همانطور كه مي دانيد قانون تجارت كشور ايران ترجمه شده از كشور فرانسه است و حدود 70 سال قدمت دارد.

حقوق تجارت دانستن حقوق و تكاليف بازرگان و علم به اصول و قوانين و قواعدي است كه روابط معاملاتي بازرگانان و اعمال تجاري را تنظيم مي نمايد.

حقوق تجارت جزء حقوق خصوصي است و دولت در آن دخالتي ندارد؛

زماني كه حقوق خصوصي است اگر براي طرفين مشكلي بوجود آمد بايد آنرا حل كنند.

مثلاً : اگر تاجري با مشكلي مواجه شد به دادگستري برود و هزينه تمبر بپردازد و در جلسه ي دادگاه قاضي بيطرف است.

قرآن

سنت

عقل

اجماع

قرآن : در قرآن تمامي كلماتي كه آمده است براي ما حُجّت و دليل است با توجه به معاني فرعي آن.

مثلاً : درباره خريد و فروش آمده كه در معاملات 2 شاهد بگيريد؛ و طرفين امضاء كنند؛ قصد و اراده نيز داشته باشند.

سنت: گفته و عمل و سكوت پيامبر(ص) در قبال يك فعل كه در مورد يك موضوع دستور مي دهد.

عقل: اهل سنت عقل را قبول ندارند چون عقل خيلي از چيزها و مسائل را زير سوال مي برد و بيشتر نقليات مي باشد. اما اهل شيعه اگر روايت اشتباه باشد به عقل رجوع مي كنند تا درستي يا نادرستي آنرا اثبات كنند.

« هر چيزي كه شرع بدان حكم كند عقل نيز بدان حكم مي كند. »

اجماع: اهل سنت اجماع را قبول دارند ولي شيعه ها به خواست را قبول ندارند.

مثلاً اگر تمام مجتهدين در يك زمان و مكان قرار دهند كه نماز جمعه به جاي نماز ظهر خوانده شود اين نظر براي اهل سنت قانون مي شود ولي شيعه ها اين نظر را قبول ندارند.

« يا اينكه همه افراد بگويند كشيدن مواد مخدر حرام است.»

معامله اي كه طرف از درون راضي نيست ولي داراي اعتبار قانوني است.

اگر يك رفتاري از نظر تجارت صورت گرفت و نتوانستيم كاري كنيم به قانون مدني مراجعه مي كنيم.

حقوق بازرگاني: مجموعه قوانين و مقررات حاكم بر روابط تجار؛ دفاتر تجاري و اسناد تجاري

حقوق مدني: مجموعه قوانين و مقررات مالي و خانوادگي افراد

چرا حقوق بازرگاني از حقوق مدني جدا شده است؟

 چون حقوق مدني بسيار گسترده است و وقت زيادي صرف مي شود؛ در حقوق بازرگاني رسيدگي به آن دچار هرج و مرج مي شود و معاملات كلان و زيادي انجام مي گيرد.

حقوق تجارت

1-    قانون تجارت: كه مي توان قانون مربوط به رفتار تاجر را پيدا كرد.

2-  قانون مدني: وظيفه اساسي تاجر يا بازرگان رساندن كالا به مردم و به اين وسيله در تقسيم و توزيع كالا به طور مؤثري مداخله مي كنند.

تعريف تاجر يا بازرگان:

كسي است كه لااقل به كي از اعمال اشتغال داشته باشد.

الف- پخش و توزيع كالا در داخل كشور        

ب- خدمات بازرگاني در داخل كشور

ج- توليد كالا

د- تسهيل معاملات

يكسري شرطهايي براي تجارت تاجر بايد داشته باشد كه عبارتند از:

الف- شرايط عمومي                                                               ب- شرايط خصوصي

1-  اهليت : (عاقل و بالغ و رشيد باشد) اگر نبود به دادگاه برود و حكم رشد بگيرد كه قاضي از او سئوالهايي مي پرسد كه در صورت درت جواب دادن حكم رشد به او مي دهند.

