ناسزای سزاوار، بررسی سبكی و نمادشناسی داستان «دشنام» اثر نادر ابراهیمی؛ مريم شريف نسب

درباره نادر ابراهیمی:
نادر ابراهیمی (متولد 1315 شمسی) از نویسندگان پُركار معاصر است. او در زمینه‌های مختلف مانند قصه كوتاه، رمان، نقد، فیلمنامه، قصه برای كودكان و ... فعالیت داشته است. تعدادی از آثار او عبارتند از:
ابوالمشاغل، اجازه هست آقای برشت (دو قصه نمایشی)، افسانه باران، انسان جنایت و احتمال، بار دیگر شهری كه دوست می‌داشتم، پاسخ ناپذیر، تاریخ تحلیلی پنج هزار سال ادبیات داستانی ایران (صوفیانه‌ها و عارفانه‌ها)، تضادهای درونی (مجموعه داستان)، تكثیر تأثرانگیز پدربزرگ (رمان)، آتش بدون دود (رمان)، خانه‌ای برای شب، در سرزمین كوچك من، صدای صحرا (فیلمنامه‌ای بر اساس قصه‌های صحرا)، لوازم نویسندگی، مردی در تبعید ابدی (بر اساس داستان زندگی ملاصدرای شیرازی)، مصابا و رؤیای گاجرات، آرش در قلمرو تردید، مكانهای عمومی، هزارپای سیاه و قصه‌های صحرا، ... 

نادر ابراهیمی– از نویسندگان پُركار و نامدار معاصر ایران– اگرچه رمانهای خوب و زیبا در كارنامه هنری خود دارد، به زعم نگارنده، در نگارش داستانهای كوتاه شاخص و صاحب نظر است.
ابراهیمی در داستانهای استعاری‌اش به بیان دیدگاههای سیاسی- اجتماعی خود می‌پردازد و پیام خود را بر زبان نمادها می‌نهد: شیری كه در نقش شاه می‌نشیند، سنجابی كه نقش مبارزِ سیاسی را بازی می‌كند، كلاغی كه بر مسندِ «خبرچین ساواك» تكیه می‌زند و...
اگر قصه‌های كوتاه ابراهیمی را سبك‌شناسی ساختاری كنیم، به نتیجه جالبی دست خواهیم یافت: او در داستانهای سمبلیك كوتاه خود، هیچ سبك مشخصی ندارد! چرا كه بسامد هیچ مختصه‌ای– به طور خاص– در قصه‌های او بیش از سایر ویژگیها نیست. او سعی می‌كند هر قصه بر اساس زمینه فكری خاص خود نوشته، فضابندی و ترسیم شود. با این روش، هیچ دو داستان او به لحاظ واژگان، تركیبات و اصطلاحات، جمله‌بندیها و سایر اركان تشكیل‌دهنده زبان یكسان نیستند. در عوض به لحاظ دیدگاه، اندیشه، نوع باورها و اعتقادات، قصه‌های سمبلیك او (تقریباً همه) در یك امتدادند و خط مشی فكری او را– در آن سالها– نشان می‌دهند. او خود معتقد است:
«نثر با موضوع می‌آید. هر موضوعی نثر خود را خود انتخاب می‌كند و كلی‌تر اینكه هر موضوع، در هر زمینه نوع نمود خود را برمی‌گزیند. اما نویسنده باید كه در چنته‌اش همان‌قدر كه موضوع متفاوت دارد، نوع بیان متفاوت داشته باشد. یعنی اگر نداشت، متوقف است و هم عامل ایجاد توقف. در اینجاست كه او خود را موظف می‌بیند نثر را لباس بپندارد و موضوع را تن. این است كه ناگزیر جامه‌های متحدالشكلی می‌دوزد و همه موضوعات خود را در همان جامه‌های همیشگی می‌پوشاند. اینكه ما تصور می‌كنیم نویسنده را باید از طریق نثر و نوع بیانش بشناسیم، اشتباه است. اینكه می‌بینیم نویسنده‌ای یك نوع نثر برای خود ساخته و آن را چون جامی به دست گرفته تا تمامی مفاهیم جهان را مظروف آن ظرف كند، دلیل ضعف است، دلیل نداشتن قدرت تصور، جامد بودن، عدم رشد و نبود حركت و عدم تسلط واقعی بر زبان...»(ك1، ص28و29)
كلیت این سخنان درست است، هر چند كه می‌توان بخشهایی از آن را تعدیل نمود.
در این مقاله، داستان «دشنام»– نخستین تجربه نادر ابراهیمی در زمینه داستان كوتاه– مورد بررسیِ سبكی و نمادشناسی قرار می‌گیرد.

كلید واژه‌ها: داستان كوتاه، فابل، نماد، سبك.

سنجاب را از جنگل بزرگ راندند، چرا كه او دشنام داده بود...

«دشنام» نخستین داستان كوتاه نادر ابراهیمی است:
«دشنام كه نوشتن و بازنوشتن آن بیش از دو سال به درازا كشیده بود و حقیقتاً اعصاب و استخوانهای مرا خرد كرده بود و پوستم را بازنویسی‌های ظاهراً پایان ناپذیرِ آن كنده بود و باز هم مرا آنقدر كه می‌خواستم قانع نكرده بود، قصه‌ای بود كه نشست...»(ك1، ص15)
«دشنام» یك فابل (Fable) است و فابل، شیوه داستان‌پردازی معهود در ایران و شبه قاره است. در این نوع حكایات، جانوران نماینده و ممثل آدمیانند، مانند آدمیان عمل می‌كنند، سخن می‌گویند و در نهایت به شیوه‌ای تمثیلی یك اصل اخلاقی، اجتماعی یا سیاسی را بیان می‌كنند. پند و انتقاد در این حكایتها چنان لطیف، ضمنی و پنهان است كه كسی را نمی‌آزارد و فرمانروایان خودكامه و دستگاه امنیتی را به آزار و شكنجه صاحب قلم برنمی‌انگیزد. ظاهراً رواج داستانهای نمادین، خصوصاً فابلها، با شرایط سیاسی و اختناق و عدم آزادی بیان و اندیشه در ارتباط مستقیم است: هر چه فضا تنگ‌تر و آزادی بیان كمتر باشد، شیوع داستانهای نمادین (Symbolic) بیشتر است.
سمبولیسم، دستگاهی از استعاره‌های پیاپی است. نماد (سمبول) زمینه فعالیت مؤثر خواننده را در متن پدید می‌آورد؛ بدین معنی كه خواننده، بر اساس پیش‌آگاهیهای فرهنگی- ذهنی خود، از میان طیف مُشَبَّه‌های نزدیك به هم دست به گزینش می‌زند. به همین دلیل میزان و كیفیت درك طبقات مختلف مردم از نمادها كاملاً متفاوت است و از آنجا كه نماد (بر خلاف استعاره) در معنای واقعی خود نیز قابل درك و دریافت است، نوشته‌های نمادین بهترین ساخت برای پنهان كردن معانی ثانوی– و اغلب ممنوع– خود هستند.(نگ. ك5، ص530 به بعد)
«در آن روزگار همه جوانان اهل قصه و شعر، می‌دانستند كه شیر قصه كوچك دشنام، «شاه» است، كه البته بود، و همین هم شاید بیش از هر چیز قصه دشنام را تثبیت كرد و همین هم چه بسا باعث شد كه من ساده‌ترین و كوبیده‌ترین راه را برای قصه‌نویسی خود برگزینم: قصه‌های جانوری یا قصه‌هایی كه در آنها جانوران و اشیا به جای انسانها می‌نشینند، وظایف آنها را برعهده می‌گیرند، عواطف و احساسات آنها را بروز می‌دهند و در نهایت، عقده‌های دل آنها را خالی می‌كنند؛ آنقدر نرم و ساده و كودكانه كه حتی سانسورچیان را به شك نمی‌اندازد،...»(ك1، ص16)

