معرفی سازمان آتش نشانی مشهد

سازمان آتش‌نشاني مشهد بعنوان يكي از سازمانهاي تابعه شهرداري مشهد طبق شرح وظايف خود در خدمت همشهريان عزيز مي‌باشد. (بطور كلي در ايران و خيلي از ديگر كشورها نيز آتش‌نشاني و خدمات ايمني زير نظر شهرداريها اداره مي‌شود.) و اين سازمان از نظر تعداد ايستگاهها و گستردگي بعد از تهران دومين آتش‌نشاني كشور است كه بخاطر ماموريتهاي بسيار زياد و خطرناك همواره در رده‌هاي بالاي ديگر سازمانهاي امدادي كشور قرار دارد. خطر و حادثه همواره جزئي تفكيك ناپذير از اين حرفه پر استرس مي‌باشد و سلامت روحي و بدني آتش‌نشانان در طول خدمت صدمان جبران ناپذيري را متحمل مي‌شود. نمونه بارز آن شهادت 4 نفر از بهترين آتش‌نشان مشهد در حادثه انفجار قطار نيشابور مي‌باشد. و تعداد زيادي زخمي كه در اثر اتفاقهاي گوناگون در حين كار هر سالي روي مي‌دهد. اگر بخواهيم نگاهي به سازماندهي، تشكيلات و فعاليتهاي آتش‌نشاني داشته باشيم. بايستي تقسيم‌بندي كاري و حيطه وظايف هر كدام را از نظر بگذرانيم:

الف) سازماندهي و تشكيلات آتش‌نشاني مشهد:

1-    مدير عامل و معاونين وي: در حال حاضر مدير عامل آتش‌نشاني مشهد آقاي مهندس كريمي‌نيك مي‌باشند كه داراي معاونتهايي در بخشهاي آموزش و پيشگيري، عملياتي و اداري و مالي مي‌باشند.

بخش آموزش و پيشگيري:

در اين قسمت مهم سازمان‌ها عمدة كار بر آموزش همگاني از سنين كودكي تا بزرگسالي و كليه اقداماتي كه به نحوي در جلوگيري از بروز آتش‌ سوزي و حادثه نقش دارند استوار است، و اين مهم با حضور تعداد زيادي كارشناس با تجربه كه هر يك در زمينه‌اي خاص داراي تخصص مي‌باشند، انجام مي‌شود. در معاونت آموزش و پيشگيري گروهي از كارشناسان در طول سال با برگزاري كلاسهاي آموزشي در مهد كودكها، مدارس ابتدايي، راهنمايي و دبيرستان، كارگاهها، كارخانجات و .... سعي مي‌كنند تا جائي كه امكان دارد همشهريان عزيز را با نحوة جلوگيري از بروز حوادث مختلف آشنا كرده و همچنين به آنها بياموزند كه در صورت بروز آتش‌سوزي و هر نوع حادثه چگونه از خود و ديگران محافظت كنند و در صورت در دسترس بودن كپسولهاي دستي آتش‌نشاني چگونه از اين خاموش كننده‌ها و از هر يك در چه مواردي استفاده كنند. علاوه بر اين آموزش مستمر و هميشگي آتش‌نشانان و نجاتگران مشهد در طول سال نيز بر عهده اين معاونت مي‌باشد و همواره همكاران را با جديدترين روشهاي امداد رساني و نحوة كار با تجهيزات جديد و مدرن آشنا مي‌سازد.

در كنار موارد بالا با توجه به گستردگي و رتبة بالاي آتش‌نشاني مشهد در كشور، معاونت آموزش و پيشگيري مشهد بعنوان مركز آموزش كلية آتش‌نشانان استانهاي گلستان، خراسان شمالي و جنوبي، سمنان، سيستان و بلوچستان و هرمزگان مي‌باشد و آتش‌نشانان اين استانها در بدو استخدام دوره‌هاي مختلف آتش‌نشاني و امداد رساني را در مشهد گذرانده و سپس جهت انجام وظيفه به استانها و شهرهاي خود اعزام مي‌شوند. در حال حاضر نيز كتاب آموزش مقدماتي آتش‌نشاني تاليف شده در مشهد بعنوان يكي از جزوات كامل و معتبر در كلاسهاي آموزشي آتش‌نشانان تدريس مي‌شود.

بخش معاونت عملياتي:

با توجه به وسعت زياد شهر مشهد و تعداد زياد ايستگاههاي آتش‌نشاني در سطح شهر اكنون سازمان آتش‌نشاني مشهد به دو معاونت عملياتي تقسيم شده كه حوزة يك معاونت عملياتي (منطقه غرب مشهد) و حوزه دو (منطقه شرق مشهد) را تحت پوشش داشته و در رأس هر يك، يك نفر بعنوان معاون عملياتي قرار دارد. وظيفه يك معاون عملياتي نظارت وسازماندهي كليه امور مربوطه به فعاليتهاي امداد رساني و اطفاء حريق از تأمين نيروي متخصص و كارآزموده تا فراهم آوردن كليه تجهيزات مورد نياز؛ چيدمان نيروها، تعيين ايستگاه محل خدمت، معرفي فرماندهان شيفت و معاونين آنها و سرپرستان ايستگاهها و همچنين علت‌يابي آتش‌سوزيها مي‌باشد.

(در مورد علت‌يابي حريقها، در هر منطقه عملياتي مشهد تيم علت‌يابي وجود دارد كه اين تيم تشكيل شده است از معاون عملياتي منطقه، چند نفر از سرپرستان ايستگاهها، و چند نفر متخصص علت‌يابي كه هر يك در زمينه‌هايي چون برق، شيمي و ... تخصص دارند و اين تيم علت‌يابي پس از شرح لحظات اوليه حادثه از حادثه‌ ديدگان، اظهارات فرمانده شيفت ايستگاه عمليات كننده و نشانه‌ها و علامتهاي بجا مانده از آتش‌سوزي، علت حادثه را تعيين مي‌كنند.)

بخش معاونت اداري ومالي:

در اين حوزه نيز، همان طور كه از نامش پيداست، معاون مالي اداري مربوطه به همراه كليه نيروهاي تحت پوشش كليه هزينه‌ها و درآمدهاي سازمان را زير نظر داشته و علاوه بر تعيين بودجه سالانه سازمان، در طول هر سالي و براي سال بعد آنچه را كه از تجهيزات عملياتي و ... مورد نياز سازمان مي‌باشد در ليست خريد قرار داده و با درخواست بودجه مناسب از شهرداري اقلام به خريد آن مي‌كند.

فعاليتها و ماموريتهاي آتش‌نشاني مشهد:

با توجه به تنوع حوادث و ماموريتهاي آتش‌نشاني در بُعد عملياتي همكاران به دو دسته تقسيم مي‌شوند كه هر يك در موارد خاصي به كمك همشهريان عزيز مي‌شتابند:

1- گروه نجات:

بطور كلي در حوادثي كه احتياج به نجات جان باشد گروهي از همكاران دوره ديده تحت عنوان گروه نجات به محل حادثه اعزام مي‌شوند كه دوره‌هاي خاص و گوناگون امداد و نجات را گذرانده و تجهيزات مخصوص اين كار را نيز در اختيار دارند. هم اكنون در سه منطقه شهر مشهد ايستگاه نجات وجود دارد كه ايستگاه يك در محل ميدان مادر قاسم‌آباد، ايستگاه دو در پنجراه پايين خيابان و ايستگاه سه نجات در آخر سناباد در حوادث مختلف به مأموريت اعزام مي‌شوند. در اين گروه يك نفر بعنوان فرمانده نجات وجود دارد كه معمولاً ماهرترين و با تجربه‌ترين فرد گروه نيز مي‌باشد و ساير نفرات زير نظر ايشان و با دستورات مستقيم وي عمليات نجات را انجام مي‌دهند.

