با توجّه به محلّ زندگی خود، یک نمونه غذا را به کمک معلّم و همکلاسی هایتان
درست کنید.

دلمه با برگ انگور (مو)
در تهیّه ی این غذا، کدام موادّ غذایی را به کار برده اید؟

از مواد غذایی :   کربوهیدارتها (برنج ) - سبزیجات - گوشت -میوه جات

به نظر شما غذایی که
درست کرده اید، برای کدام وعده ی غذایی مناسب است؟ چرا؟ برای وعده ناهار مناسب است زیرا انرژی زیادی برای فعالیت در بدن تامین می کنند .

پاسخ :

دلمه با برگ انگور (مو)  - از مواد غذایی :   کربوهیدارتها (برنج ) - سبزیجات - گوشت -میوه جات - برای وعده ناهار مناسب است زیرا انرژی زیادی برای فعالیت در بدن تامین می کنند .

مواد لازه برای تهیه دلمه برگ مو

• برگ مو به مقدار لازم
• گوشت چرخ کرده 300 گرم
• برنج یک پیمانه
• سبزی دلمه( گشنیز، جعفری، نعناع و ترخون) به یک نسبت با گشنیز کمی بیشتر 300 گرم
• بیاز متوسط دو عدد
• لپه یک پیمانه
• نمک

 

مواد لازم برای چاشنی دلمه

• آب یک پیمانه
• سرکه نصف پیمانه
• شکر یک قاشق غذا خوری
• نمک به مقدار کم

 

طرز تهیه دلمه برگ مو

باید لپه و برنج رو از قبل خیس بدیم. پیازهارو نگینی خرد میکنیم و در مقداری روغن به همراه زردچوب تفت میدیم. کمی که سبک سد و رنگش طلایی شد گوشت و رو اضافه میکنیم و روی حرارت ملایم تفتش میدیم. برنج و لپه ها رو هم نیم پز میکنیم و به گوشت در حال تفت اضافه میکنیم. فقط حواستون باشه که تا حد زیادی پخته باشه.بعد هم سبزی رو اضافه میکنیم و اگر دوست داشتین یه قاشق رب گوجه هم اضافه کنین. اگر زرشک دوست داشته باشین میتونین به مواد، زرشک هم اضافه کنین و تت بدین.

نمک هم یادتون نره. مواد داخل دلمه ما آماده اس. مواد رو داخل برگها بپیچین و به پشت در قابلمه بچینید. دلمه هارو کیپ هم بچینین و چاشنی رو روش بریزین. حواستون باشه که چاشنی خیلی کم هست، در حدی که انتهای قابلمه رو پر کنه و در واقع دلمه ها باید با بخار چاشنی پخته بشن. در قابلمه رو بگذارید و نیم تا یک ساعتی روی حرارت ملایم باشه تا بپزه.

دلمه برگ مو

فوت وفن پیچیدن دلمه ها

برای پیچیدن دلمه ها روشهای مختلفی وجود داره که مرسوم ترینشون بقچه ای هست و رولی. اگر برگهایی که استفاده میکنین تازه هست باید دو سه دقیقه ای در آب جوش بجوشه تا نرم بشه و موقع پیچیدن نشکنه. برگها رو که آماده کردین، پهن کنین و مواد رو داخلش بریزین و بپیچیدش.

برگ مو

طعم چاشنی دلمه

چاشنی سرکه شامل آب و سرکه و شکر و نمک هست که مقدارشون کاملا سلیقه ای هست و میتونید اون رو ترش، شیرین یا ملس درست کنین. البته مقدار سرکه باید نصف مقدار آب باشه که گلو رو نزنه.

با همکلاسی های خود در مورد محل و شرایط مناسب نگهداری انواع غذاها گفت وگو
کنید و آن را به کلاس گزارش دهید.

پاسخ :

 نحوه نگهداری غذا در یخچال :

 · درجه سرمای یخچال راهر از گاه کنترل کنید تا همواره بین صفر تا 4 درجه باشد.

 · از قرار دادن موادغذایی گرم و بیش از حد ظرفیت در داخل یخچال خودداری نمایید.

 · قبل از گذاشتن سبزی در یخچال آن را تمیز بشویید.

