يکي ازشايع ترين مشکلها، عدم تمرکزحواس در کلاسهاي درس، جلسات سخنراني، سمينارها و کنفرانس هاست. بيشترافراد با آن که با اشتياق فراوان وتمرکزخوب سرجلسه حاضرمي شوند و به سخنران يا مدرس گوش مي سپارند، پس ازچند دقيقه حواسشان پرت مي شود ووقتي به خود مي آيند، مي بينند که دقايقي چند گذشته ودراين مدت کاملاً درجاي ديگري بوده اند.شايد دريک جلسه دوساعته، شما چهل دقيقه با تمرکزعالي به جذب مشغول باشيد و هشتاد دقيقه ديگررا به طورپراکنده مشغول افکارذهني خودتان باشيد. اگرشما بتوانيد در همان کلاس، تمامي مطالب را بگيريد، خود باعث مي شود که حجم عمده اي ازفعاليت مطالعه شما درمنزل کاسته شود. شايد تا به حال با افرادي برخورد کرده باشيد که فقط درکلاس حضور مي يابند و بسيارکم درمنزل مطالعه مي کنند. معمولاً شما در اين حالت به خود و اطرافيان خود مي گوييد: نمي دانم چرا با اين که من ساعتها درمنزل درس مي خوانم يک دهم آن را هم نمي خواند، هميشه نمره هاي من ازاو کمتراست.شما بايد توجه داشته باشيد که مدت زمان مطالعه شما مطلقاً مهم نيست بلکه زمان مطالعه مفيد و متمرکزشماست که مهم است. بسياري ازاوقات شما ساعتها کتاب به دست داريد ومشغول مطالعه ايد اما زمان مطالعه متمرکزو مفيد شما ازيک ساعت بيشترتجاوز نمي کند.علاوه براين، درصد مهم و عمده اي ازيادگيري درکلاس درس صورت مي گيرد. شايد خودتان تجربه کرده باشيد که آموختن درسي که زمان تدريس آن، شما درکلاس حاضرنبودهايد، چقدردشواراست.اما حضوردرکلاس ازنظرفيزيکي چندان مهم نيست بلکه شما بايد حضورمؤثرو متمرکزي درکلاس داشته باشيد.ما هم اکنون مي خواهيم تکنيکهايي را ارائه دهيم که شما با عمل کردن به آنها و فقط با عمل کردن به آنها بتوانيد دانش آموز و دانشجويي فعال ودرگيرباشيد. 

تکنيکهاي حضور فعال در کلاس

۱.همراهي با مدرس:

بسيارمهم است که خودتان را با سرعت، نحوه وشيوه تدريس معلم يا استاد خود هماهنگ سازيد و با اوحرکت کنيد. هم شتاب بيش ازمدرس داشتن ذهن را آشفته و مغشوش مي کند و هم سرعت کند شما و عقب ماندن ازاو.هماهنگ نبودن با سرعت و روش و بيان مدرس، شما را او جذب مطالب بعدي محروم مي کند.آنچه که درهمراهي با مدرس مهم است، دروهله اول، خوب شنيدن است.اغلب شما با آنکه صداي معلم را به وضوح نمي شنويد يا گفتارسخنران را متوجه نمي شويد ازاين که ازاو بخواهيد درباره آن مطلب را رساترو واضح تربيان کند، واهمه داريد.گاهي صداي سخنران به انتهاي کلاس نمي رود، گاهي تند و گذرا صحبت مي کند گاهي صحبتش نامفهوم است و برخي اوقات نيزبه مطلبي درگذشته استناد مي کند که شما ازآن هيچ اطلاعي نداريد.يادتان باشد شما براي اين به کلاس يا جلسه سخنراني آمده ايد که مطلبي را فرابگيريد ومعلم هم دقيقاً همين را مي خواهد. بنابراين اگرکوچکترين ابهام يا عدم وضوحي را درمطلب يا صداي معلم احساس کرديد، بايد شهامت ازاوبخواهيد که مطلب را دوباره بگويد.

سؤال کردن ازمعلم گناه نيست و نبايد احساس گناهي را هم به دنبال داشته باشد. به ويژه دانش آموزان دوره ابتدايي خيلي ازسؤال کردن بيم دارند. بسياري ازوقتها پيش مي آيد که مثلاً معلم تکليفي را به بچه ها مي گويد که براي فردا انجام دهند و دانش آموزدرست متوجه اين تکليف نمي شود، با وجود اين چون مي ترسد که سؤال کند، چيزي نمي گويد و چه بسا که فردا به خاطرانجام ندادن آن تکليف مؤاخذه و تنبيه شود. دوباره تأکيد مي کنيم که اگرنکته اي را متوجه نشديد يا نشنيديد، حتماً بپرسيد چه بسا که آن نکته کليدي بوده، تمام درس آن روزوابسته به همان نکته باشد. 