لباس عملياتي نجاتگران:

اين گروه داراي لباس يكسره زرد رنگ با قسمتهاي مختلف كه در واقع لزوم بتوانند طناب و چنگكهاي مخصوص را جهت بالا و پايين رفتن از مكانهاي گود و مرتفع در آن قرار دهند، كلاه ايمني مخصوص با چراغهاي باطري خود نصب شده روي قسمت جلوي آن و ديگر تجهيزات انفرادي مانند كفشهاي ايمني، دستكشهاي مخصوص و.... مي‌باشند.

موارد مختلف مأموريت‌هاي گروه نجات:

اين گروه از آتش‌نشانان داراي مأموريت‌هاي بسيار متنوع مي‌باشند و در مواردي مانند: سقوط در چاه، ماندن زيرآوار، ماندن در خودرو پس از تصادف، حيوانات وحشي، مار، زنبور، گير كردن در اتاق‌هاي در بستهف سقوط از كوه، گير كردن اعضاي بدن در ميان دستگاههاي مختلف برقي و مكانيكي، و هر موردي كه سلامت و جان همشهريان گرامي را با خطر مواجه كند به كمك آنان مي‌شتابند. مانند آسانسور، غرق شدگي، اگر از نظر آماري و نگاهي به فعاليتهاي اين دسته از آتش‌نشانان بپنداريم در فصولي گرمتر سال بيشتر مواردي، مانند زنبور، مار، آوار و در فصول سردتر مواردي مانند گازگرفتگي (گاز منواكسيد كربن CO كه حاصل از سوخت ناقص گاز شهري و مسدود بودن دودكشها مي‌باشد) و گير كردن در اتاقهاي در بسته، بيشتر مأموريتها را بخود اختصاص داده و ديگر موارد مانند تصادفات رانندگي و ..... در طول سال چندان تفاوتي بين فصول گرم و سرد سال ندارند.

2- آتش‌نشانان

در كليه حوادثي كه آتش نقشي در آن داشته باشد نيروهاي دوره ديده و مجهز آتش‌نشان به محل اعزام مي‌شوند. هم اكنون شهر مشهد داراي 22 ايستگاه آتش‌نشاني مي‌باشد كه در طول هر سال بطور متوسط در بيش از سه هزار ماموريت اطفاء حريق انجام وظيفه مي‌نمايند در راس هر ايستگاه آتش‌نشاني سر پرست ايستگاه قرار دارد كه زير نظر معاون عملياتي كار مي‌‌كند و فرماندهان شيفت و معاونين و نيروهاي ايستگاه را تحت پوشش داشته و بر كليه موارد موجود در ايستگاه مانند تجهيزات، ماموريتها، جابجايي نيروها در هر شيفت، كمبود‌هاي رفاهين     لبياهانه انها و اقامتي و.... نظارت كرده و با هماهنگي معاون عملياتي و ديگر بخش‌هاي سازمان نسبت به رفع كمبودها اقدام مي‌كند.

(با توجه به اين كه نحوة كار سازمان آتش‌نشاني بصورت 24 ساعت مي‌باشد و هر يك از آتش‌نشانان پس از ورود به محل كار بايد 24  ساعت كامل در محل خدمت حوزه حاضر باشند بنابراين بايستي از نظر امكانات تفريحي و رفاهي نيز بطور كامل تامين باشند).

نحوه كار ايستگاههاي آتش‌نشاني بصورت شيفتي و هر شيفت 24 ساعت مي‌باشد كه از 30/7 صبح آغاز و به ساعت 30/7 روز بعد ختم مي‌شود. و پس از آن آتش‌نشانان 24 ساعت زمان استراحت دارند. در رأس هر شيفت فرمانده شيفت قرار دارد كه به همراه معاون خود كليه امور كاري، عملياتي و... شيفت خود را تحت نظارت دارد و در ماموريتهاي اطفاء حريق نيروهاي هر شيفت بطور كامل طبق نظرات و دستورات ايشان انجام وظيفه مي‌نمايند. چيدمان نيروهاي هر شيفت را نيز با توجه به نوع ماموريت فرمانده شيفت بر عهده دارد و ايشان موظف است بر ورود و خروج، انضباط فردي و جمعي، كارايي و مهارت آتش‌نشانان و رفع كمبودها و اطلاع آن به سرپرست ايستگاه و... اشراف و نظارت داشته باشد.

در هر ايستگاه آتش‌نشاني و اطفاء حريق دو گروه آتش‌نشان وجود دارد كه هر يك در موارد تعيين شده‌اي از حريقها به مأموريت اعزام مي‌شوند كه گروه اولي تحت عنوان سري يك و گروه دوم بنام سري دو شناخته مي‌شوند. در آتش‌سوزيهايي كه مربوط به منازل، انبارها، مغازه‌ها، كارخانجات، خودروها و از اين دسته مي‌باشد، سري يك به محل اعزام مي‌شوند و در آتش‌سوزيهاي باغ، جنگل، علوفه، خرمن، و زمينهاي افتاده سري دو به محل اعزام مي‌شوند. نحوة اعزام همكاران نيز بدين شكل مي‌باشد كه پس از تماس شهروندان و اعلام آدرس و نوع آتش‌سوزي به مركز فرماندهي، اين مركز با توجه به محدوده‌بندي هر ايستگاه نزديكترين ايستگاه را به آدرس داده شده گسل مي‌دارد. بدين ترتيب كه با به صدا درآوردن خود را به خودروها رسانده و درون خودرو بوسيله بيسيم آدرس و نوع آتش‌سوزي را از فرماندهي استعلام كرده و راهي محل مي‌شوند.

لباس و تجهيزات انفرادي آتش‌نشانان:

هر آتش‌نشان براي حفظ ايمني و جان خود در مأمورتهاي بسيار خطرناك آتش‌سوزي  آتش‌سوزي داراي كلاه ايمني ضد انفجار، اوركت و شلوار مخصوص حريق، دستكشهاي نسوز، كفشهاي ايمني مخصوص، دستگاههاي تنفسي و... مي‌باشد كه در هر ماموريت و پس از سوار شدن خودرو اين تجهيزات انفرادي را پوشيده و بصورت كاملاً مجهز در محل حادثه از خودرو پياده مي‌شود.

نحوه تماس شهروندان با سازمان آتش‌نشاني و خدمات ايمني مشهد و درخواست كمك:

هر نوع حادثه‌اي كه جان و مال همشهريان گرامي بخطر بيفتد و نياز به كمك فوري داشته باشند، در صورت بروز بايستي در كمال خونسردي فقط با شماره تلفن (125 مركز فرماندهي آتش‌نشاني) تماس گرفته و پس از شرح نوع حادثه و يا آتش‌سوزي و آدرس دقيق و كامل و در صورت وجود شماره تلفن خود درخواست امداد رساني نمايند، نيروهاي متخصص و كاركشته اين مركز بلافاصله پس از اطمينان از چگونگي و نوع ماموريت نيروهاي ايتسگاه مربوطه را به طريقي كه گفته شد به محل اعزام مي‌كند.

