است كه بتواند با ارائه ايده‌ها و نظارات كارشناسانه و كاربردي در حل مشكلات سازمان كمك نموده و با اتخاذ تدابير و ايده‌هاي نوين براي سازمان مربوطه تلاش نمايد (Zenger & Folkman. 2005). علاوه بر اين از زمان شكل‌گيري انديشه مديريتي در فكر و خِرد، خلاقيت و ابتكار، تعهد، انعطاف و جهت‌دهي نيز بايد در يك مدير نمايان گردد. (Aziz, 2000).

دراين يافته‌ها همچنين مشخص شد كه روش اقتباسي و تقليدي داراي جايگاه متزلزل و ضعيفي در بين مديران موفق مي‌باشد. همچنين اين تحقيق نشان داد كه مديران از كمترين ظرفيت و توانايي در جهت درگير كردن خود در گروههاي اطراف و همجوار و پرورش كامل آنها دارند. (Baruch & Lessem, 1995) مديران اقتباسي معمولاً وظايف مديريتي خود را با يك ميزان انحراف و خطا و سماجت به انجام مي‌رسانند. (Reddin 1990) مديران اقتباسي همچنين روش‌هاي آموزشي و يادگيري خود را براساس ديگر روش‌ها انجام مي‌دهند. يك نظر پويا و جديد بر اين اعتقاد دارد كه يك مدير بايد از فرآيند شكل‌گيري يك سيستم در سازمان تجربه كسب نموده و آموزش ببيند. (Wick, 1993) در سال )1995( Mum ford دريافت كه يك مدير با انگيزه بالا هميشه از فرصت‌هاي مناسب براي كسب نتيجه عالي بهره ببرد و اين مهم بدست نمي‌آيد مگر اينكه در سازمان‌هاي آموزشي مديريت به تجربه توجه ويژه گردد. (Charmichael, 1995).

يافته‌هاي اخير نشان مي‌دهد كه تعاوني‌ها و مجموعه‌هاي كم موفق در بكارگيري روش‌هاي عملي و كاري در مقايسه با مديريت‌هاي موفق ضعيفتر عمل مي‌نمايند و در مقايسه با مديريت‌هاي موفق بايد كوشاتر عمل نمايند. بر طبق نظريه سال 1995 (Baruch & lessem) مديران كاري و پويا قدرتمند و سريع‌العمل مي‌باشند. بر طبق نظريه 1990) (Reddin يك مدير كاري و عامل الويت كاري خود را در افزايش توليدات حوزة مديريتي خود قرار مي‌دهد. در همة سازمان‌ها و تشكيلات موفق، مديران معمولاً طرفدار پويايي و كارآمدي بوده و از پشتكاري بالا و روحيه‌اي رقابت‌جو در جهت به سرانجام رساندن حوزة مأموريتي خود برخوردار مي‌باشند. (Gallen , 1997). يك مدير پويا و كارآ هميشه داراي يك روش چالشي و رقابتي در جهت پيشبرد اهداف خود است.

نتيجه‌گيري:

مؤثر بودن كليد موفقيت يك تعاوني است. مؤثر بودن مهمترين مسئوليت يك مدير است. اعمال خلاقيت با بكارگيري روش‌هاي جديد و مفيد براي يك مدير يك اصل مهم است. لذا مديران با بكارگيري روش‌هاي مختلف در حوزة مديريتشان و نه صرفاً تكيه بر يك روش خاص مي‌توانند اهداف اصلي و مهم خود را در جهت موفقيت بكار گيرند. پرواضح است كه روش مشخص و معيني براي كسب موفقيت يك سازمان مورد نياز نبوده و وجود ندارد (Goold & Campbell 1987) لذا بايد اذعان نمود كه در شرايط مختلف روش‌هاي انطباقي بايد بكار گرفته شود و مديران ممكن است مجبور به تغيير رويه خود بوده و با عناصر مختلفي روبرو گردند. يك مدير بايد قادر باشد با بكارگيري مجموعه‌اي از روش‌هاي مورد نياز در مديريت - براي اعمال مديريت يكدست در شرايط و موقعيت‌هاي مختلف اقدام نمايد و با اتخاذ رفتار و سلوك مؤثر داراي مديريتي مناسب باشد.

