رقابت بین حیوانات

وقتي از کنشهاي متقابل بين جمعيت ها يا گونه هاي مختلف بحث مي شود هدف از آن شکل ويژه اي از روابط بين افراد متعلق به گونه هاي مختلف با يکديگر است. اين ارتباط ، برخلاف مفهوم روابط متقابل که نشان دهنده تاثير و تاثر بين محيط زندگي و موجودات است در واقع نوعي ارتباط بين جانداران برقرار است که از اراده و تصميم جاندار منبعث مي شود. در اين مفهوم ، دو نوع ارتباط وجود دارد: يکي ارتباط بين افراد هم گونه و ديگري ارتباط بين افراد يک گونه با افراد گونه ديگر.
اکوسیستم:یک سیستم اکولوژیک که بعنوان یک اجتماع از ارگانیزم‌ها (گیاهان، حیوانات و دیگر ارگانیزم‌های زنده  در نظر گرفت که با محیط  در تعامل بوده و بعنوان یک واحد بیقاعده پویا و پیچیده عمل می‌نمایند.
کنشهاي متقابل شکل ويژه اي از روابط متقابل اند. اما تفاوت ظريفي نيز در ماهيت کنش و رابطه وجود دارد که طبعا روي آوردن به مفهوم کنش متقابل را ضروري ساخته است. عبارت روابط متقابل وقتي بکار مي رود که بين محيط زندگي و موجودات زنده تاثيراتي برقرار باشد مانند اثر دما و رطوبت محيط بر جانداران و اثر موجود زنده بر تغيير ميزان مواد آلي يا شرايط فيزيکي محيط. ولي واژه برهم کنشهاي بين جانداران بيانگر ارتباطاتي است که ناشي از رفتار به تعبيري از اراده و تصميم جاندار باشد.

● انواع روابط ممکن بين گونه ها
رقابت ، همزيستي(همیاری و همسفرگی)، صيادي يا شکاگري يا طعمه خواري ، انگلي
رقابت 
در رقابت یک موجود به چیزهایی که مورد نیاز موجود زنده دیگر نیز هست احتیاج پیدا می‌کند. مثلا جانوران بین یافتن غذا و لانه سازی و غیره با هم رقابت می‌کنند. در عمل رقابت گاهی دو رقیب با یکدیگر با خبر نیستند. بعضی از رقابت‌ها میان جانداران یک گونه و برخی دیگر در بین جاندارانی که از گونه‌های متفاوت است صورت می‌گیرد. موضوع مورد رقابت اغلب جانوران غذاست. رقابت تختصاص به جانوران ندارد. گیاهان نیز برای بدست آوردن نور ، آب و کانی‌ها با هم به رقابت می‌پردازند. 
هم زیستی 
هم زیستی یعنی زندگی کردن با یکدیگر و با هم زیستن اما در اکولوژی منظور از هم زیستی هر نوع ارتباط نزدیک میان دو نوع موجود زنده است صورت‌هایی از هم زیستی عبارتند از: 
هم سفرگی 
در این نوع هم زیستی یکی از افراد ، نه سود می‌برند و نه زیان و دیگری سود می‌برد. مانند رابطه چسبیدن ماهی بادکش‌دار ، بدن کوسه ماهی ، که ماهی بادکش دار در این رابطه سود می‌برد. 
همیاری 
در این نوع هم زیستی دو موجود زنده هر دو از یکدیگر بهره می‌برند- همیاری ممکن است داوطلبانه و یا اجباری باشد. همیاری گل‌سنگها اجباری است و قارچی که در ساختمان گلسنگ بکار رفته بدون جلبک سبز قادر به ادامه حیات است میان باکتری‌ها و گیاهان تیره نخود نیز همیاری است - همیار s شته و مورچه حالت اجباری دارد. 
زندگی انگلی 
در این نوع همزیستی یک موجود (انگل) سود می‌برند و موجود دیگر (میزبان) زیان. 
زندگی صیادی 
مستقیم‌ترین رابطه غذایی هنگامی وجود دارد که جاندار دیگر را بخورد. هر مصرف کننده‌ای که جانداری دیگر را بکشد و بخورد یک صیاد است و جانداری که خورده شود صید نام دارد.

● رقابت از ديدگاه دانشمندان
در رقابت دو طرف رابطه ، متقابلا براي يکديگر محدوديت ايجاد مي کنند. در اکثر موارد مفهوم رقابت را معادل تلاش براي بقا يا تنازع براي بقا ، اصطلاحي است که بوسيله داروين پيشنهاد شده، گرفته اند. هنوز بسياري از مولفان رقابت را معادل مفهوم دارويني تنازع براي بقا مي گيرند. برخي نيز نظير هارپر تداخل متقابل را پيشنهاد مي کنند و درباره مفهوم رقابت اختلاف نظرهاي متعددي وجود دارد.