«شیر»، سلطان جنگل و ضد قهرمان داستان، سنجاب كوچكی را می‌دَرَد «شاید به آن جهت كه حوصله‌اش سخت سر رفته بود!» برادرِ كوچكِ سنجابِ دریده شده، از روی درخت با اندوهِ تمام، از شیر می‌پرسد: «ای جوانمرد! به نظر تو كمی تلخ نبود؟» و شیر– كه واضح است زبان رعایای خود را نمی‌داند و آن را درك نمی‌كند– می‌پرسد: چه می‌گوید؟ و زبانگردان جنگل می‌گوید: «دشنام می‌دهد!!»
باید باور كنیم برای تألیف این قصه كوتاه دو سال وقت صرف شده است. انتخاب دقیق و حساب‌شده تك‌تك كلمات، این نكته را ثابت می‌كند. به راستی به كاربردن واژه «زبانگردان» به جای «مترجم»، گزینشی كاملاً هوشمندانه است. شارل بالی (پایه گذارسبك‌شناسی توصیفی) معتقد بود هیچ دو واحد فكریِ هم‌مضمون، دقیقاً مانند یكدیگر نیستند؛ زیرا به لحاظ بار عاطفی كه برای مخاطب ایجاد می‌كنند با هم متفاوتند.(نگ. ك6، ص118تا120)
مترجم عین گفته‌ها را ترجمه می‌كند، اما زبانگردان، گفته‌ها را عوض می‌كند؛ آن را به زیان گوینده تغییر می‌دهد؛ زبانگردان نسبت به مترجم دارای بار عاطفی منفی است.
انتخاب سنجاب نیز به عنوان قهرمان داستان، دقیق و حساب شده است. قهرمان این قصه (مثلاً) یك پرنده نیست؛ زیرا پرندگان ساكن آسمانند نه زمین، اهل خاك نیستند و از این رو دردِ اهل خاك را نمی‌دانند. از دیگر سو، قهرمان داستان یكی از جانوران كاملاً زمینی (مثلاً خرگوش) هم نیست؛ چرا كه آنها فقط اهل خاكند؛ بیش از حد زمینی‌اند؛ چهره‌ای ساده‌لوح و مظلوم‌نما دارند. اما سنجاب، نه آنقدر خاكی است كه نمایی احمقانه و دیدی كم‌وسعت داشته باشد و نه آنقدر آسمانی است كه از خاك بریده باشد. سنجاب روی درخت زندگی می‌كند و از بالا جنگل را می‌بیند. از همین رو، او قادر است دورترها را هم ببیند. سنجاب، دوراندیش جنگل است و البته كمی خوش‌بین!
او از جنگل رانده می‌شود، در حالی‌كه با خود می‌اندیشد:
«دنیا پر از همه چیز است و بی شك جنگل در میان آنها چیزی است. مرا جنگلهای دیگر و درختان سیب وحشی دیگری خانه خواهد شد.» (ص63)
و آنگاه كه به جنگل تازه‌ای می‌رسد، به مرزبانان می‌گوید:
« یك خانه نو جنگل شما را آبادتر خواهد كرد.» (ص63)
گویی سنجاب نمی‌داند– یا نمی‌خواهد بپذیرد– كه شیر اصلاً جنگل آبادان نمی‌خواهد! سنجاب از روی اعتماد به نفس می‌پندارد كه حضور كوچكش زینتی به جامه سبز جنگل تازه خواهد بود. اما مرزبانان به او می‌گویند:
«این هنوز همان جنگل بزرگ است؛ چه، جنگلهای عالم همه به هم گره خورده‌اند و شاخه‌های باریك تاكهای وحشی، فرسنگها راه را به هم زنجیر كرده اند.» (ص64)
«گره خوردن شاخه‌های تاك» تصویری از نشو و نمای ظلم است كه دامن كریه خود را هر روز بیشتر می‌گسترد. واژه «زنجیر كردن‌» تأكیدی بر همین موضوع است: همه جنگلهای جهان با هم مرتبطند. همه از یك نظر شبیه به هم هستند و آن، این است كه بر همه آنها «شیر» حاكم است. پس گویی در دنیا فقط یك جنگل وجود دارد و سنجاب از آن رانده شده است!
سنجاب نمی‌هراسد و می‌اندیشد:
«دنیا پر از همه چیز است و بی‌شك بیشه كوچكی كه از چار سوی باز باشد، در میان آنها چیزی است.» (ص64)
«بیشه كوچكی كه از چارسوی باز باشد» سرزمینی است مستقل. جایی كه از هیچ جانب به هیچكس و هیچ جا وابسته نباشد. جایی كه مردمانش خود می‌اندیشند و آن‌گونه كه مایلند زندگی می‌كنند؛ و سرانجام، وقتی بیشه بازی را می‌یابد و با سنجابهایی به رنگ دیگر برخورد می‌كند، با جملاتی شعارگونه، آنها را به یاری می‌طلبد:
«آه عزیزان من!... باور كنید تنهایی سنجاب بی‌خیالی چون مرا نیز از پای درآورده است. اگر بخواهید سرسختی سنجابها را فراموش كنم، برایتان هفت بار كه نخستین پرتو نور از آسمان بتابد، هفت روز كه شب شود و هفت بار كه فانوس آسمان را بیاویزند، گریه خواهم كرد. مرا قبول كنید و برایم در میان خود جایی باز كنید، جای بسیار كوچكی...» (ص65)
