آزبست

نحوه تشکیل آزبستها

کریزوتیل

حدود 93 تا 94 درصد آزبست مصرفی دنیا از نوع کریزوتیل است. کریزوتیل در دو شرایط مهم تشکیل می‌شود.

·         از دگرگونی و یاآلتراسیونسنگهای مافیکی و اترامافیکی از منیزیم.

·         در اسکارنهای منیزیم‌دار

پریدوتیتها (بخصوصهارزبورگیتوورلیت)با نسبت Mg:Si در حدود 1.5 در شرایطمناسب به کریزوتیل تبدیل می‌شوند. دردونیتنسبت Mg:Si در حد 2 بوده ، بنابراینبرای تشکیل کریزوتیل باید به سنگ Si اضافه شود و یا Mg کاهش یابد. درپیروکسینتنسبت Mg:Si کمتر از 1.5 بوده برایتشکیل کریزوتیل باید Si کاهش و یا Mg افزایش یابد. کریزوتیل به صورت رگچه یافتمی‌شود.
جهت الیاف کریزوتیل عمود بر امتداد رگچه‌هاست. رگچه‌ها در مجموع بافتمشبک و یا استوک ورک در سنگ دارند. اسکارنهای منیزیم‌دار در مجاور توده‌های مافیکیدر سنگهای دولومیتی تشکیل می‌شوند. اسکارنهای منیزیم‌دار دارای کریزوتیل هستند. درخصوص نحوه تشکیل رگچه‌های کریزوتیل سه نظریه مطرح شده است.

·         تبلور مجدد سرپانتین که در درزه‌ها به روش متابوماتیزم تشکیل شده است.

·         پر شدن درزه‌ها از محلولی که از آن کریزوتیل متبلور شده است.

·         باز شدن درزه‌ها ضمن رشد الیاف کریزوتیل.

آموسیت وکروسیدولیتدر سنگهای غنی از آهن که تحت تاثی دگرگونی نوع دینامیکی قرار گرفته و محلولهایگرمایی با افزودن Na کروسیدولیت) و Mg (آموسیت)تشکیل شده‌اند و ترمولیت واکتینولیت غالبا در اسکارنها تشکیل می‌شوند ترمولیت در اسکارنهای منیزیم‌دار واکتینولیت در اسکارنهای کلسیم‌دار که حاوی ذخایر آهن هستند، تشکیل می‌شوند. آنتوفیلیتبیشتر در سنگهای الترامافیکی که تحت تاثیر دگرگونی ناحیه‌ای یا مجاورتی قرارگرفته‌اند، تشکیل می‌شود.

خصوصیات ویژه آزبستها

مقاومت شیمیایی

مقاومت شیمیایی انواع آزبستها متفاوت است. کریزوتیل با آنکه خاصیت شکل پذیری بسیار خوب دارد، مقاومت شیمیایی آن ناچیز است. به عکس آنتوفیلیتکه خاصیت الاستیکی و شکل پذیری آن حداقل است، بالاترین مقاومت شیمیایی را در مقابلاسیدها دارد. بیشتر آزبستهای خانواده آمفیبول ، مقاومت شیمیایی بالاتر از کریزوتیلدارند.

مقاومت حرارتی

درصد آب آزاد شده از آزبستها در مدت دو ساعت و در دماهایمتفاوت اندازه گیری شده است. میزان آب آزاد شده از کریزوتیل در حرارت بالا، بیش ازدیگر آزبستهاست. چنانچه کریزوتیل در شرایط فشار بالا به پودر تبدیل شود، حالت تبلورخود را از دست می‌دهد و به جسمی بی‌شکل تبدیل می‌گردد. کریزوتیل از نظر انعطافپذیری بهترین نوع آزبستها شمرده می‌شود، ولی مقاومت شیمیایی آن اندک است. بر عکسآنتومیلیت دارای خاصیت انعطاف پذیری اندک و مقاومت شیمیایی بالاست.

کابرد آزبستها

آزبستها کم در 3000 نوع فرآورده متفاوت به مصرف می‌رسند. آزبستها را بر اساس طول الیاف انعطاف پذیری و رنگ به درجات مختلف تقسیم می‌نمایند. حدود 65 تا 70 درصد آزبستها در ساخت انواع محصولات آزبست سیمانی به مصرف می‌رسد. کریزوتیل به سادگی به الیاف بسیار ظریف ابریشمی قابل جدا شدن است. بیش از 95 درصدمصرف آزبستها به کریزوتیلها اختصاص دارد. از کریزوتیلهای طویل و مرغوب جهت بافتلباسهای نسوز ، نمد|نمدها و دیگر محصولات نسوز استفاده می‌شود. ارزش اقتصادیکریزوتیل به طول آن بستگی دارد.

آنتوفیلیت،آکتینولیتوترمولیتبه دلیل انعطاف ناپذیری و خاصیت شکنندگی مصارف محدود دارند. آموسیت دارای الیافطویل و مقاوم در برابر واکنشهای شیمیایی است، لذا از آن در ساخت ظروف شیمیاییاستفاده می‌شود. موارد دیگر مصرف آن در پوششهای سبک حرارتی ، پوشش لوله‌ها بلوکهایمنیزیتی وسیماناست. الیافکروسیدولیت به خوبی آموسیت نیست، اما به دلیل مقاوم بودن در مقابل واکنشهای شیمیاییاز آن در ساخت ظروف مخصوص استفاده می‌شود. مصارف دیگر کروسیدولیت در بافت پارچه‌هاینسوز و غیره است.

مهمترین محصولات آزبستی

·         محصولات آزبستی سیمانی :شامل لوله‌های آزبست سیمانی ، ناودانی و صفحاتایرانیت که در صنایع مختلف بکار می‌روند.

·         جامه‌های نسوز :لباس ، جلیفه ، نمدها و دیگر مواد نسوز.

·         کاغذهای آزبستی :از این نوع کاغذها به عنوان پوشش لوله‌ها و عایقهایالکتریکی استفاده می‌کنند.

·         مواد مالشی و حرارتی :صفحه کلاچ ، لنت ترمز ، انواع واشر و غیره.

·         به عنوان ماده پرکننده :در آسفالت ، رنگ شیمیایی ، کاشی ، پلاستیک و ... .

میزان تولید

میزان آزبست تولیدی جهان در سال 1954 بالغ بر 1670000 تن، درسال 1964 حدود 3 میلیون تن در سال 1979 بالغ بر 5277591 تن بوده که در سال 1997 به 2523808 تن کاهش یافته است. کروسیدولیت و آموسیت بطور عمده در آفریقای جنوبی بهرهبرداری می‌شود. کاهش تولید آزبست و محصولات آن از 1987 به دلیل ارتباط بیماریهایمختلف با الیاف آزبستی بوده است.

معادن آزبست ایران

معادن آزبست ایران غالبا در سنگهای افیولیتی یافتمی‌شوند. معدن حاجات در جنوب بیرجند، مهمترین معدن آزبست ایران محسوب می‌گردد.

دانش آموز فاطمه لطفی