گروه سنجی چیست ؟ 

گروه سنجی یعنی در هر گروه انسانی موقعیت هر فرد یا عضو گروه را نسبت به دیگران بر اساس ملاک معینی ارزیابی شود. هدف گروه سنجی آن است که میزان پذیرش یا عدم پذیرش هر عضو گروه نسبت به سایر افراد گروه و روابط هر فرد با دیگر اعضای گروه مشخص شود .

شرایط لازم برای گروه سنجی

 قبل از اجرای گروه سنجی، باید شرایط لازم برای انجام این آزمون وجود داشته باشد، پاره ای از شرایط ضروری در این مورد عبارتند از :

-افراد گروه باید مدتی با هم معاشرت کرده باشند و همدیگر را کاملاً بشناسند. بنابراین بهتر است گروه سنجی‌ در یکی دو ماه اول سال انجام نگیرد تا دانش آموزان به خوبی با هم آشنا شوند. به هر حال، تا اطمینان حاصل نشود که افراد گروه، فرصت کافی برای شناسایی یکدیگر داشته اند، نباید به اجرای گروه سنجی مبادرن شود.

–ملاک یا سؤال گروه سنجی، که هدف انتخاب اعضا برای یک فعالیت گروهی، به موجب آن مشخص می شود، باید برای دانش آموزان با معنا باشد. به علاوه معلم یا مشاور مدرسه باید نتایج گروه سنجی را در تشکیل گروه ها به کار ببرد تا دانش آموزان نتایج انتخاب هایی خود را عملاً ببینند.

-برای انتخاب شدن درگروه، نباید محدودیتی در نظرگرفته شود، مثلاً در یک کلاس عده ای از دانش آموزان، مستثنی شوند، ولی باید گروه مورد نظر مشخص شود، مثلاً دانش آموزان کلاس سوم راهنمایی شعبه ٔ الف.

-باید به دانش آموزان اطمینان داده شود که نتایج گروه سنجی محرمانه باقی می ماند.

تعریف بعضی از اصطلاحات گروه سنجی

 برای آشنایی با گروه سنجی و کاربرد صحیح آن لازم است به تعریف و توضیح پاره ای از اصطلاحات این آزمون مبادرت شود:

–ملاک یا سوال گروه سنجی:

به طوری که گفته شد ملاک گروه سنجی، هدف انتخاب را در یک فعالیت گروهی مشخص می سازد. د راین مورد مثلاً از دانش آموزان خواسته می شود که چون باید برای کار در کارگا یا آزمایشگاه، امورهنری، استفاده از خوابگاه، گردش علمی، و نظایر آن گروه بندی شوند. از بین اعضای گروه (کلاس) افراد مورد نظر خود را انتخاب کنند.

–سازمان و موقعیت گروهی:

دراین مورد شبکه ٔ ارتباطات بین افراد گروه، و تعداد و نحوه ٔ انتخاب ها از طرف اعضای گروه در مورد هر عضو مطرح می شود.

–سوسیوگرام یا گروه نگار:

گروه نگار، نموداری است که سازمان اجتماعی و موقعیت گروهی را نشان می دهد.

–آزمون گروه سنجی:

برای ارزیابی سازمان گروهی، از آزمون گروه سنجی استفاده می شود.

–ستاره گروه :

به فردی که در گروه سنجی بیش از دیگران انتخاب شده باشد.«ستاره ٔ گروه» می گویند.

–منفرد گروه :

کسی که از طرف هیچ یک از افراد گروه انتخاب نشده باشد، «منفرد » نامیده می شود.

–فراموش شده گروه :

فردی است که تعداد کمی او را انتخاب کرده اند.

–طرد شده گروه :

فردی است که در گروه سنجی، آرای منفی آورده است. رأی منفی زمانی مطرح می شود که مثلاٌ از دانش آموزان بخواهند تانام کسانی را که حاضربه همکاری با آنان نیستند ذکر کنند.

–انتخاب متقابل :

انتخاب متقابل، وضعیتی است که دو نفر، همدیگر را انتخاب می کنند. این وضعیت را با علامت «» نشان می دهند.

–دسته گروه سنجی:

در گروه سنجی، این حالت زمانی به وجود می آید که تعدادی از افراد همدیگر را انتخاب کرده و افراد دیگری را که خارج از این دسته قرار دارند کمتر انتخاب کرده باشند وضعیتی که این اعضا، از افراد خارج از دسته، اصلاً کسی را انتخاب نکرده باشند و به شکاف یا جدایی گروه سنجی موسوم است.

