تحقیق درباره ارتباط بين رنگ وموسيقي

ارتباط بين رنگ وموسيقي:هنگامي كه هنوز فرهنگ بشري مكتوب نبود و در دوراني كه هيچ يك از آثار موسيقي، ثبت نمي‌شدند، مؤثرترين راه براي دستيابي به فرهنگ موسيقايي، مراجعه به تصاويري است كه از سازها و نوازندگان در نقاشيهاي ديواره‌هاي غارها بر جا مانده‌اند.

اين‌گونه بررسيها، در رشته‌اي به نام «اي كونوگرافي»۱انجام مي‌شوند. با بررسي تصوير موسيقي‌دان يوناني روي يك كوزه، فرشتگان آوازه‌خوان در نقاشي ديواري يك كليسا و بسياري از آثار هنري ديگر، مي‌توان به موسيقي دورانهاي مختلف پي برد. مخصوصا ًبراي كساني كه درباره موسيقي باستاني تحقيق مي‌كنند، تصاوير و مجسمه‌ها، مدارك با ارزشي هستند.

ورنون۲معتقد بود كه از موسيقي واگنر۳رنگهاي زرد و سبز و از موسيقي شوپن۴رنگ سفيد را احساس مي‌كند. از اين جالب‌تر آنكه بسياري از شنوندگان سي ـ ماژوررا سفيد و دي ـ ماژور را زرد رنگ مي‌دانند.

در اواخر قرن نوزدهم، كاستل۵يهودي، ارگي را بازسازي كرد و روي هر كليد آن، كارتي رنگي را قرارداد و كليدها را به‌صورت شفاف درآورد. او نام اين ساز را «ارگ رنگي» گذاشت. در سال ۱۹۲۲، يك خواننده آلماني الاصل، نوعي ارگ رنگي را در نيويورك درست كرد و نام آن را كلاوي لوكس۶گذاشت.

در سال ۱۹۲۶، از اين ساز در اركستر فيلادلفيا براي نواختن قطعه شهرزاد ريمسكي كرساكف۷استفاده شد. اين ساز، اكنون در موزه هنرهاي معاصر نيويورك قرار دارد. همچنين آهنگسازي انگليسي به نام ورازير۸اثري به نام سمفوني رنگ را ساخت كه در آن رنگهاي مختلف در هر موومان سمفوني به‌عنوان تمهاي فرعي به كار رفته‌اند.

موسيقي در عين حال كه مثل نقاشي است، اين تفاوت اساسي را با آن دارد كه اگر در نقاشي مثلاً رنگ‌ آبي و زرد را با هم مخلوط كنيم، رنگ جديدي به‌دست مي‌آيد و رنگهاي قبلي، هويت فردي خود را از دست مي‌دهند، در حالي‌كه در موسيقي، نتها هنگامي كه در كنار هم قرار مي‌گيرند، باز هم داراي هويت فردي هستند و صداي مشخص خودشان را دارند.

ويكتور زوكركاندل۹استاد فلسفه موسيقي مي‌گويد:

«رنگها براي اينكه استقلال خود را حفظ كنند بايد از نزديك شدن به يكديگر اجتناب كنند و فاصله مطمئني را بين خود رعايت نمايند. آنها نمي‌توانند در يك فضاي بسيار محدود در كنار هم قرار بگيرند و در هم نياميزند، ولي نتها مي‌توانند، يك‌جا باشند و جدا بمانند

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع :

توبه

فهرست مطالب

چکیده :3

مقدمه :3

حقیقت توبه :3

توبه بر دو قسم است :5

فرق توبه و انابت :5

درجات تخلیه :5

معنی نصوح :6

ارکان توبه :7

راز عجله در توبه :7

عوامل توجه به توبه :8

بعد از توبه باید عمل کرد :9

فضیلت توبه :9

قبول توبه :9

گستردگی رحمت و مغفرت الهی :10

تنویر و صفای دل :10

اقسام توبه :10

ارکان توبه :10

راز عجله در توبه :11

توبه از دیدگاه حضرت علی علیه السلام :11

منابع و مآخذ :11

چکیده :

توبه عبارت است از بازگشت و در اصطلاح شرعی یعنی بازگشت از گناهی که انجام شده و آمدن به راه مستقیم .

شرطهایی برای پذیرش توبه :

1-ترک گناه در حال  2-آب کردن گوشت که از مال حرام به دست آمده  3-عزم بر اینکه دیگر آنرا انجام ندهد       4-ادای حقوق مردم

مقدمه :

«توبه» عبارت است از پشیمانی قلبی و استغفار با زبان و پرهیز و ترک گناه و تصمیم به انجام ندادن آن .

ضد اصرار بر گناه توبه است . توبه عبارت است از بازگشت و در اصطلاح شرع یعنی بازگشت از گناهی که انجام شده و آمدن به راه مستقیم . خالق انسان خداوند است و به تمام جوانب و خواسته ها و نحوه اداره انسان آگاه است و لذا برای هدایت بشر خداوند دستوراتی ارائه فرموده که چنانچه بر طبق آنان عمل شود انسان در سلامت جسمی و روحی و فکری خواهد بود و اگرچنانچه بر طبق آن عمل شود انسان در سلامت جسمی و روحی و فکری خواهد بود و اگر چنانچه بر طبق آن دستورات عمل نکند از مسیر خود منحرف شده و سلامت خود را از دست خواهد داد . لذا خداوند توبه را قرار داد تا انسان در هر کجا فهمید اشتباه کرده از همانجا برگردد و به مسیر خود برای رسیدن به کمال و سلامت جسمی و روحی و فکری برسد و برای تحقق اینکه در مسیر اصلی قدم گذاشته و دیگر منحرف نخواهد شد شروطی را برای توبه قرار داده .

1-ترک گناه در حال   2-پشیمانی بر آنچه گذشته       3-عزم بر اینکه دیگر آن را انجام ندهد  4-انجام مافات       5-ادای حقوق مردم       6-آب کردن گوشت که از مال حرام بدست آمده .

حقیقت توبه :

حقیقت توبه این است که وقتی بنده علم یقین پیدا کرد که گناهانی که از او سرزده بین او و محبوبش حائل و مانع است ، از این علم در دو اندوهی در دل او به سبب از دست دادن محبوب برانگیخته می شود و از گناهانی که از وی صادر شده خواه افعال باشد یا ترک طاعات ، متاسف و اندوهگین می گردد و دردمندی و اندوهناکی او به سبب فعل یا ترک آنچه موجب از دست دادن محبوب است پشیمانی نامیده می شود و چون این پشیمانی بر دل چیره گشت ، حالت دیگری از آن برانگیخته می شود به نام اراده و قصد نسبت به ترک گناهی که ملازم اوست و تعلق به حال دارد و عزم بر ترک گناهی که درآینده موجب از دست دادن محبوب در تتمه عمر است و قصد تلافی آنچه در گذشته از دستش رفته است . پس علم یعنی یقین به اینکه گناهان سمهای مهلک اند ـ مطلب اول و مقدمه بقیه است ، زیرا هر گاه نور این یقین بر دل بتابد ثمره آن سوز پشیمانی بر گناه خواهد بود که دل را دردمندانه اندوهگین می سازد . به طوری که با تابش نور ایمان و یقین در می یابد که از محبوب خود محجوب گشته است ، همچون کسی که در تاریکی نور خورشید بر او می تابد و با پراکنده گشتن ابراز هوا یا برطرف شدن حجاب منور و درخشان گردد ، و محبوب خود را ببیند که در شرف هلاکت است ، و آتش محبت در دلش شعله ور شود ، و این آتش اراده را در جهت برخاستن برای تلافی و تدارک برانگیزد . پس علم و پشیمانی و قصدی که متعلق آن ترک در حال و اینده و تلافی و تدارک برانگیزد. پس علم و پشیمانی ، و قصدی که متعلق آن ترک در حال و آینده و تلافی گذشته است سه معنی است که به ترتیب حاصل شود و نام توبه را بر مجموع آنها اطلاق می کنند . و چه بسا توبه بر مجرد پشیمانی اطلاق شود ، و علم به عنوان مقدمه و ترک گناه کنونی و آینده به منزله ثمره و نتیجه آن به شمار رود . و سخن پیغمبر اکرم (ص) به همین معنی اشاره دارد . پشیمانی همان توبه است . زیرا پشیمانی خالی نیست از علمی که موجب آن شده و آن پشیمانی را به بار آورده است . یا از عزمی که در پی ان می آید ، پس پشیمانی را از دو سو میوه ( عزم ) و میوه دهنده ( علم ) فرا گرفته است . و به این اعتبار در تعریف آن گفته اند : توبه گداخته و ذوب شدن اندرون آدمی از خطای گذشته است ، یا آتشی است در دل ، و زبانه می کشد و شکافی است در جگر که التیام نپذیرد. و گاهی بر مجرد گناهان در حال و عزم بر تکر آن در آینده اطلاق شود و به این اعتبار در تعریف آن گفته اند : توبه کندن لباس جفا و گستردن بساط وفاست و تبدیل کردن حرکات نکوهیده به حرکات ستوده است ، یا ترک اختیار کردن گناه در حال دل و نهادن و عزم را جزم کردن بر عدم بازگشت به آن در آینده است . و بنابراین پشیمانی داخل در حقیقت توبه نیست و یکی از بزرگان به بیرون بودن پشیمانی از توبه تصریح کرده است . به این دلیل که پشیمانی و آن دردمندی دل و اندوه بر گناه است ـ مقدور نیست و از این رو می بینی که ندامت بر ا موری که در دل اوست واقع می شود و او این را نمی خواهد پس پشیمانی در حد قدرت مقدور نیست . و آنچه در حد قدرت است تحصیل اسباب آن است ، یعنی ایمان و علم به از دست رفتن محبوب و تحقق بخشیدن آن دو در دل . بنابراین توبه همان پشیمانی نیست ، زیرا توبه مقدور بنده است وبنده مامور به آن است و لازمه آن پشیمان نمودن است نه پشیمانی . و آشکار است که ندامت از صفات نفس است و اگر ازاله و کسب صفات نفسانی ممکن باشد پشیمانی نیز چنین است و گرنه بطلان تمامی علم اخلاق لازم می آید و همچنین اگر تحصیل سبب ندامت ممکن باشد ـ یعنی علم به از دست رفتن محبوب ـ لازم است که مسبب یعنی پشیمانی بر ان مترتب شود . پس مقدور بودن چه معنی دارد و ازاله و تحصیل ندامت دشوارتر از بسیاری از خلق و خوی های نفسانی نیست . و یکی دیگر از بزرگان آنچه را که غیر از پشیمانی نمودن است از شرایط توبه شمرده و گفته است « اما پشیمانی ـ یعنی تالم و اندوهگینی دل بر گناه که روح توبه است ـ غیر مقدور است . و همین در حقیقت توبه است و آنچه مقدور است تحصیل اسباب ان از علم و ایمان و تحقق بخشیدن آن در قلب است . امام صادق (ع) فرمود : توبه ریسمان خدا و وسیله لطف و عنایت اوست و بنده ناگزیر است از مواظبت و مداومت توبه در همه حالات ، و هر دسته از بندگان را توبه ای است مخصوص توبه پیغمبران از اضطراب نفس و توبه اولیاء از اندیشه ها و خیالاتی است که به خاطر ایشان خطور می کند و توبه اصفیاء از فراموشی غم غفلت است و توبه خواص و علما از اشتغال به غیر خداست و توبه عوام از گناهان است و هر کدام از این صنفها را در توبه خود معرفت و علمی است . و اما توبه عوام این انس که تائب باطن خود را از آلودگی گناه به آب حسرت و ندامت شست و شو دهد و به تقصیر خود اعتراف کند و از کرده های گذشته پشیمان و از باقیمانده عمر بیمناک و گناهان خود را کوچک نشماردکه کوچک وسهل گرفتن گناه موجب کسالت و به تاخیر انداختن توبه میشود، و همیشه به سبب از دست رفتن طاعت خداگریان و در آه و ناله باشد و نفس خود را از شهوات باز دارد و به خدای تعالی استغاثه کند که وی را بر وفا کردن توبه نگاه دارد و از بازگشت به اعمال گذشته حفظ کند و نفس خویش را در میدان جهاد و عبادت ریاضت دهد . و فرایضی را که از او فوت شده قضا کند ، و مظالم را رد کند و از همنشینان بد دوری نماید و از شب زنده داری و سحر خیزی غفلت نکند و روزها را به روزه گذراند و پیوسته در فکر سرانجام و عاقبت خود باشد و برای استقامت در همه حالات خواه خوشی یا ناخوشی از خدا یاری و استعانت جوید ، و هنگام محنتها و بلاها ثابت قدم باشد که از درجه تائبان ساقط نشود و هر گاه چنین کند از گناهان پاک می شود و عملش فزونی می یابد و درجاتش بلند می گردد .