تعريف سوختن

تركيب شيميايي مادة قابل اشتعال با اكسيژن هوا، در درجه حرارت مورد نياز را سوختن گويند.

مثلث‌ آتش (بدون شعله)

آتش هنگامي بوجود مي‌آيد كه سه عنصر اصلي ايجاد آن، اكسيژن، حرارت، مواد سوختني به اندازه كافي موجود باشد. سه عامل فوق سه ضلع مثلثي را تشكيل مي‌دهند كه آن را مثلث آتش مي‌نامند. حال اگر بتوان به وسيله‌اي فقط يك عامل از اين سه عامل را از صحنه خارج نماييم. ارتباط آنها با هم قطع گشته و آتش‌ خاموش مي‌گردد.

سوخت (مواد قابل سوختن):

بطور كلي مواد موجود در طبيعت به دو دسته تقسيم مي‌شوند.

الف) مواد غير قابل سوختن:

اين مواد در شرايط معمولي قابل سوختن نمي‌باشند و با اكسيژن هوا تركيب نمي‌شوند مانند: خاك رس، ماسه، سنگ و بسياري از سنگهاي آهكي و خاكها و مواد معدني طبيعي خاكستر استخوان و غيره ........... وجود اين مواد نه تنها موجب بوجود آمدن هيچگونه احتراقي نمي‌شوند، بلكه در پاره‌اي از مواقع خود كمكي براي خاموش كردن نيز به حساب مي‌آيند مانند شن، ماسه و خاك.

ب) مواد قابل سوختن:

مواد قابل اشتعال در طبيعت به سه حالت وجود دارند:

1-    مواد سوختني جامد: مانند چوب، ذغال، كاغذ، پارچه و...

2-   مواد سوختني مايع: مانند فرآورده‌هاي نفتي، الكلها و...

3-  مواد سوختني گاز: مانند متان، اتان، پروپان و.... (گاز طبيعي) و استيلن، اتيلن، پروپلين و.... (گاز مصنوعي)

حرارت:

احتراق هنگامي صورت مي‌گيرد كه درجه حرارت بر حسب نوع و جنس مواد تركيب شونده با جسم سوزنده به حد كفايت رسيده باشد.

اكسيژن:

بايد دانست كه عمل سوختن به وسيله اكسيژن موجود در هوا ايجاد مي‌شود تركيب هوا عبارتند از: 1/78% نيتروژن، 21% اكسيژن، 9% ارگن و گازهاي ديگر.

در عمل سوختن، ماده قابل سوختن در هوا بايد در كنار هم قرار گيرند. هر چه سطح جسم قابل سوختن تماس بيشتري با اكسيژن هوا داشته باشد. عمل سوختن آسانتر و سريعتر انجام مي‌گيرد. بنابراين هر چه ذرات جسم سوزنده ريزتر باشد. چون سطح تماس آن با هوا (اكسيژن) زيادتر است، زودتر مشتعل مي‌گردد به همين دليل گازها زودتر از مايعات و مايعات زودتر از جامدات، آتش مي‌گيرند.

راههاي مختلف انتقال حرارت:

چون در بررسي و مطالعه چگونگي به وجود آمدن آتش‌سوزي و طريقة اطفاء آن روشهاي مختلف انتقال حرارت جهت جلوگيري از توسعه آتش‌سوزي اهميت زيادي دارد. بنابراين راههاي مختلف اين انتقال را بيان مي‌نماييم.

1-    روش مستقيم يا هدايت:

در اين طريق جسم به علت مجاورت با يك كاتون آتش گرم مي‌شود.

يعني حرارت از يك جسم كه داراي درجه حرارت بالاتر مي‌باشد به يك جسم ديگر كه داراي درجه حرارت پايين‌تر است منتقل مي‌گردد. مانند گرم شدن فلزي در سقف يا پايه ساختمانها از اتاقي به اتاق ديگر گسترش يابد مگر اين كه اين ستونهاي فلزي از ميان ديوارهاي مقاوم در برابر آتش عبور كرده باشند.

2-   روش غير مستقيم يا جابجايي:

در اين طريق به علت جابجايي و حركت هوا گرم حرارت انتقال مي‌يابد. در آتش‌سوزيها بعلت گرم شدن بخارات و گازهاي زيادي به وجود مي‌آيد كه اين گازهاي گرم از طريق پلكانها و كاتالهاي آسانسورها به طرف بالا حركت كرده و باعث گسترش حريق در طبقات مختلف سازمان مي‌گردد. معمولاً قريب 75% حرارت يك حريق بوسيله هواي محيط و گازهاي توليدي دور مي‌شود زيرا بر اثر حرارت زياد هواي كانون حريق گرم، و باعث گرم كردن كليه مواد و اجسام مسير خود شده و بعضي را ممكن است به درجه احتراق برساند همچنين تداوم صعود هواي داغ موجب مي‌شود كه هواي تازه از زير كشيده شده جاي آن را بگيرد. كه در نتيجه به شدت و توسعه حريق كمك مي‌گردد.

3-  روش تشعشع:

در اين طريق حرارت بصورت امواج حرارتي (نوراني) انتقال مي‌يابد امواج نوراني در مسير خود تا به مانع برخورد نكرده‌اند حركت مي‌كنند. مانند گرماي حاصل از جذب اشعه خورشيد. در تشعشع هر چه جسم بيشتر قابليت جذب داشته باشد زودتر گرم مي‌شود. (يك جسم سياه زودتر جذب حرارت مي‌نمايد تا يك جسم صيقلي و روشن)

عوامل ايجاد آتش:

عوامل ايجاد كننده اغلب آتش‌سوزيها را مي‌توان به شرح زير تقسيم‌بندي كرد.

1-    تماس مستقيم با شعله يا مواد مشتعل

2-   وجود درجه حرارت كم براي مدت زياد

3-  گرم شدن خودبخود و سوختن

4-   انفجار با انتشار سريع شعله

5-   صاعقه (رعد و برق)

6-   انفجار ذرات معلق در هوا

7-   الكتريسيته

8-  فعل و انفعالات شيميايي

9-   مالش، فشار، ضربه به علت سقوط اجسام

10- الكتريسيته ساكن

در حالات مذكور به محض اينكه حرارت ماده به نقطة اشتعال رسيد، شروع به سوختن مي‌كند به شرط آنكه به اندازه كافي اكسيژن موجود باشد. البته بايد توجه داشت كه نقطه اشتعال هر ماده تابع شرايط و وضع خاصي است كه در آن شرايط وضع ماده قرار گرفته باشد. مثلاً اگر ماده خشك باشد آسانتر مي‌سوزد و اگر مرطوب باشد مشكلتر خواهد سوخت.

تفاوت گاز و بخارات قابل اشتعال:

تفاوت گاز و بخار در اين است كه، گاز ماده‌اي است كه هميشه در درجه حرارت و فشار عادي به حالت گاز است در صورتيكه بخار گازي است كه از جسمي كه بر اثر گرم شدن آن متصاعد شده است و اين جسم در درجه حرارت معمولي و عادي بحالت مايع يا جامد است.

