راهكارهايي براي پرورش انگيزه تحصيلي دانش آموزان

مقدمه:

در مدارس امروز، تلاش براي برقراري ارتباط با دانش‌آموزاني كه علاقه شان را به يادگيري از دست داده اند، يا دانش‌آموزاني كه بنا به دلايلي، دچار شكست تحصيلي يا ترك تحصيل شده اند، براي تمامي معلمان تجربه‌اي مايوس كننده و بسيار معمول است. در تجارب حرفه اي خودمان به عنوان معلم نيز براي برانگيختن حس سخت كوشي دانش آموزان‌مان ناكامي‌هايي را تحمل كرده ايم كه ناشي از كمبود وقت، زيادي تعداد دانش آموزان داراي نيازهاي هيجاني و يادگيري، احساس مسووليت در قبال خواسته هاي مسوولان مدرسه و والدين و ساير موقعيت هاي ايجاد كننده فشار رواني بوده است. از اين رو، با در نظر گرفتن اينكه در حال حاضر براي برانگيخته ساختن دانش آموزان به تحصيل و يادگيري چه ديدگاهي داريم؛ اين مقاله مي تواند مبنايي در اختيارمان قرار دهد كه ممكن است، پس از خواندن آن تغيير كند.

مفهوم انگيزش

نظريه هاي انگيزشي معاصر، انگيزش را ظرفيت طبيعي مي دانند كه در تمامي دانش آموزان، به طور بالقوه وجود دارد كه نياز به پرورش يافتن دارد تا بنياد نهادن (ابراهيمي قوام، 1384). با توجه به چنين ديدگاهي، دانش‌آموزاني كه به نظر مي رسد فاقد انگيزه يادگيري هستند، مي توانند مجدداً اين ظرفيت طبيعي را بدست آورند و به طرق مثبتي رشد و گسترش دهند تا به اهداف شخصي خود دست يابند.

تغيير ديدگاه ها درباره نقش معلمان

بر اساس ديدگاه هاي رايج يادگيري، مسووليت به يادسپاري و كاربرد اطلاعات، به گونه‌اي كه تغييرات دايمي در دانش‌ها و مهارت ها را به‌وجود آورد؛ با دانش‌آموزان است. دانش‌آموزان، يادگيرندگاني خود هدايت گر، خود نظم بخش و خود انگيخته در نظر گرفته مي‌شوند كه از لحاظ اشتياق و توانايي متفاوت هستند و معلم نقش مهمي در پرورش دادن و افزايش انگيزه طبيعي آنان بر عهده دارد (ابراهيمي قوام، 1384).

به چه وسيله‌اي مي‌توان دانش‌آموزان را براي تحصيل ترغيب كرد؟

برخي از اصول اساسي بدست آمده از تحقيقات در اين مورد عبارتند از:

1) دانش‌آموزان از طريق يادگيري شرايط و فعاليت‌هايي برانگيخته مي‌شوند كه به آنها اجازه داده شود تا دست به انتخاب‌هاي شخصي بزنند و مقتضيات تكاليف را با ظرفيت‌هايشان هماهنگ سازند.

2) انگيزش دانش آموزان در صورتي افزايش مي‌يابد كه دريابند تكاليف يادگيري به‌طور مستقيم يا غير مستقيم با نيازها و علايق و اهداف شخصي آنها مرتبط است و سطوح دشواري آن به‌گونه‌اي است كه مي‌توانند به صورتي موفقيت‌آميز آنها را انجام دهند (ابراهيمي قوام، 1384). بنا به نظريه اتكينسون (1957)، اشخاص در تكاليفي كه داراي درجه دشواري متوسط هستند (نه خيلي دشوار و نه خيلي آسان) توفيق زيادي بدست مي آورند. يعني تكاليفي كه انجام دادن آنها مستلزم قدري خطر كردن است (سيف، 1387).

3) انگيزش ذاتي دانش‌آموزان به يادگيري مي‌تواند در محيطي امن، اعتماد بخش و حمايتگرانه پرورش يابد، كه داراي اين ويژگي‌ها باشد:

الف- بزرگسالان، در روابط كيفي توام با توجه، توانمندي‌هاي بالقوه جوانان را دريابند. زيرا كه، كيفيت روابط بين بزرگسالان و جوانان اساس برنامه‌هاي موفق است. از اين رو، به والدين، معلمان و ساير افراد مؤثر در زندگي دانش آموزان توصيه مي شود كه تجارب يادگيري و آموزشي مثبت را به گونه اي با ملاحظه، دلسوزانه و احترام آميز براي دانش آموزان فراهم سازند، تا آنان از احساس شايستگي و داشتن كنترل بر شرايط برخوردار شوند. به‌عنوان مثال براي آنكه معلمان بر خلاقيت و انعطافي كه لازمه كار معنادار با دانش‌آموزان است، تسلط يابند؛ مي بايد از سوي كاركنان و مسوولان اجرايي مدرسه، مورد احترام و حمايت قرار گيرند. بنابراين اصل توانمند سازي ناشي از روابط دوجانبه، براي تمام افراد درگير در سيستم صدق مي‌كند.