عن النبی (ص) قال : باب التوبه مفتوح لمن ارادها فتوبوا الی الله توبه نصوحا .

پیامبر اکرم (ص) فرمود : در توبه همیشه بر وی گناهکاران پشیمان گشوده است . پس توبه کنید در پیشگاه خدا ، توبه ای واقعی و پایدار و خالص  .

 توبه بر دو قسم است :

1-متعلق به حق خداست : الف) فعل قبیح مثل شرب و خمر و زنا که شدم و عزم به انجام ندادن آن کافی است . ب) اخلال به واجب مثل ترک نماز و زکات بعضی چیزها علاوه بر توبه ادا باید شود . مثل زکات و بعضی علاوه بر توبه قضا باید بشود مثل نماز و بعضی فقط تو به می خواهد مثل نماز عید قربان و عید فطر .

2-متعلق به حق آدمی : واجب است حق آدمی را بپردازد اگر زنده است به خودش و اگر مرده به ورثه و غیره .

آیا استبراء در توبه شرط است ؟ (یعنی مدتی بگذرد که علم پیدا شود باطن او اصلاح شده است ) بعضی گویند شرط است و بعضی گویند شرط نیست و عامه برای آن 6 ماه یا یک سال گذاشته اند ولی آنچه معتبر است این است که ظن پیدا شود که در توبه اش صادق است کافی است .

فرق توبه و انابت :

 انابت یعنی صدق توبه و وفاء به ان و لذا در مرحله تحلیه است ولی توبه در مراحل تخلیه .

درجات تخلیه :

1-جدایی بین نفس و تمام چیزهایی که ما را از حق دور می کند .

2-زائل کردن آثار مشغله ها و میل و التفاتها به این مشغله ها

3-ترک کردن طلب کمال به خاطر رسیدن به ذات خدا و کمال مطلق توبه موجب می شود که خدا ما را دوست بدارد . ان الله یحب التوابین.

وجوب توبه :

توبه از همه گناهان واجب است به اجماع ونقل و عقل . اما اجماع شکی در فراهم بودن آن نیست. و اما نقل ـ مانند قول خدای تعالی : « ای مومنان همگی توبه به خدا برید شاید رستگار شوید » (نور 3)

و نیز قول او ـ تعالی : ای کسانی که ایمان آورده اید به سوی خدا توبه کنید توبه ای صادقانه و صمیمانه شاید پروردگارتان گناهانتان را بپوشاند . (تحریم 81)

معنی نصوح :

خالص برای خداست که از شوائب اغراض ، از مال یا جاه یا ترس از سلطان یا عدم قدرت بر گناه و نداشتن اسباب آن ، خالی باشد . و این امر برای وجوب است ، پس توبه به مقتضای این دو آیه واجب است . و اما عقل ـ کسی که معنی وجوب و معنی توبه را بداند در ثبوت و تحقق وجوب توبه شک نمی کند . بیان مطلب این است که معنی و حقیقت واجب چیزی است که وصول به سعادت جاوید و نجات از هلاکت ابدی متوقف بر آن است و اگر سعادت و شقاوت به فعل و ترک چیزی تعلق و ارتباط نداشته باشد وجوب آن معنی ندارد ، پس واجب وسیله و دستاویزی است به سوی سعادت همیشگی . و شکی نیست که در خانه بقا و جاودانی سعادتی نخواهد بود مگر بالقاء خدا و انس به او ، و هر که از این دیدار و وصال محجوب باشد از مشاهده جلال و جمال الهی محروم خواهد بود ، و او ناچار شقی و بدبخت است ،‌هم به آتش فراق می سوزد و هم به آتش دوزخ . اما آنچه آدمی را از لقاء خدا دور می کند چیزی جز پیروی از شهوات نفسانی و غضب و انس به این جهان فانی که از اینها به گناهان تعبیر می شود ، نیست. و انسان به دیدار خدا نزدیک نمی شود مگر آنکه دلبستگی به کالای فریبنده این عالم را بگسلد و به کلی به خدا روی آورد ، و به وسیله پایداری و مداومت ذکر در طلب انس به او باشد و با دوام و پیوستگی فکر در عظمت و جلال و جمال او به قدر توانایی محبت او را بجوید . و شکی نیست که انصراف از راه دوری از خدا و شقاوت برای وصول به قرب به خدا و سعادت واجب  است ، و این حاصل نمی شود مگر با توبه که عبارت است از علم و ندامت و عزم و معنی واجب همین است . پس توبه قطعا واجب است .

چگونه توبه از گناهان ، واجب نباشد و حال آنکه علم به ضرر گناهان و مهلک بودن آنها از اجزاء ایمان است و شکی در آن نیست . و دانای به این علم اگر به آن عمل نکند چنان است که به آن علم ندارد یا منکر آن است و این جزء از ایمان را ندارد ، زیرا هر علمی از آن جهت مطلوب و مراد است که آدمی را به عمل برانگیزد و مادام که علم انگیزه عمل نشود در واقع انسان از عهده آن بدر نیامده است . پس علم به ضرر گناهان برای این است که باعث ترک آنها شود و کسی که آنها را ترک نکند فاقد این جز از ایمان است و مراد سخن پیغمبر اکرم (ص) : زناکار در حالی که مومن است زنا نمی کند . همین است و مقصود آن حضرت نفی ایمان به خدا و وحدانیت وصفات و کتابها و پیامبران او نیست که زنا و گناهان اصل ایمان را نفی نمی کند ، بلکه غرض او نفی ایمان به خدا از این جهت است که زنا آدمی را از خدا دور می کند . و موجب خشم و ناخشنودی اوست و برای ایمان یک در نیست ،‌بلکه همچنان که وارد شده است ایمان را هفتاد و چند در است . بالاترین آنه شهادتین است و پایین ترین آنها برداشتن خار و خس از راه و مثال آن گفتار آن گوینده است که : انسان موجود و احدی نیست ، بلکه هفتاد و چند موجود است ، بالاترین آنها روح و قلب است و پایین ترین آنها برطرف کردن مکروه و ناپسند از ظاهر تن است به اینکه شارب را کوتاه کرده ناخنها را چیده و پوست تن را از پلیدی پاک ساخته باشد ، تا از چهارپایان رها شده که به سرگین خود آلوده اند و ظاهر انها به سبب درازی چنگالها و ناخنها زشت و کریه می نماید متمایز باشد پس ایمان مانند انسان است و فقدان شهادتین مانند فقدان روح است که به کلی موجب بطلان است و کسی که جز شهادت به یکتایی خدا و رسالت پیغمبر او چیزی ندارد و دیگر اجزاء ایمان یعنی اعمال را ترک کند ، همچون انسانی است که دست و پای او بریده باشد و چشمهای او را درآورده باشند و همه اعضای ظاهری و باطنی او خلل پذیرفته و فقط روح داشته باشد و همان گونه که چنین می رساندند از او جدا می شوند ، همچنین کسی که تنها اصل ایمان را داشته باشد ولی در اعمال کوتاهی و تقصیر کند ، نزدیک است که درخت ایمانش هنگامی که بادهای سخت و تند ایمان بر باد ده در حین مرگ و آمدن ملک الموت می وزد برکنده شود  .

ارکان توبه :

1-اقرار و اعتراف : امام صادق (ع) فرمود : هیچ بنده گنهکاری از گناه خود مبرا نمی شود مگر به وسیله اقرار و اعتراف به گناه و تقصیر .

2-ندامت و پشیمانی : پیامبر اکرم (ص) فرمودند : پشیمانی خود توبه است .

3-جبران مافات .

4-تصمیم بر عدم ارتکاب جرم : امام صادق (ع) فرمودند : توبه کار مانند کسی است که گناهی را مرتکب نگشته است و نیز کسی که از گناهی استغفار کند و در عین حال به گناه اصرار ورزد گویی نسبت به پروردگارش استهزاء روا می دارد .