 روشهاي اطفاء حريق:

1-    سرد كردن: سرد كردن در حقيقت از بين بردن ضلع حرارت مي‌باشد. همانطوريكه ذكر گرديده يك جسم قابل اشتعال در يك درجه حرارت بخصوص شروع به سوختن مي‌نمايد. حال اگر بوسيله سرد كردن درجه حرارت يك ماده قابل اشتعال را پايين آوريم يكي از اضلاع مثلث آتش را از بين برده و در نتيجه آتش خاموش مي‌گردد. بايد توجه كرد كه سرد كردن بعد از اينكه درجه حرارت جسم به پايين نقطه اشتعال رسيد. جهت اينك دوباره مشتعل نشود بايد ادامه پيدا كند، سرد كردن به طرق مختلف صورت مي‌گيرد. (در حريق جامدات توسط آب، در حريق مايعات توسط كف بخاط داشتن آب در جوار حبابها) ولي بايد توجه داشت كه در هر نوع آتش سوزي مجاز به استفاده از آب نيستيم.

2-   خفه كردن (قطع اكسيژن): با از بين بردن ضلع اكسيژن است كه، مانع از دسيدن اكسيژن به جسم قابل اشتعال مي‌گرديم، به اين روش خفه كردن مي‌گويند. در اين حالت از كپسولهاي آتش نشاني يا پتو خيس يا هر وسيلة ديگري كه بتواند راه نفوذ اكسيژن را به محل سوخت ببندد، استفاده مي‌شود.

3-  جدا ساز (سد كردن): اگر به وسيله‌اي مانع از رسيدن سوخت به كانون اشتعال گرديم عمل سد كردن را انجام داده‌ايم، مانند: بستن شير مخزن گاز كه توليد آتش سوزي كرده است، يا دور كردن مواد قابل اشتعال از محوطه آتش جهت جلوگيري از توسعه آتش و ...

طبقه بندي انواع آتش سوزيها:

گروه A: (آتش سوزي جامدات قابل اشتعال):

كه اغلب داراي ماهيت آلي (تركيبات كربن‌دار) اتفاق مي‌افتد، در اين طبقه جاي مي‌گيرند و معمولاً از سوختن آنها: خاكستر باقي مي‌ماند. اين دسته از آتش سوزيها بسيار معمول هستند، و موثرترين عامل خاموش كننده نيز عموماً آب بصورت جت يا اسپري مي‌باشد.

گروه B: (آتش سوزي مايعات قابل اشتعال):

اين آتش سوزيها مربوط به مايعات يا جامداتي مي‌باشد كه به مايع تبديل مي‌شوند و بمنظور انتخاب عامل موثر براي اطفاء حريق در اين نوع آتش سوزيها مي‌توان مايعات قابل اشتعال را به دو گروه ذيل تقسيم بندي كرد:

الف) مايعاتي كه قابل امتزاج با آب هستند مانند الكل و استن

ب) مايعاتي كه غير قابل امتزاج با آب مي‌باشند مانند نفت، گازوئيل و ...

بايستي براي اطفاء حريق در نوع اول از آب و ... و در نوع دوم از كف و پودرهاي شيميايي خشك استفاده نماييم.

گروه C: (آتش سوزي گازهاي قابل اشتعال):

اين آتش سوزيها مربوط به گازها و يا گازهاي مايع بوده، كه معمولاً به صورت پخش مايع يا نشت گاز آتش سوزي انجام مي‌گيرد. نمونه اين گازها عبارتند از: متان، پروپان، بوتان و غيره ...... براي مهار آتش سوزيها سطحي اين نوع گازها از پودر شيميايي خشك و كف مي‌توان استفاده كرد (اسپري كردن آب معمولاً به عنوان سرد كننده مخازن گازها بكار مي‌رود).

گروه D: (آتش سوزي فلزات قابل اشتعال):

مواد اطفاء حريق كه داراي آب باشند براي اين آتش سوزيها بي‌اثر، و حتي خطرناك‌اند. همچنين بكار بردن گاز كربنيك و پوردهاي شيميايي خشك (بي‌كربناتها) ممكن است در مورد اغلب خطرناك باشد. در غالب آتش سوزيها مربوط به فلزات بكار بردن پودر گرافيت – پودر تالك (طلق) – خاكستر بي‌كربتان دو سود – سنگ آهك و ماسه خشك معمولاً مطلوب خواهد بود. پودهاي خاص تركيبي براي اطفاء آتش سوزي بعضي از فلزات به ويژه در موارد پرتوزا توصيه شده‌اند.

گروه E: (آتش سوزي تاسيسات الكتريكي):

اين آتش سوزيها شامل آتش سوزي وسايل الكتريكي و الكترونيكي مي‌باشد. روش معمولي در اين آتش سوزيها قطع برق و استفاده از روش صحيح براي اطفاء حريق آنچه كه مي‌سوزد مي‌باشد. و زماني كه از اين روش نمي‌توان استفاده كرد يقينا بايد از واسطه‌هاي اطفاء حريقي استفاده مي‌شود كه هادي الكتريسيته نبوده و به دستگاههاي طريف نيز صدمه نرساند. اين مواد شامل: دي‌اكسيد كربن و پوردهاي خشك مي‌باشند.

خاموش كننده‌هاي دستي

1- تعريف خاموش كننده:

خاموش كننده دستي به وسيله‌اي گفته مي‌شود كه براي مبارزه با آتش سوزي طراحي و ساخته شده است. و با حداكثر 14 كيلوگرم ظرفيت مواد خاموش كننده، يكنفر به راحتي قادر به حمل و استفاده از آن مي‌باشد.

انواع بزرگتر آن بر روي چرخ – ارابه يا خودرو قرار داده مي‌شود و يا به طور ثابت در اماكن نصب مي‌گردد.

2- كاربرد:

از خاموش كننده‌هاي دستي با توجه به مواد اطفايي داخل آن مي‌توان در لحظات اوليه شروع آتش سوزي و همچنين براي حريقهاي كوچك و موضعي استفاده كرد.

3- انواع خاموش كننده‌هاي دستي:

الف) خاموش كننده‌هاي آبي

ب) خاموش كننده‌هاي كفي

ج) خاموش كننده‌هاي پودري

د) خاموش كننده‌هاي گاز دي‌اكسيد كربن CO₂

و) خاموش كننده‌هاي گاز هالوژنه

4- تامين فشار:

براي خارج شدن مادة اطفايي، از خاموش كننده و پرتاب آن به طرف آتش نياز به فشار است كه اين فشار از راههاي مختلف به شرح زير تامين مي‌گردد:

الف) فشار (گاز) حاصل از واكنش دو ماده شيميايي

ب) فشار يك گاز بي‌اثر (معمولاً ازت يا دي‌اكسيد كربن) موجود در محفظه فشنگي

ج) فشار از طريق كمپرس كردن (فشردن) هوا به داخل بدنه و تحت فشار قرار دادن آن

د) فشار دروني ماده خاموش كن

5- طرز عمل دستگاههاي خاموش كننده:

معمولاً خاموش كننده‌ها به دو طريق مواد را به خارج هدايت مي‌كنند.

الف) واژگوني                                                   ب) مستقيم

الف) طريقه واژگوني:

در اين طريقه براي خارج شدن ماده اطفايي از خاموش كننده بايد دستگاه را به صورت واژگون (سر و ته) گرفت در غير اين صورت ماده اطفايي خارج نمي‌شود و فقط عامل فشار (گاز) آن تخليه مي‌گردد كه اين عملكرد بيشتر در انواع قديمي به چشم مي‌خورد.

