تمبر چيست ؟

تاريخچه پيدايش تمبر در جهان

تاريخچه پيدايش تمبر در اروپا

تاريخچه پيدايش تمبر در ايران

تمبر چيست؟

متخصصان تمبر را از ديدگاه هاي مختلف مورد بررسي قرار داده اند و هر يك تعاريفي براي آن گفته براي مثال تمبر از ديدگاه:

دكتر پژمان بختياري عبارت است از: يك تكة كوچك كاغذ كه به پشت آن سيرشم ماليده شده سيرشم ماليده شده و اگر كمي تر شود مي توان آن وارد نامه اي چسباند دكتر سيد ضياء الدين هاجري در كتابي اشاره مي كند تمبر مقطعه كاغذ بها داري است كه به شكل ها، اندازه ها و رنگ هاي گوناگون با كادر و حاشيه چسب و دندانه و يا بدون دندانه، اين دو به مناسبت هاي ويژه به تعداد معين از سوي ادارات پست چاپ و منتشر مي گردد يا به عبارتي ديگر تمبر را مي توان جايگزين مهرهاي اوليه دانست زيرا مهرها اشكال اوليه تمبرهاي پستي كنوني مي باشند

البته تعاريف زيادي در مورد تمبر شده است كه ما به طور اختصار چند نمونه از آن ها را براي شما ذكر مي كنيم تمبر وسيله اي مؤثر براي ايجاد ارتباط و پيوند بين انسان هاست

تمبر، يك زبان است تمبر، پيكي است كه فاصله ها را كوتاه مي كند و هر گونه مانعي را از سر راه برمي دارد طرح عادي و يا يك عكس كوچك تمبر بيانگر پرداخت كرايه پستي پاكتي است كه روي آن الصاق شده است .

تمبر نماد هر كشور است و مانند پول داراي قيمت مي باشد تمبر، يكي از بزرگترين ابداعي تا قرن نوزدهم است و سنگ بناي زرين در تاريخ پست به شمار مي رود .

بعد از اين تعاريف بهتر است ريشة اصلي كلمه تمبر را بررسي مي كنيم .

 (timber تمبر tympan تپان tympanon تمپانون سه شكل از واژه يوناني tumpanon و واژه لاتين tympanum است واژه tympanon بسيار دير به اين صورت دارد زبان فرانسوي شده است ولي شكل موسوم يا كهن تر آن همان واژة timbr تمبر است كه در زبان فرانسوي به كار آمده است .

timber واژه اي فرانسوي است كه در سدة 12 ميلادي از tumbanon يوناني بيزانسي و tumpanon يوناني كلاسيك گرفته شده است

تمبر به معناي زنگ كوچك فلزي، اوج صدا، آوزاه طنين، تمنا، تمبر پست، منگوله يا نشاني در بالاي كلاه يا كلاه خود به كار برده شده است .

اما به معناي تمبر پستي اين واژه از سال 1848 رواج يافت زيرا به موجب قانون مورخ 12 اوت سال 1848 به ادارة پست فرانسه اجازه داده شود كه تمبر يا مهري را كه نشانة پرداخت كراية پستي است به كار ببرد و تمبر پستي از اول ژانويه سال 1849 در فرانسه به فروش رسيد.

156 سال است كه تمبر پست مورد استفاده قرار مي گيرد و در هر كشور پيش از ميليون ها تمبر در اين مدت چاپ و منتشر شده است تمبرهاي نخستين بسيار ساده بودند امروز تمبرهخاي تازه و جديد بسيار زيبا و جذابند و بعضي از آنها اثري از كارهاي هندي مينياتور به تركيبات شكل و رنگ آنهاست كه به طور پيچيده اي در اطراف و حواشي و در متن خود تمبر وجود دارد. در تمام چاپ و ساخت تمبر از همة رنگهاي رنگين كمان بسادگي استفاده مي شود گاهي بعضي از تمبرها رنگهايي ويژه دارند كه خود موجب خاص شدن تمبر از ميان هزاران تمبر منتشر شده در جهان مي شود به همين منظور در هر كشوري مسئولان دولتي سعي دارند تا تمبرهايي كه منتشر مي شود در انواع مختلف با تصاوير كوچك و رنگهاي متنوع و زيبا باشد چون نشان دهندة كارهاي ذوقي و هنري طراحان و هنرمندان آن كشور است .

حال كه موضوع به طراح هاي تمبر رسيد بد نيست كه يك سري علايم تميز دهندة تمبر در كشورهاي شرقي را نام ببريم:

گل گيلاس' گل گيلاس با 5 گلبرگ كه گاهخي به جاي گل آلو گرفته مي شود نشانة كشور كره است.

گل داودي: تا سال 1947 گل داودي با 16 گلبرگ روي تمبرهاي ژاپن قرار مي گرفت .

ماه و ستاره 5 سپر: اين علامت براي برخي از كشورهاي اسلامي بويژه تركيه چاپ مي شده است .

چهار تاج به شكل صليب: نشانة مغولستان است كه به نام ostshira نام دارد .

داس و چكش: علامت اتحاد جماهير سوسياليستي شوروي

گل اركيده: نشانة منجوري

طفري: با طرحي پيچيده نشانة قدرت كشورهاي اسلامي است

اين علامت ها همان نقشي را ايفاء مي نمود كه رقم يا حروف سلطنتي در بريتانياي كبير اجرا مي كرده اين علامت گاهي وسيله اي است براي شناخت تمبرهاي تركيه، حجاز نجه         ( عربستان سعودي) و غيره .

سه شاخه يا شن كش سه دندانه: يك چاپ مكدر به شكل سه شاخه روي تمبرهاي روسيه چاپ شده.

چرخ ابديت و جاودانگي: نشانة اولين چاپ تمبر مغولستان است كه در سال 1926 صورت گرفت.

ين يانگ: در كشورهاي شرق ي غاد و اصلي زندگي يعني مذكر و مؤنث و نور و ظلمت است.

تاريخچة پيدايش تمبر در جهان:

1ـ مروري بر تاريخ پست در جهان

گرچه انتشار نخستين تمبر جهان در قرن نوزدهم، صورت گرفت ولي زمان پيدايش پست، به مدت هاي پيش از اين تاريخ مي رسد. طبق نظر بعضي از مورخان، پست از 4000 سال پيش، بوجود آمد . مورخين خارجي در گذشته هاي خود چنين آورده اند. ايرانيان هخامنشي اولين پايه گذاران سيستم پستي منظم مي باشند، زيرا مرسولات پستي را به وسيلة چاپارها و اسب هاي تازه نفس به مقصد مي رساندند.

بنابر گفته هرودت مورخ يوناني، كورش زماني كه عازم نبرد بايست ها (سكاها) بود، دستور داد كه بين پرسپوليس و درياي اژه يكصد و يازده ايستگاه پستي داير كردند تا رابطة دايم او با پايتخت محفوظ بماند.