روش های گروه سنجی

 گروه سنجی را به دو روش می توان انجام داد. یکی استفاده از ملاک مشخص برای هدفی معین و دیگری استفاده از پرسشنامه یا وسایل درجه بندی، در روش اول که معمولاً در مدارس انجام می شود. سوال یا ملاکی مطرح می شود و مثلاً از دانش ‌آموزان خواسته می شود افرادی را که دوست دارند باآنها در یک گروه به فعالیتی معین بپردازند، انتخاب کنند. ولی در روش دوم، ملاک وجود ندارد و هدف، ارزیابی نگرش ها واحساسات افراد نسبت به یکدیگر است. در این روش، از دانش آموزان می خواهند که بدون معیاری خاص، احساس های خود را نسبت به یکدیگر ابراز کنند. یکی از وسایلی که در این مورد می توان به کار برد پرسشنامه پذیرش گروهی اهایو مشتمل بر شش سؤال است: «بهترین دوستان من»، «دوستان دیگر من»؛ «دوستان من نیستند ولی با آنها معاشرت می کنم»، «آنها را نمی شناسم»، «به آنها علاقه ای ندارم»؛ «از آنها بدم می آید». معلم یا مشاور فهرست اسامی دانش آموزان کلاس را در اختیار هریک از دانش آموزان می گذاردو ازآنان می خواهد که نام کسانی را که برای هر سؤال مناسب می دانند بنویسند. پس از آنکه دانش آموزان، در مقابل هر پرسش، اسامی مورد نظر خود را نوشتند نتایج استخراج می شود و قضاوت همکلاسان در مورد هر دانش آموز، مشخص می شود. در این روش هدف، گروه بندی دانش آموزان برای انجام مقاصدی خاص نیست بلکه هدف پی بردن به قضاوت اعضای گروه نسبت به خصوصیات شخصیتی هر یک از افراد گروه است.

تهیه پرسشنامه وفهرست هایی نظیر پرسشنامه ٔ فوق، برای مشاوران مدارس و معلمانی که در این زمینه اطاعاتی داشته باشند امکان پذیر است و درصورتی که آنها بخواهند در این مورد اقدام کنند با کمی صرف وقت، می توانند نمونه هایی راتهیه کنند و مورد استفاده قرار دهند فرم زیر؛ از جمله نمونه های قابل طرح در این زمینه است:

فرم سنجش میزان پذیرش فرد در گروه

نام ونام خانوادگی دانش آموز                        کلاس                               تاریخ

دانش آموز عزیز:

علاقه ٔ ما نسبت به تمام دوستانمان، یکسان نیست، بعضی را بیشتر از دیگران دوست داریم. ممکن است افرادی هم وجود داشته باشند که به هیچ وجه به آنان علاقه نداشته یا حتی از آنان تنفر داشته باشیم. با توجه به این موضوع، جدول زیر را تنظیم کنید. توجه داشته باشید که مطالب مطرح شده مطمئناً محرمانه حفظ خواهند شد.

1-جلوی هر اسم، با در نظر گرفتن هر احساسی که به آن فرد دارید، در ستون مربوط علامت(×) بگذارید.

2- وقتی به نام خود رسیدید در ستونی علامت بگذارید که فکر می کنید دیگران آن احساس را نسبت به شما دارند.

روش اجرای گروه سنجی، با ملاک خاص

 روش انجام گروه سنجی با ملاک خاص در کلاس یا هر گروه دیگر، بدین طریق است که مشاور مدرسه یا معلمبه دانش آموزان اعلام می کند که برای تشکیل انجمن های فوق برنامه، رفتن به گردش علمی، یا هر فعالیت دیگر که نیازمند کارگروهی است. آنان باید به گروه هایی تقسیم شوند. پس از طرح موضوع و نوع فعالیت مورد نظر، پیشنهاد می کند که هر دانش آموز، اسامی سه نفر از اعضای کلاس را که بیشتر مایل است با آنها کار کند، به ترتیب اولویت، تحت شماره های 1 و 2 و 3 روی یک برگ کاغذ درج کند و نام خود را در زیر بنویسد.