ب) طريقه مستقيم:

در اين نوع عملكرد احتياج به واژگون كردن دستگاه خاموش كننده نمي‌باشد و از دستگاه به صورت عادي استفاده مي‌شود.

6- زمان تخلية خاموش كننده‌ها:

معمولاً در هر كشوري زمان تخلية خاموش كننده‌ها با توجه به شرايط استاندارد آن كشور تنظيم مي‌شود. استانداردهاي موجود دربارة خاموش كننده‌ها در كشورهاي مختلف با اختلاف ناچيزي در بعضي موارد مشابه يكديگرند. در جدول زير حداقل زمان تخليه خاموش كننده‌ها در استاندارد ايران داده شده است:

7- قدرت پرتاب:

براي اينكه بتوان بدون نزديك شدن زياد به آتش مواد اطفايي را بر روي آتش پاشيد، معمولاً در استانداردها متراژ حداقلي جهت پرتاب مواد اطفايي خاموش كننده‌ها در نظر گرفته مي‌شود كه اين فاصله در خاموش كننده‌ها متفاوت بوده و بين 3 الي 7 متر مي‌باشد. به طور مثال در استاندارد براي صورت اسپري پرتاب نمايد، حداقل 4 متر در نظر گرفته‌اند و براي خاموش كننده كفي هنگامي كه صورت جت پرتاب شود حداقل 5 متر در نظر گرفته شده است.

8- درصد تخليه:

معمولاً در طرح و ساخت خاموش كننده‌ها درصد تخليه مواد خاموش كن يكي از موارد مورد نظر است كه براي اين منظور در شرايط عادي و شارژ دستگاه حداقل درصد مواد داخلي آن كه بايد تخليه شود در نظر گرفته مي‌شود در اين درصد براي خاموش كننده‌هاي پودري 85% و دستگاههاي محتوي آب، كف يا دي‌اكسيد كربن و مواد هالوژنه 95% است.

9- شيلنگ و نازل:

معمولاً بايد خاموش كننده‌هايي كه داراي ظرفيت بيش از سه كيلوگرم هستند داراي شيلنگ و نازل مجزا كه به شيلنگ متصل است، باشند.

بلندي اين لوله‌ها نبايد كمتر از 80% بلندي بدنه خاموش كننده باشد اين لوله در مقابل مواد داخلي خاموش كننده نفوذ ناپذير و تا زمانيكه خاموش كننده براي عمل بكار گرفته نشده لوله (نازل) بايد طوري طراحي گردد كه در اثر تخليه مواد، احتمال شكستگي يا بيرون آمدن از محل خود وجود نداشته باشد.

انواع خاموش كننده‌هاي پودري:

خاموش كننده‌هاي پودري به اندازه‌هاي مختلف از يك كيلوگرم تا چند كيلوگرم در انواع مختلف دستي، چرخي، ارابه‌اي ساخته مي‌شود كه انواع دستي آن با گنجايش يك تا 14 كيلوگرم را مي‌توان به دو گروه تقسيم كرد. (پودر و هوا – پودر و گاز).

خاموش كنند‌ه‌هاي گاز كربنيك:

از سالها قبل گاز دي‌اكسيد كربن (CO₂) بعنوان يك گاز اطفاء حريق در دستگاههاي ثابت اتوماتيك در خاموش كننده‌هاي دستي و چرخدار مورد استفاده قرار گرفت و اكنون نيز مصرف فراواني دارد.

(CO₂) گازي غير قابل احتراق، بي‌بو، خنثي، غير سمي، فاسد نساز و هادي الكتريسيته نيست، و وزن آن سنگين‌تر از هواست، لذا در صورت پرتاب روي حريق، اكسيژن را خارج و خود جانشين آن مي‌گردد در حقيقت با تقليل درصد اكسيژن هوا، حالت خفگي پيدا كرده و حريق را اطفاء مي‌نمايد.

اين خاموش كننده‌ها بعلت فولادي بودن بدنه كاملا سنگين است، بدين جهت انواع دستي آن با ظرفيت بين 2- 12 پوند (900 گرم تا 4/6 كيلوگرم) ساخته مي‌شود، و در ظرفيتهاي بيشتر آن بعنوان وسيله چرخدار يا در دستگاههاي ثابت اتوماتيك طرح، و مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

طريقه استفاده از خاموش كننده‌هاي پودر در هوا

با توجه به اينكه عامل فشار در اين نوع خاموش كننده‌ هواي فشرده باشد، در صورتيكه خاموش كننده شارژ باشد، تحت فشار قرار داشته و در مواقع اطفاء حريق ضمن در نظر گرفتن جهت باد، پشت به جهت باد قرار گرفته و ابتدا ضامن را با انگشت خارج ساخته و سپس با يكدست دستگيره خاموش كننده و با دست ديگر نازل به بيرون منتقل گردد. (بايد توجه داشت كه برد خاموش كننده‌هاي پودري بين 2 الي 7 متر باشد) جهت سر نازل را بايد طوري تنظيم نماييم كه پودر در موقع خروج ما بين شعله و ماده سوختني قرار گيرد و پودر به صورت مماس سطح حريق را پوشش دهد و عمل اطفاء را به صورت جارويي انجام داده و از ايستادن در يك محل ثابت خودداري گردد.

طريقه استفاده از خاموش كننده‌هاي پودر و گاز (بالن بغل):

در اين نوع خاموش كننده‌ها، بالن (فشنگي) حاوي گاز دي‌اكسيد كربن و عامل فشار خاموش كننده در بغل بدنه خاموش كننده نصب مي‌باشد. در موقع بروز حريق ضمن حفظ خونسردي و در نظر گرفتن جهت باد (در موقع بروز حريق بر اثر جابجايي هواي سرد و گرم در محل توليد باد مي‌گردد) پشت به جهت باد قرار گرفته، ابتدا با يك دست دستگيره خاموش كننده و نازل را در دست مي‌گيريم، خاموش كننده را كمي مايل به طرف جلو نگه داشته و با دست ديگر فلكه فشنگي را باز مي‌نماييم (مايل نگه داشتن خاموش كننده بخاطر عمل كردن احتمالي سوپاپ روي در پوش با پرتاب درپوش بر اثر خوردگي رزوه‌ها صورت مي‌گيرد) تا گاز داخل فشنگي وارد خاموش كننده گشته و پودر آن تحت فشار قرار گيرد) خاموش كننده را مستقيما نگه داشته، بدون اينكه نازل را رها سازيم به كانون حريق نزديك شده و اهرم نازل را فشار مي‌دهيم تا پودر خارج گردد. (بايد توجه داشت كه برد خاموش كننده‌هاي پودري بين 2 الي 7 متر مي‌باشد).

جهت سر نازل در موقع خروج پودر بايستي طوري تنظيم گردد كه پودر مابين شعله و ماده سوختني قرار گيرد و پودر بصورت مماس سطح حريق را پوشش دهد و عمل را به صورت جارويي ادامه داده و از ايستادن در يك محل ثابت خودداري گردد.