● مفهوم رقابت

شرط بروز رقابت تنها اين نيست که جانداران متعدد از يک منبع زيستي بطور مشترک استفاده کنند بلکه علاوه بر اشتراک محدود بودن آن منبع بعني عدم کفايت آن براي تامين همه متقاضيان ضروري است. به بيان ديگر مشترک بودن منبع محيطي شرط لازم است ولي شرط کافي نيست. به عنوان مثال ، جانداران هوازي به اکسيژن نياز کاملا اصلي دارند، ولي به دليل فراواني آن در محيطف براي دسترسي به اکسيژن با يکديگر رقابت نمي کنند.
همسايه بودن جانداران ، يعني زيستن آنها در يک منطقه معين ، شرط اجتناب ناپذير براي بروز رقابت بين آنهاست اما اين شرط بطور دقيق به معناي واقعي کلمه تنها در مورد گياهان و جانوران ساکن صدق مي کند جانوران متحرک مي توانند با جانوران ديگري که نه آنها را مي بينند و نه صداي آنها را مي شنوند رقابت داشته باشند اما اين توضيح به معناي نفي شرط همسايگي در مورد جانداران متحرک نيست بلکه اين گروه از رقيبها به نحوي با هم همسايه يکديگرند. بنابراين بودن در يک منطقه معين براي اشتراک در استفاده از يک منبع محيطي ، شرط حتمي است. ولي اين اشتراک با وجود داشتن فاصله محدود به نحوي که عبارت همسايه بودن به معناي دقيق کلمه به آن اطلاق نشود مي تواند بروز کند.

● شکلهاي رقابت 
شکلهاي رقابت بر حسب منبعي که بهره وري مشترک و همزمان در آن موجب بروز اين پديده مي شود، متنوع اند. رقابت در بين گياهان اغلب براي اشغال فضاي محدود در بالاتر از سطح خاک بين شاخ و برگ گياهان و در زير خاک بين ريشه ها رخ مي دهد محدوديت عوامل زيستي ديگر نظير آب ، نمکهاي کاني و غيره نيز بر اين ليست افزوده مي شود. در بين جانواران ، رقابت عمدتا براي بهره وري از منابع غذايي مشترک ، ندرتا براي اشغال فضا جهت ساختن لانه و رعايت حريم است. رقابت فرايندي است که مي تواند هم بين افراد متعلق به يک گونه و هم بين افراد متعلق به گونه هاي متمايز رخ دهد.

● مکانيزم رقابت 
رقابت براي منبع ( رقابت غير تعرضي): اين شکل از رقابت وقتي رخ مي دهد که افراد متعلق به گونه واحد يا گونه هاي مختلف يک منبع محيطي را که با محدوديت و کميابي روبروست مورد استفاده قرار مي دهند و آنرا از دسترس متقضيان ديگر خارج مي سازند.

رقابت آميخته با اقدام ( رقابت تعرضي): اين شکل از رقابت وقتي بروز مي کند که جانداراني براي دستيابي به يک منبع ، براي يکديگر ممانعت و مزاحمت ايجاد کنند، شرط بروز اين الزاما محدوديت منبع نيست، بلکه مي تواند در حالاتي که منبع مورد نظر با کميابي و محدوديت نيز مواجه نباشد، بروز کند.

● نتيجه
از اينکه گفته شد رقابت دو مکانيزم متفاوت دارد، نبايد چنين نتيجه گرفت که هر شکل يا هر موردي از بروز رقابت بايد يکي از مکانيزم فوق را بکار برد، بلکه بر عکس گاهي رقابت با يک مکانيزم و برخي اوقات ، با استفاده از هر دو مکانيزم صورت مي گيرد. رقابت يک پديده مطلق يا تابع قاعده همه يا هيچ نيست به تعبير پيانکا رقابت مثل جريان برق نيست که تابع قطع و يا وصل شدن کليد باشد به اين معنا که رقابت در کليت خود يا کاملا برقرار باشد و يا مطلقا تظاهر نکند. بلکه رقابت تغييري طيف گونه يا اتصالي در طول يک طيف ممتد دارد و مي تواند درجات مختلف يا شدتهاي متفاوتي داشته باشد و اين شدتها در طول زندگي هر فرد نيز نوسان کند.

این مقاله توسط پوریا مرادی دانشجوی علوم دام دانشگاه رازی ارایه شده است