ب- نيازهاي منحصر به فرد دانش آموزان از نظر يادگيري و آموزشي مورد حمايت قرار گيرد.

ج- فرصت هايي براي خطر كردن (ريسك پذيري)، بدون ترس از شكست خوردن براي دانش آموزان فراهم شود.

يافته هاي پژوهشي نشان مي دهند كه بخشي از ضرورت هاي ايجاد فضاي امن و مطمئن براي دانش آموزان، بر ساختارهاي غير رقابتي- مشاركتي و آن نوع اهداف آموزشي تاكيد دارد كه مغاير با ساختارهاي رقابت آميز است. تحقق اهداف نبايد به صورتي باشد كه در بازي يادگيري برخي دانش آموزان برنده و برخي ديگر بازنده باشند (ابراهيمي قوام، 1384).

5) انگيزه دانش آموزان به تحصيل در صورتي افزايش مي يابد كه به آنها كمك شود تا خود را درك كنند و به خويشتن خويش احترام بگذارند. دانش آموزاني وجود دارند كه پس از شكست‌هاي پياپي در يادگيري، به خود پنداره ضعيفي از خود دست مي يابند و بين اين موفقيت ها و اعمال خود رابطه نزديكي نمي‌بينند و تمام شكست‌هاي خود ر ا به فقدان توانايي نسبت مي دهند. در نتيجه چنين ديدگاهي اين دانش‌آموزان دست از تلاش و كوشش بر مي‌دارند و به اين نتيجه مي‌رسند كه تلاش‌هاي آنها فايده‌اي نخواهد داشت. از اين رو، معلمان بايد به اين گونه دانش‌آموزان آموزش دهند كه ممكن است تفسيرهايشان واقعيت نداشته باشد و بايد ساير احتمالات را هم در نظر بگيرند. در نتيجه تغيير چنين ديدگاهي و آموزش تغيير تفسير واقعيت‌ها، شكست در دانش‌آموزان را بايد از فقدان توانايي به فقدان كوشش در آنان تغيير دهند (سيف، 1387).

6) تشويق دانش آموزان به استفاده از رويكردعمقي مطالعه چنانچه تكاليف و خواسته هاي آموزشگاهي و محيط اجتماعي دانش آموزان، گرايش به رويكرد سطحي مطالعه را تشويق كنند؛ يادگيرندگان نيز بر اساس اين خواسته ها رويكرد مطالعه خود را شكل مي دهند (نعمتي، 1386). از اين رو، شكل گيري رويكرد سطحي مطالعه جهت بدست آوردن نمرات قبولي و گذراندن امتحانات كلاسي باعث كاهش انگيزه دانش آموزان خواهد شد.

7) خلق فضاي مثبت يادگيري، كمك به دانش آموزان در تعيين اهداف و علايق، معرفي الگوهاي مناسب و الگوسازي و سرمشق دهي و بكار گيري تشويق‌هاي مناسب (بيروني و دروني) از ديگر راهبردهاي مناسب براي ترغيب تحصيل در دانش‌آموزان است.

بحث و نتيجه گيري:

اين مقاله يك چشم انداز كوتاهي بود بر ماهيت انگيزه يادگيري و شيوه‌اي كه بتوان آن را در دانش‌آموزان بي‌رغبت به تحصيل افزايش داد؛ بر اساس تحقيقات و نظريه‌هاي رايج، اطلاعات و پيشنهادهايي ارايه شد. اين نظريه‌ها انگيزه‌هاي يادگيري در تمام افراد را ذاتي مي‌دانند و بر اين اعتقادند كه انگيزه بايد در حالت طبيعي در دانش‌آموزان پرورانده شود نه اين كه آن را به‌وجود آورد. همچنين نمونه پيشنهادهايي كه ارايه شد، به‌عنوان يك محركي است براي بروز خلاقيت اوليا و معلمان و ترغيب آنان به تحصيل در طرح راهبردها و فعاليت‌هاي ويژه براي رفع نيازهاي منحصر به فرد دانش‌آموزان.

منابع:

ابراهيمي قوام آبادي، صغري .(1384). پرورش انگيزه در دانش آموزان، تهران: رشد

سيف، علي اكبر .(1387). روانشناسي پرورشي نوين ، تهران: دوران

همچنین درباره انگیزه مقالات زیر را می توانید در سایت مطالعه کنید :