طريقه استفاده از خاموش كننده‌هاي پودر و گاز (بالن داخل)

در اين نوع خاموش كننده‌ها، بالن (فشنگي) حاوي گاز دي‌اكسيد كربن و عامل فشار خاموش كننده در داخل بدنه و زير در پوش قرار دارد. در موقع بروز حريق ضمن حفظ خونسردي و در نظر گرفتن جهت باد ( در موقع بروز حريق بر اثر جابجايي هواي سرد و گرم در محل توليد باد مي‌گردد) پشت به جهت باد قرار گرفته، ضامن نواري شكل بالاي در پوش را از محل خود خارج ساخته و به آرامي با كف دست از سمت بالا به طرف پايين ضربه مي‌زنيم تا گاز داخل فشنگي وارد خاموش كننده گشته و پودر آن تحت فشار قرار گيرد (ضامن بعضي از خاموش كننده‌ها تفاوت دارد) خاموش كننده مستقيم نگاه داشته، بدون اينكه نازل را رها سازيم به كانون حريق نزديك شده و اهرم نازل را فشار مي‌دهيم تا پودر خارج گردد (بايد توجه داشت كه برد خاموش كننده‌هاي پودري بين 2 الي 7 متر مي‌باشد) جهت سر نازل در موقع خروج پودر بايستي طوري تنظيم گردد كه پودر ما بين شعله و ماده سوختني قرار گيرد و پودر به صورت مماس سطح حريق را پوشش دهد و عمل را به صورت جارويي ادامه داده و از ايستادن در يك محل ثابت خودداري نماييد.

توجه: در صورتيكه از انواع خاموش كننده‌هاي پودرهاي براي اطفاء حريق جامدات استفاده مي‌نمايد، بعلت اينكه خاصيت نفوذپذيري در اجسام جامد را ندارد، احتمال برگشت شعله پس از اطفاء وجود دارد، لذا در صورت استفاده براي حريق جامدات پس از عمل اطفاء اجسام جامد را زير و رو نموده تا از خاموش بودن اجسام اطمينان حاصل نماييد.

طريقه استفاده از خاموش كننده‌هاي دي‌اكسيد كربن

در اين نوع خاموش كننده شير كنترل گاز به صورت فلكه‌اي يا به صورت اهرمي بوده، كه در نوع فلكه‌اي چون با باز شدن سير فلكه بتدريج جريان گاز برقرار مي‌شود، خطر تركيدگي شيلنگ وجود ندارد. اما در نوع اهرمي بايد توجه داشت كه از فشار دادن آني بر روي اهرم خودداري شود، تا شيلنگ دچار تركيدگي نگردد (حداكثر برد ماده اطفايي در اين نوع خامش كننده 2 متر مي‌باشد) لذا در موقع حريق لوازم برقي و الكترونيكي و تابلوهاي برق و آتش سوزي داخل آشپزخانه‌ها بايستي فاصله خود را تا كانون حريق به حداقل رسانده (كمتر از 2 متر) و سپس نازل شيپوري را مستقيماً به طرف كانون حريق گرفته و اهرم خاموش كننده را به آرامي فشار و در نوع ديگر فلكه را باز تا گاز جريان يابد. در قسمت نازل پس از انبساط حجمي گاز (از حالت مايع به حالت گازي)‌سطح حريق را پوشش داده و حريق اطفاء مي‌گردد.

تذكر: از اين خاموش كننده بيشتر در اماكن سربسته استفاده مي‌گردد و در محيط باز در صورت استفاده قادر به جايگزيني اكسيژن نخواهد بود.

آتش نشاني و سابقه‌ي آن

ما تصور مي‌كنيم كه ادارة آتش نشاني و ماموران و دستگاههاي مخصوص اين كار فقط در قرن بيست معمول شده‌اند در صورتي كه آتش نشاني نيز سابقة تاريخي طولاني دارد آن طور كه در تاريخ علوم و صنايع مي‌خوانيم «هرون اسكندراني» دستگاهي براي خاموش كردن حريق ساخته بود و نيز شواهد نشان مي‌دهد كه در مصر قديم حتي در قرن قبل از ميلاد نيز وسايل آتش نشاني وجود داشته‌اند كه بعدها نيز در كشورهاي مختلف استفاده از وسايل معمول بوده است ولي براي تشكيل اداره‌ها و ماموران آتش نشاني و وسايل مجهزتر بايد منتظر قرن 17 بود كه اين دستگاهها به تدريج كامل شدند و عده‌اي نيز مبارزه با آتش را به عنوان يك شغل به عهده گرفته‌اند. مطلب شگفت انگيز اينكه در زمان‌هاي قديم يونان ماده‌اي براي آتش زدن كشتيها و قلعه‌هاي دشمن نيز داشته‌اند كه آن را «آتش يوناني» مي‌ناميدند كه شامل گوگرد و مواد سريع الاشتعال بوده است. آتش يوناني  به تدريج در ساير كشورهاي روزگاران پيشين نيز براي آسيب رساندن به دشمن معمول شد مسلماً در مقابل حريقهاي عمومي لازم بود همة ممالك آن زمان نيز وسايل آتش نشاني خوبي داشته باشند به هر حال اگر امروزه با «آتش يوناني» خانه كسي را آتش نمي‌زنند ولي به علل مختلف و همة ما مي‌تواند حريق اتفاق بيفتد پس وسايل احتياطي لازم براي مقابله با آن لازم است براي اينكه بتوانيم آتش را مهار كنيم بايد اطلاعاتي در مورد مواد مختلفي كه آتش مي‌گيرند و روش مهار كردن هر كدام از آنها را بدانيم.

تعريف آتش:

آتش يك فعل و انفعال شيميايي است كه با كنار هم قرار گرفتن اكسيژن حرارت و سوخت به وجود مي‌آيد.

عوامل آتش سوزي:

بروز آتش سوزيها به صورت عمدي يا غير عمدي است آتش سوزي‌هاي عمدي مي‌توانند ناشي از اتصالات برق رساني در شبكه و يا اتصال در وسايل الكتريكي مورد استفاده و يا جامدات و مايعات قابل اشتعال و يا در معرض حرارت و نشت گازها يا مواد شيميايي قابل اشتعال مواد خودسوز مواد شيميايي كه در معرض نور با اكسيژن موجود در هوا قرار گيرند و ...

2- عمدي: مي‌توان به صورت خرابكاري با نقشه از قبل طراحي شده صورت گيرد.

پديدة آتش سوزي

1-    اتفاقي: در اثر غلظت و عدم آشنايي با شيوة صحيح بكارگيري مواد آتش‌زا و عدم پيش‌بين‌هاي لازم در نصب و راه اندازي تاسيسات رخ مي‌دهد.

2-   عمدي: به علل مختلف از جمله ايجاد پوشش براي سرقت – انتقام گيري – گريز از ورشكستگي در ايجاد دليل در پرداخت بيمه و انگيزه‌هاي خرابكارانة اجتماعي و سياسي و ....

حريق‌هاي عمدي: 1- حريق عمدي بدون سبب انگيزه            2- حريق عمدي با سبب و انگيزه

انگيزه‌ها: 1- كاركنان اخراج شده 2- تقلب و كلاهبرداري براي دريافت حق بيمه 3- كم رونق شدن كسب و تجارت در اثر موفقيت رقبا كه باعث آتش سوزي در اموال تجارت آنان مي‌شود 4- از بين رفتن مدارك و دلايل جرم 5- ارعاب (ايجاد ترس و وحشت در مردم) يمني در مقابل آتش: عبارتست از راههاي ساختاري كه توسط آنها مسير ايمني جهت حركت از هر نقطه از ساختمان به محل امن بدون كمك خارجي در اختيار افراد قرار مي‌گيرد.

