دانشكده روانشناسي و علوم تربيتي علامه طباطبايي

موضوع تحقيق

 عوامل موثر بر مهاجرت نخبگان

استاد محترم:

آقاي دكتر فرخي

گردآورنده:

عذرا يوسفي

زمستان 84

موضوع تحقيق: عوامل موثر بر مهاجرت نخبگان در 10 سال گذشته

متغير مستقل در اين موضوع عوامل موثر است كه درباره اين عوامل بحث خواهد شد.

متغير وابسته: مهاجرت نخبگان

متغير كنترل: 10 سال گذشته

متغيرهاي تعديل كننده: جنس: سن، مدرك تحصيلي

از آنجائيكه پرسشنامه داريم و مقادير كمي است نوع مقياس فاصله اي مي باشد و بنابراين متغيرها كمي و پيوسته مي باشد.

مقدمه:

باروري، مرگ و مير و مهاجرت از مهم ترين موضوع هاي جمعيتي هستند كه نقش تعيين كننده اي در ميزان رشد و ساخت سني و جنسي ژئوپليتيك انساني هر جامعه دارند . در اين راستا، پديده مهاجرت يكي از عوامل اساسي تغييرات در شاخص ها و اولويت هاي ژئوپليتيكي جمعيت بوده و در مطالعه هاي جمعيتي نقش اساسي را ايفا مي كند، تاريخ جمعيت جوامع گوياي تحرك و جابجايي انسانها از محلي به محل ديگر است كه اين مسأله از اولين روزهاي زندگي بشر در كره خاكي وجود داشته است.

مهاجرت يعني فرايند رفتن از جايي به جاي ديگر براي زندگي كردن و نخبگان يعني اشخاص و گروههايي كه در نتيجه قدرتي كه به دست مي آورند تاثير به جاي مي گذارند كه يا به وسيله تصميماتي كه اتخاذ مي نمايند يا به وسيله ايده ها، احساسات و هيجاناتي كه به وجود مي آورند در كنش تاريخي جامعه اي موثر واقع مي شوند.

پديده مهاجرت يا كوچيدن براي اقامت از شهر يا كشوري به شهر يا كشور ديگر يكي از عوامل اساسي تغييرات در شاخص هاي جمعيت بوده است.

يكي از انواع مهاجرت كوچيدن افراد نخبه و ممتاز و برگزيده از كشور خود به كشور ديگر است.

عواملي كه تاثير گذار بر اين مهاجرت هستند فضاي سياسي و فرهنگي مسائل اقتصادي و مالي، نبود مديريت صحيح در كشور، كمبود امكانات لازم براي فعاليت هاي سياسي، فرهنگي و علمي، شركت ندادن نخبگان در كنفرانسهاي بين المللي، علمي و تحقيقاتي در ساير كشورها.

البته نمي توان از نظر دور داشت كه مهاجرت يكي از خصوصيات ذاتي انسان است. در تحليلي به رساله فرار مغزها، اداره كل امور فرهنگي ايران خارج از كشور آمده در پژوهشي كه در مورد 61 كشور كمتر توسعه يافته انجام شده بيشترين نرخ مهاجرت مربوط به افراد با تحصيلات عالي بوده است.

«اهميت و ضرورت تحقيق»

كشورهاي پيشرفته و فرا صنعتي با برنامه ريزي هاي بسيار دقيق و فراهم آوردن امكانات وسيع اقتصادي، اجتماعي، سياسي سعي در جذب نخبگان كشورهاي ديگر را دارند. منابع مختلف، مقدارسودي را كه با «فرار مغزها» نصيب كشورهاي جذب كننده آنها مي شد نشان داده اند، بعضي برآوردها حاكي از آن است كه ايالات متحده در طول 30 سال بيش از 100 ميليارد دلار از اين راه سود برده و در بين سالهاي 1970 تا 1977 بيش از 5 ميليارد دلار در هزينه هاي آموزش نيروهاي متخصص موردنياز خود صرفه جويي كرده است.

جمهوري اسلامي ايران در كل برنامه هاي توسعه اقتصادي و اجتماعي خود بالغ بر يكصد ميليارد تومان صرف آموزش و تربيت نيروي انساني خود كرده است اما به علت بي سياستي و بي برنامه بودن در جذب متخصص و نيروي انساني كارآمد و علي رغم تحمل ميلياردها تومان هزينه‌ي آموزش و تحقيقات، اين نيروي عظيم و خلاق را مفت و مجاني تقديم كشورهاي پيشرفته صنعتي كرده است. بنابراين با شناخت ابعاد موضوع و درك هماهنگ مسئولين و تصميم گيرندگان اقتصادي، سياسي، پيش نياز تنظيم ساز و كارهاي جديدي شد تا شرايط بازگشت متناوب و تداوم يافتن حضور نخبگان را در ايران اسلامي فراهم ساخت از آنجا كه نيروي انساني كارآمد و متخصص يكي از اساسي ترين شاخص هاي توسعه يافتگي كشورها محسوب مي شود و هر چقدر كه يك كشور از غناي نيروي انساني متخصص و متفكر برخوردار آن كشور توان بالاتري در ارائه‌ي خلاقيت، نوآوري و ابتكارات را دارا مي باشد.

با توجه به نقش مهمي كه نخبگان و متخصصان در توسعه و پيشرفت كشور دارند با شناسايي علل واقعي (مهاجرت نخبگان) و رفع آنها براي جلوگيري از فرار مغزها چاره اي انديشيد يا دست كم آن را كاهش داد و اين نيروها را به خدمت گرفت و خسارتهاي اقتصادي و علمي بوجود آمده را جبران كرد.