داريوش اول ( بزرگ) نيز بر كشوري پهناور از تونس تا هندوستان و از درياچة آرال تا عدن كه داراي 46 نوع مردم با زبان ها و نژادها و آئين هاي گوناگون بودند، سلطنت مي كرد. و براي پاس داشتن آن امپراطوري عظيم وسايل و تشكيلات شگفت انگيز فراهم ساخت كه توسعه و تكميل اداره استخبار و نامه رساني يكي از آن ها بود.

نخستين نهادهاي پستي

اختراع خط حدود 5000 سال پيش، براي انسان اين امكان را فراهم كرد. كه افكار و ايده هاي خويش را روي زمينة مناسبي چون سنگ، چوب، گل رس، پوست، پرگامنت، موم، پاپيروس و بعدها كاغذ، ياداشت و ثبت بكند يعني نامه اي بنويسيد و پيام ملموس خود را توسط پيك ها به مقصد مشخص ارسال دارد.

بابلي ها( 2000 سال قبل از ميلاد مسيح) نامه ها و پيغام هاي خود را روي لوحه اي از گل نرم كه به ضخامت تقريباً سه سانتي متر ساخته شده بود. مي نوشتند و وقتي اين كار به پايان مي رسيد لوحة گلين را حرارت مي دادند تا سخت شود بعد آن را با يك پوشش گلين مي پوشاندند و روي اين لايه جديد نشاني طرف را مي نوشتند و آن را سخت مي كردند در حقيقت اين در حكم همين پاكت سبك امروزي بود.

نخستين سازمان شناخته شده پيك ها در قرن ششم پيش از ميلاد مسيح، در نزد ايرانيان وجود داشت.

نهاد انگاريون (Anqarelon ) با پيشتازهايي كه شبيه به تشيكلات پست و چاپارهل سازمان دهي شده بود. به تقليد يونانيان درآمد.

گزنفون كه در سال 401 پيش از ميلاد به فرماندهي ده هزار سرباز مزدور يوناني وارد ايران شد تا در جنگ عليه اردشير پادشاه هخامنشي شركت كند. در توصيف چاپار خانه و بزرگراه ها، به ويژه سرعت سير پيك هاي ايراني مي نويسد: حتي درناهم نمي تواند به سرعت چابك سواران چاپارخانه هاي ايران پرواز كند.

پست روميان

در نزد روميان نيز مانند ايرانيان، نيازهاي نظامي و سياسي كشوري مشوق برپايي تشكيلات پيام رساني شدند. قيصر ›وگوستوس (Auqustus) ( از 63 سال پيش از ميلاد تا 14 سال پس از آن 2000 سال پيش فرمان داد كه سازمان پيك هايي را براي سرتاسر قلمرو امپراتوري دوم، بنيان گذاري كنند.

كورسوس پوبليكوس (Cursuspublicus) اين پست دولتي رومي، در همان حال نخستين سازمان شبيه به پست در قلمرو سوئيس امروز بود و مسيرهاي آن به موازات جاده خاي عريض نظامي طي مي شد. چاپارخانه ها در فاصله 2 تا 4 ميلي ( 6 تا 12 كيلومتري) هم قرار داشتند و بعد از هر 6 تا 8 چاپارخانه يك ايستگاه اصلي وجود داشت كه براي اقامت موقت مسافران و مشايعان امكاناتي عرضه مي كرد.

امور مربوط به پيك ها در قرون وسطي

در قرن وسطي خطوط پستي منظم و مرتبي براي نامه رساني وجود نداشت. هر كس كه مي توانست و يا ناگزير بود پيام هاي كتبي ارسال بكند، از مسافران قابل اطمينان مانند تجار و زوار استفاده مي كرد. سرويس پستي فقط اختصاص به دولت داشت. در ديرها دانشگاه ها و اصناف پيك هاي خصوصي بر حسب نياز مي توانستند براي خدمات پيام رساني كمك كنند چاپارهاي مخصوص طبقات اشراف و روحانيون و بورژواي ولايت متحده قديمي نيز اين زمره بشمار مي آيند كه در خدمت حكومت هاي محلي خود رساندن پيام هاي طبقات ياد شده بودند آن ها تحت عنوان اداره پستي، لباس هايي به پيك مخصوص طبقات مذكور مي پوشاندند و داراي پلاك سينه يا نشان طبقه مربوطه، قوطي مخصوص قباله هاي پرگامنت، كيف كمري و هم چنين نيزه و خنجر بودند

اولين سرويس پست عمومي

در قرن 11 راه جديدي براي ارسال نامه ها پيدا شد و آن استفاده از كبوتر قاصد بود يك كبوتر پيام رسان خوب با 25 تا 30 گرم بارنامه مي توانست در يك پرواز 300 تا 400 كيلوگربم مسافت را بدون نشستن روي زمين طي كند، كاربرد نخستين كبوتر قاصد نظامي بوده است كبوتران تعليم ديده به منظور پيغام بري در نزاع هاي قشوني مورد بهره برداري واقع مي شدند

در قرن چهارده و پانزده سيستم پستي جانبي وسيله گروهي از تجار در چين بوجود آمد كه نامه هاي مردم را به يكديگر مي رساند؛ اين سيستم پستي حتي تا قرن بيستم داير بود ولي بعداً توسط دولت تعطيل شد. لوئي يازدهم در فرانسه، در سال 1461، سرويس مشابهي ترتيب داد كه البته به علت گراني هزينه حمل نامه ها، هر كس قادر به استفاده از اين سرويس نبود.

سرانجام، نخستين سرويس پستي عمومي در سال 1516، به وسيله يك شاهزاده ايتاليايي به نام FRANCESCOTASSO  كه در دربار امپراطور آلمان مي زيست. داير شد دو قرن بعد اعضاي خانواده اين مرد سرويس هاي پستي را در سراسر اروپا توسعه دادند.

هزينه پستي

در ايام قديم، هزينه پستي به جاي اين كه مثل امروز به صورت تمبر معمولي از فرستنده دريافت شود، از دريافت كننده نامه مطالبه مي شد بديهاي است اين كار مشكلات متعددي ايجاد مي كرد. از آن جمله، اغلب اوقات فرستنده نامه مطالب مورد نظر خود را به طور رمز و مختصر و مفيد در گوشه اي از پاكت مي نوشت و دريافت كننده پس از اطلاع از سلامتي طرف و خواندن مطالب نوشته شده اعلام مي داشت كه اين پاكت مربوط به او نيست بيچاره نامه رسان بدون حق الزحمه خود، نامه را به فرستنده آن دعوت مي داد او نيز دريافت كه طرفش سلامت است و از مضمون نامه اطلاع حاصل كرده است.

در سال 1607 ميلادي يك شركت پستي در ونيز ورق هاي مخصوصي براي مكاتبه بيشتر ساخت كه عكس شير كليساي سنت مارك MARKSPANT روي آن ها چاپ شده و مردم مجبور شدند كه از اين اوراق براي مكاتبه استفاده نمايند.