5-استغفار زبانی : امیر المومنین (ع) فرمودند : توبه بر چهار پایه استوار است ، پشیمانی قلبی و استغفار زبانی و پرداختن به اعمال شایسته و تصمیم جدی بر عدم روی آوردن به گناهی که مورد توجه قرار گرفته است .

راز عجله در توبه :

 1-ناگهانی بودن مرگ : پیامبر (ص) فرمود: توبه را به تاخیر نیاندازید زیرا مرگ ناگهانی فرا می رسد .

2-استفاده از مهلت : امیر المومنین (ع) فرمودند : خدا بنده معصیت کار را ساعت مهلت می دهد و گناه او به پای وی نوشته نمی شود پس اگر در این ساعات توبه کند گناهش در نامه اعمال او ثبت نمی گردد .

3-پیشگیری از برکناری حجابها : پیامبر (ص) فرمودند : برای شخص مومن هفتاد ودو حجاب است هنگامی که گناهی انجام شود یکی از حجابها کنار می رود ولی وقتی که به توبه روی آورد خداوند آن حجاب را بر می گرداند .

4-پیشگیری از اصرار به گناه : امام صادق (ع) فرمود گناه صغیر با اصرار ، صغیره نخواهد بود و گناه کبیره نیز با توبه و استغفار کبیره نخواهد بود .

5-افشاگری و رسوائی : امام باقر (ع) فرمودند :‌هیچ کس عمل ناستوده ای را انجام نمی دهد جز آنکه در مرحله اول ، خدا آنرا می پوشاند و هنگامی که دوباره آنرا مرتکب شد بازهم خدا آنرا مستور نگه می دارد ولی در نوبت سوم خدا فرشته ای که به صورت آدمی ظاهر می گردد را مامور می کند تا در میان مردم به افشاگری بپردازد و به انان بگوید که فلانی چنین و چنان کرد .

6-پیشگیری از پیدایش حالت تجری : پیامبر اکرم (ص) فرمودند : ای ابن مسعود ، بر حذر باش از مستی گناه زیرا آن همچون مستی شراب است بلکه از آن شدیدتر و بر این اساس است که خداوند متعال می فرماید : گنهکاران ، ناشنوا ، لال و کور دل اند . زیرا ایشان مدهوشند و عقل خویش را به کار نمی گیرند.

7-ترس از خدا : پیامبر اکرم(ص) فرمود : ای ابوذر اضطراب انسان با ایمان در برابر گناهان از اضطراب گنجشکی که در دام گرفتار آمده باشد بیشتر است .

8-خجالت از پیامبر (ص) : امام صادق (ع) فرمود: البته از سوی خدا شاهدانی در زمین هستند و اعمال بندگان را به رسول خدا عرضه می کنند.

9-توجه به عروج اعمال : در حدیث آمده است : سیره پیامبر (ص) بر آن بود که هر روز دوشنبه و پنج شنبه را روزه می گرفت وقتی که از آن حضرت سبب ان را جویا شدند ، فرمود : اعمال بندگان در دوشنبه و پنج شنبه به بالا صعود می کند لذا دوست دارم هنگامی که اعمال من به بالا برده می شود روزه دار باشم .

عوامل توجه به توبه :

 1-محاسبه نفس  2-توجه به اثار سوء گناه  . الف) کاهش رزق ب ) فراموشی و سلب دانش و نابودی نیکی ها ج) کدورت قلب چ) تسلط بیگانگان  ح) ذلت و سقوط خ) محرومیت از نماز شب  د) کدورت قلب و) بلاء و بیماری ناشناخته ز ) سلب نعمت  هـ)آفات و بلاها 3-توجه به آثار حیات بخش توبه و ...

تناسب میان توبه و عمل :

 پیامبر اکرم (ص) فرمود: برای هر چیزی توبه ای متناسب با آن مقرر گشته است بدین معنی که توبه گناه مخفی و پنهانی به گونه ای مخفی صورت می گیرد و توبه گناه علنی و آشکار نیز به گونه ای آشکار انجام می پذیرد.

وجوب توبه همه را فرا می گیرد:

وجوب توبه شامل همه اشخاص و احوال است ، و سزاوار نیست که هیچ کس در هیچ حالتی از آن جدا و منفک شود ، خدای تعالی می فرماید: «همگی توبه به خدا برید»  (نور 31)

و این هم کس را در همه وقت شامل می شود . و از دلائل وجوب آن بر همگان این است که : هر یک از آدمیان وقتی به سن تمییز و تکلیف رسید در کشور بدنش بین شهوات که سپاهیان شیاطین اند و عقل که از گروه فرشتگان است کشمکش و نزاع در می گیرد، زیرا غریزه عقل در هیچ کس کامل نمی شود مگر بعد از کمال غریزه شهوت و غضب و دیگر صفات نکوهیده ، و چون بین آنها جنگ و ستیزه در گرفت ناگزیر به حکم عقل و شرع سپاه خداوند بر سپاه شیطان به وسیله در هم شکستن شهوات و برگرداندن نفس از راه قهر و غلبه بر صفات پسندیده و عبادات پیروز می گردد و معنی وجوب توبه جز این چیزی نیست . و دلیل دیگر بر اینکه توبه همواره و در هر حالی واجب است این است که هیچ بنده ای خالی از معصیت جوارح نیست و اگر در بعضی اوقات از این گونه معصیت خالی باشد از رذائل نفس و از اندیشه گناهان در دل فارغ نیست و اگر فرض شود که از آن نیز خالی باشد از وسوسه شیطان و خیالات و افکار پراکنده که دل را از یاد خدا غافل می کند خالی نیست ، و اگر از آن نیز خالی باشد از غفلت و قصوری در معرفت خدا و صفات و آثار او خالی نیست و همه اینها نقصی است که بازگشت از آنها واجب است و معنی توبه همین است . و از آنجا که هیچ یک از خلق خالی از این گونه نقص در هیچ حالی نیست اگر چه مقدار نقص متفاوت باشد ، توبه بر هر بنده ای در هر حالتی واجب است و اگر از همه گناهان در لحظه ای توبه نکند و مرگ او را برباید ، خروج روح او بدون توبه خواهد بود زیرا که قبل از مرگ ولو به یک لحظه از گناهان مذکور جدا و منفک نشده است . پس توبه به هر بنده سالگی در هر نفسی واجب است .

بعد از توبه باید عمل کرد :

در تلافی و جبران شهوتها و توبه از گناهان تنها ترک آنها در آینده کافی نیست ، بلکه باید آثار آنها را که در جوهر نفس بسته است به وسیله نور طاعات محو کرد زیرا هر شهوت و معصیتی که از انسان سر می زند تیرگی و ظلمتی از آن در دل پدید می آید چنانکه از نفس انسان روی آینه صیقلی تیره و تار می شود و اگر ظلمت شهوات و گناهان انبوه و متراکم شود زنگار می گردد ، همان گونه که بازدم (بخار نفس ) هنگامی که بر روی آینه نشیند و انباشته شود آلوده و پلید می شود چنانکه خدای تعالی می فرماید : نه چنان است بلکه اعمالی که می کردند زنگار دلهاشان شده است . (مطففین 14) . و چون زنگار انباشته و متراکم شد سرشت آدمی می گردد و بر دل می نشیند. همانگونه که پلیدی در رخ آینه وقتی روی هم نشست و زمانی دراز بر آن گذشت در جسم آهن فرو می رود و آن را فاسد می کند به طوری که دیگر صیقل نمی پذیرد ، پس تائب از گناهان ناگزیر باید اثاری را که از گناهان در نفس وی نگاشته و سرشته شده محو کند ، و مجرد ترک آنها در آینده کافی نیست ، چنانکه برای صیقل زدن آینه و ظهور صورتها در آن تنها بازداشتن نفس و بخارات سیاه از چهره آن در آینده بسنده نیست مادام که به محو آثاری که در آن نقش بسته پرداخته نشود . و همچنانکه ظلمت معاصی و شهوات به نفس می رسد و آن را تاریک می کند همینه طور نور طاعات و ترک شهوات بالا می رود و آن را منور می سازد و تیرگی گناهان و شهوات را از میان می برد و به همین مطلب اشاره دارد سخن پیامبر (ص) در پی هر بدی نیکوئی کن تا آن را محو کند .

فضیلت توبه :

 بدان که توبه نخستین مقام از مقامات دین ، و سرمایه سالکان راه و کلید استقامت خواستاران ایمان و سرآغاز تقرب به پروردگار عالمیان است و ستایش آن عظیم و فضیلت آن بسیار است . خدای تعالی می فرماید: خدا توبه کاران را دوست دارد و پاکیزه کاران را دوست دارد .

امام موسی بن جعفر (ع) : از بندگان آن کسی نزد خدا محبوبتر است که بازگشت کننده به سوی خدا و توبه گر باشد.

قبول توبه :

توبه ای که جامع شرایط باشد به اجماع علما مقبول است ، و دلیل ان گفتار خدای تعالی است که می فرماید: اوست که توبه بندگان را می پذیرد(شوری 25) و می فرماید : آمرزنده ، گناه و پذیرنده توبه (مومن ـ 3 )

اگر گناهان چنان انباشته شود که زنگار گردد و جزو طبیعت آدمی شود و دل طوری تباه شده باشد که دیگر صفا و روشنایی نپذیرد چنین دلی توبه برایش سودی ندارد به این معنی که بازگشت نمی کند هر چند به زبان بگوید توبه کردم زیرا چرکهای گناهان چنان در درون او فرو رفته و انباشته شده که دیگر پاکیزگی نمی پذیرد . 

توبه از دیدگاه حضرت علی علیه السلام :

توبه به عنوان عامل اساسی در پالایش درون و اصلاح اخلاق او که ضامن سعادت انسان است ، جلوه خاصی در سخنان حکیمانه حضرت علی (ع) دارد که به نمونه هایی از آن اشاره می شود.

1-هیچ شفاعت کننده ای مفیدتر از توبه نیست  .

2-آن را که توبه روزی کردند از قبول گردیدن محروم نباشد  .

3-در دنیا خیری نبود جز دو کس را : یکی آن که گناهی ورزید و به توبه آن گناهان را در رسید و دیگر آن که در کارهای نیکو شتابید .

4-خداوند در توبه را به روی بنده نمی گشاید و در آمرزش را بر وی ببندد5 .