2-   عاقل: نسبت به رفتار خود؛ داراي خصوصيات طبيعي باشد.

3-   بالغ باشد:

الف) نكاهي: سن براي دختران 9 سال و براي پسران 15 سال

ب) معاملي: حتماً بايد فرد به سن 18 سال رسيده باشد؛ ملاك شناسنامه فرد.

ج) سياسي: مثل رأي دادن

4- قصد: انسان ذهنش براي انجام كاري آماده باشد. (رضايت؛ موضوع معامله)

الف) معلوم و معين باشد.

ب) خلاف شرع نباشد.

ج) شرط خلاف شرع نباشد.

مثلاً : فردي آجر و مصالح مي خرد تا جايي را براي افراد معتاد درست كند.

1-      قاضي و قضات دادگستري حق انجام تجارت ندارند.

2-      كارمند هاي دولتي؛

نكته: در سازمان مطبوعي كه همان كار را انجام مي دهند حق تجارت را ندارند.

3-      تكرار شود.

4-      منقول باشد.

5-      به قصد انتفاع باشد نه به قصد تفريح

نكته : معامله را به قصد فروش و به دست آوردن سود مشروع در اختيار ديگران قرار دهد.

6-      از اين طريق زندگي كند و شغل او باشد.

تعريف مال منقول:

عبارت است از مالي كه نقل و انتقال آن از محلي به محل ديگر بدون خراجي در مال يا جاي ان ممكن باشد.

تعريف مال غير منقول:

به هيچ عنوان موضوع معاملات تجاري نيستند و نقل و انتقال داده نمي شود؛ در صورت جابجايي به محل و مكان ديگر آسيب مي بيند.

                                     1- ذاتي: مثل زمين

اموال غير منقول:

               2- غير ذاتي : چسبيده شده اگر جابجا شود آسيب مي بيند.

نكته 1 : تراكتور و وسايل كشاورزي جزء اموال غير منقول مي باشند؛ براي اينكه كشاورز به دردسر نيفتد.

نكته 2 : در اموال منقول دادگاهي صالح به رسيدگي است كه محل سكونت خوانده مورد تأييد باشد.

مثال: فعالاً شخصي دوچرخه اي را از فروشنده به مبلغ 000_/100 ريال مي خرد؛ خريدار نيز 000_/500 ريال به او مي دهد مابقي را مي گويد كه بعد مي آورم كه نمي آورد،

در نتيجه فروشنده براي شكايت از خريدار به محل سكونت خريدار برود.

نكته 3 : طرف جراح است ودر كنار آن به خريد و فروش مشغول مي باشد آيا او تاجر است؟

اگر تفنني باشد خير و لاغير بله

نكته 4 : كسي خانه كلنگي مي خرد و درب و پنجره آنرا به قصد فروش جدا مي كند آيا او تاجر است؟

نكته 5 : اتفاق نظر علماي اسلامي در برابر يك تكليف شرعي؟

تكليفي را قبول داريم كه كاشف از نظر معصوم باشد؛ گفته هاي ائمه اطهار وپيامبر(ص)

نكته 6 : اجماع: قرآن ، عقل و سنت را قبول دارد.

نكته 7: حقوق تجارت قبل از قانون تجارت تصويب شده و توسط مراجع شرعي و دين اسلام تأمين مي شود.

نكته 8: مهمترين منبع حقوق تجارت قانون تجارت است.

نكته 9: پزشك عمومي در كنار مطبش سيب مي فروشد آيا وي تاجر است؟

بله- در صورتي كه مريض كم داشته باشد.

احكام اسلام بر چند نوع اند؟

الف) تأسيسي                                        ب) امضائي

تفاوت احكام تأسيسي با احكام امضائي

تأسيسي: خود اسلام آنرا وضع كرده و قبل از اسلام وجود نداشته و در طول تاريخ قابل تغيير نيست، اما حكم ثابت است، مثل: حج، خمس، زكات

امضائي: رفتاري كه قبل از اسلام وجود داشته و اسلام آنها را تأييد كرده مثل: تجارت كه قبل از اسلام وجود داشته و امروزه مسائل به آن اضافه و كم كرده و حقوق تجارت شده كه با توجه به موقعيت مكان و زمان تغيير پيدا مي كند.