«اگر بخواهید سرسختی سنجابها را فراموش كنم...» شاید پیشنهادی برای تغییر نوع عملكرد (نه اهداف) باشد: تغییر روش به شرط حمایت شدن از جانب گروههای دیگر. ترس از تنها ماندن، سنجاب كوچك را به این فكر وامی‌دارد كه می‌شود از راههای مختلف به هدف واحدی دست یافت. از این‌رو، غرور را كناری می‌نهد و دست دوستی به سمت گروههای دیگر دراز می‌كند. سخنان این بخش بسیار شاعرانه، شعارگونه و اغراق شده می‌نمایند. او با اعتماد به نفس كامل می‌پندارد:
«من بیشه شما را آبادتر خواهم كرد!»
و آنگاه كه در چشمان سردشان نشانی از آشنایی نمی‌یابد، با خود می‌اندیشد:
«دروغ است؛ بی‌شك دروغ است كه سنجابها همه فرزندان یكدیگر بوده اند!»
گروه سنجابهای غریبه شاید نماد آنهاست كه با پشت سر گذاشتن پیشینه‌ای سخت و دردناك، به آرامشی نسبی دست یافته‌اند و به هر قیمتی سعی در حفظ كردن آن دارند:
«نویسندگان بیشه ما در كتابهایشان نوشته‌اند كه چنین آرامشی را بسیار گران خریده‌ایم...» (ص66)
و به این ترتیب مبارز كوچك از بیشه نیز رانده می‌شود. اندوهی یأس‌آلود وجودش را فرا می‌گیرد و اگر نگوییم به هدفش، به راهی كه برای رسیدن به آن در پیش گرفته شك می‌كند:
«حالا دیگر عدل و ظلم برایم یكسان شده است. شاید آن جمله را اشتباه آموخته‌ام. كاش می‌توانستم بازگردم و از مادرم بپرسم چه كسی گفته است كه دنیا از آنِ كسانی است كه می‌جویند و می‌یابند؟...» (ص66)
در فضای غم‌آلوده داستان، كلمات به نفوذ و القای هر چه بیشتر فضا به ذهن خواننده كمك شایان می‌كنند. چقدر واژه «گور» در بافت سنگین و حزن‌انگیز متن خوش نشسته است:
«زمان را به گور می‌كشید و پیش می‌رفت...»
و آنگاه كه به صحرا می‌رسد و با فریاد، یاری می‌طلبد، باد قاصدكی را به دامن صحرا می‌اندازد تا در گوش بوته خارها نجوا كند كه هرگز او را پناه ندهند، وگرنه شیر بیش از همیشه خشمناك خواهد شد.
بوته خارها درهم می‌پیچند و حصاری گزنده پدید می‌آورند. سنجابِ خسته، اندوهگین می‌گوید:
«وای بر دنیــای شما كه برای من جایی ندارد؛ برای چــون من خُردی كه از جنگــلی بزرگ رانــــــــده شده‌ام...» (ص67)
و این همان دنیایی است كه مبارز كوچك در ابتدای راه معتقد بود: «پر از همه چیز است» و بی شك برای او جای كوچكی خواهد داشت!
سنجاب كوچك ناامیدانه برای یافتن پناهگاهی در جاده به راه می‌افتد. دهقانی او را می‌بیند و به سایر دهقانان می‌گوید كه «موشهای بزرگ» به مزارع حمله كرده‌اند! و آنها را تحریك می‌كند تله و تور پهن كنند.
دهقانها همان افراد مرفهی هستند كه برای حفظ این رفاه، از آزردن دیگران ابایی ندارند؛ همان افرادی كه بی‌توجه دقیق به مسائل اطراف، خودپسندانه همه چیز را تحقیر می‌كنند (دهقان، سنجاب را «موش» می‌نامد)؛ افرادی كه در پوسته‌ای دفاعی و محافظه‌كارانه فرورفته، هر رهگذری– ولو بی‌آزار– را دشمن می‌پندارند.
سنجاب در راهی كه پیش گرفته است، گروههای دیگری را نیز می‌بیند: ماهیها، زنبورها، مورچه‌ها... همه اندكی با او سخن می‌گویند، سرگرم می‌شوند و سپس خسته و دلزده او را رها می‌كنند و تنها می‌گذارند. آنها شاید نماد همان دسته‌های سطحی و بی‌آرمانی باشند كه مهمترین آرمانشان حفظ شرایطی است كه سالیان سال و نسلهای نسل به آن خو گرفته‌اند، گروههایی كه هیچ تصوری از «تغییر» در ذهن ندارند.
... و سرانجام، در یك روز غمبار– مثل هر روز دیگر– وقتی كه «چیزی نمانده بود سنجاب اندیشمند شود»، همچنان‌كه متفكر و بریده از دنیای اطراف در جاده «بی‌هدف و سرگردان» به پیش می‌رفت، چرخ زنگ‌زده یك گاری راه خود را از روی جسم كوچك او باز می‌كند، بی‌خیال می‌گذرد و پرونده مبارزه او را برای همیشه می‌بندد.
گویی این سرنوشت محتوم همه آن مبارزان كوچكی است كه به تنهایی با «شیر»– سلطان مطلق و ستمگر جنگل– مخالفت كرده‌اند: بسیاری از آنها سرانجام در زیر چرخهای فشار حكومت جان سپردند. هرچند این گاری فرسوده بود؛ هرچند سرنگون شدن سرنوشت محتوم آن بود؛ هر چند سورچی محكوم به مرگ بود؛ پیش از رفتن خود بسیاری از مبارزان را له كرد...
«دشنام، بهترین داستان كتاب "خانه‌ای برای شب" پرگو نیست. محور اصلی داستان را ادامه می‌دهد و مضمونی اجتماعی را با ایجاز و بدون فلسفه‌بافی بیان می‌كند. این داستان، استعداد ابراهیمی را در فابل نویسی نشان می‌دهد.» (ك 8 ، ص241)