گستردگی رحمت و مغفرت الهی :

با وجود این که خداوند ، در مقابل استغفار و توبه وعده قبول و آمرزش گناهان را داده است اما باز جای یک سوال باقی است که خداوند تا چه حد گناهان را می بخشد ؟ چه بسا سنگینی بار گناهان تا آنجا باشد که انسان امید عفو و بخشش الهی را در خود نبیند . با دقت در آیات قران کریم این پاسخ به دست می آید که در هیچ زمان و در هیچ حالی جای ناامیدی و مایوس شدن از درگاه الهی نمی باشد و رحمت واسعه الهی همواره شامل حال بندگان و به خصوص مومنان می باشد . قرآن کریم در این باره می فرماید «قل یا عبادی الذین اسرفوا علی انفسهم لا تقنطوا من رحمه الله ان الله یغفر الذنوب جمیعا » بگو : ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده اید ؛ از رحمت خداوند ناامید نشوید که خداوند همه گناهان را می آمرزد. این آیه یکی از امید بخش ترین آیات قرآن نسبت به گناهکاران است ، شمول و گستردگی آن به حدی است که طبق روایتی امیر مومنان علی (ع) فرمود : در تمام قرآن آیه ای وسیعتر از این آیه نیست . هر چند در آیات و روایات به انسان نوید بخشایش و عفو گناهان داده شده است اما انسان مومن باید همواره با به کار بستن تعالیم روحبخش قرآن ، راه رشد ، تعالی را برای خود فراهم سازد ، چرا که ایمان واقعی به انسان جرات عصیان پروردگار را نمی دهد . گناه به هر حال اثرات خود را می گذارد و حتی در صورت محو آثار نیز ، انسان از آن کمالاتی که با تقوا و انجام اعمال صالح می توانسته انجام می دهد محروم می ماند و این با هیچ چیز قابل جبران نمی باشد  .

تنویر و صفای دل :

توبه و استغفار نقش به سزایی در شتسشوی روح و صفای دل دارد . پیامبر عظیم الشان اسلام (ص) می فرماید : «قلوب آدمیان همانند فلزات به زنگار ویژه خود مبتلا می شود پس آنها را به وسیله استغفار و تلاوت قرآن صیقل دهید.

اقسام توبه :

1-توبه متعلق به حق خداست             2-متعلق به حق آدمی

توبه بر همگان واجب است . در حقیقت معنی واجب چیزی است که وصول به سعادت جاوید و نجات از هلاکت ابدی متوقف بر آن است اگر سعادت و شقاوت به فعل و ترک چیزی تعلق و ارتباط نداشته باشد وجوب آن معنی ندارد .

ارکان توبه :

 1-اقرار و اعتراف   2-ندامت و پشیمانی   3-جبران مافات  4-تصمیم بر عدم ارتکاب جرم و ...

راز عجله در توبه :

 1-ناگهانی بودن مرگ  2-استفاده از مهلت       3- پیشگیری از حجابها         4-پیشگیری از اصرار به گناه و ...

بعد از توبه باید عمل کرد : در تلافی و جبران شهوتها و توبه از گناهان تنها ترک آنها در آینده کافی نیست .بلکه باید آثار آنها را که در جوهر نفس نقش بسته است به وسیله نور طاعات محو کرد .

فضیلت توبه : توبه سرمایه سالکان راه و کلید استقامت خواستاران ایمان و سرآغاز تقرب به پروردگار عالمیان است .

قبول توبه : توبه ای که جامع شرایط باشد به اجماع علما مقبول است و دلیل ان گفتار خداوند است که ذکر شد .

توبه از دیدگاه حضرت علی علیه السلام :

1-خداوند در توبه را به روی بنده نمی گشاید و در آمرزش را بر وی ببندد.

2-هیچ شفاعت کننده ای مفیدتر از توبه نیست و ...

توبه و استغفار نقش به سزایی در شتسشوی روح و صفای دل دارد .

منابع و مآخذ :

1-دکتر محمد معین ، فرهنگ فارسی معین .

2-ترجمه سید جعفر شهیدی ، نهج البلاغه ـ قصار الحکم.

3-سید محمد شفیعی ، پرورش روح در پرتو چهل حدیث جلد 1 .

4-محمد رضا بارگاهی ، زندگی بهتر در پرتو اخلاق .

5-ترجمه سید جلال الدین مجتبوی ، علم و اخلاق اسلامی ، ترجمه کتاب جامع السعاده عالم ربانی مهدی نراقی .

6-حمید محمید ، مفردات راغب به نقل از مفردات قرآن .

7-تفسیر مجمع البیان .

موضوع :

دولت الکترونیک

استاد گرامی :

تهیه و تنظیم :

دولت الکترونیک

مقدمه :

دولت الکترونیک استفاده سهل و آسان از فناوری اطلاعات به منظور توزیع خدمات دولتی به صورت مستقیم به مشتری، به صورت 24 ساعته و 7 روز هفته می‌باشد.دولت الکترونیک شیوه‌ای برای دولتها به منظور استفاده از فناوری جدید می‌باشد که به افراد تسهیلات لازم جهت دسترسی مناسب به اطلاعات و خدمات دولتی، اصلاح کیفیت خدمات وارائه فرصتهای گسترده‌تر برای مشارکت در فرایندها و نمادهای مردم سالار را اعطا می‌کند.

 دولت الکترونیک یک شکل پاسخگویی از دولت می‌باشد که بهترین خدمات دولتی را به صورت بلاواسطه به شهروندان ارائه می‌دهد و آنها را در فعالیتهای اجتماعی شرکت می‌دهد بنابراین مردم دولتشان را بر سرانگشتان خویش خواهند داشت.دولت الکترونیک استفاده از فناوری به منظور تسهیل امور دولت از طریق ارائه خدمات و اطلاعات کارا و موثر به شهروندان و شرکتهای تجاری و تولیدی می‌باشد.دولت الکترونیک ترکیبی از فناوری اطلاعات شبکه تار عنکبوتی جهان‌گستر وب به منظور ارائه خدمات به طور مستقیم به عامه مردم است.پس از ارائه چند تعریف کلی از دولت الکترونیک به بررسی مشتریان دولت الکترونیک می‌پردازیم.

  دولت الکترونیک

 دولت الکترونیکی را می توان چنین تعریف کرد :

تعریف جامع از دولت الکترونیکی

به کارگیری فناوری اطلاعات در بخش های مختلف دولت به منظور افزایش بهره وری و ارتقا سطح خدمات رسانی . مهم ترین نتیجه این امر ، افزایش رضایت مردم خواهد بود به شرطی که پیاده سازی دولت الکترونیکی به طور صحیح و با موفقیت صورت گیرد . به عبارت دیگر ، دولت الکترونیکی با این که می تواند یک گام اساسی برای دولت ها باشد ، چالش برانگیز نیز است . اگر دولت ها نتوانند خدمات الکترونیکی را به صورت یکنواخت و قابل دسترس ، در اختیار عموم افراد جامعه قرار دهند ، دولت الکترونیکی منجر به شکاف طبقاتی بیش تر در جامعه و در نهایت نارضایتی مردم ، و افزایش مشکلات خواهدشد .

البته این به مفهوم انکار دولت الکترونیکی نیست بلکه تاکیدی است بر برنامه ریزی دقیق تر برای این امر مهم ، که در عصر دیجیتال اجتناب ناپذیر به نظر می رسد . در این نوشتار سعی شده است که مبانی دولت الکترونیکی و اهمیت آن به بحث گذارده شود .دولت الکترونیکی به معنای اطلاع رسانی و خدمات رسانی به موقع ، دقیق و کارا در 24 ساعت شبانه روز ، 7 روز هفته و تمامی روزهای سال از طریق وسایل ارتباطی گوناگون مانند تلفن و اینترنت است

دولت الکترونیک را بیشتر بشناسیم :

يكي از مهم‌‌ترين مقولات در جامعه اطلاعاتي، مسئله دولت الكترونيك است. دولت الكترونيك به معناي فراهم كردن شرايطي است كه دولت‌ها بتوانند خدمات خود را به صورت شبانه روزي و در تمام ايام هفته به شهروندان ارائه كنند.

اين امر در سال‌هاي اخير به طور جدي در دستور كار دولت‌ها قرار گرفته است و دولتمردان هوشمند نيروهاي خود را در راه تحقق چنين شرايطي بسيج كرده‌اند و درصدد برآمده‌اند كه فرآيندهاي سياسي، اقتصادي و اجتماعي را با كمك فناوري نوين ارتباطات و اطلاعات اصلاح كرده و از اين طريق به شيوه كارآمدتري به ارائه خدمات به شهروندان بپردازند.

در حقيقت، به كارگيري و گسترش دولت الكترونيك غالبا در جهت انجام تغييرات در فرآيندهاي دولتي نظير تمركززدايي، بهبود كارايي و اثربخشي است.

اصولا تعريف واحدي در باره دولت الكترونيك وجود ندارد و اين مسئله ناشي از ماهيت پويا و متغير فناوري است.

امروزه به استفاده از فناوري اطلاعات و ارتباطات به منظور بهبود كارايي و اثربخشي، شفافيت اطلاعات و مقايسه پذيري مبادلات اطلاعاتي و پولي در درون دولت، بين دولت و سازمان‌هاي تابعه آن، بين دولت و شهروندان و بين دولت و بخش خصوصي دولت الكترونيك اطلاق مي‌شود .

دولت الكترونيك استفاده آسان از فناوري اطلاعات به منظور توزيع خدمات دولتي به صورت مستقيم و شبانه روزي به مشتري است.

دولت الكترونيك، استفاده دولت و ساير سازمانهاي دولتي از فناوري اطلاعات به منظور ايجاد تحول در رابطه با شهروندان، مراكز تجاري و ساير مواردي است كه با دولت درحال تعامل هستند.

دولت الكترونيك، شيوه اي براي دولتها به منظور استفاده از فناوري اطلاعات و فناوريهاي جديد است كه به افراد تسهيلات لازم جهت دسترسي مناسب به اطلاعات و خدمات دولتي، اصلاح كيفيت آنها و ارائه فرصتهاي گسترده براي مشاركت در فـــــرايندها و نمادهاي مردم سالار مي دهد.

دولت الكترونيك، تكيه بر اينترنت و ديگر فناوريهاي نوظهور دارد تا اطلاعات و خدمات را به سادگي، سرعت، به شيوه اي كارا و با هزينه كم دريافت و توزيع كند.