۲.شنونده ايفعال باشيد:

شما بارها به اين عبارت تأکيدي برخورد کرده ايد: شنونده اي فعال باشيد، اما مفهوم اين عبارت چيست؟ يعني بايد چگونه باشيم؟ شنونده فعال چه خصوصيات و ويژگيهايي دارد؟ بهترين و مؤثرترين راه براي اين که شما يک شنونده فعال باشيد اين است که يادداشت برداريد.چه، نيازبه يادداشت برداري را سرکلاس احساس مي کنيد چه نمي کنيد، حتماً ازصحبت مدرس يا سخنران، يادداشت برداريد.اما منظورما ازيادداشت برداري دراينجا با آنچه که درروش مطالعه متمرکزگفتيم فرق مي کند که اکنون به شرح آن مي پردازيم. 

يادداشت برداري داخل کلاس 

قلم وکاغذ به دست مي گيريد و درکلاس حاضرمي شويد. يادتان هست که گفتيم شب قبل ازکلاس يک مطالعه اجمالي و يک بررسي ابتدايي ازدرس، انجام دهيد؟ اين کاررا براي کسب اطلاعات اوليه و هشياري ذهني درکلاس انجام داده ايد.اگرشما بدون هيچ مطالعه اي سرکلاس شيمي حاضرشويد، وقتي معلم مي گويد امروز درس ما هيبريداسيون است و شما هم نه ازقبل درباره هيبريداسيون چيزي مي دانيد نه نگاهي اجمالي به کتاب انداخته ايد، تا چند لحظه خود را درکلاس بيگانه احساس مي کنيد. خود را کاملاً گيج مي بينيد و اين حالت، خود باعث مي شود که نسبت به اين درس بي علاقه شويد و به سرعت تمرکزحواستان را ازدست بدهيد و ذهنتان را به سيردرجاهاي ديگر مشغول سازيد.

درست برعکس، اگرشما با مطالعه اوليه سرکلاس حاضرشويد، احساس خيلي خوبي درکلاس خواهيد داشت، ذهنتان مشتاق است، مي خواهيد هرچه سريعترازرازهيبريداسيون سردربياوريد و درنتيجه تمرکحواسي عالي پيدا مي کنيد.اهميت مطالعه اوليه را پيش ازاين هم توضيح داده بوديم. حالا که شما با اين آمادگي ذهني و کنجکاوي و علاقمندي، داريد به صحبتهاي معلم گوش مي کنيد، هرنکته اي را که فرا مي گيريد يادداشت کنيد. هم اکنون شما مي گوييد فلان معلم يا استاد به ما اصلاً اجازه يادداشت برداري نمي دهد. به شما مي گوييم که اوکاملاً کاردرستي مي کند. چرا که شما معمولاً به شيوه سنتي خود، “جمله” هاي معلم را يادداشت مي کنيد و نوشتن يک جمله ازصحبتهاي معلم عملاً شما را ازگوش دادن و درک جمله بعدي بازمي دارد.شما به هيچ عنوان نبايد جمله اي يادداشت کنيد بلکه بايد به صورت اشاره اي ومختصر ازواژه هاي کليدي استفاده کنيد که چون جرقه اي تمام موضوع را به ياد شما مي آورد.اين گونه مي توانيد همزمان با تدريس استاد، يادداشت کنيد وپشت سرهم يادداشت برداريد درحالي که نه وقت شما گرفته مي شود نه ازدرک مطلب بعدي بازمي مانيد و نه مدرس را ناراضي مي کنيد. 

به جاي همه اينها چند کار مهم انجام دهيد: 

اول اين که بارذهني خود را درکلاس لحظه به لحظه تخليه مي کنيد و نکته اي را که فرا مي گيريد يادداشت مي کنيد و ذهن خود را همچنان بازو گسترده و خالي نگاه مي داريد. يعني شکل حضورشما درپايان کلاس با شروع کلاس چندان تفاوتي نمي کند.