فهرست منابع:
1. ابراهیمی، نادر؛ مجموعه اول قصه‌های كوتاه؛ تهران: امیركبیر، 1369.
2. ـــــــــــــ؛ مجموعه دوم قصه‌های كوتاه؛ تهران: امیركبیر،1369.
3. چدویك، چارلز؛ سمبولیسم؛ ترجمه مهدی سحابی؛ تهران: مركز،1375.
4. رید، یان؛ داستان كوتاه؛ ترجمه فرزانه طاهری؛ تهران: نشر مركز، 1376.
5. سید حسینی، رضا؛ مكتبهای ادبی (جلد2)؛ تهران: نگاه، چ10، 1376.
6. شمیسا، سیروس؛ كلیات سبك‌شناسی؛ تهران: فردوس، چ2، 1373.
7. ــــــــــــــ؛ انواع ادبی؛ تهران: فردوس، چ8، 1380.
8. عابدینی، حسن؛ صد سال داستان‌نویسی در ایران (جلد اول: 1253 تا 1342)؛ تهران: تندر، 1366.
9. میرصادقی، جمال؛ عناصر داستان؛ تهران: شفا، چ2، 1367.

منبع: مجله دانش، فصلنامه مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ش75-74، 1382.

زمین شناسی اقتصادی

تاریخچه استفاده از فلزات در ایران : 
در مورد تاریخ استفاده از مس نظرات ضد و نقیضی دیده می شود. گروهی استفاده از آن را در حدود 20 هزار سال پیش از میلاد، و عده ای تاریخ استفاده آن را به حدود 12 هزار سال پیش از میلاد و به کشور مصر نسبت می دهند. برخی ساکنان اولیه ایران را نخستین ذوب کنندگان و استفاده کنندگان از فلز مس تصور می کنند و تاریخ آن را به حدود 9 هزار سال پیش از میلاد می دانند. با این حال، به نظر بسیاری از باستان شناسان استخراج و ذوب مس توسط ساکنان اولیه ایران و در محلی به نام تل ابلیس صورت گرفته است. 
براساس شواهد باستان شناسی و معدن کاری قدیمی، مرکز، شرق و شمال ایران دارای کهن ترین پیشینه فلزگری می باشند. اواخر هزاره هفتم در ایران را مرحله گذر از عصر نوسنگی به عصر فلزات می دانند، در حالی که عصر نوسنگی در اروپا تا هزاره چهارم ادامه داشته است. در سال 1966 در فرانسه مجسمه گوسفندی از فیروزه ساخته شده بود و در موزه ای به عنوان هنر 7000 ساله ایران، به تماشای همگان گذاشته شد و این موضوع نشان از آن دارد که تاریخ استخراج و به کارگیری فیروزه در ایران، به بیش از 7000 سال پیش می رسد. همچنین کوره های قدیمی ذوب فلزات و سرباره های باقیمانده آنان، در دامنه رشته کوه های زاگرس و البرز تا کویر یزد، کرمان ، قم ، کاشان ، خراسان و همچنین در دامنه رشته کوههای بلوچستان مانند سرباره های معدنی مس چهل کوره و معادن متروکه سرب و روی بین ناحیه خارستان و بید ستر تفتان حاکی از مهارت نیاکان ما در امر استحصال فلزات از مواد معدنی دارد. 

وجود کلمه aios به معنی فلزات در زبان هند و اروپایی، نشان دهنده این است که تمدن هند و اروپایی پیش از مهاجرت، به عصر فلزات رسیده اند. این کلمه در لاتین aes به معنی مفرغ و مس و در سانسکریت به ayas یعنی آهن تبدیل شده است. واژه آهن در زبان پارسی مشتق از آسن asen (در زبان کردی) می باشد که واژه های آیزن eisen (آلمانی) و آیرون iron (انگلیسی) از آن مشتق شده است. 
از آغاز هزاره سوم پیش از میلاد، در نوشته های دوره های پادشاهی سومری، بابلی و ایلامی اغلب از پیشرفت های ایرانیان در زمینه صنعتی ، معدنی و بازرگانی یاد داشته است. در این مراکز صنعتی، فلزگرایی و سفالگری – صنعت سنگ صابون و سنگ مرمر، رونق فراوانی داشته است و همچنین در کارگاههای آنها سنگ های نیمه قیمتی چون عقیق ، سنگ لاجورد و فیروزه تولید، شده است. 
آغاز عصر مفرغ (برنز) در ایران، درست همزمان با 2 هزار سال پیش از میلاد بوده است. کشف مفرغ موجب ساخت بیشتر اشیای فلزی و تقاضای روزافزون مواد خام شد. احتمال می رود که معدن قلع ده حسین در نزدیکی شازند در این زمان شناخته شده باشد. بین سالهای 1000 تا 2000 میلادی، فلز آهن نیز در ایران به کار گرفته شد. کاربرد عمومی فلز آهن، در جنگاوری و کشاورزی، اوضاع تجارت را در آغاز هزاره اول تغییر داد زیرا این تجارت بر پایه خرید و فروش مس و فلزاتی بود که با مس ترکیب می شوند. احتمال می رود که کانسارهای آهن شاه بلاغ (جنوب زنجان)، ماسوله و گل گهر در این برهه از زمان شناخته شده اند. 

در نیمه دوم هزاره اول پیش از میلاد، با تاسیس دولت نیرومند هخامنشی، شناخت زمین و بهره برداری از ثروت های نهفته آن، روبه گسترش نهاد و استخراج مس، طلا، نقره، سرب، روی و دیگر فلزات به فراوانترین حد خود رسید. ایرانیان در این زمان، از آهن در تهیه پولاد استفاده می کردند و در تهیه جنگ افزار و ساختن پل استفاده می نمودند و سپس این پل ها را با قیر اندود می نمودند که هنوز هم بدون زنگ زدگی باقی مانده اند. همچنین برای استحکام ساختمان های تخت جمشید و پاسارگاد، از آهن و سرب استفاده شده است. در این دوره طلا و نقره نیز کاربرد فراوانی داشته است و تصور می شود که معادن طلای زرشوران تکاب، زرین اردکان یزد، کوه زر دامغان، کوه زر تربیت حیدریه، قلعه زری بیرجند، سرب و روی کوه سورمه فیروزآباد، آهن نیریز و فیروزه نیشابور در این دوره ایجاد شده اند. 
در دوره ساسانیان کانسارهای سرب، روی، مس، طلا و آهن زیادی شناخته شده اند. یشتر اشیاء و ابزار فلزی که در حفاریهای باستان شناسی به دست آمده، متعلق به دوره ساسانی می باشد و از جمله معادنی چون سرب و نقره نخلک، سرب و نقره خارستان و سرب و نقره آهنگران ملایر قابل اشاره است. 
با حمله اعراب به ایران، فعالیت های معدنی زمانی را به انحطاط گذراند. اما در سده های سوم و چهارم که به نام دوره رنسانس اسلام نامیده شده است، صنایع فلزی و معدن کاری بتدریج رونق نهاد. 
در دوره صفویان استخراج از معادن زیرزمینی انجام گرفت و در این دوره قلع در این یافت نمی شد اما آهن و فولاد، طلا و نقره به مقدار زیادی استخراج می شد. در دوره قاجاریه و به ویژه زمان امیرکبیر، اقداماتی برای بهره برداری از معادن طلا به عمل آمد. از معدن طلای موته در نزدیکی دلیجان در این دوره نیز بهره برداری شده است. 
آرسنیک به مقدار زیادی به صورت زرنیخ زرد و قرمز در کردستان و حوالی قزوین دیده شد. همچنین گوگرد، نمک طعام، شوره و زغال سنگ به صورت معادن روباز یافت شدند. در این دوره نفت و سنگ نمک از جزیره قشم، گل اخری در جزیره هرمز و ابوموسی، گوگرد در شرق و غرب بندرلنگه و فیروزه در نیشابور یافت شدند. 
در اوایل سده چهاردهم هجری خورشیدی، با پیدایش ثبات اوضاع سیاسی در ایران، برنامه هایی در جهت صنعتی شدن کشور انجام گرفت مانند احداث مجتمع ذوب آهن و ذوب مس و کارخانه های بافندگی، قندسازی و سیمان 