عده اي فكر ايجاد هزينه هاي پستي را به يكي از وكلاي پارلمان پاريس به نام Renavddavillayer نسبت مي دهند اين شخص در سال 1653 صندوق هايي در خيابان ها نصب كرد و نامه هايي كه درون اين صندوق ها ريخته مي شد، در صورتي به مقصد مي رسيد كه از پوشش مخصوصي كه روي آن هزينه پستي و تاريخ نامه نوشته شده بود، استفاده كرده باشد اين پوشش كاغذي در واقع تمبر آن روز به حساب مي آمد كه بهاي معادل يك دينار در قصرهاي سلطنتي، صومعه ها و دانشكده ها فروخته مي شد.

اين شخص، هم چنين پيشنهاد كرد بليط ها و اسكناس هايي كه جاي مخصوص جهت نوشتن داشت چاپ شود. يكي از اين بليط ها به وسيله پادشاه فرانسه مورد استفاده قرار گرفت. به نشاني Magdelenedescundery نويسنده فرانسوي ارسال شد كه گفته مي شود هم اكنون در پاريس نگهداري مي شود و نمونه قديمي ترين نامه هاي مارك دار پستي است.

در سال 1818 برچسبهاي مخصوصي با قيمت هاي متفاوت منتشر شد كه تصوير بچه كوچكي را كه شيپوري را مي نواخت، نشان مي داد.

نمونه برچسب هايي كه قبل از پيدايش تمبر از آن ها پس از انتشار اولين تمبر جهان، اغلب كشورهاي دنيا از نقش اين برچسب براي چاپ تمبرهاي يادگاري استفاده كرده اند

تاريخچة تمبر در اروپا:

قبل از شروع مطالب شايسته است ابداع كنندة تمبر به نام رولاند هيل را به طور مختصر معرفي كنيم در سال 1802 هنگامي كه رولاند كودكي هفت ساله بود با خود درباره بدي وضع وجود پست بسيار فكر مي كرد در آن زمان حمل كننده نامه هخا يا پستچي، هزينه پستي نامه ها را از گيرنده در زمان تحويل نامه دريافت مي كرد چون در آن زمان قبل از عرضة تمبر، هزينه پستي بر مبناي مسافت هاي طي شده و تعداد صفحه هاي نامه بوده ارسال برگي بزرگ به جاي دو برگ كوچك تر ارزان تر بود مردم زرنگ هم عصر ملكه ويكتوريا، نامه هاي خود را به دو شكل افقي و عمودي روي يك طرف كاغذ مي نوشتند

هزينه هاي پست در ابتدا از گيرنده نامه دريافت مي شد كه اين مسأله موجب بروز انواع مشكلات مي گرديد برخي از مردم به سادگي از پرداخت وجه خود داري مي كردند برخي ديگر بر روي پاكت هاي نامه پيغام هايي رمزي مي نوشتند به نحوي كه فرد دريافت كننده آن را به راحتي مي خواند و از پرداخت هزينه پست خود داري مي كرد، پستچي را روانه مي ساخت و گاهي اوقات، فقط تشخيص دست خط فرستندة نامه باعث خود داري از پرداخت هزينه مي شد.

يك روز كه مادر رولاند در خانه پولي براي تحويل گرفتن نامه نداشت، پسرش را براي تهيه پول از طريق فروش مقداري لباس مندرس به شهر فرستاد رولاند فكر كرد كه اين روش كاري بسيار احمقانه است اين مسأله باعث شد تا در اين باره سالها به تفكر بپردازد و سرانجام تحولي در سيستم پستي پديد آورد.

رولاند جوان به زودي دريافت كه پرداخت هزينه پستي يك نامه به وسيله فرستنده ارزانتر و مفيد تر بوده و از انتظار پستچي براي دريافت پول در هنگام تحويل نامه جلوگيري خواهد كرد يك آزمايش ساده نشان مي دهد كه يك پستچي براي تحويل 67 نامه و دريافت هزينه مربوط يك ساعت و نيم معطل خواهد شد. در حالي كه در صورت پيش پرداخت هزينه توسط فرستنده مي تواند 750 نامه را در مدت نيم ساعت توزيع نمايد.

پس از آن، او با محاسبات دقيق به اين نتيجه رسيد كه تعيين يك نرخ استاندارد براي پرداخت هزينه پستي بدون در نظر گرفتن مسافت ارزانتر و داراي كارايي بيشتر است.

پس پيشنهاد رولاند هيل تحت عنوان ( رفورم اداره پست ) در سال 1838 به چاپ رسيد و توجه زيادي را به خود معطوف داشت، به طوري كه مطلب مذكور در طول يك سال سه بار تجديد چاپ شد.

جلب علاقه عموم سبب حمايت از هيل گرديد علاوه بر آن تعداد بسياري از شركتها و نهادهاي عمومي نيز، دولت انگلستان را براي تصويب طرح مذكور تحت فشار قرار دادند تا سرانجام در تاريخ 17 آگوست 1839 به تصويب رسيد و در اول ماه مه 1840 اولين تمبر پستي جهان يعني (PennyBlack) پني سياه به معرض فروش گذاشته شد.

نه فقط مفهوم اصلي تمبر پستي در خصوص پرداخت هزينه به طور گسترده اي پذيرفته شد بلكه طراحي آن نيز مورد قبول واقع گرديد

طرح پني سياه اوليه، بسيار ساده و داراي تصوير سر ملكه ويكتوريا بود فقط دو كلمه پست ايچ postage و وان پني onepenny بر روي آن نمايان بود با اين وجود، طرح ساده اما چشمگير بود امروزه تمبرهاي سري پستي انگلستان كما بيش شبيه به طرح اوليه هستند تمبرهاي اوليه مانند تمبرهاي امروزي دندانه دار نبودند و بايد از برگي بريده مي شدند. در ابتدا براي اين كه نشان دهند تمبر پني سياه مورد استفاده قرار گرفته است از جوهر قرمز براي باطل كردن آن استفاده مي كردند اما اين عمل چندان مؤثر نبود بنابراين در دهم فوريد 1941 ميلادي تمبر پني قرمز را عرضه كردند و مهر باطل از جوهر قرمز به جوهر سياه تغيير رنگ پيدا كرد. امروزه به استثناي يك يا دو مورد هنوز از جوهر سياه براي ابطال تمبرها استفاده مي كنند طرح پني سياه با وجود تغيير رنگ براي مدت چهل سال به همان شكل باقي ماند.

شكل كلاسيك خود باقي مانده پيش از عرضه تمبر پني سياه در سال 82 ميليون نامه، ارسال مي شد. اين رقم طي سي سال بعد از آن تاريخ به 917 ميليون نامه افزايش يافت. در حال حاضر، پست سلطنتي انگلستان روزانه در حدود 63 ميليون نامه را جا به جا مي كند.