معلم یا مشاور مدرسه، اوراق را جمع آوری می کند، به استخراج نتایج می پردازد و به رسم گروه نگار مبادرت می ورزد. عدد استاندارد3 برای گزینش تعداد افراد در گروه سنجی به این علت است که انتخاب افراد بیشتر باعث می شود، میزان تمایل؛ کم؛ نشان داده شود و انتخاب گروه هایی با تعداد کمتر نیز، با توجه به اینکه گروه معمولاً بیش از چهار نفر است، مفهوم کامل گروه بندی را در بر نمی گیرد.

لازم به یادآوری است که در روش اجرای گروه سنجی با ملاک ویژه نوع فعالیت، باید اینکه انتخاب به چه منظوری انجام می گیرد و این کار، بی درنگ چه نتایج عملی به دنبال خواهد داشت، روشن باشد. براین اساس دادن سؤال های نظیر : «چه کسی را بیشتر دوست دارید؟» یا «بهترین دوستان شما چه کسانی هستند؟» ملاک های مناسبی نیستند.

روش های تهیه گروه نگار (سوسیوگرام ):

 نموداری که نتایج گروه سنجی را نشان می دهد گروه نگار، یا سوسیوگرام نامیده می شود. گروه نگار معمولاً به دو صورت تهیه می شود:

1.     گروه نگار دایره ای

2.     گروه نگار جدولی

گروه نگار (سوسیوگرام ) دایره ای:

ترتیب رسم نمودار دایره ای بدین طریق است که ابتدا به تعداد افراد، دایره هایی روی صفحه ای می کشند و داخل هر دایره، اسم یک دانش آموز را می نویسند سپس با رسم پیکان هایی از هر دایره به دایره های دیگر؛ انتخاب های هر دانش آموز را مشخص می کنند. جهت پیکان ها نشان می دهد که هر دانش آموز، چه کسانی را انتخاب کرده و هر دانش آموز به وسیله ٔ چه کسانی انتخاب شده است.به طوری که گفته شد، اگر انتخاب متقابل باشد با علامت ( پیکان دوطرفه) نشان داده می شود. ضمناً رتبه انتخاب را با گذاشتن 1، 2، 3 درانتهای هرپیکان معین می کنند.بدین طریق عدد 1 نمایانگر انتخاب اول، 2 نمایانگر انتخاب دوم، و 3 نمایانگر انتخاب سوم است. در رسم گروه نگار باید پیکان ها به صورتی کشیده شوند که دایره ها را قطع نکنند تا نمودار گویاتر، و انتخاب ها مشخص تر باشند. شکل زیر نمونه ای از یک گروه نگار دایره ای را نشان می دهد.

گروه نگار (سوسیوگرام ) جدولی:

برای رسم گروه نگار دایره ای، ابتدا باید گروه نگار جدولی تهیه شود تا محل دایره ها روی صفحه، با توجه به انتخاب های هر فرد مشخص شود.پس از آنکه گروه نگار جدولی ترسیم شد، برای آنکه وضعیت هر فرد در گروه گویاترباشد به رسم گروه نگار دایره ای مباردت می شود. برای تهیه ٔ گروه نگار جدولی، یک جدول شطرنجی رسم می کنیم و اسامی افراد گروه را مقابل ستون های عمودی و افقی می نویسیم و در ستون های عمودی، ستون مقابل نام هر دانش آموزرا به سه قسمت تقسیم می کنیم ودر مقابل هر قسمت، شماره های 1، 2، 3، را که نمایانگر انتخاب های اول، دوم و سوم است. ذکر می کنیم. (اسم هایی که به طور عمودی نوشته شده و درمقابل ستون های افقی قرار گرفته اند انتخاب کننده اند و اسم هایی که به طور افقی نوشته شده و درمقابل ستون های عمودی قرار گرفته اند انتخاب شونده هستند.) سپس انتخاب های دانش آموزانی را که انتخاب کننده هستند با علامت زدن در خانه مربوط مشخص می کنیم و پس از تکمیل جدول، در ستون های عمودی، تعداد دفعات انتخاب شدن هر دانش آموز را در انتخاب های اول، دوم و سوم، جداگانه محاسبه می کنیم، زیر ستون اختصاصی هر دانش آموز می نویسیم و سرانجام به انتخاب اول ضریب3، به انتخاب دوم ضریب2، و به انتخاب سوم ضریب1ژف می دهیم. ارقام به دست آمده را جمع می کنیم. عدد حاصل، مجموع امتیازات هر نفر خواهد بود که آن را زیر ستون مربوط ثبت می کنیم.