 · میوه جات و موادغذایی کپک زده موجب آلودگی یخچال می شودلذا در صورت مشاهده آنهارا خارج نموده ویخچال آلوده را ضد عفونی نمایید.

 · روی غذای خام و نیم پخته رابپوشانیدیا آنها را بسته بندی و در قسمت پایین مواد غذایی پخته شده نگهداری نمایید.

 · یخچال و فریزر رانزدیک اجاغ گاز یا منبع حرارتی دیگر قرارندهید.

 · باز ماندن دربیخچال برای مدت طولانی و خراب لاستیک دور درب یخچال در افزایش دما موثر است.

 · تمیز کردن مرتب کف وسطوح داخلی یخچال با دستمال تمیز و محلول رقیق جوش شیرین توصیه میشود.

 · مفدار دفعات خرید را زیادتر کنید.غذاهای سرد راپس از خرید درکنار هم نگهدارینمایید و در کوتاه ترین زمان ممکن به به یخچال منتقل نمایید.

 توصیه های بهداشتی در مورد شیر و فرآورده های لبنی :

 · شیر پاستوریزه راحتماًدر داخل یخچال بین صفر تا چهار درجه به مدت حداکثر 48 ساعت نگهداری نمایید.

 · از نگهداری و خریدشیر پاستوریزه در خارج از یخچال خودداری نمایید.

 · چنانچه شیرپاستوریزه بیش از 48 ساعت دریخچال باقی بماند و علائم فساد و بریدگی در آن مشاهده نشود. قبل از مصرف آن را حد اقل به مدت 10 دقیقه بجوشانید.

 · از مصرف خامه و کره غیر پاستوریزه خودداری نمایید.

 · از مصرف پنیر محلی بپرهیزید.

 · بسنتی رنگی باید ازمیوه و یا شربت آن و کاکائو و رنگ طبیعی تهیه شود.

 · از خرید و مصرف دوغ فله ای خودداری نمایید.

 · از مصرف کشک مایع که دارای علائم کیک زده گی و بوی نامطبوع می باشد خودداری نمایید.

 · کشک مایع پاستوریزه را قیل از مصرف10 تا20 دقیقه بجوشانید.

 · توصیه می شود ازپنیر بسته یا برچسب دارای مجوز بهداشتی استفاده نمایید.

 · کسانیکه با مصرف شیردچار اختلال گوارشی میشوندباید شیر را سرد .به مقدار کم و به دفعات بنوشند ویا بجای شیر از ماست وپنیر استفاده نمایند.

 · هیچ سفره ای بدون فرآورده های لبنی کامل نیست.

 · 45 گرم پنیر معادل یک لیوال شیر است.

 توصیه های بهداشتی در مورد فرآورده های گوشتی :

 · از خریدکالباس هایی که تغییر رنگ داده خودداری نمایید.

 · از خرید همبرگر و کباب لقمه غیر منجمد خودداری به عمل آورید.

 · از خریدسوسیس هایی که تاریخ تولید و انقضائ ندارد خودداری نمایید.

 · از نگهداری سوسیس و کالباس به مدت بیش از 36 ساعت دریخچال خودداری نمایید.

 · سوسیس را میتوان جهت نگهداری بیشتردر داخل فریزر منجمد کنید.

 · از خریدسوسیس و کالباس هایی که پوشش آنها پارگی دارد خودداری به عمل آورید.

 · از خوردن سوسیس و کالباس بصورت مداوم خودداری نمایید.

 توصیه های بهداشتی لازم در مورد گوشت مرغ و ماهی :

 · گوشت موردمصرف پس از خرید باید بخوبی شسته شود.

 · حتی المقدور از خرید گوشت چرخ کرده و آماده خودداری نمایید.

 · جهت نگهداری گوشت مورد مصرف برای 2تا3 روز از بالاترین قسمت یخچال استفاده نمایید.

 · از خرید گوشت ذبح شده در خارج از گشتارگاههای مجاز خودداری نمایید.

 · ماهی تازه میبایست دارای فلس درخشنده و محکم به بدن چسپیده .چشم برجسته و شفاف .آبشش هایی به رنگ قرمزبوده و بوی نامطبوعی نداشته باشد.