دوم اين که چون خودتان را ملزم مي دانيد هرچه را که فرا مي گيريد به سرعت برروي کاغذ بياوريد، ذهن شما در يک حالت آماده باش قرارمي گيرد و شما ازتمرکزحواسي عالي برخودارمي شويد و کاملاً ازخود مراقبت مي کنيد که چيزي را جا نيندازيد.فقط کافي است که يک باراين عمل يادداشت برداري را به شيوه درستي که گفتيم تجربه کنيد تا ببينيد که چقدربرايتان لذت بخش است.حتي کم کم به شکل يک بازي مهيج برايتان درمي آيد. اين شيوه يادداشت برداري به صورت کمي حرفه اي تروماهرانه تر درخبرنگاران ديده مي شود که درمصاحبه هاي خود ازگفته هاي سخنران يادداشت برداري مي کنند وسپس خود ازگفته هاي سخنران يادداشت برداري مي کنند وسپس ازروي آن، متن را تصحيح مي کنندو اما سومين فايده يادداشت برداري اين است که باعث مي شود شما سرکلاس خواب آلوده نشويد وچرت نزنيد به ويژه دراوقاتي که معلم يا سخنران بسيارآرام وملايم و حتي کمي خسته کننده درس مي دهد و شيوه تدريس او براي شما درگيري ذهني لازم را ايجاد نمي کند.شما با يادداشت برداري، حضورخودتان را درکلاس مهيج ترو مؤثرترمي کنيد.

بسياربعيد است که کسي به اين شيوه درکلاس يادداشت برداري کند و خوابش بگيرد. شما وقتي سرکلاس خوابتان مي گيرد که ذهنتان ساکت و ساکن شود. معلم درشما درگيري ذهني ايجاد مي کند و خود به خود به اين کارمشغول مي شويد. به ويژه وقتي سخنران ازنوع سخنرانان آرام و ساکن است، شما بايد يادداشت برداري را جدي تربگيريد. نگوييد: من اين مطلب را بلدم و نيازي به يادداشت کردن ندارم. نگوييد: من همهاين مطالب را هم اکنون به حافظه ام مي سپارم و نيازي نيست که يادداشت کنم و . . .

شما مي دانيد که يکي از مهمترين اهداف يادداشت برداري درکلاس، همين زنده و هشياربودنتان سرکلاس است.يک مانع بزرگمطالعه اجمالي قبل ازکلاس وکسب اطلاعات پيش ازحضوردرکلاس مي تواند يک اشکال بسياربزرگ توليد کند و آن: رقابت با استاد است. به عبارت بهتر: به مبارزه طلبيدن استاد.به اين شکل شما ذهن خود را مدام متوجه دانسته هاي خود مي کنيد و منتظريد تا در اولين فرصت آنها را بيان کنيد و يا اين که عمداً سؤالي مي کنيد که فقط نشان دهيد مطلب را پيشاپيش مي دانيد.يادتان باشد که هدف ازکسب اطلاعات اوليه فقط ايجاد يک نوع کنجکاوي و علاقمندي و تمرکزحواس است براي گوش دادن و ياد گرفتن بيشتر نه براي صحبت کردن و خودنمايي بيشتر.براي اين که ذهنتان خالي باشد اطلاعات خود را قبل ازکلاس برروي کاغذ بياوريد و بالاي آن هم بنويسيد:هدف من اين است که با گوش دادن به درس امروز، اين اطلاعات ناقص خود را کامل ترکنم.وقتي اين را مي نويسيد درخود ميل بيشتري را براي فراگيري ايجاد مي کنيد و با خود تعهد مي کنيد که سخن نگوييد. قرار است ما درکلاس، يک شنونده فعالي باشيم به يک سخنران مبارز.

به هيچ عنوان درلحظه حضورتان درکلاس، اطلاعات قبلي خود را با اطلاعات معلم مقايسه نکنيد. اين مقايسه، ذهن شما را به خود مشغول مي کند و دقايقي حواس شما را پرت مي کند.مقايسهاطلاعات خودتان با اطلاعاتي که سرکلاس ازمعلم مي گيريد، فقط بايد درچند دقيقه پايان کلاس و يا حتي بعد ازآن صورت گيرد. اگرسرکلاس اين مقايسه را انجام دهيد اگر احساس کنيد اين دو باهم تفاوت دارند، تمرکزحواس خود را ازدست مي دهيد و حواستان پرت مي شود. درحالت اول، شادي وشعف و هيجان ذهني، عامل حواس پرتي شماست و در حالت دوم، احساس متفاوت بودن دانسته هاي قبلي شما ازاطلاعات معلم، ذهن شما را برانگيخته مي کند که سؤالي کنيد و حتي شايد تمايل داشته باشيد که به نوعي دانسته هاي خودتان را توجيه کنيد که اين موجبات حواس پرتي شما را فراهم مي کند. ازچه چيزهايي يادداشت برداريم؟