مي توان گفت كه جمع آوري تمبر به عنوان سرگرمي از اين زمان شروع شد بعضي از مردم هم عصر ملكه ويكتوريا عملاً تمبرهاي پني سياه را براي تزيين منازلشان مورد استفاده قرار مي دادند اما گروهي در استفاده از اين تمبرها معذب بودند چون از نظر آن ها ليس زدن پشت سر ملكه صحيح نبود

تمبر پني سياه نه فقط سبب به وجود آمدن اولين مجموعه هاي تمبر شد، بلكه باعث ايجاد، اولين صندوق هاي نامه و صندوق هاي پست نيز گرديد تصوير (2)

آيا مي دانستند كه پني سياه دورة حيات كوتاهي داشت؟

اين تمبر فقط براي مدت نه ماه و در تيراژ بيش از 60 ميليون به چاپ رسيد، بنابراين بر خلاف باور عميق هر تمبر پني سياهي لزوماً كم ياب نيست

البته لازم به ذكر است كه تمبر تصوير صورت ملكه براي مدتي در بسيار از كشورها متداول گرديد اين تمبر در انگلستان به چاپ رسيد و در سر تا سر منطقه مورد استفاده قرار گرفت حتي اكنون هم، شاهد چاپ تمبرهاي زيبايي از پرتره ملكه اليزابت دوم هستيم نبايد فراموش كرد كه تمبرهاي پستي در يكصدو پنجاه سال پيش منتشر شد بلكه انتشار تمبر با پيشنهاد آقاي هيل به منظور ارزاني و يكساني نرخ پستي كه توسط فرستنده و نه گيرنده پرداخت شود به وجود آمد .

موفقيت اين طرحها متضمن برخورد جدي عموم براي قبول آنها در سراسر جهان گرديد بدين ترتيب مي توان استدلال كرد كه تولد ارتباطات جمعي توسط تمبرهاي ساده پستي انجام پذيرفته است

پيشنهادات رولاند هيل به اداره پست انگلستان:

1ـ در سراسر كشور نرخ مرسولات پستي يكنواخت باشد.

2ـ نرخ كرايه پستي در مبدأ از فرستنده اخذ و گيرنده از پرداخت هزينه ها پستي معاف گردد

جهت اجراي دو پيشنهاد فوق هيل عنوان نموده بوده كه ادارات پستي، پاكتهاي مخصوص با مهر اداره پست به چاپ رسانيد تا فرستندگان ضمن تهيه اين پاكتها، نامه هاي خود را درون آن گذاشته و ارسال دارند كه اين طرح مورد استقبال عموم قرار نگيرد.

در تاريخ بيست و ششم دسامبر 1893 پارلمان انگليس قانوني تصويب كرد كه خلاصه آن به شرح زير است:

جنابان لرد تصميم گرفتند كه كرايه نامه، حتي الامكان از قبل به وسيله تمبر پرداخت گردد و توصيه مي گردد كه از كاغذها و پاكتهاي تمبر دار يا از تمبرهاي چسباني كه قبل يا بعد از تحرير نامه ي بايست روي آن چسبانده شود و بالاخره از كاغذهاي مختلفي كه تمبر بر روي آنها چاپ شده استفاده گردد.

در سال 1840 به آقاي هيل مأموريت داده شد طرح پيشنهادي خود را پياده كند وي ضمن اعلام موافقت با اين مأموريت پيشنهاد خود را عملي كرد. در همان سال از دو تن از هنرمندان به نامهاي فرويد هلت و هنري كر بود خواسته شد تا طرح و گراور نخستين تمبر پستي جهان را تهيه كنند.

طراح اين تمبر بر اساس تابلوي ارزنده اي كه ويليام وين از چهره ملكه ويكتوريا كشيده بود تهيه گرديده اين تمبر داراي دو ارزش متفاوت بودند تمبرهاي سياه با ارزش يك پني و آبي با ارزش دو پني كه تمبرهاي آبي دو روز بعد از انتشار پني سياه منتشر شد اين تمبرها فاقد اسم كشور انگلستان بود و انگليسيها هنوز هم بر همان منوال تمبرها را بدون اسم كشور انگليس منتشر مي كنند تمبرهاي فوق نزديك به شصت سال در انگلستان مورد استفاده قرار گرفت.

از آن موقع، تاريخ نرخهاي پستي و دريافتي قبل از ارسال نامه و نيز تاريخ تمبر شناسي و جمع آوري تمبر بنياد نهاده شد

تاريخچة تمبر در ايران:

ناصر الدين شاه در مراجعت از سفر اروپا به فكر افتاد براي پست ايران تمبر تهيه نمايد باين منظور در سال 1282 قمري برابر 1244 شمسي و 1865 ميلادي هيئتي از تهدان وهسپار پاريس شد تا جهت چاپ تمبر مطالعه و با وزارت پست و تلگراف فرانسه وارد مذاكره شود با ورود اين هيئت بپاريس شخصي بنام ريستر كه از مقصود هيئت اعزامي اطلاع پيدا كرده بود كليشه هائي براي تمبر تهيه و نمونه هائي هم چاپ و بنظر هيئت رسانيد شكل اين نمونه ها عبارت بود از شيوه خوابيده كه خورشيدي از پشت آن پيداست اين نقش در يك بيضي قرار دارد و در زير بيضي و در قالب دور نقش تمبر حروف اول نام ريستر واروند ديده مي شود ريستر پس از گذشت 6 ماه و عدم دريافت جواب مستقيماً با تهران وارد مذاكره شد و نامه اي به مقامات پست نوشت ولي دولت ايران ضمن نامه تندي شديداً بعمل چاپ تمبر بدون اجازه دولت ايران اعتراض و نمونه ها با و برگشت داده شد

هيئت اعزامي ايران مقيم پاريس نمونه ديگر را كه شخصي به نام آلبرت بار تهيه كرده بود براي تقويت به ايران آورد اين نمونه ها در 4 رنگ آبي قرمز سبز و بنفش با استفاده از 5 نوع كليشه تهيه شدند و براي تمبرهاي يك شاهي و دو شاهي و چهار شاهي و 8 شاهي انتخاب گرديدند كليه تمبرهاي اوليه شير و خورشيد ايران در زمان ناصر الدين شاه از روي اين كليشه ها چاپ شدند و نقش تمبر عبارت است از نشان رسمي دولت ايران ( شيرو خورشيد) كه درون دايره اي قرار داشت دور شيرو خورشيد از زنجيره اي با 86 دانه مرواريد مانند احاطه كرده و براي هر تمبر متعدد فارسي در دوايري كه چهار گوشه تمبر قرار گرفته حك گرديده است به اين ترتيب اولين تمبرهاي ايراني در دورة ناصر الدين شاه در داخل كشور چاپ شد اين سري از تمبرها به نام سري باقدي معروف است.