 · گوشت مرغ فاسد –تیره – پرخون یا کبود است.

 · از مصرف مرغهایی که دچار لاغری شدید هستند جداً خودداری نمایید .

 روش صحیح نگهداری نان :

بهداشت جهت نگهداری نان در طولانی مدت (بیش از 48 ساعت ) آنرا در فریزر نگهداری نمایید.

 · ار تحویل نانهای کپکزده موجب بیمار شدن دام و طیور و الوده شدن شیر و گوشت انها و نهایتاً بیمار شدن انسان میگردد خودداری نمایید.

 · نانهای ضایعات براحتی الامکان در گوشه ای دور ازآشپزخانه و مواد غذایی مورد مصرف در محلی خشک نگهداری کنید.

 · چنانچه نان پس ازتولید در زمان مناسب بسته بندی شود بیات شدن آن به تاخیر می افتد.

 · از خرید آردهای سوخاری فاقدمشخصات و فله ای خودداری شود.

 ۱- چیدن نان های داغ بر روی هم، کپک زدگی را تسریع، فساد زدگی را تسهیل و ضایعات نان را تشدید می کند؛

 2- قبل از سرد شدن کامل نان ها، آنها را دسته نکنید. نان سرد شده را نیز در پلاستیک دربسته بگذارید.

 3- حرارت نان باعث کپک زدگی زودرس آن می گردد. از دسته کردن نان داغ جداً بپرهیزید؛

 4- نان خوب مستلزم داشتن آرد با کیفیت، نانوای خوب و نگهداری صحیح است؛

 5- همان گونه که بعضی از برنج ها پخت خوبی ندارند، آرد نامرغوب نیز پخت خوبی نخواهد داشت؛

 6- دادن نان کپک زده به گاوها مضر و سرطان زا است. در ضمن موجب آلوده شدن شیر آنها می شود؛

 7- در ایجاد ضایعات نان، مردم 20 درصد، نانوایان 30 درصد و آرد مصرفی 50 درصد تأثیر گذارند؛

 8- خرید نان مازاد بر نیاز روزانه، یکی از علل افزایش ضایعات نان است. از خرید نان اضافی خودداری کنید؛

 چیدن نان های داغ بر روی هم، باعث کپک زدگی زودرس آن می گردد. از دسته کردن نان داغ جداً بپرهیزید.

 9- از خوردن نان سبوس دار در وعده های غذای خود غافل نشوید؛ مصرف نان سبوس دار در هر وعده ی غذایی 30 تا 40 درصد خطر ابتلا به بیماری های قلبی و گوارشی را کاهش می دهد؛

 10- خوردن نان سبوس دار مانع از جذب سریع قند و چربی در خون می گردد؛

 11- نان های تیره (حاوی سبوس بیشتر) ارزش غذایی بالاتری نسبت به نان های سفید و روشن دارند؛

 12- قرار دادن نان در یخچال، بیات شدن نان را تسریع می نماید؛

 13- انباشته شدن نان داغ قبل از سرد شدن، باعث تغییر حالت ظاهری، بیات شدگن زودرس، تسریع در کپک زدگی، تشدید ضایعات و ایجاد بیماری گوارشی می گردد؛

 14- قبل از سرد شدن کامل، نان را دسته نکنید. نان سرد شده را نیز در سفره در بسته نگهداری نمایید؛

 مصرف نان سبوس دار در هر وعده ی غذایی 30 تا 40 درصد خطر ابتلا به بیماری هایقلبی و گوارشی را کاهش می دهد.

 15- هنگام خرید نان حتماً یک سفره ی پارچه ای یا پلاستیکی به همراه داشته باشید؛

 16- نانی که پس از سرد شدن با سفره حمل و نگهداری شود، مطبوع تر و ماندگارتر خواهد بود؛

 17- هر چه سبوس آرد بیشتر، ارزش غذایی آن نیز افزون تر و هرچه سبوس آرد کمتر، ارزش غذایی آن نیز کمتر و کیفیت نان نیز پایین تر خواهد بود؛

 18- بین حرارت، رطوبت و کپک زدگی رابطه ی مستقیم وجود دارد؛ در نتیجه نان هایی که به صورت داغ بر روی هم دسته شوند، محیط مناسبی را برای فساد میکروبی و کپک زدگی فراهم می سازند؛

 19- آرد حاصل از گندم تازه و نارس، باعث تولید نان های سفت و بدهضم خواهد شد؛

 20- نان خوب نانی است که آرد آن خوب، خمیر آن تخمیر شده، نانوایش ماهر و مصرف کننده ی آن واقف به اصول نگهداری صحیح باشد.