در تعاريف ديگري نيز كه ارائه شده است به جنبه هاي پاسخگويي، مسئوليت پذيري، شفـــاف ســـازي و اينگونه موارد توجه گرديده است. بنابراين، دولت الكترونيك مجموعه اي از كليه ارتباطات الكترونيك است كه بين دولت، شركتها و شهرونــــــدان رخ مي دهد .

ساختار دولت الکترونیک

ستونهای اصلی دولت الکترونیک ارتباطی است که دولت با شهروندان، بنگاههای اقتصادی، کارکنان و سایر موسسات دولتی برقرار می‌سازد و در واقع این ارتباط تشکیل دهنده روح دولت الکترونیک است. برای برقراری این ارتباطات دولت باید اعتماد طرفهای ذینفع در دولت الکترونیک را به منظور مشارکت در این امر جلب نماید و به آنان اطمینان دهد که به خلوت خصوصی و امنیت آنان تعرضی نخواهد شد. در بعد فنی هم دولت می‌بایست زیر بناهای لازم برای ایجاد دولت الکترونیک را فراهم سازد و شبکه‌های اطلاع‌رسانی و پایگاههای اطلاعاتی مورد نظر را ایجاد نماید.

يكــــي از مفاهيمي كه در دهه هاي اخير به گونه اي بسيار گسترده در جوامع پيشرفته مورد بررسي قرار گرفته و حتي در بعضي مواقع با موفقيت به اجرا درآمده، مفهوم دولت الكترونيك است. دولت الكترونيك، يك دولت ديجيتال بدون ديوار و ساختمان و داراي سازماني مجازي است كه خدمات دولتي خود را به صورت بهنگام (ON LINE) ارائه مي كند و موجب مشاركت آنان در فعاليتهاي مختلف اجتماعي سياسي مي شود

روند ایجاد دولت الکترونیک :

 روند ايجاد دولت الكترونيك بدين صورت بوده است كه در طول نيمه دوم دهه 1990، بخش خصوصي آمريكا مسئول خلق خدمات الكترونيكي شد. وجود فناوري وب (WEB)، به برانگيختن برخي اقدامات تجاري در شركتها منجر گشت و لذا نتايج خوب و قابل سنجشي از اين اقدامات حاصل شد. مهمتر از آن، اين بود كه كاركنان هرچه بيشتر اثربخش شدند به طوري كه در بازده كاري آنها افزايش قابل ملاحظه اي پديد آمد. براي مثال، در سال 1999، ميانگين بازده كاري هر ساعت فرد، پنج درصد افزايش پيدا كرد. لذا بدين طريق، بذرهاي كارايي به واسطه به كارگيري اين چنين فناوريها پاشيده شد و لذا فناوري وب به تغييراتي در شغل، شاغل و ارتباطات منجر شد.

زماني كه فناوري وب در اكثر بخشهاي خصوصي به كار گرفته شد، دولت از اين بابت عقب مانده بود. لذا توجه دولت به اين مسئله معطوف گشت كه ارائه خدمات به شهروندان به صورت الكترونيك بسيار ساده تر خواهدبود.

درنتيجه وينتون سرف (VINTON CERF) كه به عنوان يكي از پدربزرگهاي اينترنت مشهور است اين پيشنهاد را به رهبران دولتي داد كه «لطفاً از فناوري اطلاعات استفاده كنيد. اجازه دهيد كه خدماتتان، بيشتر دردسترس باشد. همچنين، هرگز از فناوري وب نهراسيد، اما همواره براي آن برنامه ريزي كنيد». لذا شهر گولدن به اين نياز استراتژيك پي برد و در ژوئيه 2001، برنامه ريزي استراتژيك براي دولت الكترونيك را تدوين كردند. به هــــرحال، بهــــره گيري از امكانات دولت الكترونيك مي تواند موجب ارائه بهتر خدمات دولتي به شهروندان شود و امكان استفاده و دسترسي برابر كليه شهروندان، تعامل اثربخش تر با طرفهاي درگير و غني سازي شهروندان را فراهم آورد و درمجموع، به ايجاد مديريت دولتي اثربخش تر منجر شود.

ازجمله نتايج موردانتظار از چنين فرايندي، كاهش فساد اداري و شفافيت بيشتر امور، بالارفتن ميزان مسئوليت، دائمي شدن بهبود روندها و فرايندها، راحتي بيشتر، رشد منابع و كاهش هزينه خدمات است. با ظهور فناوريهاي اطلاعاتي و ارتباطي، مراكز خدمات رساني به مشتريان نزديكتر مي شوند و افراد مي توانند حتي ازطريق رايانه هاي شخصي، خدمات خود را دريافت كنند. همچنين دولت الكترونيك موجب صرفه جويي در وقت و هزينه، دولت، شهروندان و كسب و كار مي گردد. جهاني شدن نيز دولتها را وادار مي سازد تا به منظور فروش كالا و خدمات خويش و همچنين صدور فرهنگ و شناساندن خويش به ساير فرهنگها و تمدنها، اقدام به تاسيس دولت الكترونيك كنند.

اهميت ايجاد دولت الكترونيك :

به صورت روزافزون، انتظارات افراد درمورد خدمات و محصولات و نيز نحوه و كيفيت ارائه آن به طور روزافزون درحال تغيير است و دولت نيز بايد پاسخگوي اين نيازها و انتظارات باشد. آنان خواهان اين هستند كه ساعات كار موسسات دولتي افزايش يابد و آنان هر زمان كه خواستند بتوانند كارهاي خود را انجام دهند، در صفها معطل نشوند، خدمات با كيفيت تري دريافت كنند، خدمات و محصولات ارزانتري به دستشان برسد و مواردي از اين دست كه پاسخگوترين شكل دولت براي اين انتظارات درحال حاضر دولت الكترونيك است. دولتها همچنين براي جذب سرمايه، مشاغل و اشتغال، كارگران ماهر، گردشگران و موارد ديگر با هم در رقابت هستند و بدين منظور به امكانات جديدي نياز دارند كه دولت الكترونيك اين امكانات را براي آنها فراهم مي آورد. لذا دولت الكترونيك، نه تنها موجب يكپارچه شدن خود بــــا جامعه مي شود بلكه باعث مي گردد كه دولت بر منابعي تاكيد داشته باشد كه بيشتر موردنياز است. دولت الكترونيك باعث گسترش فرهنگ خودخدمتي (SELF SERVICE) مي شود و شهروندان قادر مي شوند تا آنجا كه ممكن است به خود كمك كنند و از هزينه ها و اتلاف وقت خود بكاهند.

 مهمترين عوامل ایجاد دولت الکترونیک :

عوامل متعددي، زمينه هاي لازم براي تحقق اين امر را فراهم مي آورند كه همگي ناشي از فناوري و پيچيده تر شدن بشر است و دولتها براي پاسخ به اين پيچيدگي ناگزيرند كه اقدام به ايجاد دولت الكترونيك كنند.

1 - رشد فناوريهاي جديد و بويژه فناوري اطلاعات: امروزه، فناوري با نرخ فزاينده و به صورت تصاعدي درحال رشد است. قانون مور (MOORS LAW) در اين مورد مي گويد: قدرت محاسباتي رايانه ها هر 18 ماه دو برابر مي شود.

قانون <<«مت كالف» (MATCALF) نيز مي گويد: ميـــــزان رشد يك شبــكه به ميزان تــوان دوم استفاده كنندگان از آن شبكه است و درنهايت قانون گيلدرز (GILDERS) مي گويد: مسيرهاي ارتبــــاطي شبكه ها هر 12 ماه سه برابر مي شود. همان گونه كه از مثالهاي فوق برمي آيد سرعت رشد فناوري اطلاعات بسيار زياد بوده و اين امر در تمامي پديده ها ازجمله موسسات دولتي تاثيرات شگرفي بــــرجاي مي گذارد.

2 - سرمايه گذاري بنگاههاي اقتصادي در بخش فناوري اطلاعـــات: بنگاههاي اقتصادي سرمايه گذاري هاي كلاني را در زمينه فناوري اطلاعات اعمال كرده اند و بخش خصوصي نيز جهت پاسخگويي با شرايط كنوني و كم كردن فاصله و شكاف بين خود و دولت، ناگزير از سرمايه گذاري در اين خصوص است. آمارها نشان مي دهد كه سرمايه گذاري شركتهاي آمريكايي درفناوري اطلاعات از كمتر از 10 درصد در سالهاي گذشته به 50 درصد درحال حاضر رسيده است و به دليل سرمايه گذاري هايي كه در اين زمينه شده هزينه مبادلات بانكي به ميزان 30 درصد هزينه هاي بانكي غير الكترونيك كاهش يافته است.

3 - رشد اينترنت و فراگيري عمومي استفاده از آن: طي فصل فروش عيد كريسمس در سال 1999 فروشندگاني كه محصولات خود را ازطريق اينترنت به فروش مي رسانند معادل 3/1 ميليارد دلار پوند كه اين ميزان، چهار برابر فروش آنان در سال 98 بود و در سال 2000، آمريكا براي ايجاد دولت الكترونيك رقمي معادل 500 ميليون دلار هزينه كرده كه اين ميزان در سال 2003 به 1/6 ميليارد دلار خواهدرسيد.

4 - تغيير انتظارات شهروندان و بنگاههاي اقتصادي: در ايالت ويرجينياي آمريكا، 76/8 درصد از شهروندان از خانه يا محل كار خود به اينترنت دسترسي دارند و 38 درصد آنها از اينترنت و پست الكترونيك به صورت روزانه استفاده مي كنند. اين نمونه ها نشان مي دهد كه انتظارات مردم درمورد خدمات، محصولات و نيز نحوه و كيفيت ارائه آن به طور روزافزون درحال تغيير است و دولت نيز بايد بتواند پاسخگوي اين نيازها باشد و اين امـــر فقط مي تواند ازطريق دولت الكترونيك تحقق يابد.

5 - جهاني شدن و فشارهاي ناشي از رقابت: دولتها براي جذب سرمايه، مشاغل و كارگران ماهر، گردشگران و... با هم در رقابت بوده و ازسويي جهاني شدن نيز به منظور فروش كالاها و خدمات خويش، آنها را وادار به تاسيس دولت الكترونيك مي كند.