نكته 10: حقوق قبل از قانون تجارت تصويب شده و توسط مراجع شرعي و دين اسلام تأمين مي شود.

تعريف تاجر:

تاجر كسي است كه شغل معمولي خود را معاملات تجاري قرار دهد. (منظور فرد حقيقي است.)

موضوع حقوق بازرگاني:

الف) ارتباط تجار                            ب) دفاتر تجاري                     ج) اسناد تجاري

براي اينكه كسي تاجر شناخته شود:

اولاً : بايد معاملات تجاري انجام دهد.

ثانياً: انجام معاملات تجاري بنام خود و براي خود شخص باشد.

ثالثاً: معاملات تجاري شغل معمولي و عادي وي باشد.

يا به عبارت ديگر:

1- كارش تكرار شود.                      

 2- به قصد انتفاع باشد.                

3- كالا منقول باشد.

معاملات تجاري (بازرگاني)

1-  ذاتي : معاملاتي كه صفت تجاري بودن در ذات آنها نهفته است وهر كس اين معاملات را انجام دهد تاجر محسوب مي شود كه اگر شخص تكرار كند و قصد انتفاع را داشته باشد و كالا منقول باشد تاجر محسوب مي شود.

2-  تبعي: معاملاتي گفته مي شود كه ذاتاً تجاري نيستند ولي چون بوسيله بازرگانان انجام مي شوند جزء معاملات بازرگاني قرار مي گيرند.

مثلاً : طرف قبلاً تاجر بوده و يكسري كارهايي براي تجارتخانه انجام داده ، به عنوان مثال قفسه گرفته؛ چون كارش شخصي نيست و براي تجارتخانه است؛ يعني اول تاجر شده و بعد كاري انجام مي دهد.

1- خريد يا تحصيل هر نوع مال منقول بقصد فروش يا اجاره اعم از اينكه تصرفاتي در آن شده باشد يا نشده باشد.

تحصيل: ابتدا كه مي خرد، كالا غير منقول است بعد به منقول تبديل مي كند و مي فروشد.

فروش: ابتدا كه  مي خرد بايد قصد فروش داشته باشد.

2- تصدي به حمل و نقل از راه خشكي يا آب و هوا به هر نحوي كه مي باشد.

3- هر قسم عمليات دلالي يا حق العمل كاري يا عاملي و همچنين تصدي هر نوع تأسيساتي كه براي انجام بعضي از امور ايجاد مي شود؛ مثل تسهيل معاملات ملكي يا پيدا كردن خدمه و يا تهيه و رساندن ملزومات.

دلال: كسي كه بين خريدار و فروشنده ارتباط برقرار مي كند.

حق العمل كاري: بازرگاني است كه بدون طرفين معامله به يكديگر به نام خود يا فروشنده يا خريدار كالا معرفي مي كند. (سرمايه ندارد.)

عامل: كسي است كه با سرمايه ي خود تجارت مي كند ولي در معاملات بازرگاني مانند ساير تجار آزادي عمل ندارد.

نكته 11: تفاوت عامل و حق العمل كار:

عامل سرمايه دارد ولي حق العمل كار سرمايه ندارد.

نكته 12: آيا بنگاهها نيز تاجرند؟

اگر عمليات دلالي انجام دهد تاجر است اما اگر خودش مثلاً زمين بخرد و هر موقع زمين گران شد بفروشد تاجر نيست و مشمول قانون تجارت نيست.

4- تأسيس و بكار انداختن هر قسم كارخانه؛ مشروط به اينكه براي دفع حوائج شخصي نباشد.

كارخانه: محلي است كه با استفاده از ابزار و وسايل و يا ماشيني و مكانيكي كالايي را توليد مي كند.

يا به عبارت ديگر مكاني كه مواد اوليه را به مواد ثانويه قابل مصرف تبديل مي كند؛ مثل كارخانه قالي بافي.