آیا می دانید برخی از خوراکی ها
موادّ نگهدارنده دارند؟ با دوستان
خود در این مورد صحبت کنید و
نقش موادّ نگهدارنده را از معلّم خود
بپرسید

پاسخ :

در تهیه بیشتر محصولات غذایی ، دارویی ، آرایشی و بهداشتی از افزودنی های شیمیایی متعددی استفاده می شود که اگر به فهرست ترکیبات تشکیل دهنده که روی برچسب این محصولات درج می شود توجه کنید به نام بعضی از این ترکیبات یا در بعضی موارد اصطلاح افزودنی های مجاز برخورد می کنید.

به طور معمول این افزودنی ها برای افزایش کیفیت و بخصوص ماندگاری محصولات اضافه می شود؛ اما نکته مهم این است که مقدار ترکیبات و مواد افزودنی که مصرف می شود در کیفیت محصول اهمیت فوق العاده ای دارد و به همین دلیل است که گاه 2محصول که بظاهر از ترکیبات مشابه تهیه شده اند، کیفیت بسیار متفاوتی دارند.

در گذشته بیشتر غذاها به طور مستقیم از منابع طبیعی تولید و مصرف می شد و اغلب بدون هزینه های جانبی به دست مصرف کننده می رسید، اما امروزه برای تهیه محصولات غذایی در کارخانه های صنایع غذایی از افزودنی های شیمیایی و مواد نگهدارنده ضدمیکروبی استفاده می شود.

اگر چه مصرف کنندگان خواهان کاهش افزودنی های مواد غذایی هستند، اما متخصصان با توجه به امکان زنده ماندن و تکثیر میکروب های بیماری زا در مواد غذایی معتقدند این ترکیبات نگهدارنده ضد میکروبی همراه با عملیات اجرایی مناسب نقش مفیدی در تامین ایمنی مواد غذایی دارند.

از خواص ترکیبات نگهدارنده ضد میکروبی علاوه بر تامین ایمنی می توان بر طولانی تر شدن عمر نگهداری مواد غذایی و کاهش ضایعات اشاره کرد.

در عین حال این مواد زیان هایی نظیر سمیت و اثرات نامطلوب روی طعم و عطر نیز دارند؛ بنابر این این پرسش مطرح می شود که استفاده از چه افزودنی هایی و به چه مقدار مجاز است؟

میان دولتهای کشورهای مختلف اختلاف نظرهایی در این مورد وجود دارد، اما به عنوان یک قاعده ساده عمومی در مورد مصرف افزودنی ها توصیه می شود که تولیدکنندگان مواد غذایی از مصرف نیترات سدیم ، ساکارین ، کافئین ، اولسترا، آسولفام پتاسیم و رنگهای مصنوعی خودداری کنند.

دسته بندی مواد غذایی افزودنی

آنتی اکسیدان ها: موادی هستند که برای جلوگیری از اکسیداسیون چربی ها و روغن های غیر اشباع به مواد غذایی افزوده می شوند.

به طور کلی فرآیند اکسیداسیون بر اثر واکنش اکسیژن موجود در هوا با چربی ها اتفاق می افتد و منجر به تندی ، تغییر طعم و از دست دادن رنگ می شود.

امولسیفایرها: باعث ترکیب شدن آب و روغن با هم می شوند.

افزایش دهنده های طعم : موادی هستند که خودشان دارای طعم خاصی نیستند یا طعم اندکی دارند، ولی باعث تشدید طعم طبیعی غذاها می شوند. این مواد اغلب زمانی به کار می روند که مقدار بسیار اندکی از یک ماده طبیعی در محصول باشد.

عوامل تغلیظ کننده : کربوهیدرات های طبیعی یا اصلاح شده هستند که مقداری از آبی را که در غذا وجود دارد جذب می کنند و باعث غلیظتر شدن آنها می شوند.