نخستین فعالیت های معدنی از سوی دولت در حدود 1313 در مناطق انارک و شمشک آغاز گشت. در سال 1316 معدن زغال سنگ گلندرود (در استان مازندران) گشایش یافت. همچنین معادن سرب و روی در حوضه های انارک – اصفهان – یزد، معادن مس عباس آباد و زنجان نیز مورد اکتشاف و بهره برداری قرار گرفتند. در سال های بین 1340 – 1332 مطالعات زمین شناسی توسط شرکت های نفت در پهنه های رسوبی تمرکز یافت و امکان وجود نفت و گاز در آنها مورد ارزیابی قرار گرفت.

به نقل از http://www.ngdir.com/Papers/PPapersDetail.asp?PID=212

درباره آبهای معدنی ( Inorganic Water )

منبع: دانشنامه رشد

زمین شناسی اقتصادی

شاخه ای از علم زمین شناسی که درباره نحوه تشکیل و ژنز آن دسته از مواد زمین که دارای ارزش اقتصادی هستند صحبت می کند . 
معدن کاری : تبدیل یک پتانسیل موجود در طبیعت (کانسار) به یک پتاسیل فعال . 
کانی (Mineral) : مواد معدنی طبیعی که دارای ترکیب شیمیایی و خواص فیزیکی تقریبا ثابتی دارد . 
کانه(Ore Mineral) :کانی اقتصادی است . اگر بتوانیم از یک کانی حداقل یک فلز استخراج کنیم به آن کانه گفته می شود ، مثل اسفالریت ، گالن و ...
کانی های صنعتی (Industeral Mineral) :کانی اقتصادی ارزشمندی که مصرف غیر فلزی داشته باشد ، مثل گچ ، زغال ، باریت ، لیمونیت و ...
باطله (Gange) : مواد معدنی (کانی) که ارزش اقتصادی نداشته باشد و جز مواد اضافی است . که البته به صورت نسبی بوده و با زمان یا مکان تغییر می کند ، مثال در معدن آهن سیلیس مزاحم و در معدن کوارتز برای شیشه سازی آهن مزاحم است . 
شستشوی شیمیایی (Acid leaching) : به کمک این روش در معدن مس سرچشمه از مالاکیت مس می گیرند . 
کانسنگ (Ore) : مجموعه ای از چند کانی که حداقل یکی از این کانی ها ارزش اقتصادی داشته باشد . 
عیار (Grade) : معیاری برای سنجش کیفیت ماده معدنی . مقدار فلز موجود در کانسنگ را عیار می گویند . 
گرم در تن   PPM               Parts per million                                        
مثال 5 پی پی ام یعنی 5 گرم طلا به ازای هر تن 
(Tenor) : به نسبن کانه به کانسنگ گفته می شود از آنالیز کانی شناختی برای شناسایی آن استفاده می شود . در واقع یک جور عیار می باشد . 
کانسار (Ore deposit) : ذخیره معدنی . تجمع طبیعی مواد معدنی که بعد از
اکتشاف ، استخراج و فرآوری به طور سود دهی به فروش برسد . 
منابع معدنی (Ore resource) : هم کانسار را در بر می گیرد + آن دسته از تجمع طبیعی که امروزه قابل بهره برداری نیست . 
آنومالی (Anomali) : تجمع طبیعی که مشخص نیست به طور سوده باشد . 
الف – عوامل زمین شناختی ب- عوامل غیر زمین شناختی 
عوامل زمین شناختی
.1. عیار یا ترکیب شیمیایی 
.2. مقدار ذخیره 
.3. کانی ها و عناصر همراه 
.4. موقعیت جغرافیایی 
عوامل غیر زمین شناختی 
.1. عوامل تکنولوژیکی 
.2. قوانین دولتی (مالیات ، واردات ، صادرات) 
برای مطالعه نحوه تشکیل و ژنز کانسارها (نحوه تجمع طبیعی) سه مورد باید بررسی شود : 
.1. منبع ویژگی سیال کانه زا 
.2. نحوه حرکت سیالات کانه زا 
.3. نحوه جدا شدن از سیال کانه زا 
سیال کانه زا (Ore bearing fluid) یعنی سیالی که ایجاد کانه می کند . 
منبع و ویژگی سیال کانه زا 
.1. ماگما و سیالات ماگمایی 
.2. آبهای متئوریک 
.3. آبهای فسیل 
.4. آبهای حاصل از فرآیند دگرگونی 
ماگما : ماده ی مذابی که ترکیبات پیچیده ای دارد و مادر تمام سنگهاست . 
الف- پدیده تفکیک ماگمایی 
ب – پدیده پالایش فشاری (Filter pressing) 
پ – تزریق ماگمایی 
ت – پنوماتولیتی (Pnumatlytie) 
الف- تفریق ماگمایی : در حین سرد شدن ماگما کانی های مختلف با توجه به جرم مخصوص خود و درجه پایداری خود در حرارت و فشارهای مختلف کریستاله می شوند و در عمق مشخصی از ماگما جدا می شوند . 
کرومیت از جمله کانی هایی است که در درجه ی حرارت بالا بوجود می آید و دارای چگالی بالایی است . 
ب -  پالایش فشاری (Filter pressing) : هرگاه یک ماگمای نیمه متبلور تحت فشار قرار بگیرد عناصر نیمه متبلور از قسمت متبلور شده جدا می شود و بر اثر جدایش کانسار بوجود می آید مثال بارز آن آهن است . 
ج – تزریق ماگمایی : بر اثر فشار به ماگمای نیمه متبلور قسمت نیمه متبلور و مایع وارد سنگ های اطراف می شود ، مثل دایک و سیل 
د – پنوماتولیتی (Pnumatlytic) : گازهای موجود در ماگما که می توانند در تشکیل سنگ و کانی نقش داشته باشند . 
(WF6)  تنگستن که حالت گازی دارد . 
WF6→WO3+CaO→CaWo4                                                  
پس از برخورد به آبهای زیر زمینی اکسیده می شود . 
.2. آبهای متئوریک (Meteoric Water) : آبهای حاصل از نذورات جوی است (برف ، باران ، تگرگ و ...)
آبهای متئوریک 
الف – سطحی(جاری) : در تشکیل کانسارهای رسوبی می تواند نقش مهمی داشته باشد مثل ذخایر پلاسری . 
ب – عمق (نفوذی) : در حین نفوذ به زمین گرم شده و با سنگهای مسیر واکنش داده و به سیال کانه زا تبدیل می شود . 
آبهای گرم با یک توده ماگمایی در نزدیکی خود در ارتباط هستند . 
.3. آبهای فسیل (Connate Water) : آبهای هستند که هیچ ارتباطی با جو ندارند و در بین طبقات سنگی حبس شده اند . در حالت کلی هیچ نقشی در کانسارسازی ندارند تا اینکه طبقات سنگ ها در اثر فشار و حرارت دگرگون شده است . و با سنگهای مسیر واکنش داده و عناصر فلزی را در خود حل می کند . 
.4. آبهای حاصل از فرآیند دگرگونی : ژیپس آب سطحی دارد ، اما کائولینیت آب در بین ملکول های آن قرار دارد . 
اگر تشکیلاتی که کائولینیت دارد تحت فشار دگرگونی قرار بگیرد به (سیلیمانیت ، آندالوزیت) تبدیل می شود . که آب خود را از دست می دهند . 
Al2O3.2SiO2.2H2O→Al2O3.SiO2+SiO2+2H2O