نكات مورد توجه در هنگام آتش سوزي:

1-    حفظ آرامش و خونسردي و دادن آرامش به ديگران

2-   سرعت عمل در تصميم‌گيري و اقدام

3-  اولويت بندي نظر مثل خبردادن به مراكز آتش نشاني – نجات جان افراد به خاطر افتاده در محل – محار آتش سوزي به روشهاي مختلف

4-   همكاري با مامورين آتش نشاني

5-   انتقال مجروحين و افراد آسيب ديده به منقطة ايمني

6-   اقدامات كمك‌هاي اوليه در خصوص آسيب ديدگاه

تعريف مفاهيم اصطلاحات

الف) منطقه‌ي داراي احتمال آتش سوزي: يعني يك اتاق يا محدوده ديگر كه به لحاظ محتوات يا فعاليت احتمال وقوع آتش سوزي در آن مقياس با ساير مناطق بيشتر است مانند آشپزخانه – اتاق – ديگ بخار و ...

ب) تمرينات دستورالعمل جهت كاركنان: تمام كاركنان بايد تحت آموزش قرار گيرند تا مطمئن شوند كه قادرند پيشگيري و اقدامات لازم را در صورت وقوع آتش سوزي انجام دهد اين كار شامل كاركنان زماني و ساير كاركناني كه در آن ساعت بيرون از محل خدمت هستند مي‌شود بايد مطمئن شد كه تمام كاركنان تعليمات لازم را ديده ترتيب متناسب براي انجام مسئوليت در مواقع اضطراري را فراگرفته‌اند.

امكانات موجود در يك محل براي خاموش كردن آتش: به صورت جداگانه، پودر خشك، گاز كربنيك تعداد خاموش كننده دستي بايد به گونه‌اي باشد كه هر طبقه با توجه به سطح آن حداقل 2 تا 4 دستگاه خاموش كننده از نوع مناسب استقرار يابد ارتفاع نصب از سطح كف معمولاً مي توانند بين 110 تا 120 سانتيمتر باشد محل نصب خاموش كننده معمولاً بايد در مدخل ورودي يا مسيرهاي انتهايي خروجيهاي اضطراري يا محل نزديك به در انبارها و اتاق‌ها در نظر گرفته شود.

كمك‌هاي اوليه قبل از رسيدن امداد: روش اطلاع دادن صحيح به ادارة آتش نشاني، نحوة استفاده از تجهيزات، آگاهي از مسيرهاي خروج اضطراري – اطلاع از اهميت درهاي مقاوم در برابر آتش و ضرورت بستن آنها در حالت بروز آتش – شنيدن و اعلام آتش سوزي، نحوه حركت دادن افراد مسن و افراد در حالت احتياج به كمك دارند و در موارد مقتضي حركت افقي بين نقاط حفاظت شده مثل استفاده از آسانسور.

علت‌يابي حريق: علت‌يابي حريق را به سه منظور انجام مي‌دهند:

الف) وقوع حريق در بعضي صنايع پيشرفته و كارخانه‌ها اين امكان را فراهم مي‌سازد تا اختيارات بيشتري نسبت به طراحي ايمني و كاربرد وسايل براي پيشگيري از وقوع دوباره همچنين حوادثي اقدام نمود.

ب) اگر وقوع حريق با متد و غرض و به طور عمدي بوده است شخص عامل اين كارشناسي و از وقوع مجدد اين نوع حوادث توسط وي جلوگيري به عمل آيد.

حريق‌هاي وسايل نقليه:

1- تصادف وسايل نقليه با هم

2- ايجاد حريق عمدي

3- آتش سوزي بر حسب اتفاق در وسايل نقليه

عوامل ايجاد حريق در وسايل نقليه ساكن:

1-    برق: گرفتن بار بيش از اندازه‌ي نيروي برق خودرو – جرقه زدن در اطراف فضاي موتور – اتصالات بدنه

2-   حرارت شيميايي: موتور – اگزوز – تجزيه كننده مواد

3-  حرارت مكانيكي:‌ جرقه‌هاي مكانيكي – حرارت بر اثر اصطكاك – حرارت ناگهاني

عوامل ايجاد حريق توسط انسان: سيگار كشيدن- عمدي- پخت و پز- بازي كودكان با كبريت.

تعريف خاموش كنندها: خاموش كننده دستي به وسيله‌اي گفته مي‌شود كه براي مبارزه با آتش‌سوزي طرح و ساخته شده است و با حداكثر 14 كيلو يا 14 ليتر ظرفيت مواد خاموش كن يك نفر به راحتي قادر به حمل و استفادة آن باشد انواع بزرگترين وسايل بر روي چرخ دستي يا خودرو قرار داده مي‌شود و يا به طور ثابت در اماكن نصب مي‌گردد.

كاربرد خاموش كنندها: از كاربرد خاموش كنندهاي دستي با توجه به مواد اطفايي درون آن مي‌توان در لحظات اولية آتش‌سوزي و همچنين براي حريقهاي كوچك و موضعي استفاده كرد.

انواع خاموش كنندها: انواع خاموش كننده‌هاي دستي را مي‌توان به پنج دسته تقسيم كرد.

1- خاموش كننده‌هاي محتوي آب       2- خاموش كننده‌هاي محتوي كف

3- خاموش كننده‌هاي محتوي پودر    4- خاموش كننده‌هاي محتوي گاز

5- خاموش كننده‌هاي محتوي هالوژنه

الف) آب و اطفاء كننده‌هايي كه بر مبناي آب هستند.

1-    خاموش كننده‌هاي سولاسيد: يكي از قديمي‌ترين خاموش كننده‌هاي دستي كه در منازل، كارخانجات، تجارت خانه‌ها و ساختمان‌هاي عمومي و خصوصي مورد استفاده قرار مي‌گرفت سوداسيد بود.

انواع خاموش كننده‌‌هاي سوداسيد: خاموش كننده‌هاي سوداسيد از نظر كار مي‌توان به دو دسته تقسيم كرد:

1)      با عملكرد مستقيم كه داراي لوله خارج كننده است لوله خارج كننده عامل هدايت ماده از داخل بدنه به خارج مي‌باشد كه معمولاً از پشت نازل تا نزديك انتهاي بدنه امتداد برد.

2)     با عملكرد واژگوني كه فاقد لولة خروجي بوده و در قسمت تحتاني بدنة آن دستگيره‌اي نصب شده است.

خاموش كننده‌هاي سوداسيد استوانه‌اي با هيلة شكننده: اين خاموش كننده از نظر ساختماني و طرز عمل كاملاً شبيه خاموش كننده‌هاي سوداسيد است.

خاموش كننده‌هاي سوداسيد يا چكش و ميلة شكننده در پلهو: پس از قرار گرفتن در موقعيت مناسب نسبت به حريق ميله ضامن را خارج كرده و ضربه‌اي روي چكش وارد مي‌كنيم با گرفتن سر لوله با دست راست و خاموش كننده با دست چپ مايع را به محل مورد نظر هدايت مي‌‌كنيم.

خاموش كننده‌‌هاي سوداسيد واژگوني: طرز كار با اين خاموش كننده با قرار گرفتن در موقعيت مناسب ضامن را آزاد كرده پس از وارد نمودن ضربه به كف ضربه و شكسته شدن شيشه اسيد خاموش كننده را واژگوني به دست گرفته ومحلول را به طرف حريق هدايت مي‌كنيم.