عوامل تغلیظ کننده به دلیل مخلوط نگه داشتن ترکیبات پیچیده روغنها، آب ، اسیدها و مواد جامد باعث پایداری غذاهای تولید شده در کارخانه ها می شوند.

علاوه بر گروههایی که به آنها اشاره شد طعم دهنده ها، شیرین کننده ها و رنگهای مصنوعی نیز از دیگر گروههای مواد افزودنی هستند که هر یک شامل مواد مختلفی می باشند.

معرفی بعضی افزودنی های مواد غذایی

آسولفام پتاسیم : یکی از شیرین کننده های مصنوعی است که در بعضی آدامس ها و دسرهای ژلاتینی استفاده می شود و به دلیل بعضی زیان ها نظیر خطر سرطان زایی توصیه می شود که صنایع غذایی از آن استفاده نکنند.

آلژینات : از عوامل تغلیظ کننده است و به عنوان پایدارکننده کف بستنی ، پنیر و آب نبات استفاده می شود. آلژینات یکی از مشتقات جلبک های دریایی است که باعث حفظ بافت مناسب در فرآورده های لبنی و غذاهای کنسرو شده می شود و تاکنون خطری در استفاده آن دیده نشده است.

آلفاتوکوفرول (ویتامینE):یک آنتی اکسیدان و نیز یک ماده مغذی است که در روغنهای گیاهی مورد مصرف قرار می گیرد و از تند شدن روغنها جلوگیری می کند. مطالعات نشان داده است که مقادیر زیاد این ویتامین می تواند به کاهش خطر ابتلا به بیماری قلبی و سرطان کمک کند.

اسید اسکوربیک (ویتامین C):آنتی اکسیدانی است که به عنوان یک ماده مغذی ، پایدارکننده رنگ در آبمیوه ها و گوشتهای نمک سود شده استفاده می شود و از تشکیل نیتروز آمین ها که باعث رشد غده های سرطانی می شوند، جلوگیری می کند.

آسپارتام : یک شیرین کننده مصنوعی است که معمولا در غذاهای رژیمی استفاده می شود و در بعضی افراد که به این ماده حساس هستند می تواند ایجاد سردرد یا خواب آلودگی کند و معمولا توصیه می شود افرادی که از فنیل کتونوری رنج می برند در مصرف مواد غذایی دارای آسپارتام خودداری کنند.

بتاکاروتن : یک رنگ دهنده طبیعی است که در مغز شکلات ها و مارگارین استفاده می شود و بدن می تواند این ماده را به ویتامین Aتبدیل کند و لذا افزودن آن به مواد غذایی خطر خاصی را به دنبال ندارد.

BHAیا هیدروکسی انیزول بوتیلیتد و BHTیا هیدروکسی تولوئن بوتیلتید: آنتی اکسیدان هایی هستند که در تهیه چیپس و بعضی روغن ها استفاده می شوند و خطر سرطان زایی آنها روی موشها ثابت شده است و لذا استفاده از آنها در صنایع غذایی توصیه نمی شود.

نقش آب در سلامت مواد غذایی:

خشک کردن یکی از قدیمی ترین روشهایی است که بشر برای نگهداری مواد غذایی به کار برده است. در این روش ، افزایش طول عمر ماندگاری (Shelf life) نتیجه مستقیم خارج کردن آب از فرآورده است به نحوی که محیط برای رشد و تکثیر میکروارگانیسم ها نامساعد می شود.

امروزه این موضوع که کلیه میکروارگانیسم ها برای فعالیت خود نیاز به رطوبت نسبی مشخصی دارند به عنوان یک اصل پذیرفته شده است ؛ البته انواع مختلف میکروارگانیسم ها دارای نیازهای رطوبتی متفاوتی هستند.

آب آزاد یا آب غیر ترکیبی ، مستعد شرکت در واکنش های شیمیایی است و روی بسیاری از عوامل کیفی کالا نظیر تاریخ مصرف ، میزان حفظ مواد مغذی موجود در کالا، ماندگاری فرآورده ها و افزایش تاریخ مصرف کالا تاثیرگذار است.