نحوه حرکت سیال کانه زا 
الف – ماگمایی :
ماگما حاوی گازهای تحت فشار است و به هر دلیل که فشار ماگما کم شود گازها منبسط می شود ، انبساط گازها باعث می شود چگالی ماگما کاهش پیدا کند به عبارتی دیگر ماگما سبک می شود و سبک شدن ماگما باعث می شود به سمت بالا برود و حرکت ماگما عمدتا به سمت نواحی کم فشار است . 
ب- غیر ماگمایی : 
در دو محیط عمیق و کم عمق(نیمه عمیق) بررسی می کنیم . 
صفر تا دو کیلومتری را کم عمق می گوییم . 
عمیق (میکروسکوپی) 
.1. خوردگی شیمیایی : واکنش هایی که سیال می تواند با سنگ داشته باشد باعث حل شدن سنگ در سیال می شود . 
.2. حرارت و فشار : حرارت باعث انبساط میکروسکوپی می شود و شکاف هایی در سنگ به وجود می آید که باعث حرکت سیال می شود . 
.3. نقص بلوری : نقص بلوری می تواند در هنگام تشکیل بلور به وجود آید . 
تذکر : بلور نحوه قرار گرفتن اتم ها در کنار همدیگر یا شکل هندسی منظم در کنار هم. 
نقص بلوری به سه دسته تقسیم می شود : 
.1. نقص بلوری (Point defect) : یکی از عوامل آن نبود اتم در بلور است ، دومین عامل حرکت یا جابجایی اتم (Shift) و سومین عامل نفوذ اتم ناخالص بزرگتر . 
.2. نقص خطی : هرگاه چند نقص نقطه ای با هم در بلور باشد باعث به وجود آوردن نقص خطی می شود . 
.3. نقص صفحه ای : هرگاه چند نقص خطی با هم در بلور باشد باعث به وجود آوردن نقص خطی می شود . 
حرکت سیالات در منطق عمیق تحت دو فعالیت انتشار(Infiltration) و نفوذ (Difussion) به وجود می آید . 

وضعیت ساختمانی می تواند در حرکت سیال در منطق  عمیق نقش داشته باشد . 
هرگاه سنگها تحت فشار و تنش قرار بگیرند نفوذ پذیری آنها بیشتر می شود . 
نیمه عمیق (ماکروسکوپی) 
.1. شرایط زمین شناختی 
الف – شرایط زمین شناختی 
سنگ شناختی (Lithology) 
.. نفوذ پذیر (Aquifer) ...نفوذ ناپذیر (Aquitrad) 
ب – شرایط ساختمانی و تکتونیکی (درزه ، گسل و چین و ...)
.2. شرایط سیال : به غلظت و Ph (اسیدی یا بازی) آن بستگی دارد . 
.3. فشار هیدرولیکی هم می تواند یک عامل برای حرکت سیال در نیمه عمیق می باشد. 
Q=-K h2-h1/L
نحوه جدا شدن کانه از سیال کانه زا 
.1. وزن مخصوص : ذخایر پلاسر هستند در ذخایر پلاسری به دلیل اختلاف وزن مخصوص جدایش طبیعی صورت می گیرد . 
.2. شرایط شیمیایی(Eh,Ph) : آهن برای اینکه به صورت هماتیت و مگنتیت رسوب کند نیاز به یک محیط اکسیدی و Ph بالای 6 نیاز دارد . اگر کمتر باشد آهن محلول باقی می ماند و اگر در محیط احیایی باشد آهن با گوگرد تولید پیریت می کند و Ph باید کمتر از 6 باشد . 
.3. حرارت و فشار : برای اینکه کانه بوجود بیاید باید حرارت و فشار کم باشد تا حلالیت کم شود و رسوب گذاری بیشتر شود . 
مطالعه اشکال کانسارها (ore morphology) 
سنگ ها دارای اشکال زیر هستند : 
.1. سنگ ها با ساختمان اولیه 
.2. سنگ ها با ساختمان ثانویه 
ساختمان اولیه : در هنگام تشکیل سنگ در سنگ ایجاد می شود . مثل Dike,sile
ساختمان ثانویه : که بعد از تشکیل سنگ در سنگ ایجاد می شود . مثل : چین درزه و...
Syngenetic: به کانسارهای گفته می شود که ماده معدنی و سنگ همراه (میزبان) با هم (همزمان) تشکیل شده اند . مثل کرومیت 
Epigenetic: به کانسارهایی گفته می شود که ماده معدنی و سنگ همراه (میزبان) با هم تشکیل نشده اند . معمولا سنگ میزبان ابتدا و بعدا ماده معدنی بوجود می آید . مثل کانسارهای رگه ای . 
که هر دوی اینها بیانگر ارتباط زمانی بین ماده معدنی و سنگ همراه از نظر ژنتیکی است . 
اشکال کانسارها 
الف) ایزومتریک : کانسارهایی هستند که ابعاد کانسار در تمام جهات تقریبا یکسان است. 
ب) ستونی : کانسارهایی هستند که گسترش یک بعد نسبت به دو بعد دیگر خیلی بیشتر است . 
ج) صفحه ای – تخت : کانسارهایی هستند که گسترش یک بعد نسبت به دو بعد دیگر خیلی کمتر است . 
کانسارهای ایزومتریک 
.1.توده ای(mass) : کانسارهایی که ابعاد بزرگی دارند و در حدود 100 متر است . 
.2.لانه ای (nest) : که ابعاد آنها در حدود چند ده متر است . 
کانسارهای ستونی 
.1. دودکشی (cheimy) : حالت قائم یا نیمه قائم دارند . 
.2. مانتو (manto) : حالت افقی یا نیمه افقی دارند . 
کانسارهای ستونی می توانند به صورت های منفرد و متجمع (دودکش و مانتو با هم) باشند . 