بر اساس نظريه ( برايت فوس) كه از متخصصين تمبر ايران بود و پاكت موجود در مجموعه تاپلنيك در موزة لندن كه روي آن چند تمبر باقري چسبانده شده تاريخ ارسال پاكت ماه جمادي الثاني 1285 تمبري ذكر شده مسلم است اين تمبرها در ايران كه با نام سري باقري معروف شده بود وجه تسميه آن بدرستي معلوم نيست ولي از آنجا كه نمونه اوليه تمبرها از فرانسه آورده شده بود و نام طراح نمونه و سازندة كليشه ها مشخصي بنام بار بود احتمالاً اين تمبرها ابتدا بنام ( باري) و چون در زبان فرانسه تلفظ در شبه (ق) ادا مي شود بتدريج تمبرها بنام باقري در بين مردم مصطح شده تمبرهاي باقري كلاً از روي كليشه هاي مسي كه توسط بار ساخته و به تهران آورده شده بود در تهران چاپ شد

سومين سري معروف به تمبرهاي كاردي از روي كليشه تمبرهاي ( باقري) در ايران چاپ شد. اين سري تمبر اولين تمبرهايي بودند كه در ايران مورد استفاده قرار گرفت از آنجا كه اين سري تمبرها با تلاش و پيگيري منشي حضور ملقب به امين الدوله چاپ و در ادارة پست ايران رايج گرديد لذا وي را مروج تمبر در ايرا دانستند تا سال 1902 جمعاً تعداد هفت سري تمبر براي پست ايران چاپ شده بود كه بر روي اغلب آنها تصوير پادشاه وقت يا شيرو خورشيد از زوايا و رنگهاي گوناگون بود بنابراين بر خلاف تمبرهاي امروزي اين تمبرها جذابيتهاي هنري و موضوعي زيادي نداشتند به دليل نفوذ بيگانگان در ايران دورة قاجاريه و با توجه به اينكه در اين دور مستشاران اتريشي و بلژيكي در رأس سازمان پست ايران قرار داشتند به دخل و تصرف و سوء استفاده در تمبرهاي ايران پرداختند مثلاً حروف اول اسم خود را به جاي علائم رسمي كشور بر تمبر درج كردند يا علامت شير و خورشيد را تغيير دادند .

در دورة قاجاريه در مجموع حدود 535 سري تمبر چاپ و منتشر شده است البته تعداد زيادي از اين تمبرها كاردي به معني تغيير قيمت يا علائم و عناوين رسمي چاپ شده بر روي تمبر مي باشد كه به دليل تغيير تعرفه هاي پستي با تغيير رژيم سياسي كشورها صورت مي گيرد، يا با مختصر تغييراتي تجديد چاپ شده اند همچنين تعدادي تمبر و شبه تمبر تمبر و برچسب توسط حكومتهاي ايالتي و واليان دسته ها و گروههاي انقلابي نيز چاپ شد و مورد استفاده قرار گرفت تمبرهاي اين دوره به دليل نفوذ افراد بيگانه در امور كشور و به علت اينكه در سالهاي بعد ارزش تجاري آنها بالا رفت داراي انواع تقلبي نيز هست به طوري كه كمتر تمبري را مي توان يافت كه از اين امر مستثني باشد البته در اواخر دورة قاجاريه و ابتداي دورة رضا شاه چاپ و انتشار تمبر در ايران تقريباً بصورت مرتب و منطقي به خود گرفت در دورة پنجاه ساله پهلوي در مجموع تعداد 1390 سري تمبر منتشر شد تعداد زيادي از تمبرها نيز تجديد چاپ يا سور شارژ شدند در دورة شاهنشاه آريامور چهار نقش در داخل كاغذ تمبرها وجود داشت 1ـ شير و خورشيد 2ـ دولت شاهنشاهي 3ـ دولت شاهنشاهي و تاج داخل دايره 4ـ دولت شاهنشاهي ايران شير و خورشيد داخل دايره در دورة جمهوري اسلامي كه اكنون در بيست و چهارمين سال استقرارآن هستيم بالغ بر 500 سري تمبر يادبود و جاري انتشار يافته است.

بخش دو

ابعاد و اقسام تمبرهاي پستي

كاغذ ، چسب و دندانه تمبر

طرح و موضوعات تمبرهاي پستي

ابعاد تمبرهاي پستي:

اكنون تمبرها در ابعادي برابر 78/1*16/2 سانتي متر و براي طرح 02/2*42/2 سانتي متر از كادر دندانه دار استفاده مي شود .

شكل تمبرهاي پستي:

بديهي است كه مبتكرين تمبر پستي سال 1840 مناسبترين و ساده ترين شكل را برگزيده اند البته طرح هاي ديگري نيز عرضه شد كه هيچ كدام نتوانست جاي آن را بگيرد اولين تمبرهايي كه از شكل مستطيل به دور بود تمبرهايي است كه دماغة اميدنيك در سال 1853 چاپ كرد اين تمبرهاي مثلثي شكل براي آن بود كه ميان مرسولاتي كه از بريتانياي كبير وارد مي شود تميز و تشخيص حاصل گردد به همين علت كلمبيا هم در سال هاي 1865 و 1896 است به انتشار اين نوع تمبر زد تمبر سال 1865 مثلثي متساوي الاضلاع و تمبر سال 1869 مثلثي مختلف الاضلاع بود كه در نظر اول اين طور تصور مي شد كه شايد ايرادي در چاپ تمبر وجود دارد اما اگر دو قطعه از آنها كنار هم قرار مي گرفت يك مستطيل به دست آمد ولي اين تمبرهاي مثلثي زود از رده خارج شد هر چند كه تعداد بسياري از نقوش چاپ شده روي تمبرهاي پستي به شكل دايره بيضي چند ضلعي منتظم و غير منتظم هستند ليكن كنارة خود تمبر دندانه دار اغلب اوقات مستطيل شكل است در روسيه تمبرهايي كه در ميان اين تمبرهاي روستايي تمبرهاي بي دندانه به شكل الماس هم ديده مي شد تمبرهاي 8 ضلعي دندانه دار را نيز ارتش ترك در تسالي در طول مدت جنگ يونان ـ تركيه 1898 به چاپ رساند تمبرهاي 8 ضلعي منتظم نيز در بلژيك براي خدمات تلگراف از سال 1871 به كار برده شد

تمبرهاي دو رو چاپ:

انگليسيها حقيقتاً تعجب كرده بودند از اين كه مي ديدند تمبرهاي يك پني كه هنوز بتازگي از دفتر پست مي خريدند سابقاً دو رو چاپ مي شده است پس تمبرهاي زيادي را مي توان نام برد كه از همان زمان هاي دور دو رو چاپ مي شده است در اين زمينه در مورد يكي تمبر مكزيك چاپ 1861 كه ارزش رسمي آن در روي تمبر يك reale و در پشت آن reale2 است و ديگري تمبر زرد 25 سانتسيموس centesimos چاپ و نيزوئلا را كه در پشت آن 5 سانتيسيموس قيد شده اسب مي توان ذكر كرد همچنين ورقه تمبر كه چاپ رنگي آن به طور ناقص انجام گرفته باشد ممكن است كه پشت و رو شده و در پشت آن چاپ ديگري صورت گيرد.

كاغذ تمبر:

كاغذ خواه از حيث جنس و از نظر ( فيليگراني) كه مي گيرد يكي از عناصر مهم در مطالعة تمبر شناسي به شمار مي آيد انواع كاغذ متعدد است از كاغذ آبي رنگ مخصوص پيچيدن قند و شكر گرفته تا نازكترين كاغذهاي سيگار كه گرچه براي چاپ تمبر درست نيست ولي در صورت نياز از آنها استفاده مي شود ولي بديهي است كه كاغذهاي مطمئن و خوب مورد استفاده قرار گرفته و گاهي برخي از آنها حتي از مرحلة تجربه هم پا فراتر ننهاده است و حال بهتر است بدانيم بهترين نوع كاغذ از كهنة پاره و كتان پشم ساخته مي شوند در حالي كه خميرهاي با كيفيت پست تراز حصير، صنوبر و كاه و ديگر مواد نباتي تهيه مي گردد.