خاموش كننده سوداسيد واژگوني با وزنة سربي: در زمان عمل بالين خاموش كننده فقط كافي است آن را سر و ته كنيم و به همان حالت نگه داريم مايع را كه در اثر واكنش شيميايي و توليد گاز تحت فشار گاز به خارج پاشيده مي‌شود را به طرف حريق هدايت كنيم.

نكات مثبت خاموش كننده سوداسيد:

1-    هميشه آمادة كار است و خوب عمل مي‌كند.

2-   در صورتي كه مرتب كنترل و نگه‌داري شود قابل اطمينان است.

3-  هنگام عمل تقريباً سريع و مثبت عمل مي‌كند.

4-   فاصلة پرتاب آن بين 40-30 فوت است كه فاصلة مناسبي براي مبارزه با حريق است.

نكات منفي سوداسيد:

1-    غير قابل كنترل است و در صورت شروع به كار تا آخر آن تخليه مي‌شود.

2-   در زمستان‌هاي سرد در درجة زير صفر يخ مي‌زند و خاصيت خود را از دست مي‌دهد.

3-  مايعي كه از آن خارج مي‌شد سولفات سديم است كه ممكن است روي بعضي از انواع البسه اثر نامطلوب داشته باشد.

2-   خاموش كننده‌هاي آب و گاز: در اين نوع خاموش كننده‌ها تعداد زيادي از عيوب دستگاه‌هاي سوداسيد برطرف گرديده است بيشترين ظرفيت آن دو گالن است و مشخصات فني آن عيناً مشابه خاموش كننده‌هاي سوداسيد مي‌باشد.

نكات منفي در مورد خاموش كننده‌هاي آب و گاز:

1-    غير ممكن است از پر بودن مخزن گاز بدون آزمايش كرد و وزن كرد آن مطمئن بود.

2-   نمي‌توان مطمئن شد كه فشنگ گاز آن نشت نمي‌كند مگر با آزمايش‌هاي بسيار دقيق.

3-  غير قابل كنترل است وقتي كه شروع به كار مي‌كند در صورت عدم نياز آن و خاموش شدن حريق تا انتها خالي مي شود و با پاشيدن آب اضافي به مواد خسارت وارد مي‌كند.

3- خاموش كننده‌هاي آب و هوا:

1- همان طور كه از اسم اين نوع خاموش كننده بر مي‌آيد مواد داخلي آن عبارت است از آب و هوا

2- بدنة اين خاموش كننده‌ به طور مداوم تحت فشار داخلي قرار دهد به همين علت مقاومت بدنه آن بيشتر از انواع قبلي باشد.

اين دستگاه قابل كنترل بوده و معمولاً روي در پوش آن مكانيزمي نصب شده است كه با فشار روي يك اهم شير خروجي باز و با برداشتن فشار از روي اهم شير بسته مي‌شود.

طرز كار با خاموش كننده‌هاي آب و هوا: با قرار گرفتن در موقعيت مناسب نسبت به حريق بايد ضامن را كشيده با يك دست خاموش كننده و با دست ديگر سر لوله گرفته شود با فشار بر روي اهرم مايع جريان پيدا مي‌‌كند كه آن را به محل دلخواه هدايت مي‌كنيم.

ب) اطفاء كننده‌ها بر مبناي مولد كف: كف مورد مصرف براي اطفاء حريق مايعي است كه در صورت پرتاب آن بر روي مواد در حال اشتعال به سرعت روي آتش را پوشانده و مانع برخاستن گاز قابل اشتعال از روي مواد مي‌گردد با پوشاندن سطح ماده در حال اشتعال از رسيدن اكسيژن هوا به آتش جلوگيري به عمل مي‌آورد وزن مخصوص آن كمتر از وزن مخصوص مايعات قابل اشتعال است لذا در سطح آن شناور گشته و پايين نمي‌رود براي اطفاء حريق معمولاً توان از دو نوع كف استفاده كرد.

كف شيميايي:

1-    در صورتي كه اجباراً براي استوانه داخلي از فنر آهن استفاده شود بايد مرتباً بازديد و كنترل گردد تا آهن سوراخ شود.

2-   از دو سوم حجم كل نبايد بيشتر پر شود.

3-  در زمستان‌هاي سرد اين خاموش كننده بايد در محل‌ها مناسب نگه‌داري شود تا از يخ زدن و كند شدن واكنش آن و يا ايجاد رسوب جلوگيري كرد.

4-   در تابستان‌ها در محلي نصب شود كه درجه حرارت آن بيشتر از 120 درجه فارنهايت نباشد.

مورد استفاده خاموش كننده كف شيميايي: از خاموش كننده كف شيميايي براي حريق‌هاي كوچك گروه‌هاي A , B مي‌توان استفاده كرد.

كف مكانيكي:

1-    حداقل پرتاب آن 30 فوت است.

2-   مدت تخليه آن با توجه به ظرفيت 120-60 ثانيه است.

3-  در انتهاي لوله لاستيكي آن سر لوله كوچك كفساز نصب شده است.

4-   عموماً مستقيم عمل مي‌‌كند.

وسايل احتياطي لازم براي مقايسه با حريق: براي اين كه بتوانيم آتش را مهار كنيم بايد اطلاعاتي در مورد مواد مختلفي كه آتش مي‌گيرند و روش مهار كردن هر كدام از آنها را بدانيم: اولاً مواد قابل احتراق معمولي نظير كاغذ و پارچه و چوب را مي‌توان با آب خاموش كرد زيرا آب مانع رسيدن اكسيژن و كم شدن حرارت مي‌شود ثانياً در صورتي كه مواد مشتعل مايعاتي نظير بنزين نفت الكل و روغن و رنگ و نظاير آنها هستند آب نه تنها كه آتش را خاموش نمي‌‌كند بلكه باعث شعله گرفتن آن هم مي‌شود.

توصيه‌هاي آتش‌نشانان: اگر ديديد حريق كم دامن است به جاي اين كه خود را گم كنيم منسوجات ضخيمي نظير پتو و قاليچه را كه در دسترس داريم روي ماده در حال اشتعال است بيندازيم به دليل عدم رسيدن اكسيژن به آن مي‌توان بر حريق مسلط شد.

2- از كپسول كوچك آتش‌نشاني هم نبايد غافل بود شما بايد همواره يكي از آنها را در دسترس داشته باشيد.

مواد داخل خاموش كننده‌ها: داخل اين كپسول‌ها آب و جوش شيرين موجود است و بالاي آن ظرف كوچكي قرار دارد كه شامل اسيد است اگر مخلوط را برگردانيد اسيد با محلول جوش شيرين تركيب مي‌شود و گاز ايندريدكربنيك حاصل مي‌گردد كه به شدت آب را به خارج مي‌راند اگر آن را روي محل اشتعال بگيريد در صورتي كه حريق معمولي باشد براي فرو نشاندن آن كافي است از اين روش براي خاموش كردن جنگل‌هاي آتش گرفته هم استفاده مي‌كنند.

خاموش كننده‌ها: كفزا برخي كپسول‌ها هم «كفزا» هستند و كف گازكربنيك كه از آن خارج مي‌شود مؤثرتر از نوع قبلي است و مخصوصاً در حريق به وسيلة روغن‌ها بيشتر به درد مي‌خورد.