کانسارهای صفحه ای – تخت 
.1.عدسی – لنزی : نوعی از کانسارها که در قسمت مرکزی ضخامت بیشتر و هرچه به طرف حاشیه می رویم ضخامت کم می شود . مثل کرومیت آلپی . 
.2. لایه ای : که ضخامت در سرتا سر آنها یکسان است . مثل زغال . 
.3. رگه ای : که خود به چند دسته تقسیم می شود :
الف)رگه ای زین اسبی(saddle) : در چین ها بوجود می آیند ، در ستیغ چین بیشترین فضای خالی را داریم که فضا مناسب برای رسوب گذاری سیال کانه زا است . مثل طلا و منگنز . 

ب) استوک ورک (stock work) : توده نفوذی نا هم شیب . طبق تعریف به کانسارهایی گفته می شود که از تعداد زیادی رگه و رگچه تشکیل شده و شکل عمومی آنها ایزومتریک است . مثل کانسارهای مس پورفیری . 
ج) مشتمل : که خود به سه نوع نردبانی ، موازی ، متقاطع تقسیم می شود . 

باقلایی (pinch & swell) : اگر در یک سکانس استروگرافی (مطالعه لایه ها ، چینه شناسی) لایه ها به طور متناوب از جنس نفوذ پذیر و ناپذیر باشند ، اگر در چنین حالتی گسل بخورد ، صفحه گسل مکان مناسبی برای حرکت سال کانه زا خواهد بود . 



حرارت سنجی زمین (Geo thermometry): مجموعه ای از روش های آزمایشگاهی که به کمک این روش ها به شرایط تشکیل کانسار می توان برد . 
.1. انکلوزیون سیالی (fluid inclusion) (میانبار سیالی) : 
مهم ترین روش ژئوترمومتری است . با کمک این روش حرارت و فشار کانسار را می توان پیدا کرد و به کمک این روش طبیعت سیال کانه زا هم پی برد . 
تعریف : در هنگام رشد بلور حفره هایی در بلور ایجاد می شود که این حفره ها توسط سیالی که آن بلور از آن رشد می کند پر می شود . به آن حفره و محتویات آن انکلوزیون سیالی می گویند . 
محتویات حفره یک دست است اما با گذشت زمان به فازهای مختلف تقسیم می شود . برای مطالعه انکلوزیون سیالی از کانی های شفاف مانند : کوارتز ، کلسیت ، هالیت ، فلوئورین ، باریت و ... استفاده می شود . 
محتویات انکلوزیون شامل آب ، دی اکسید کربن ، کلر و روی ، سولفات و کربنات های سدیم ، پتاسیم ، منیزیم و کلسیم است . 
رده بندی انکلوزیون ها 
الف) رده بندی فازی (Nash)           ب) رده بندی ژنتیکی (Genetic)
رده بندی فازی (Nash) خود به 5 دسته تقسیم می شوند : 
.1. دوفازی : فاز مایع ، حباب های کوچک گاز 

.2. دوفازی : فاز مایع،حباب های بزرگ گاز 

.3. پلی فاز : فاز مایع ، حباب گاز ، جامد (کانی)

.4. مایع (آب بیشتر ، دی اکسید کربن کمتر) ، حباب گاز 

.5. مایع (آب کمتر ، دی اکسید کربن بیشتر ) ، حباب گاز 

رده بندی ژنتیک بر اساس نوع تشکیل : 
.1. انکلوزیون های اولیه : که محتویات آنها متعلق به همان سیالی است که بلور از آن رشد کرده است . 
.2. انکلوزیون های ثانویه : که محتویات آنها متعلق به یک سیال دیگر است نه آن سیالی که بلور رشد کرده است . 
.3. شبه انکلوزیون : که شبیه انکلوزیون ثانویه است اما عملاً اولیه است . 
نکته : اندازه انکلوزیون ها متغییر است و بین (1-100) میکرون است . 
روش کار : نمونه های انکلوزیون را پیدا کرده و به آزمایشگاه می بریم و تیغه های 1 میلیمتری تهیه می کنیم . این تیغه ها به وسیله میکروسکوپ های مخصوصی که دارای سیستم گرم و سرد کننده است قرار می دهند به این صورت که برای مشخص کردن درجه حرارت تشکیل کانسار ابتدا نمونه را گرم می کنند تا محتویات انکلوزیون به حالت اول یعنی(هموژن) برسد این حرارت بعنوان حداقل درجه حرارت کانسار قرار می دهیم . حرارت را ادامه می دهیم تا انکلوزیون از بین برود و این را حداکثر حرارت انکلوزیون قرار می دهیم و به کمک این رنج حرارت پگماتیتی و ... را ممشخص می شود . 
برای مشخص کردن درجه شوری : در حین سرمایش کانی های نمک رسوب می کنند که با مقدار رسوب کانی های نمک و مقایسه آن با انکلوزیون اولیه یک درصد شیمیایی مشخص می شود . 
.2. سنتز (به طور مصنوعی ساختن) کانی ها : با مخلوط کردن درصدهای مشخص یک کانی چند نمونه تهیه می کنیم این نمونه ها در دستگاه مخصوص قرار می دهیم و در هر نمونه درجه و حرارت و فشار خاص خود آن را تنظیم می کنیم و نهایتا بلور رشد می کند . هر کدام که نزدیکترین شباهت را به نمونه طبیعی داشت آن را درجه حرارت آن کانی قرار می دهیم . از این روش برای تهیه الماس استفاده می شود . 
.3. روش نقطه ذوب : در این روش از یک نمونه خالص طبیعی استفاده می شود به ایت ترتیب که نمونه را در کوره مخصوصی حرارت می دهند تا اینکه به نقطه ذوب برسد دقیقا در حرارتی که کانی شروع به ذوب شدن می کند آن را حد پایداری کانی قرار گرفته می گویند . 
اتکتیک(eutectic) : نقطه ذوب مجموعه از کانی ها کمتر از نقطه ذوب تک تک آن کانی ها است . مثلا اولیوین به تنهایی در 1000 درجه و کرومیت در 900 درجه سانتی گراد  ذوب می شود اما مجموعه این کانی ها در کمتر از 900 درجه سانتی گراد ذوب می شود . 
.4. روش تبدیل : 
ایزومروف : شکل ثابت و فرمول متغییر مثل آلبیت و انورتیت . 
پلی مروف : چند شکلی و فرمول ثابت مثل کربن و الماس ، کلسیت اراگونیت . 
در کالکوپیریت  اگر حرارت بالای 500 درجه سانتی گراد باشد ارتورومبیک و اگر زیر 500 درجه سانتی گراد باشد مکعبی می شود . 
.5. Exsolution: اگر محلول جامد در حین سرد شدن بدون اضافه و یا کم کردن عنصری در سیستم حداقل به دو کانی کریستاله تبدیل شود به آن می گویند و بافتی که به وجود می آیید بافت باهم رشد کرده (exsolution) می گویند . 
به این صورت نمونه ای که دارای بافت با هم رشد کرده انتخاب می کنیم این نمونه دارای شرط های زیر است : 
.1.داشتن کانی میزبان و داشتن کانی های همراه به صورت تیغه . 
.2. حد پایداری کانی میزبان بالاتر از کانی همراه باشد . 
.3.شبکه بلوری میزبان باید بزرگتر از شبکه بلوری کانی همراه باشد . 