مزايای دولت الکترونیک :

تا چند سال پيش روال معمول براي دريافت خدمات دولتي، مستلزم حضور فيزيكي مراجعه كننده به يكي از دفاتر دولتي مرتبط بود. با پيشرفتهـــاي تكنولوژيك و اطلاع رساني، براي نزديك كردن محل ارائه خدمات به مشتريان حركت جديدي ايجادشده است. در گامهاي نخست، ايجاد كيوسك هاي ارائه خدمات (نظير آنچه كه در شبكه هاي بانكي مورداستفاده قرار مي گيرد) به اجرا درآمد و در گامهاي بعدي، استفاده از رايانه هاي شخصي بدين منظور موردتوجه قرار گرفت. ميزان گستردگي دامنه پوشش دولت الكترونيك زماني براي ما روشن مي شود كه به اين امر واقف شويم كه حتي موفق ترين كشورها در اين زمينه تا زمان حاضر، موفق به استفاده بيش از 20 درصد از پتانسيل هاي موجود نشده اند.

دسترسي سريع به اطلاعات در سازمانهاي دولتي، از اهميت ويژه اي برخوردار است. از آنجا كه فرايندها و روندهاي اداري عموماً تكراري، عادي و تابع ضابطه هستند، استفاده از رايانه، امكانــات منحصر به فردي را براي جمع آوري، كنتـــرل و گزارش دهي فوري و به موقع براي مديران فراهم مي آورد و اين امر سازمانهـــا را بر آن داشته كه مبادرت به سرمايه گذاري هنگفت در اين زمينه كنند. ولي اين فرايند، تاثير چنداني بر بهره وري سازمانهاي فوق ندارد. اين درحقيقت همان نقطه اي است كه پروژه دولت الكترونيك، در آن تحول ايجاد مي كند.

گام نخست در فرايند ايجاد دولت الكترونيك، امكان استفاده آزاد و آسان از اطلاعات، براي شهروندان است. اين گام در تمامي كشورهايـــي كه در اين مسير قدم گذاشته اند مشترك است. برخي از ممالك پيشرفته، حتي قبل از ايجاد شبكه جهاني، اقدام به ايجاد مجموعه هاي الكترونيك غني از اطلاعات به خدمات دواير مختلف دولتي كرده و آن را به طرق مختلف دراختيار شهروندان قرار داده اند. امروزه، اكثر سازمانهاي دولتي در كشورهاي غربي، داراي سايت مستقل اينترنتي هستند كه در ضعيف ترين حالت، اطلاعات و قوانين جاري شركت را دراختيار شهروندان قرار مي دهند. در برخي ديگر از كشورها نيز، اين مجموعه به صورت يك سايت مادر كه حاوي پيوندهايي به زيرمجموعه هاي دولتي است، وجود دارد و شهروند با ورود به اين سايت، مي تواند راه خود را تا جزيي ترين خدمات موجود، به راحتي انتخاب كند.

استفاده از اين فناوري مي تواند در پايين آوردن آمار فساد اداري كه منشا آن ارائه اطلاعات به شهروندان است نقش بسزايي داشته باشد و با شفاف كردن فعاليت سازمانها، گامي موثر درجلب اعتماد عمومي محسوب مي شود.

مهمترین مزاياي دولت الكترونيك عبارتند از:

دسترسي مستقيم به اطلاعات و خدمات مالي؛

ارتباط مستقيم با مقامات دولتي؛

صرفه جويي در زمان، حمل و نقل، ساعات كار، كاغذ، هزينه هاي خدمات و منابع انرژي؛

افزايش كارايي عمليات دولتي؛

ارائه خدمت به شهروندان به صورت 24ساعته و 7 روز هفته؛

امكان ارائه خدمات در هر مكان.

نمادهاي مورداستفاده در دولت الكترونيك :

نمادهاي دولت الكترونيك، نشان دهنده اين است كه يك دولت الكترونيك مي تواند چه بخشها و چه افرادي را با يكديگر مرتبط سازد.

1 - G2C (موسسه دولتي به شهروند): مهمترين و گسترده ترين نوع كاربرد دولت الكترونيك، رابطه دولت با شهروند و بالعكس است. دولت الكترونيك بايستي شهروند را به دولت مرتبط سازد. رابطه دولت با شهروند شامل ارائه اطلاعات مناسب به افراد، دراختيار قرار دادن فرصتها، تجديد گواهينامه رانندگي، پرداخت قبض هاي مختلف و غيره مي شود. اين نوع رابطه دولت با شهروند، به ايجاد تغييراتي در زندگي افراد منجر مي شود.

2 - G2G (رابطه دولت با دولت): اين نوع رابطه بين دولتها بدين خاطر است كه معمولاً سازمانهاي دولتي، متكي به ديگر نمايندگان دولتي هستند و تعامل الكترونيك بين آنها، از اهميت خاصي برخوردار است. در رابطه با دولت، عموماً نياز به دسترسي مستقيم به پايگاههاي اطلاعاتي وجود دارد.

3 - G2B (رابطه دولت با كسب و كار): اين نوع رابطه، اولين رابطه اي بود كه توسعه پيدا كرد و لذا به نيازهاي خاصي از جامعه كسب و كار توجه مي شود. اين خدمات چندوجهي هستند. بنگاههاي اقتصادي، عرضه كننده، شريك، مشتــــــري و اتفاقاً رقيب دولت محسوب مي گردند.

4 - G2E (دولت با كاركنان): اين نوع رابطه بدين منظور طراحي شده است كه اطلاعاتي را براي بخش عمومي ارائه كند (كاركنان دولتي) تا بتوانند از شبكه داخلي دولتي يا شبكه هاي خصوصي بر اطلاعات منابع انساني دستيابي پيدا كنند. اين اطلاعات مي توانند شامل اطلاعات مربوط به بازنشستگي پرسنل، فرمهاي درخواست، نظام پيشنهادات و... باشد.

G2E، يكي از اثربخش ترين راههايي است كه به منظور يادگيري الكترونيك (E-LEARNING) و مديريت دانشي صورت مي گيرد. برحسب ماهيت اين نوع كاربرد، نمونه هاي G2E در اينترنت قابل دسترسي نيست. اين نوع كاربردها، عموماً در شبكه هــاي دولتي يا شبكه هاي خصوصي يافت مي شود.

اين چهار نوع كاربرد، ستونهاي اصلي دولت الكترونيك را تشكيل مي دهد و درواقع، اين ارتباطات است كه روح دولت الكترونيك را تشكيل مي دهد.

براي برقراري اين ارتباط، دولت بايد اعتماد طرفهاي ذينفع در دولت الكترونيك را به منظور مشاركت در اين امر جلب كند و به آنان اطمينان دهد كه به خلوت خصوصي و امنيت آنان تعرضي صورت نخواهدگرفت. لازمه اين امر آن است كه در ابتدا قوانين دولتي رابراي حمايت از حريم خصوصي افراد تصويب كرد. يكي از معضلات اينترنتي براي عضوگيري اين است كه اطلاعات زيادي را از افراد تقاضا مي كند و فرد مجبور است فرمهاي مختلفي را پركند كه بعضاً از برخي از اين اطلاعـــــات به موسسات و شبكه هاي ديگر فروخته مي شود.

دولت بايد براي جلوگيري از بروز اين چنين مشكلاتي براي شهروندان، قوانيني را به تصويب برساند و در بعد فني نيز لازم است زيربناهاي موردنياز براي ايجاد دولت الكترونيك را فراهم آورد و شبكه هاي اطلاع رساني و پايگاههاي اطلاعاتي موردنياز را ايجاد كند.

راهکارهای دولت الکترونیکی :

در هر یک از این وجوه ، دولت الکترونیکی باید کمک رسان و اهرمی برای ارتقای سطح خدمات باشد . به همین دلیل در کلیه فعالیت هایی که در این راستا صورت می گیرد ، باید راهکارهای زیر در نظر گرفته شود :

1. ساده سازی نحوه ارایه خدمات به مشتریان و تسهیل دسترسی به آنها

2. بهبود کارآیی و اثربخشی دولت از طریق حذف لایه ها و سطوح مدیریتی

3. تسهیل دسترسی مشتریان به اطلاعات از این طریق که مشتری مداری جایگزین بوروکراسی اداری شود .

4. بهبود وضعیت پاسخگویی به مشتریان و تضمین پاسخگویی در خصوص نیازهای آنان

5. ساده سازی فرآیندهای کسب و کار موسسات ، کاهش هزینه ها از طریق یکپارچه سازی و حذف سیستم های زاید

6. ایجاد بینش نتیجه گرایی در دولت

7. افزایش میزان خلاقیت از طریق به کارگیری روند بخش خصوصی در امور دولتی

در این بحث ، مشتری می تواند هر یک از مردم ، بخش خصوصی و یا حتی دیگر سازمان های دولتی باشد .

عوامل متعددي، زمينه هاي لازم براي تحقق اين امر را فراهم مي آورند كه همگي ناشي از فناوري و پيچيده تر شدن بشر است و دولتها براي پاسخ به اين پيچيدگي ناگزيرند كه اقدام به ايجاد دولت الكترونيك كنند.

اهداف دولت الکترونیک :

 مشکلات دولت الکترونیک مانند هر پروژه زیربنایی دولتی دیگر است، دولت الکترونیک می تواند طی مراحلی انجام گیرد و هزینه های پیاده سازی بستگی به فراهم بودن زیرساخت کنونی، توانایی های تهیه کننده و کاربر و روش های ارایه خدمات ( از طریق اینترنت یا خطوط تلفن و یا با ابزارهایی در مکان هایی مشخص ) خواهد داشت هر چه نوع خدماتی که دولت می خواهد ارایه دهد پیچیده تر باشد هزینه ها بیشترخواهد بود.

● ایجاد محیط تجاری بهتر

واضح است که تکنولوژی یک تسریع کننده مطمئن در افزایش بهره وری و رشد اقتصادی می باشد استفاده از ICT در دولت و ایجاد زیربنای دولت الکترونیک به ایجاد یک محیط تجاری شکوفا و مدرن (مخصوصا برای شرکت های کوچک و متوسط) از طریق ساده و موثر کردن مبادلات و ارتباطات بین دولت و تجارت کمک می نماید و با از بین بردن افزونگی در فرایندها و اهمیت دادن به ارایه سریع و موثر خدمات دولت الکترونیک شرایطی را به وجود می آورد که باعث جذب سرمایه گذاران/ سرمایه گذاری می گردد.

● مشتری های بر خط (Online ) نه به Inline)ox )

این امر از طریق ارایه موثر خدمات عمومی به شهروندان حاصل می شود که باید با پاسخ سریع دولت با کمترین مداخله مقامات دولتی انجام گیرد.

