زنگ خطرهای اوتیسم

ملیکا دختر یکی یکدانه‌ای بود که بعد از سال‌ها انتظار به دنیا آمد، دختر زیبا و شیرینی که از نگاه کردن به او سیر نمی‌شدی ولی از همان ماه‌های اول مادر و پدرش که عاشقانه دوستش داشتند کم و بیش متوجه شده بودند رفتارهای دخترشان مانند بقیه همسالانش نیست؛ مادر هنگام شیردادن عاشقانه نگاهش می‌کرد اما هیچ عکس‌العملی که حاکی از دریافت عشقش باشد از چشمان دخترش نمی‌دید، ملیکا یکساله شد همه بچه‌های فامیل در این سن مامان، بابا و کلمات ساده را به زبان می‌آوردند به‌جز الا ملیکا، او برخلاف بقیه بچه‌ها همیشه دلش می‌خواست تنهایی بازی کند. ملیکا یک اردک اسباب بازی چرخدار داشت، یکی از کارهای مورد علاقه‌اش چرخاندن چرخ‌های اردک به مدت خیلی طولانی بود این کارش اصلاً شبیه بچه‌های دیگر نبود. تا دو سالگی پدر و مادرش سعی می‌کردند رفتارهای دخترشان را پیش بقیه فامیل و دوستان توجیه کنند و به خودشان بقبولانند که فرزندشان مشکلی ندارد و طبیعی است ولی نگرانی‌ها و دلواپسی هایشان تمامی نداشت تا اینکه هر دو مصمم شدند فرزندشان را به زندگی عادی بازگردانند.

مهسا مقدم، کارشناس گفتاردرمانی با بیان اینکه اوتیسم یک اختلال رشدی است که در سال‌های اولیه زندگی کودک نمایان شده و تعاملات اجتماعی کودک را بیشتر از هر چیز تحت تأثیر قرار می‌دهد به «ایران» می‌گوید:« اوتیسم دامنه و شدت بسیار وسیعی دارد. بعضی از این افراد به‌خوبی با اطرافیان ارتباط برقرار می‌کنند و گفتار قابل قبولی دارند ولی در برخی ممکن است آسیب در حدی باشد که فرد هرگز قادر به صحبت کردن نشود. در دوران کودکی درست زمانی که سایر کودکان از بودن با دیگران لذت می‌برند و از آنها می‌آموزند، یک کودک اوتیستیک به دنیای خود پناه می‌برد.»

به گفته او، این کودکان معمولاً لبخند هدفمند به دیگران نمی‌زنند و حالت انتظار برای در آغوش گرفته شدن در آنها وجود ندارد. به پدر و مادر وابستگی عاطفی زیادی ندارند و در محیط‌های غریبه احساس اضطراب جدایی نمی‌کنند. تماس چشمی ندارند یا اینکه تماس چشمی شان کوتاه است و زود قطع می‌شود. اکثراً واکنش خوبی به اسمشان نشان نمی‌دهند که گاه تصور می‌شود دچار مشکل شنوایی هستند. آنقدر که به اشیا توجه می‌کنند، به اطرافیان توجه ندارند و بیشتر برای برطرف کردن نیازهایشان مثلاً نیاز به آب و غذا یا اسباب بازیشان به آنها مراجعه می‌کنند. گاهی این کودکان بی‌خبر حمله کرده و بدون هیچ انگیزه و محرکی به دیگران آسیب می‌زنند. پایین بودن احساس خطر و عدم واکنش به ضربه و سوختگی نیز گاهی دیده می‌شود که می‌تواند ناشی از مشکلات حسی موجود در این کودکان باشد. چرخیدن و چرخاندن وسایل بخصوص چرخ ماشین و ردیف کردن اسباب بازی‌ها جزو علایق بارز این گروه است. معمولاً واکنش زیادی به آهنگ‌هایی مثل پیام‌های بازرگانی و زیرنویس تلویزیون دارند و وقتی هیجانی می‌شوند شروع به کارهای تکراری مثل تکان دادن سریع دست‌ها یا دویدن در فضای خانه می‌کنند.

اختلال یکپارچگی حسی
در زمینه این بیماری این پرسش وجود دارد که اختلال یکپارچگی حسی که در کودکان اوتیستیک بسیار مطرح می‌شود چیست؟
مقدم در پاسخ به این سؤال ادامه می‌دهد: الن ناتبم در کتاب آرزوهای کودکان مبتلا به اوتیسم این موضوع را به شکل قابل فهمی از زبان یک فرد اوتیستیک بیان می‌کند، این فرد بیمار می‌گوید: «مناظر، بوها، طعم‌ها و لمس چیزها که برای شما آن قدر معمولی هستند و شاید به طور عادی به آنها توجه نکنید، می‌تواند برای من دردناک و آزاردهنده باشد. محیطی که باید در آن زندگی کنم اغلب به نظر آزار دهنده می‌رسد. گوش‌های من ممکن است بیش از حد تیز باشند. گویی ده‌ها نفر به یک باره در اطرافم حرف می‌زنند. دستگاه قهوه ساز پت پت می‌کند. دستگاه چرخ گوشت قیژ قیژ می‌کند. بچه‌ای گریه و زاری راه انداخته است. چرخ دستی جیر جیر می‌کند. مهتابی پرپر می‌زند. مغزم اینها را از صافی رد نمی‌کند و کله‌ام در حال ترکیدن است.