چسب:

چسب را در آغاز با دست و با بروس به پشت كاغذ تمبر زدند البته پس از چاپ و پيش از دندانه دار كردن تمبر بعدها از وسايل مكانيك دم استفاده شده است ساليان دراز تمبرهاي تيپوگرافي شده روي كاغذهايي كه يك طرف آنها چسب داشت چاپ شدند مشاهده شد كه تمبرهاي تهيه شده به روش تيپوگرافي خيلي بهتر چاپ مي شدند اين امر دو مزيت داشت يكي آن كه به چاپ سرعت مي بخشيد ديگر آن كه دقت در دندانه دار كردن اوراق تمبر به روش مكانيك را به وجود مي آورد. در روز كار ما كاغذي مخصوص تهيه شده كه رطوبت بر نمي دارد و به يكديگر هم نمي چسبد اين كاغذ معروف است طرفي كه براي چاپ ( معمولاً افست) در نظر گرفته شده براق يا مات است و چسب آن هم نامرئي است

دندانه:

براي دندانه دار كردن تمبرها سه روش وجود دارد روش خطي كه كاغذ را به صورت يك خط مستقيم سوراخ مي كند خواه عمودي خواه افقي اين عمل بين هر رديف تمبر و تا انتهاي ورق تمبر انجام مي گيرد و از انواع روش دندانه زني مي توان استفاده كرد 1ـ روش شانه اي 2ـ روش شن كشي 3ـ دندانه با چرخك

موضوعات تمبرها:

با نگاهي گذرا به تمبرهاي منتشر شده پس از انقلاب اسلامي مي توان موضوع ات و مناسبتهايي كه تمبرها در آن مناسبت ها به چاپ مي رسد را اين گونه تقسيم بندي كرد.

1ـ موضوعات ديني و مذهبي همچون گراميداشت ولايت پيامبر (ص) ائمه اعياد اسلامي و مبعث پيامبر

2ـ موضوعات فرهنگي شامل ميراث فرهنگي بناي تاريخي نماي مسجد بزرگداشت مشاهير علم و ادب ايران، شعرا

3ـ مناسبتها ايام و هفته هاي مختلف چون روز جهاني پست روز جهاني كارگر روز معلم روز جهاني قدس و هفتة بسيج

4ـ موضوعات مربوط به انقلاب، دفاع مقدس، مثل گراميداشت سالگرد پيروزي انقلاب روز استقرار جمهوري اسلامي و حماسة مقاومت

5ـ موضوع زن و فعاليتهاي بانوان از جمله ميلاد حضرت فاطمه (س) و حضرت زينب

اقسام تمبر 1ـ پستي معمولي 2- يادگاري 3ـ غير پستي 4ـ دولتي

1ـ پستي معمولي: تمبري است كه مناسبت و موضوع مخصوصي براي آن در نظر گرفته نشده و هدف از آن الصاق به نامه هاست

2ـ تمبر يادگاري: تمبري است كه بمناسبت مخصوص و با هدف معيني به چاپ مي رسد و علت اينكه با آن ( ياد بود) مراسم يا كار يا واقعة مخصوصي صورت مي گيرد مثلاً در گوشه اي از تمبر نوشته مي شود به مناسبت تشريف فرمايي البته گاهي هم اين يادآوري در تمبر حذف مي شود و بقرينه مي توان دريافت كه تمبر مخصوص چه مراسم يا به يادبود و در كدام زمامدار است ضمناً بد نيست به اين كه تمبر يادگاري از نظر پستي و نامه رساني هم قابل مصرف است و هر چند در بعضي كشورها براي آن اعتبار در مدت معيني در نظر گرفته مي شود ولي بعضي براي هميشه مي توان تمبر يادگاري را به عنوان تمبر پستي مصرف كرد

3ـ تمبر غير پستي: تمبري است كه وزارتخانه جز وزارت پست و تلگراف و تلفن بچاپ آن اقدام كرده يا مؤسسات و انجمن هاي مخصوص آنرا چاپ كرده اند

4ـ تمبر دولتي: تمبرهائي كه از طرف دولت براي مصرف پاكت ملي دولت بچاپ مي رسد در حال حاضر در ايران چنين تمبري مصرف نمي شود

ولي سابقاً در سال (1319) تمبرهايي بنام تمبرهاي دولتي بچاپ مي رسد و در دورة قاجاريه چند قسم از اين تمبرهاي دولتي بچاپ مي رسد و در دورة قاجاريه چند قسم از اين تمبرها چاپ و مصرف شده

تمبرها به 3 قسمت اصلي تقسيم مي شوند 1ـ تمبرهاي جاري: به تمبرهايي گفته مي شود كه براي الصاق بر روي پاكتها به تعداد بيش از يك ميليون منتشر شود 2ـ تمبر يادبود تمبري كه به مناسبت حادثه خاصي يا موضوع معيني منتشر مي شود 3ـ تمبرهاي متفرقه به عمومي تمبرهايي گفته مي شود كه توسط دولت به عناوين مختلف براي استفاده متنوع منتشر مي شود

طرح تمبر:

هنرمند مسئوول طرح يا پروژة تمبر در مقياس چندين برابر بزرگتر از ابعاد تمبر معمولاً 4 يا 8 برابر كار مي كند بنابراين لازم است كه كار او در عمل كوچك گردد يك طرح پر كار خوار آن را دارد كه با شكست روبه رو شود ولي از طرفي مقامات ذي صلاح مي توانند به طراحان گنجاندن فلان موضوع يا نماد و يا حتي تعدادي كلمات و ارقام را تجويز كنند اما هنرمند بايد از روش چاپ هم كاملاً مطلع باشد

انواع روش چاپ تمبر: از روش هاي قابل ذكر در چاپ تمبر مي توان گراور سازي با قلم (كنده كاري) تيپوگرافي، گراور برجسته ليتوگرافي، چاپ امنست، هليو گراور پس به اين نتيجه رسيدم كه طراح بعد از شناختن روش هاي چاپي بعد بايد با توجه به فرهنگ و هنر تمدن يك جامعه شروع به زدن طرح كند از جمله موضوعاتي كه مي توان در تمبرها به كار برد كه فرهنگ جامعه را برساند از اين قرار است:

1ـ جانوران و پرندگان 2ـ هنر يك كشور از قبيل لباس و پوشاك، موسيقي، ورزش سنتي 3ـ كودكان 4ـ گلها و گياهان 5ـ جشنواره ها و غيره

نقش سياسي تمبر:

امروزه تمبرها در صحنه هاي سياسي جهان نقش مهمي ايفا مي كنند تا جائيكه در برخي از كشورها از ورود بعضي تمبرهاي جمهوري اسلامي ممانعت به عمل مي آيد به عنوان نمونه از ورود تمبرهايي كه به مناسبت سالگرد تسخير لانه جاسوسي امريكا چاپ شده به آن كشور جلوگيري مي شود اين تمبر جنبة سياسي داشته و در واقع بيانگر مقابلة جدي مردم ايران با آمريكاست و از آن جمله است مخالفت شديد رژيم صهيونيستي و برخي محافل بين الملي با انتشار تمبر انتفاضه كه جالب است بدانيم در مقابل اين اعتراض وزارت پست اقدام به چاپ و انتشار دومين مدل از اين تمبرها با همان موضوع نمود ديدگاه هاي جمهوري اسلامي ايران در ابعاد مختلف هنري سياسي فرهنگي در غالب تمبر كه به تصويب شورا رسيده است الف به تصوير كشيدن مبارزه با استكبار جهاني ب) حمايت از نهضتهاي رهايي بخش اسلامي ج) بتصوير كشيدن چهره هاي برجسته جهان    اسلام .

موضوع تمبر پستي:

در اين مورد در ماده 9 آيين نامه اجرايي اتحاديه جهاني پست آمده است موضوع و طرح تمبرهاي پستي بايد موافق با روح ديباچه اساسنامه ( اتحاديه جهاني پست) و تصميمات متخذه توسط سازمانهاي اتحاديه بوده باشد و ادارات پستي بايد حداكثر سعي خود را براي احتراز از موضوعات يا طرحهايي كه به نوعي به فرد يا كشور توهين روا مي دارند به عمل آورند و سعي كنند موضوعات سهل الوصولي را انتخاب كنند كه به وسيلة آنها بتوان به نشر فرهنگ تحكيم روابط دوستي ميان مردم دستيابي به صلح جهاني و پاسداري از آن كمك كرد پديده هاي طبيعي و علمي و هنري فرهنگي كودكان و آداب و رسوم ملي و محلي ورزش اماكن تاريخي حيوانات، گياهان در رأس موضوعاتي هستند كه دربارة آنها تمبر منتشر مي شود همان طور كه در مقدمة كتاب نيز گفتيم موضوع تمبرهاي پستي مي تواند پديده ها و حوادثي باشد كه در دنياي اطراف ما اتفاق مي افتد يا در جريان است

طراحي تمبرهاي پستي:

انتخاب رنگها به موضوع انتخاب شده كارگرافيكي، روش چاپي مورد استفاده و نوع تمبر وابسته است تمبرهاي جاري تك رنگ هستند در زمينة رنگ آميزي تمبرها اصول زير بايد رعايت شود:

1ـ بايد از زمينه هاي پر رنگ كه موجب عدم تشخيص نقش مهم و موجب ابطال مي شود خودداري شود

2ـ تمبرهايي كه به طور همزمان در شبكه پستي مورد استفاده قرار مي گيرد بايد رنگهاي متفاوتي داشته باشند تا هنگام تجزية نامه ها به راحتي از هم تشخيص داده شوند

3ـ نوشته هاي اطراف تمبر و آنچه كه ارزش تمبر را مشخص مي كند بايد كاملاً خوانا باشند.

بخش 3

آشنايي با موزه هاي تمبر ايران

همان گونه كه آگاهيد، تمبر از پديده هايي است كه با پست سرو كار دارد و همه وقت، همراه با پست بوده است و به عبارتي تمبر و پست لازم و ملزوم يكديگرند؛ لذا در بررسي موزه هاي پستي دنيا، تاكنون اختصاص موزه اي به نام تمبر جدا از پست مشاهده نشده است در ايران نيز از تمبر، موزه هايي وجود دارد كه در غالب موزه ديگري تعريف شده است. در هر شماره به معرفي موزه هايي كه در ايران داراي تمبر مي باشند، به ترتيب زير پرداخته مي شود:

1ـ موزه پست و مخابرات

2ـ كتابخانه و موزه ملي ملك

3ـ مجموعه تمبر در وزارت اقتصاد و دارايي

4ـ مجموعه تمبر در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، سازمان مدارك انقلاب اسلامي

5ـ موزه تمبر در آستان قدس رضوي

6ـ مجموعه تمبر و پاكت در مركز اسناد ملي

7ـ موزه تمبر در تماشاگه پول

8ـ موزه هاي تمبر در حال تأسيس

انگيزه ايجاد موزه پستي

با توجه به اهداف تشكيل موزه در يك كشور، تأسيس موزه پست براي تكميل دانش و اطلاعات نيروي انساني پست و عامه مردم در خصوص مسايل پستي است، زيرا موزه به ما مي گويد چگونه فعاليت هاي درخشان و خيره كننده در آن كشو به وجود آمده است. موزه پست مي تواند تاريخ تحولات خدمات پستي، مجموعه هاي تمبر تمامي جهان و كشور خودش را با موضوع هاي مختلفي راجع به تمبر شناسي، حمل و نقل پستي، ادوات و تجهيزات پستي، اسناد و مدارك و عكس هاي قديمي را به ما نشان مي دهد به طور مسلم، تصديق خواهيد فرمود كه يكي از بهترين مكان هايي كه مي توان براي تماشاي تمبر رفت، همين موزه هاست .

تاريخچه موزه پست و مخابرات در ايران

در اين مبحث به موضوع هاي زير مي پردازيم:

1ـ موقعيت جغرافياي

2ـ تاريخچه ساختمان موزه

3ـ نگرشي به تاريخچه موزه پست و مخابرات

4ـ نوع معماري داخل و خارج موزه

5ـ نوع فعاليت

1ـ موقعيت جغرافيايي

ساختمان موزه پست و مخابرات، يك قسمت از كل ساختمان پستخانه مركزي قديم تهران ( منطقه 11 پستي) واقع در ميدان مشق قديم ( باغ ملي) در خيابان امام خميني ( سپه سابق) جنب سر در باغ ملي، مقابل ساختمان شماره 2 وزارت امور خارجه قرار دارد. همه روزه شهروندان تهراني و گردش گران خارجي و مسافران در اين مسير رفت و آمد مي كنند و شاهد وجود چنين موزه اي با نماي زيباي آجري آن مي باشند

2ـ تاريخچه و انگيزه احداث ساختمان موزه

در زمان صدارات امير كبير( 1268ـ 12650 ه.ق) كه بيش از سه سال نبود ولي در اين مدت كم در ممكلت ايران اصلاحاتي آن جام گرفت؛ از جمله، براي ايجاد خدمات رفاه مردم كه اقدام به تأسيس چاپارخانه به نظم و نسق جديد نمود نقشه ايجاد چاپارخانه در سال ( 1266ه.ق 1228 ه.ش) تنظيم شد و شفيع خان چاپارچي باشي كه از سال هاي پيش، دست اندر كار چاپار بود، به رياست كل آن اداره منصوب و از اسفند ماه 1299 شروع به كار نمود.