مثال: شخصي يك موتور توليد برق بخرد و روشنايي به مردم مي فروشد؛ آيا كارش تجاري است؟

خير – چون مواد اوليه اي كه براي توليد برق به كار مي رود در كارخانه مصرف مي شود و در اختيار مشتريان قرار نمي گيرد. و چون اين موضوع را عرف مردم قبول نمي كنند اصطلاحاً كارخانه نمي گويند.

5- تصدي به حراج:

بازرگاني است كه در محل ثابتي از مشتريان متعدد براي خريد كالا دعوت به عمل مي آورد و كالاي مورد معامله را به كسي مي فروشد كه مبلغي بيش از سايرين بپردازد.

نكته 13: متصدي حراجي و دلالي شباهت زيادي با هم دارند و هر دو نقش واسطه در  دادوستد را به عهده دارند جز اينكه دلال محل ثابتي براي كالا ندارد و در معرفي مشتري كالا ندارد و در معرفي مشتري بين خريداران رقابتي برقرار نمي كند.

6- تصدي هر قسم نمايشگاههاي عمومي:

يكي از طرفين شناساندن كالا به خريداران؛ نمايش نمونه هايي از محصولات توليدي است كه براي نمايش كالا اختصاص دارد و يكسري علاقمندان مي توانند به آن مراجعه كنند كه نمايشگاههاي عمومي ناميده مي شود. مثل: تئاتر، سيرك، سينما.

7- هر قسم عمليات صرافي و بانكي:

صراف از نظر لغوي يعني صداي پول؛ در زمان قديم نقره را به سكه هاي معمولي عوض مي كردند، هر كس كه متصدي اين كار باشد يعني خريد و فروش نقود و قصد انتفاع داشته باشد صراف مي گويند و تاجر است.

نكته 14: اگر كسي وام با بهره بگيرد متصدي بانك تاجر محسوب مي شود و اگر عمليات بانكي به صورت شخصي باشد تاجر نيست.

بعضي ها در سطح جامعه بانك خصوصي باز مي كنند طرف 000_/100 حساب باز مي كند و ماهي 5000 تومان سود پول مي گيرد، شبيه به نزول است آيا اين كار تجاري است؟

بايد طبق قانون تجارت بررسي شود، اما امروزه به دليل رباع خواري ممنوع است اگر به قصد فروش باشد و قانون مانع اي ايجاد نكند رباع خواري مانعي ندارد.

تنزيل: فروش اوراق بهادار را به قيمت كمتر از خودش به فروش رساندن.

8- معاملات برواتي اعم از اينكه بين تاجر يا غير تاجر باشد.

نكته 15: بين 2 نفر بازرگان يا يك بازرگان و يا يك غير بازرگان باشد اين عمل تجاري است.

9- عمليات بيمه بحري و غير بحري

بيمه: عبارت است از قبول پرداخت ضرر و جبران خسارات احتمالي ديگران در مقابل دريافت مبلغي معين به صورت نقد و يا به طور اقساط.

نكته 16: بيمه گر تاجر است.

به عبارت ديگر :

قراردادي است كه يك طرف مقداري وجه نقد را دريافت مي كند و به صورت نقد و اقساط در قبال پرداخت خسارت ولي نسبت به حوداث مي پردازد.

نكته 17: منظور از بيمه بحري بيمه كالائي كه در برابر حوادثي از جمله آبديدگي و غرق و هر گونه تلفات دريايي است.

10- كشتي سازي و خريد و فروش كشتي، كشتي راني داخل يا خارجي و معاملات راجع به آن.

نكته 18 : كشتي و وسايل كشاورزي جزء اموال غير منقول است.

و دادگاهي صالح به رسيدگي است كه اموال آنجا باشد.

10 معامله ذكر شده را اصطلاحاً معاملات « اصل تجاري » مي نامند.

1- كليه معاملات كه تاجر براي رفع حوائج تجاري خود انجام مي دهند.

2- كليه معاملاتي كه بين تاجر و كسبه و صرافان و بانكها.