در خاتمه براساس بررسي‌هاي به عمل آمده چنين نتيجه مي‌گيريم كه روش اقتباسي روشي ضعيف براي هر دو گروه است و اين از يافته‌ها و تجربيات مربوط به تعاوني‌ها بدست مي‌آيد. ولي بايد يادآور شويم يك مدير پويا بايد ضمن آموزش و كسب ايده‌هاي جديد و نقطه‌نظرات ديگران از ديگر رو بايد از تجربيات دنباله‌دار نيز برخوردار گردد. (Mumford, 1995) مديريت‌ها بايد توانايي دريافت ايده‌هاي جديد و همچنين توانايي تطابق سريع آنها را براي رسيدن به اهداف و مأموريت خود داشته باشند.

تعاون در اسلام

مسلمین باید نسبت به یکدیگر ولایت داشته باشند یا ولاء یکدیگر را داشته باشند مقصود این است که روحهاشان به یکدیگر نزدیک باشد و روابط اجتماعیشان با یکدیگر روابط نزدیک باشد و به همین جهت مثلا این که یک کسی اعانت بکند دیگری را، کمک بدهد به دیگری، خودش یک ارتباطی است، یک اتصالی است، یک پیوند است، نوعی ولایت است

که در قرآن " ولاء " نامیده می شود یعنی یکدیگر را کمک بدهید. ولاء یکدیگر را داشته باشید یعنی تعاون در میان شما حکم فرما باشد.

پیغمبر اکرم (ص) می فرماید: «مثل المؤمنین فی تواددهم و تراحمهم و تعاطفهم مثل الجسد اذا اشتکی منه عضو تداعی له سایر الجسد بالسهر و الحمی؛ یعنی مثل اهل ایمان مثل یک پیکر است. آنها به منزله اجزاء یک پیکرند که اگر عضوی به درد آید سایر عضوها با تب و بیداری با او همدردی می کنند». هر وقت مسلمانان به این شکل در آمدند که حکم اعضای یک پیکر را پیدا کردند یعنی روابطشان و نزدیکیشان با یکدیگر و اشتراکشان در سرنوشت یکدیگر، همدردی و همکاری و همدلی شان به آنجا رسید که حکم اعضای یک پیکر را پیدا کردند، منظور قرآن در باب ولاء مؤمنین و مسلمین نسبت به یکدیگر عملی شده است (جامع الصغیر، ج 2، ص 155).

ما یک ولاء اثباتی داریم و یک ولاء نفیی. قرآن یک جا می گوید ولاء داشته باشید و یک جا می گوید نداشته باشید. مسلمین را می گوید نسبت به یکدیگر ولاء داشته باشید، نسبت به کفار نداشته باشید. این معنایش این است که شما مسلمین باید یک پیکر را تشکیل بدهید نه اینکه عضو یک پیکر دیگر بشوید که آن پیکر مال دیگران است، خواه شما در آنها مستهلک بشوید و یا شما و آنها مجموعا یک پیکر را به وجود آورید. این از آن چیزهایی است که اسلام نمی پذیرد. اندكى پیش گفتیم بر هر مسلمانى لازم است در صورت توان نیازهاى اولیه و ضرورى سایر افراد را برآورده كند و به دیگران كمك نماید. اصل تعاون از دستورهاى مهم اسلامى است و بر مردم است كه به آن عمل نمایند. خداوند فرموده است: «تَعاوَنُوا على الِبِرّ و الَّتقوى؛ بر انجام نیكى و پروا داشتن یكدیگر را یارى رسانید» ( مائده آیه 2). نصوص روایى در این مورد به حدّ تواتر است: اسماعیل بن عبدالخالق از امام صادق(ع) روایت نموده كه آن حضرت فرمود: «إنَّ مِن بَقاءِ المُسلمینَ و بَقاءِ الإسلامِ أَن تَصیرَ الاموالُ عندَ مَن یَعرفُ فیها الحقَّ وَ یصنعُ المعروفَ و إِنَّ مِن فَناء الإِسلامِ وَ فَناء المُسلمینَ أن تصیرَالاموال فی أَیدی مَن لا یعرِف فیها الحقَّ و لا یصنعُ فیها المعروفَ؛ «از امورى كه باعث بقاى مسلمانان و اسلام است، این است كه ثروت ها نزد كسى قرار گیرد كه حقوق (مالى) را بداند و كارهاى پسندیده انجام دهد و نابودى اسلام و مسلمانان در این است كه دارایى ها در دست كسى باشد كه حقوق (مالى) را نمى داند و كار پسندیده انجام نمى دهد».