مراحل پیاده سازی دولت الکترونیکی :

کشورهایی که امر پیاده سازی دولت الکترونیکی را شروع کرده اند ، بنا به تجربه ، مراحل ضروری این کار را از قرار زیر دانسته اند :

1. اطلاع رسانی : اطلاعات مورد نیاز در اختیار مشتریان و کاربران قرار داده می شود . مانند اطلاعات لازم برای کسب مجوز شکار یا صدور گواهینامه رانندگی

2. ارتباط یک طرفه : فرم های الکترونیکی ، مشخص ترین وجه این مرحله است . سازمان ها، فرم ها را به صورت های مختلف در اختیار متقاضیان قرار می دهند ، اما کاربران پس از گرفتن فرم ها باید به روش سنتی برای پرکردن و ارسال آنها اقدام کنند .

3. ارتباط دوسویه : کاربران می توانند نه تنها فرم ها را دریافت کنند ، بلکه به صورت آنلاین آنها را هم پر کرده و ارسال کنند . البته در این مرحله ، برخی عملیات مانند تعاملات مالی یا تعیین هویت متقاضی هنوز به روش سنتی صورت می گیرد .

4. تراکنش ها و تعاملات : تمامی فرآیندها و عملیات از ابتدا تا انتها با توجه به امکانات به صورت الکترونیکی انجام می شود . در این مرحله تمامی وجوه دولت الکترونیکی باید پیاده شده باشد .

مشکلات دولت الکترونیکی :

دولت الکترونیکی با وجود مفهومی ساده ، مشکلات زیادی برای دولت ها دارد . مشکل اصلی در روش طراحی نیست بلکه ارایه خدمات به روش مناسب ، معضل اول دولت هاست . دولت ها باید به عنوان یک مجموعه ، قادر باشند اطلاعات دیجیتالی را به خوبی دریافت کنند و زمینه های فنی لازم را برای ارتباطات واحدهای مختلف کشوری با همدیگر ، و همکاری بخش خصوصی و دولتی فراهم سازند . مشکل دیگری که وجود دارد ، فرهنگ و ذهنیت مردم است . تغییر ذهنیت و فرهنگ سنتی در مورد استفاده از خدمات ، هزینه زیادی خواهد داشت . فراهم کردن فضای مناسب ، دورنگه داشتن آن از استفاده های نامناسب ، و فقدان تخصص لازم در انجام تغییرات سریع در فناوری اطلاعات از مشکلات دیگر به حساب می آید .

دومین معضل اساسی دولت ها ، ایجاد روش های قانونی مناسب برای تجارت الکترونیکی است ، چون دنیا در حال حاضر به طرف اقتصاد جهانی دیجیتال حرکت می کند . با این وضعیت ، هرگونه مغایرت قانونی در تجارت های بین المللی بیش تر نمود پیدا می کند . در این مسیر ، دولت ها با مشکل مربوط به مالیات بر تجارت الکترونیکی و نحوه کنترل آن ، امضای الکترونیکی قراردادهای تجاری و کنترل بر برنامه های رمزنویسی قوی موجه هستند .

سومین معضل اساسی دولت ها که به نوعی یک مشکل بالقوه به حساب می آید ، نیازمندی روزافزون به دموکراسی و عدم استفاده دمکراتیک از سیستم های دیجیتالی است . با افزایش اقتصاد دیجیتالی ، فناوری از دیدگاه دموکراتیکی ، خنثی یا از آن به غلط استفاده می شود و در نتیجه تنوع را از بین برده و مردم را تشویق می کند تا بر اساس روش های جدید جهانی تعامل کنند .

هزينه هاي ايجاد دولت الكترونيك  :

آشكار است كه يكي از موانع اصلي در ايجاد و گسترش دولت الكترونيك در سطح جهان، هزينه توسعه زيربناها و ايجاد جايگاه اينترنتي است. برخي از جايگاه هاي اينترنتي مانند جايگاه هاي كشورهاي كارائيب كه به شدت مورد مراجعه گردشگران هستند، با پذيرش تبليغات تجاري بخشي از هزينه ها را تامين مي كنند. به عنوان يك گزينه براي كشورهاي كوچك و فقير مي توان پروژه هاي كوچك دولت الكترونيك را در سطح مناطق تعريف كرده و اجازه داد آنها با گردآوري اعتبارات كوچك مناطق، بار هزينه هاي كلان را تا حد زيادي تعديل كنند.

مشتریان دولت الکترونیک :

مشتریان دولت الکترونیک را می‌توان به طور کلی به سه دسته تقسیم کرد :

* شهروندان

* بنگاههای اقتصادی

* موسسات دولتی

نتيجه گيري  :

ارتباط ميان دولت الكترونيك و حكومت‌داري خوب به قدري نزديك است كه برخي صاحبنظران معتقدند كه دولت الكترونيك اگر در نهايت به حكومت‌داري بهتر منجر نشود هرگز رسالت خود را به انجام نرسانيده است.

دولت الكترونيك شيوه‌اي است براي حصول اطمينان از اينكه همه شهروندان به گونه‌اي يكسان از فرصت مشاركت در تصميماتي برخوردارند كه به نوعي بر وضعيت و كيفيت زندگي آنها تاثير مي گذارد. اين شكل جديد ازحكومت‌داري، شهروندان را از مصرف كنندگان منفعل خدمات دولتي به بازيگران فعال تبديل مي‌كند كه مي‌توانند در باره نوع خدماتي كه به آن نياز دارند اظهارنظر كنند.

دولت الكترونيك امكانات گسترده‌اي را براي عينيت يافتن آرمان‌هاي حكومت‌داري خوب فراهم مي‌كند و با به كارگيري فناوري‌هاي جديد ارتباطي و اطلاعاتي به بهبود فرآيندهاي ارائه خدمات در بخش عمومي، تسريع ارائه خدمات به شهروندان، پاسخگوترشدن ماموران دولتي، شفاف شدن اطلاعات، كاهش فاصله ميان مردم و دولتمردان، مشاركت اثربخش تر شهروندان و اعضاي جامعه مدني در فرآيند تصميم گيري عمومي، گسترش عدالت اجتماعي از طريق فرصت‌هاي برابر افراد براي دسترسي به اطلاعات و.... كمك شاياني مي‌كند و حكومت‌ها چنانچه بخواهند در مسير تحقق حكومت‌داري خوب حركت كنند بايد به ابزار نيرومندي همچون دولت الكترونيك مسلح باشند .

منابع و مآخذ :

1 - جلالي فراهاني؛ عليرضا. خدمات دولتي و ارتباطات الكترونيكي. ماهنامه آموزشي، پژوهشي اطلاع رساني، سال دوم، شماره 18، آذرماه 1380.

2 - صنايعي، علي و محمد علي رضواني، تجارت الكترونيكي و دولت الكترونيكي؛ درسهايي از تجربه ژاپن و چند كشور درحال توسعه براي ايران، پژوهشنامه بازرگاني، سال 1381

 3 – درگاه های فناوری اطلاعات :

موضوع :

عقد معاوضه

استاد گرامی :

تهیه و تنظیم :

معامله کالا با کالا یا عقد معاوضه چیست

معاوضه در اصطلاح به مبادله كالا و خدمات گفته مي‌شود. در عهد باستان، هر تولیدکننده، آن ‌چه را زيادتر از احتياج خود داشت با كالا يا خدمات تولیدکننده ديگري مبادله مي‌كرد که به این عمل «معاوضه» گفته مي‌شود. در اصطلاح حقوقی معاوضه را مبادله كالا به كالا تعریف می‌کنند و بيع كه ويژه مبادله كالا با پول است در حقيقت شکل تكامل‌یافته معاوضه به شمار می‌رود.

تعريف «عقد معاوضه»

عقد معاوضه عقدی است که یکی از طرفین، مالی را در مقابل و به عوض مال دیگر اخذ کند.

دكتر «حامد صفري‌ريزي» با بیان اینکه ماده 464 قانون مدنی به صراحت به این موضوع پرداخته است و براساس آن هیچ یک از این عوضین، خصوصیات و مطلوبات ثمن و مبیع را، مانند آنچه که در عقد بیع وجود دارد، را نخواهند داشت، می‌افزاید: در واقع در عقد معاوضه انتقال مالکیت در عوضین به ازای مطلوبی است که متعاملان با دادن مالی در مقابل مال دیگر به دست می‌آورند.

به گفته وی، این عقد بر خلاف بیع است زیرا در بیع خریدار و فروشنده بدواً در اوصاف و شرایط مبیع جست‌وجو می‌کنند و پس از آنکه خریدار مبیع موردنظر را پسندید، بدون آنکه ماهیت ثمن موضوعیتی داشته باشد، در مورد ارزش مبیع تبادل اراده صورت می‌پذیرد و بر مبنای اراده انشایی طرفین عقد بیع واقع می‌شود.

عقد بيع و معاوض چه فرقی با هم دارند

تفاوت عقد بيع و معاوضه : عقد بیع عقدی است که در آن مالی در مقابل عوض معلوم که معمولا این عوض یکی از پول‌های رایج دنیاست به دیگری انتقال می‌یابد و اساساً موضوع و مطلوب عقد بیع حول کیفیات، اوصاف و خصوصیات مبیع است؛ حال آنکه در عقد معاوضه دو کالا در مقابل یکدیگر متعلق به متعاملین می‌شود که مطلوب عقد برای طرفین در هر دو کالا جست‌وجو می‌شود و به اصطلاح چیزی به‌عنوان مبیع یا ثمن لحاظ نمی‌شود.

وی ادامه می‌دهد: مطابق ماده 456 قانون مدنی در عقد بیع، خیارات اختصاصی تحت عنوان خیار مجلس، حیوان و تأخیر ثمن وجود دارد که در سایر عقود از جمله معاوضه چنین خیاراتی وجود ندارد.

عقد صلح و عقد معاوض چه فرقی با هم دارند

تفاوت صلح و عقد معاوضه : صلح از جمله عقود مسامحه‌ای است که در آن طرفین عقد به هر دلیل داخل یا خارج از عقد، به صورت کلی و عموماً بدون در نظر گرفتن همه جوانب موضوع عقد صلح، با به‌دست آوردن مال یا حقی، مال یا حق دیگری را به طرف مقابل منتقل می‌کنند، در حالیکه عقد معاوضه از عقود مغابنه‌ای است که ارزش عوضین و هم‌سنگ بودن آنها با یکدیگر از ارکان عقد به حساب می‌آید و در این خصوص امکان ایجاد خیار فسخ قابل تصور است.