اهداف تحقيق

هدف اصلي: بررسي عوامل موثر بر مهاجرت نخبگان

اهداف فرعي:

مقايسه عوامل موثر بر مهاجرت نخبگان زن و مرد

مقايسه عوامل موثر بر مهاجرت نخبگان در سنين متفاوت

مقايسه عوامل موثر بر مهاجرت نخبگان با مدرك تحصيلي متفاوت

مقايسه عوامل موثر بر مهاجرت نخبگان با توجه به فرهنگ خانواده

«بيان مسأله»

براساس پژوهشي كه در اداره كل امور فرهنگي ايرانيان خارج از كشور انجام شده است ايران از نظر فرار مغزها در بين 91 كشور در حال توسعه و توسعه نيافته جهان مقام اول را از آن خود كرده است. به نحوي كه روزانه تعداد 18 نفر با مدرك كارشناسي ارشد و دكتري از كشور خارج مي شوند.

سؤال اصلي: چه عواملي بر مهاجرت نخبگان موثر است؟

سؤالهاي فرعي:

آيا عوامل موثر بر مهاجرت نخبگان در زنان و مردان متفاوت است؟

آيا عوامل موثر بر مهاجرت نخبگان در سنين متفاوت يكسان است؟

آيا عوامل موثر بر مهاجرت نخبگان با مدارك تحصيلي متفاوت موثر است؟

تعريف عملياتي:

مهاجرت نخبگان: يعني بيرون رفتن مغزها يا متفكران و دانشمندان از يك سرزمين به سرزمين ديگر در حالي كه كشور به وجود آنها نيازمند است.

براي انتخاب متغير مستقل از طريق پرسشنامه اقدام مي كنيم و اطلاعات لازم درباره عوامل موثر كه همان متغير مستقل است را جمع آوري مي كنيم: از جمله در مورد فضاي بسته سياسي و فرهنگي، مسائل اقتصادي و مالي، مديريت صحيح امكانات جهت فعاليت هاي سياسي، اقتصادي، فرهنگي، علمي.

فرضيه تحقيق:

«عوامل مشخصي بر مهاجرت نخبگان موثر است.»

مثلاً «مسائل اقتصادي بر مهاجرت نخبگان موثر است.»

فرضهاي آماري:

«روش نمونه گيري»

از روش غيراحتمالي هدفدار استفاده مي كنيم و به اساتيدي كه در اين مورد اطلاعات دارند پرسشنامه مي دهيم.

جامعه آماري اساتيد دانشگاه

نمونه: 40 نفر از استادان دانشگاه هاي دولتي و آزاد استان تهران

تحقيق از نوع كاربردي و غير آزمايشي مي باشد.

طرح تحقيق: چون تحقيق از نوع طرحهاي پس از وقوع است.

از طرح مطالعه يك مرحله اي استفاده مي كنيم.

ابزار اندازه گيري در اين تحقيق پرسشنامه مي باشد.

از روش توصيفي در تجزيه و تحليل آماري استفاده مي شود.

با تهيه و تنظيم جدول توزيع فراواني و محاسبه شاخص آماري درصد

«نتيجه گيري»

با تجزيه و تحليل كامل اين مسأله در مي يابيم فضاي بسته سياسي و فرهنگي، مسائل اقتصادي و مالي، نبود مديريت صحيح در كشور نبود امكانات لازم براي فعاليت هاي سياسي، فرهنگي مسائل اقتصادي و مالي، نبود مديريت صحيح در كشور نبود امكانات لازم براي فعاليت هاي سياسي،‌ فرهنگي، اقتصادي و علمي، شركت ندادن نخبگان در كنفرانسهاي بين المللي، علمي و تحقيقاتي در ساير كشورها همگي به طور موثري در فرار نخبگان نقش دارند.

پيشگيري و مقابله با اين معضل، مستلزم عزم ملي، درك بحران توسط شبكه مديريت كشور، ايجاد ساز و كار مديريتي لازم براي پيگيري مساله، تدوين راهبردها و سياستهاي مشخص و هماهنگ و انجام مقدمات مستمر و حساب شده است. در اينجا به نمونه اي از مكانيسم ها و تدابير موردنياز براي جلوگيري از فرار نخبگان اشاره مي شود.

1-  ايجاد سازمان و موسسات خاصي براي ساماندهي امور متخصصين و دانشمندان و محققان و اقدام در جهت شناسايي اين افراد، رفع دغدغه ها و مسائل مبتلا به استفاده بهينه از توان علمي و تخصصي آنان.

2-   ايجاد انگيزه از طريق ارتقاء سطح دستمزدها و ايجاد فرصتهاي شغلي مناسب.

3-   اصلاح نظام آموزش عالي

4-   بهره برداري مفيد از دانش، تجربيات علمي و توانمندي علمي، فني و تخصصي و نيروهاي متخصص و محقق

منابع:

بررسي عوامل موثر در فرار مغزها- يوسف قديمي- دانشگاه زنجان

دي 1378 تحليلي به رساله فرار مغزها، اداره كل امور فرهنگي ايرانيان خارج از كشور

عباس زادگان، سيد محمد، مساله فرار مغزها در ايران، روزنامه همشهري 26/2/1379

آسيب شناسي نخبه گريزي / هفته نامه سازمان مديريت و برنامه ريزي.