عرب بیابانگردى وارد مدینه شد و پرسید: چه كسى (در این شهر) بخشنده ترین مردم است، او را به حسین بن علی علیه السلام راهنمایى نمودند. وى وارد مسجد شد و آن حضرت را در حال نماز یافت. در مقابلش ایستاد، آن گاه این شعرها را سرود: كسى كه امیدش به تو باشد و حلقه در (خانه) تو را بزند، نومید نمى شود. تو بخشنده و مورد اعتمادى؛ پدرت قاتل تبهكاران بود. اگر خوبى هاى گذشتگان شما نبود، (عذاب) جهنم ما را فرا مى گرفت. امام (ع) پس از سلام نماز فرمود: اى قنبر! آیا از مال حجاز چیزى مانده است، عرض كرد: آرى، چهار هزار دینار موجود است. فرمود: آن را بیاور. كسى كه به آن از ما سزاوارتر است، آمده است. سپس دو جامه خود را از تن به در آورد و آن دینارها را در میان آن جامه ها گذاشت و از جهت آزرم داشتن آن مرد، دست خود را از (پشت در) در حالى كه اندكى از در را باز كرده بود، آن دینارها را به مرد داد و این اشعار را سرود:

خُدها فإِنّى إلیك مُهتذر و اعلم بأنی علیك ذوشَفَقَة

لو كانَ فی سیرنا الغداة عصاً أمست عطانا علیك مندفقة

لكنَّ ریب الزمان ذو غیر و الكفُّ منّی قلیلةُ النفقةِ

اینها را بگیر و از تو پوزش مى طلبم و بدان كه نسبت به تو مهربانم

اگردراین عصرحكومت دردست مامى بود دست آسمانِ عطاى ما بر تو بخشش فراوان داشت

اما حوادث زمان متغیّر (وگونه گون) است (فعلاً) در دست ما ثروت فراوانى نیست .

مرد اعرابى آن را گرفت و گریست. امام فرمود: شاید گریه تو براى كمى عطا است، گفت: نه، بدین جهت نیست، امّا براى این است كه چگونه جود و شخصیت یا عظمت تو را خاك از بین مى برد و در دل خود پنهان مى كند. از عمر بن یزید نقل شد كه امام صادق(ع) فرمود: «المعروفُ شی ءٌ سوى الزكاة فتَقَرّبوا إلى الله -عزّوجلّ- بالبرّ وصلة الرحم؛:«كار پسندیده (در مورد كمك به بینوایان) چیزى غیر از زكات (واجب) است. پس به خداوند به نیكى وصله رحم تقرّب بجویید»، و فریس گفته است: «امام صادق فرمود: « إنّما أعطاكُم اللهُ هذه الفُضولَ من الأموال تُوَجّهُوها حیثُ وَجَّهَها اللهُ و لَمْ یُعْطِكُموها لِتَكْنِزُوها؛ خداوند این اموالى را كه افزون بر نیاز شما است، به شما داده، تا بدان وسیله به خداوند تقرب جویید و به امورى كه خداوند دستور داده، بپردازید؛ نه این كه آنها را كنز (و روى هم انباشته) كنید».

در روایت دیگر است كه امام صادق(ع) فرمود: «أیّما مؤمن مَنَعَ مؤمناً شیئاً یَحْتاجُ إلَیهِ و هو یقْدِرُ عَلیه مِن عندِه أو من عند غیره أقامه اللّه یوم القیامة مُسوَدّاً وجهه مُرزَقةً عیناه مغلُولةً یداه الى عُنقِه فیقال: هذا الخائن الذی خانَ اللهَ و رسولَه ثم یُؤْمَرُبها إلى النار؛ «هر مؤمنى كه بتواند خودش یا به وسیله دیگرى نیاز مؤمنى را برآورده كند و نكند، خداوند در روز قیامت او را سیاه چهره و احول در حالى كه دستهایش غل زده شده، به پا دارد؛ سپس گفته مى شود: این خیانتكارى است كه به خدا و رسول خیانت كرده است. پس از آن امر مى شود (كه او را) به آتش بیندازند»، و نیز از آن حضرت است: «كسى كه منزلى داشته باشد و مؤمنى به سكناى آن نیاز پیداكند و صاحب منزل آن را از وى دریغ نماید، خداوند -عزّوجلّ- خطاب به فرشتگان مى گوید: بنده ام درباره بنده ام نسبت به سكناى دنیا بخل ورزید. سوگند به عزّتم كه هیچ گاه در بهشت هایم ساكن نمى شود». روایات در این زمینه بسیار فراوان است .