به گفته وی اساسا موضوع عقد معاوضه همیشه مال است (اگر چه حقی که مالیت نیز داشته باشد نیز می‌تواند موضوع عقد صلح قرار گیرد) اما در عقد صلح مال و حق، هر دو امکان موضوعیت یافتن را دارند همانگونه که در قسمت اخیر ماده 752 قانون مدنی نیز به صراحت بیان شده است که موضوع صلح ممکن است در مورد معامله و غیر آن واقع شود.

لزوم تهیه سند رسمی برای قرارداد

وي در خصوص لزوم تهیه سند رسمی اعتبار قرارداد در عقود صلح و معاوضه نیز مي‌گويد: با توجه به ماده 22 قانون ثبت اسناد و املاک و مباحث مفصل مربوطه در این خصوص به نظر می‌رسد که اساسا هر نوع نقل و انتقالی در مورد املاک غیرمنقول نیاز به ثبت رسمی دارد و در سایر عقود که موضوع آن اموال منقول است عموماً الزامی به ثبت رسمی قرارداد وجود ندارد (اگر چه که در برخی از قوانین الزاماتی در این خصوص ملحوظ شده است مانند عقد صلح) اما رویه قضایی ما به این سمت و سو تمایل دارد که در خصوص قراردادهای عادی، حتی در مواردی که الزام به ثبت رسمی آن قرارداد تمهید شده است، متعاملین را بی‌حق نشناسد و پس از تنفیذ و احراز وقوع اصل قرارداد در دادگاه، آثار قانونی آن را بر طرفین بار ‌کند. به گفته این مدرس دانشگاه، به همین دلیل ثبت نکردن رسمی قرارداد، حتی با الزام قانونی به ثبت آن، نمی‌تواند موجب بی‌حقی طرفین شود و در این خصوص محکمه مهمترین ابزار طرفینی برای اجرایی شدن مفاد و آثار قرارداد است.

چند ماده قانونی در خصوص عقد معاوض

«عليرضا جعفرزاده» وكيل دادگستري  با در نظر گرفتن ماده 338 قانون مدنی در بررسي تفاوت عقد بیع و معاوضه بیان می‌کند: «بیع عبارت است از تملیک عین به عوض معلوم» و در ماده 466 این قانون و در مقام تعریف عقد معاوضه مقرر داشته که «معاوضه عقدی است که به ‌موجب آن یکی از طرفین مالی می‌دهد به عوض مال دیگر که از طرف دیگر اخذ می‌کند، بدون ملاحظه اینکه یکی از عوضین مبيع و ديگري عین باشد».

وي در ادامه مي‌گويد: با توجه به این تعاریف، فرق عمده و اساسی این عقود در آن است که در مورد نخست طرفین معامله در این موضوع که یکی از عوضین مبیع و عوض دیگر ثمن و بهای مبیع است، توافق دارند اما در عقد معاوضه بحثی از مبیع و ثمن در میان نیست بلکه مبادله دو شیء به‌ عنوان عوض و معوض، بدون قید و امتیاز است. این وکیل دادگستری در تعريف عقد معاوضه و آثار آن نیز توضیح می‌دهد: همان‌طور که از ماده 464 قانون مدنی استنباط می‌شود عقد معاوضه جزو عقود تملکی است که در آن یکی از متعاملین مالی را به متعامل دیگر تملیک می‌کند در قبال مالی که مشارالیه به وی تملیک می‌کند.

وی توضیح می‌دهد: معاوضه دارای دو مورد معامله است که یکی را «معوض» و دیگری را «عوض» می‌گویند. معوض آنچه است که ابتدا مورد معاوضه قرار می‌گیرد و مالی که در قبال آن قرار دارد عوض است. باید در نظر داشت عقد معاوضه جزء عقود لازم است و آثار آن نیز در چارچوب توافق طرفین و شرایط مندرج در عقد که مورد تراضی طرفین است، ارزیابی می‌شود.

بیع در قالب معاوضه

جعفرزاده در پاسخ به اين پرسش كه آیا می‌توان قرارداد بیع را در قالب معاوضه انجام داد و از این طریق از نتایج عقد بیع رها شد؟ مي‌گويد: در تعریف عقد بیع عنوان شد که تملیک عین به عوض معلوم است و در نظر عرف وقتی مالی در قبال پول و وجه نقد واگذار می‌شود آن معامله بیع است اما هرگاه مال یا کالای در قبال شیء دیگری غیر از پول باشد آن معامله معاوضه است؛ بنابراین اگر هدف از کلمه بیع در اینجا بحث تملیک و تملک ناشی از عقد بیع باشد با توجه به شرایط فوق می‌توان در قالب عقد معاوضه نیز تملیک و تملک را انجام داد.

وي در خصوص تشخيص قرارداد معاوضه و بيع در صورت قيد نکردن عنوان قرارداد بيان مي‌دارد: قانونگذار در ماده 224 قانون مدنی مقرر می‌دارد: «الفاظ عقود محمول است بر معانی عرفیه» بنابراین با توجه به مفاد قرارداد که ناشی از اراده دو شخصی است که در جامعه زندگی می‌کنند و برای تفهیم و تفهم و رساندن مقصود خویش به دیگران از الفاظ و زبان شایع و متداول اجتماع استفاده می‌کنند به‌وضوح قصد و اراده آنها که آیا بر وقوع عقد بیع یا معاوضه تکیه دارد مشخص می‌شود. معیار دیگر در این باره مورد معامله است به این معنی که در معامله چه چیزی داده می‌شود و چه چیزی گرفته می‌شود.

قواعد موجود در قرارداد‌هاي بيع و معاوضه

وي در خصوص اجرا شدن قواعد موجود در قرارداد‌هاي بيع و معاوضه نیز مي‌گويد: به استناد ماده 465 قانون مدنی در معاوضه احکام خاصه بیع جاری نیست، بنابراین خیار مجلس، حیوان و تاخیر ثمن که مختص عقدبیع است در عقد معاوضه جاری و ساری نیست. مضافاً اینکه چنانچه شریک ملک مشاع، سهم خود را با دیگری معاوضه کند سبب ایجاد حق شفعه برای شریک دیگر نمی‌شود.

به گفته این وکیل دادگستری، طبق ماده 220 قانون مدنی : «عقود نه فقط متعاملین را به اجرای چیزی که در آن تصریح شده است ملزم می‌نماید بلکه متعاملین به کلیه نتایجی هم که به موجب عرف و عادت یا به موجب قانون از عقود حاصل می‌شود ملزم می‌باشند».

منابع :

۱)كاتوزيان، ناصر؛ حقوق مدني، عقود معين ۱، تهران، شركت انتشار، ۱۳۷۶، چاپ ششم، صص ۳۴۰-۳۳۵.

۲)امامي، سيد حسن؛ حقوق مدني، تهران، انتشارات اسلاميه، ۱۳۷۹، چاپ بيست و يكم، ج۱، ص ۵۷۹.

۳)طاهري، حبيب الله؛ حقوق مدني ۶و ۷، قم، جامعه مدرسين، بي‌تا، بي‌چا، ص ۱۶۷.

نمونه قرارداد معاوضه

ماده ۱- طرفین قرارداد: معاوض: خانم/آقای …………………………. فرزند ………………….. به شماره شناسنامه …………. کدملی …………………….. شماره تلفن ثابت ………………………. همراه …………………… آدرس ………………………………………………..

متعاوض: خانم/آقای …………………………. فرزند ………………….. به شماره شناسنامه …………. کدملی ………………………….. شماره تلفن ثابت ………………………. همراه …………………… آدرس ………………………………………………..

که در این قرارداد به اختصار معاوض و متعاوض نامیده می‌شوند.

ماده ۲- عوضین:

الف: مورد عوض عبارت است از ………………………………………………………………………..

ب: مورد معوض عبارت است از: ……………………………………………………………………….

که از طرف متعاوض به معاوض در برابر عوض داده شده انتقال می‌یابد.

ماده ۳- ارزش عوضین: مبلغ …………………………….. ریال معادل …………………….. تومان می‌باشد و طرفین اقرار نمودند که هیچ‌گونه وجه یا مالی به عنوان مابه‌التفاوت ارزش عوضین به یکدیگر تأدیه یا تسلیم ننموده‌اند و هر گونه دعوای احتمالی را در این خصوص اسقاط کرده و به صلح خاتمه می‌دهند.

ماده ۴- فسخ قرارداد: طرفین کلیه خیارات از جمله خیار عیب و غبن هر چند فاحش و افحش را از خود ساقط نمودند.

ماده ۵- وثیقه ها و تضمین ها: معاوض/متعاوض متعهد گردید جهت تضمین انجام تعهدات خود یک فقره چک/سفته به شماره ……………………….. مبلغ …………………………….. ریال معادل …………………….. تومان به عهده بانک ………………………… به معاوض/متعاوض تحویل دهد.

ماده ۶- شروط قرارداد:

۱- کالای مورد عوض در تاریخ …………………………. به متعاوض تحویل داده خواهد شد و رسید عادی متعاوض برای اثبات آن کفایت می‌نماید.

۲- کالای مورد معوض نیز در تاریخ …………………………. به معاوض تحویل داده خواهد شد و رسید عادی معاوض برای اثبات آن کفایت می‌نماید.

ماده ۷- حوادث غیرمترقبه: در صورت بروز حوادث غیرمترقبه که اجرای قرارداد را مختل نماید، پس از رفع حادثه مذکور، هر یک از طرفین مکلف است که در اسرع وقت نسبت به ایفاء تعهدات قراردادی خویش اقدام نماید.

ماده ۸- حل اختلاف: در صورت بروز اختلاف در تعبیر مفاد قرارداد و یا نحوه اجرای آن، موضوع بدواً از طریق مذاکره و سازش حل و فصل خواهد شد و در صورت عدم حصول سازش، موضوع به داوری خانم/آقای ……………………………… به آدرس ………………………………………………………………………………… ارجاع و نسبت به حل و فصل آن از این طریق اهتمام ورزیده می‌شود و در غیر این صورت به مراجع قضایی مراجعه خواهد شد.

ماده ۹- نسخه های قرارداد: این قرارداد مشتمل بر نه ماده در تاریخ ……. به تعداد .. نسخه با اعتبار واحد تنظیم و تمام مفاد و مندرجات آن مورد قبول طرفین واقع گردید.