مواد نگهدارنده ضد میکروبی می توانند روی خاصیت های مواد غذایی اثر منفی بگذارند و این مساله محققان را به این تفکر واداشته که برای محافظت از مواد غذایی راهی ساده تر در پیش بگیرند که این راه کم کردن فعالیت آب است.

مطالعات نشان داده است که جدا از کاهش مقدار آب از فرمولاسیون می توان فعالیت آب را با وارد کردن یک سری از عوامل کاهش داد، این عوامل می توانند مخلوطهایی نظیر نمکها، شکر، الکلهای شیرین یا موادی که به صورت کلوئیدی حل می شوند مثل پروتئین ها باشند؛ به عنوان مثال گلیسرول و سوربیتول ، الکلهایی هستند که برای کاهش فعالیت آب به مواد آرایشی و بهداشتی افزوده می شوند، اما نکته مهم در این ارتباط این است که مقدار افزودنی ها اهمیت فوق العاده ای دارد، یعنی اگر مقدار ماده افزودنی کمتر از مقدار بهینه باشد تاثیر لازم را ندارد و در عین حال اگر بیش از این مقدار باشد باز هم کارایی لازم را نخواهد داشت.

نوع ماده افزودنی و مقدار بهینه مصرف آن برای محصولات مختلف متفاوت است و به وسیله محققان طی آزمایش های متعددی که روی میکروارگانیسم های مختلف صورت می گیرد تعیین می شود.

به همین دلیل است که فورمولاسیون محصولات مختلف اعم از غذایی ، آرایشی و دارویی از کارخانه ای به کارخانه دیگر فرق می کند و صاحبان صنایع تلاش می کنند فرمولاسیون مخصوص محصولاتشان را برای محصول خود محفوظ نگه دارند تا مورد استفاده صنایع دیگر قرار نگیرد.

به همین دلیل اگر به برچسب محصولات مختلف توجه کنید، می بینید در قسمت ترکیبات مقدار هیچ یک از مواد قید نشده است و نیز در بسیاری موارد تنها به تعدادی محدود از مواد موجود در فرمولاسیون اشاره و برای بقیه از عبارت عمومی افزودنی های مجاز استفاده شده است.

آیا همیشه افزودنی ها مفید هستند؟

اگر چه همان طور که اشاره شد استفاده از افزودنی ها موجب کاهش فعالیت میکروارگانیسم ها و در نتیجه افزایش زمان ماندگاری محصولات می شود، اما استفاده از بسیاری از آنها ضررهایی نیز به دنبال دارد.

BTAو BHAکه 2نوع آنتی اکسیدان هستند و معمولا در تهیه چیپس های سیب زمینی کاربرد دارند روی موشها خاصیت سرطانزایی نشان داده اند، همچنین ساخارین که یک شیرین کننده مصنوعی و 350بار شیرین تر از شکر است نیز می تواند خاصیت سرطانزایی داشته باشد.

نیتریت سدیم و نیترات سدیم که به تشدید طعم و رنگ سوسیس و کالباس کمک می کنند و نیز می توانند مانع فعالیت سم بوتولیسم که سمی کشنده است شوند طی گوارش نوعی ماده سرطان زا تولید می کنند.

علاوه بر این پزشکان معتقدند بعضی افزودنی ها نظیر مواد افزودنی موجود در پفک ، ساندیس ها و نوشابه ها می توانند آلرژی ایجاد کنند.

به طور کلی افزودنی ها مواد مفیدی هستند که مانند بسیاری مواد دیگر در کنار مزایای متعدد، معایبی نیز دارند و بی شک بر کسی پوشیده نیست که سالم ترین و مطمئن ترین راه استفاده از غذاها و سبزی های تازه است که البته در دنیای امروز چندان امکان پذیر نیست.

با بررسی خوراکی های روزانه ی خود، نام خوراکی هایی را بنویسید که خوردن آن ها از نظر
بهداشتی برای بدن مناسب نیست

پاسخ :

پفک

نوشابه

چیپس

پیراشکی

می دانید که آش رشته یکی از غذاهای ایرانی است. برای پختن این غذا از کدام گروه های
موادّ غذایی استفاده می شود؟

پاسخ : از کربوهیدارات ها - حبوبات - سبزیجات

مواد لازم جهت تهیه آش