.6.ایزوتروپ : عدد اتمی ثابت ، عدد جرمی متفاوت . 
در ژئوترمومتری از ایزوتروپ های پایدار استفاده می شود که هیدروژن و اکسیژن و گوگرد است . 

اطلاعاتی در رابطه با معدن سنگ آهن گل گهر سیرجان

موقعيت جغرافيايي ناحيه معدني سنگ آهن گل گهر در 55 كيلومتري جنوب غرب سيرجان،بين طول جغرافيايي´15،°55 تا´24،°55 شرقي وعرض جغرافيايي´3،°29 تا´7،°29 شمالي واقع شده است . راه ارتباطي اين منطقه، جاده آسفالته سيرجان ـ شيراز است كه بعد از طي 45 كيلومتردر جاده آسفالته ،يك راه فرعي آسفالته به طرف جنوب تا معدن امتداد مي يابد( نقشه 1-1) . راه آهن دوبانده بافق ـ بندرعباس از 8 كيلومتري شرق معدن عبورمي كند كه يك انشعاب به طول10 كيلومتر معدن را به شبكه راه آهن سراسري متصل مي سازد . تاريخچه پيشينه تاريخي استخراج اين معدن با توجه به مداركي كه بدست آمده است به حداقل 900سال پيش مي رسد. ناحيه معدني گل گهر در سال 1348 توسط شركت ايران باريت مورد شناسايي قرار گرفت ودر سال1353به شركت ملي فولاد واگذار گرديد . اين ناحيه شامل شش ذخيره سنگ آهن مي باشد كه ذخيرة شماره يك آن پس ازآماده سازي و احداث كارخانه تغليظ در سال 73 رسماً به بهره برداري رسيد. - اطلاعات هواشناسي براساس اطلاعات هواشناسي در طول ده سال اخير, بطور متوسط بيشترين ميزان بارندگي به ترتيب در ماههاي دي ، بهمن واسفند رخ داده است.بالاترين بارندگي ساليانه مربوط به سال 71 به ميزان 7/423 ميليمتر و پايين ترين آن مربوط به سال 78 به ميزان 7/60 ميليمتر بوده است.ميانگين بارندگي در طول اين ده سال برابر با 172ميليمتر بوده است. حداقل درجه حرارت محيط برابر°c12- و حداكثرآن °c42 بوده است. در اين ناحيه پايين ترين درصد رطوبت نسبي به ميزان يك درصد و بالاترين آن به ميزان 100درصد بوده كه رطوبت نسبي متوسط در منطقه برابر با 4/35درصد برآورد گرديده است . - زمين ريخت شناسي ريخت شناسي كلي ناحية معدني گل گهر شامل يك دشت وسيع هموار تا ناهموار است كه تك رشته هايي از تشكيلات كربناته از آن سر برآورده است . ارتفاع متوسط دشتهاي آبرفتي ناحيه معدني از سطح دريا حدود 1730متر مي باشد . در شمال معدن نمكزار كفه خيرآباد ، در غرب معدن دو رشته كوه موازي بنام چاه بره با امتداد شمالغربي ـ جنوبشرقي با ارتفاع 1986 متر و در جنوب رشته كوه عين البقر با ارتفاع 2037 متر و امتداد تقريبي شرقي ـ غربي قرار گرفته است . از ارتفاعات جنوبشرق وشرق ناحيه كه دردور دست قرار دارند مي توان به ترتيب از كوههاي چاه سفيد با ارتفاع حداكثر 2000 متر و رشته كوه بي بي مكو با ارتفاع حداكثر 1851 متر نام برد . ناحيه معدني گل گهردر لبه شرقي زون سنندج ـ سيرجان و لبه فرو افتادگي نمكزار كفه خير آباد كه خود در حد فاصل زون سنندج ـ سيرجان وكمر بند آتشفشاني اروميه دختر بوجود آمده ، قرارگرفته است . چينه شناسي ناحية گل گهر و نواحي اطراف آن : اين ناحيه عمدتاً از آبرفتهاي عهد حاضر پوشيده شده است و ارتفاعات معدودي كه رخنمون دارند شامل سنگهاي دگرگوني پالئوزوئيك در جنوب وجنوب غرب معدن وسنگهاي رسوبي مزوزوئيك وسنوزوئيك در شرق معدن مي باشند . سنگهاي پالئوزوئيك شامل كمپلكس گل گهر بوده كه اين مجموعه قديمي ترين مجموعة دگرگوني اين منطقه را تشكيل مي دهد . ذخايرشش گانة سنگ آهن در اين كمپلكس قرار گرفته است.بخش تحتاني اين كمپلكس شامل تناوبي ازگنايس، ميكاشيست، آمفيبوليت وكوارتزشيست مي باشد.بر روي اين بخش تناوبي از مرمرهاي دولوميتي،كلسيتي. ميكاشيست ،شيست سبز وگرافيت شيست قرار گرفته است.اين مجموعه به يك واحد مرمري دولوميتي يا كلسيتي در تمام كمر بند سنندج ـ سيرجان بنام كرسفيد ناميده مي شود. بيرون زدگي رسوبات مزوزوئيك عمدتاً در شمال شرق معدن قابل مشاهده است . شكل و طبيعت ماده معدني براساس حفاريهاي انجام شده، شكل كلي توده معدني شمارة يك كه در حال بهره برداري مي باشد، بصورت يك عدسي كشيده با امتداد كلي شمال غرب ـ جنوب شرق مي باشد كه در قسمت غربي، داراي دو رخنمون در سطح زمين بوده است. سنگهاي در برگيرنده از نوع سنگهاي دگرگون شده با سن احتمالي اردويسين ـ سيلورين ميباشد .

منبع:univer30t.com