3- كليه معاملاتي كه اجزاء يا خدمه يا شاگرد تاجر براي امور تجاري ارباب خود انجام مي دهند.

4- كليه معاملات شركتهاي تجاري:

در جامعه اشخاصي هستند كه موجود فرضي اند مثل شركت تعاوني كاركنان دولت و اين شركتها داراي سرمايه و اساسنامه هستند و اين اشخاص وجود دارند؛ ولي قانون گذار به وجود مي آورد كه هر نوع معامله اي كه اينها انجام مي دهند معامله تجاري است.

نكته 19: ماده 4 قانون تجارت اموال غير منقول جزء معاملات تجاري محسوب نمي شود.

نكته 20: معامله تجاري كه بدون سابقه انجام گيرد غير منقول است.

نكته 21: اگر شخصي زمين خريد و فروش كند تاجر نيست چون مال غير منقول است.

اصل عدم : اگر شخص قبلاً تاجر بوده ولي موضوع تجارت فرش نبوده و امروزه  فرش مي خرد بايد ثابت كند كه براي رفع حوايج شخصي است در اين صورت معامله تجاري است.

اصل استهصا: طرفين كه معامله را انجام مي دهند هيچ سابقه تجاري ندارند؛ تاجر نيستند.

نكته 22: اموال غير منقول جزء تجارت نيست اگر به عنوان حقل العمل كار باشد تاجر است.

مهم: چه اموالي در حكم اموال غير منقول هستند؟

اموالي كه اگر اختلالي بوجود آيد دادگاه صالح به رسيدگي است كه اموال منقول (كشتي، وسايل كشاورزي و ... ) آنجاست.

معاملات غير تجاري شركتهاي سهامي:

فقط مي توانند موضوع معاملات خود را جزء اموال منقول قرار دهند، اگر زمين مورد خريد و فروش بوده  مي توان اين كار را انجام داد؛ شركتهاي ديگر تابع اين استثناء نيستند.

 مثلاً شركتهاي مختلط سهامي نمي توانند اين كار را انجام دهند.

چه كساني اهليت معامله را ندارند؟

محجورين (ديوانگان، سفيهان، ورشكستگان، مفلسان، مُفسران، صفار ،«اصغار» ) حق اين كه تجارت را پيشه خود كنند ندارند.

نكته 23: معاملات تبعي معاملاتي كه ذاتاً تجاري نيستند ولي چون تاجر آنرا انجام مي دهد بدان معاملات تبعي مي گويند.

1- نام تجارتي(بازرگان): اولين حق بارزگان نام اوست ، مدتي كه به تجارت دست بزند نامي براي خود مشخص مي كند كه ديگران حق ندارند از آن استفاده كنند مگر با رضايت.

2- سرقفلي: حقي است كه به مستأجر و مالك تعلق مي گيرد كه مالك محل اجاره به هنگام تخليه بايد مبلغي را به مستأجر بپردازد.

3- علامت تجاري: تاجر ممكن است براي شناختن اجناس خود به ديگران علامتي را براي جنس خود برگزيند.

نكته 24: حق سرقفلي فقط براي تجارت است اگر براي سكونت (منزل) باشد سرقفلي تعلق نمي گيرد.

نكته 25: كارشناسان دادگستري حق سرقفلي را تعيين مي كنند.

در مورد حق سرقفلي 2 قانون وجود دارد:

قانون سال 1356: اصل بر اين بود كه حق سرقفلي تعلق بگيرد مگر به اصل قرار داد.

قانون سال 1376: اصل بر اين بود كه حق سرقفلي تعلق نگيرد؛ اما هيچ اصلي نيست مگر اينكه استثناء داشته باشد؛ هيچ اصلي مطلق نيست مگر اينكه اجاره قابل تمديد و حق اجاره بهاء را نداشته باشد.

اصل بر عدم سرقفلي را نام ببريد؟

شرط در قرار داد اگر خوانده شده باشد و مالك بخواهد مستأجر را بيرون كند حق سرقفلي بايد بپردازد.