شاید بویایی من خیلی قوی باشد. ماهی‌های روی پیشخوان چندان تازه نیستند. آدمی که کنارمان ایستاده امروز دوش نگرفته است. اغذیه فروشی برای تبلیغ، سوسیس عرضه می‌کند. نوزادی که در صف، جلوتر ماست، پوشک خود را خیس کرده است. در راهروی سوم فروشگاه ترشی‌هایی را که بوی تند آمونیاک دارند از روی زمین پاک می‌کنند. نمی‌توانم همه اینها را دسته ‌بندی و مرتب کنم. به شکل خطرناکی حالم دارد به هم می‌خورد.

چون دید محور هستم، ممکن است ابتدا حس بینایی من بیش از حد تحریک شود. نور مهتابی نه تنها خیلی روشن است، وزوز نیز می‌کند. انگار که اتاق می‌لرزد و این چشمانم را اذیت می‌کند. نور‌های مرتعش پرش دارند و دیدم را منحرف می‌کنند. گویی که فضا مرتب تغییر می‌کند. چیزهای زیادی در اطراف من هستند که نمی‌توانم روی آنها تمرکز کنم مانند تابش شدید نور از پنجره، پنکه‌های سقفی در حال حرکت و افراد زیادی که در اطرافم حرکت می‌کنند. همه اینها بر حواس دهلیزی و عمقی من اثر می‌گذارند و حالا حتی نمی‌توانم موقعیت بدنم را در فضا مشخص کنم.» این صحبت‌ها می‌توانند تنها بخشی از مشکلات حسی این کودکان باشد!

آیا کودکم اوتیسم دارد؟
اگر به وجود اوتیسم در کودک مان مشکوک شدیم چه کاری باید انجام دهیم؟
این کارشناس گفتاردرمانی در پاسخ به این سؤال می‌گوید:« برای تشخیص اوتیسم آزمایش طبی خاصی وجود ندارد. متداول‌ترین تست‌هایی که توسط تیم پزشکی انجام می‌شود شامل تست شنوایی برای اطمینان از وضعیت شنوایی کودک، تست سنجش سرب که با توجه به نتایج آزمایش هایی که نشان داده‌اند در خون کودکان مبتلا به اختلالات رشدی میزان سرب بالاتر است انجام می‌شود، تست الکتروآنسفالوگرافی (EEG) برای بررسی وجود تشنج همراه با اوتیسم و عکسبرداری از مغز (MRI-CT SCAN)که البته کمکی به تشخیص اوتیسم نمی‌کند و گاهی برای اطمینان از سالم بودن مغز و نبود اختلالات دیگر توسط متخصص مغز و اعصاب انجام می‌شود.» به گفته او، تشخیص دقیق اوتیسم تنها بر اساس مشاهده وضعیت ارتباطی و رفتاری کودک و تاریخچه‌گیری کامل از خانواده توسط تیم درمانی صورت می‌گیرد.

بالا بردن مهارت‌های کودک اوتیسمی
مقدم با تأکید بر اینکه کودک مبتلا به اوتیسم باید مرتباً تحت نظر باشد و سطح مهارت‌های ارتباطی و رشدی او با همسالانشان مورد مقایسه قرار گیرد، ادامه می‌دهد: در تیم درمان تشخیص اولیه و در صورت نیاز تجویز دارو بر عهده روانپزشک اطفال است، کاردرمان جسمی کمک می‌کند تا فرد مهارت‌های زندگی روزمره مثل لباس پوشیدن و غذا خوردن را به دست آورده و با تمرین‌های مختلف به بهبود اختلالات حسی حرکتی کودک کمک می‌کند، کاردرمان ذهنی نیز نقش مؤثری در بهبود تماس چشمی کودک، بهبود توجه و تمرکز و کاهش حرکات کلیشه‌ای کودک دارد.

این گفتار درمان در پایان اضافه می‌کند: افزایش دامنه لغات کودک، افزایش طول جملات و نحوه برقراری ارتباط نیز در حیطه وظایف آسیب شناس گفتار و زبان (گفتاردرمانگر) است. در صورتی که کودک اوتیستیک نتوانست با روش‌های درمانی به گفتار قابل قبول برسد گفتاردرمانگر باید از روش‌های جایگزین مثل علایم و تصاویر یا کتابچه‌های ارتباطی برای ایجاد ارتباط بین کودک و اطرافیان استفاده کند.