چاپارخانه اي با محوطه وسيع در تهران ساخته شد كه در حقيقت، اداره مركزي تشكيلات اوليه پست ايران به شمار مي رفت در اولين نقشه تنظيمي تهران كه به وسيله سرتيپ كرشيش معلم توپخانه و دو تن از شاگردان مدرسه دارالفنون به اسامي ذوالفقار بيك و محمد تقي خان در ماه جمادي الاول سال 1275 ه.ق، برابر با سال 1237 ه.ش، تهيه شده است اين ساختمان در منتهي اليه غربي پايتخت، موسوم به سنگلج و در خيابان ارامنه نزديك به دروازه قديم قزوين، واقع بوده است كه اولين ساختمان مركزي چاپار از ساخته هاي ميرزا تقي خان امير كبير محسوب مي شود.

دو سال پس از بازگشت ناصر الدين شاه ( 1290ه.ق.1873 م) از فرنگ، به علت نياز به اصلاحات و تحولات اجتماعي، سرويس هاي جديد و تنظيم پست در ايران صورت گرفت و اولين ارتباط جديد پستي، ابتدا در ماه جمادي الثاني (  1292 ه.ق) برابر با مرداد ( 1255 ه.ش ) بين تهران ـ شميران داير شده و همه روزه پست به وسيله يك غلام چاپار سوار از تهران به شميران به مقصد كاخ تابستاني سلطنت آباد حمل نموده و در بازگشت، مرسولات مردم را توزيعو تحويل مي گرفت

ازدياد مرسولات و حمل و نقل پستي كه از سال 1300 ه.ق در پستخانه به وجود آمد، ميرزا علي خان را بر آن داشت كه اقدام به تأسيس پستخانه اي كوچك در خيابان فرنگي ها نمايد بناي پستي مورد نظر در همان سال آماده و نيكلا سوروكين مترجم اداره كل پستخانه به رياست آن انتخاب شد. اداره مذكور، نخست به پستخانه به رياست آن انتخاب شد اداره مذكور، نخست به پستخانه شميران معروف بود. اين بنا در ضلع غربي خيابان فرنگي ها و نرسيده به چهار راه كنت در لاله زار نو فعلي واقع و بعدها به نام پستخانه كنت مشهور شد.

ب ـ تأسيس پستخانه مركزي

تا سال 1303 ه. ق برابر با 1265 ه.ش، تمامي امور اداري پست مركزي، چون ساير ادارات دولتي در عمارت مشهور به دربار اعظم قرار داشت و فقط پستخانه كوچكي همراه با تعداد انگشت شماري از اعضا در خيابان فرنگي ها داير بود، ليكن در تاريخ ( 25 ربيع الثاني 1303 ه.ق ) برابر ( 5 بهمن 1265 ه.ش ) باغ وسيع ميرزا قهرمان امين لشكر همراه با عمارت آن واقع در ضلع شرقي ميدان توپخانه به وسيله ميرزا علي خان به مبلغ پانزده هزار تومان توپخانه به وسيله ميرزا علي خان به مبلغ پانزده هزار تومان از دولت خريداري شد و منزل مسكوني نامبرده كه در اول خيابان لاله زار واقع شده بود، به اداره پستخانه مركزي اختصاص يافت. سر در بيروني ساختمان با تابلويي به نشاني دولتي مزين و تحت عنوان اداره جليله پستخانه مباركه ايران ديده مي شود. بعدها در زمان تصدي كارشناسان بلژيكي در پستخانه، جمله مزبور تغيير و تحت عنوان اداره پستخانه ممالك محروسه ايران تؤأماً به زبان فارسي و فرانسه نوشته شده بود.

بنابر گزارش يكي از كارشناسان پست:

اولين اداره پست تحت عنوان اداره پست ممالك محروسه در بازار بزرگ بعد از چهار سوق كوچكة اواسط بازار خياط به بازار شرقي ـ غربي جنوب امام زاده زيد در طرف جنوب، محلي به نام قهوه خانه پستخانه واقع بوده است كه هم اكنون آن قهوه خانه وجود ندارد

برابر اسناد موجود و مطابقت آن ها با يكديگر چنين استنباط مي شود كه در سال ( 1361 ه.ق) برابر ( 1272 ه.ش ) ميرزا علي خان مقداري از اراضي ميدان توپخانه را به مبلغ يك صد عدد اشرافي، از شاه خريداري و اقدام به ساختن و تأسيس پستخانه جديد نمود اين بناي جديد الاحداث در اطراف ميدان واقع و به نام پستخانه ميدان مشهور گرديد در اين ساختمان از سال ( 1313 ه.ق) برابر ( 1274 ه.ش)، استفاده ابتدايي تلفن در پستخانه آغاز و اولين تلفنچي به نام ميرزا علي اكبر نامي مشغول خدمت شد.

در آبان ماه 1304، پس از كودتاي رضاخان ( پهلوي اول ) و انقراض سلسله قاجار به علت نياز مردم به تشكيلات دولتي و تشكيلات پستي، در روزنامه هاي آن وقت، به شرح زير تقاضاهاي زيادي مبني بر احداث پستخانه جديد شده است؛ نامناسب بودن محل پستخانه

شرحي به اداره ما رسيده است، مبني بر اين كه محل فعلي پستخانه، براي پستخانه هيچ متناسب نيست؛ زيرا اولاً مطابق تشخيص اطبا، هواي آن فوق العاده مضر بوده و موجب بروز امراض مختلفي مي گردد. ثانياً ساختمان سرويس ها طوري است كه از هم تفكيك نشده و مخلوط با هم مي باشد، به طوري كه اساساً درب و قفل ندارد، خوب است كه اولياي امور، محل مناسبي را براي پستخانه انتخاب نمايند.

( 31/4/1305 ، روزنامه اطلاعات)

تعيين محل پستخانه

در نتيجه مطالعاتي كه در اين چند روزه از طرف اداره پست به عمل آمده، محل جديدي براي پستخانه در نظر گرفته شده است قسمت غربي ميدان سپه ( وصل به دواخانه قشوقي ) تعيين شده كه پس از تصويب اعتبار يك صد هزار تومان ( كه براي ساختمان آن تقاضا شده است) شروع به ساختمان آن نماييد.

(16/11/1306، روزنامه اطلاعات)

ساختمان محل پستخانه

پيشنهادي كه از طرف وزارت پست براي ساختمان محل پستخانه، در محل باغ عمومي ( ميدان شفق ) تقديم هيأت دولت شده بود، مورد تصويب واقع شده و اجازه ›ن صادر و همين دو روزه شروع به كار خواهند كرد

( 14/1/1307، روزنامه اطلاعات)

در زمان وزارت قاسم صور اسرافيل با موافقت وزارت فوايد و معارف و تأمين بودجه در سال 1307، به وسيله مهندس روسي ماركوف در تير ماه سال 1307، ساختمان فعلي پستخانه مركزي شروع گرديد و پس از 6 سال در پنجم مرداد ماه سال 1313 با صرف مبلغ حدود پانصد هزار تومان، ساختمان پستخانه و اداره گمرك امانات با مساحت ( 1500) متر مربع، در 3 طبقه و با زير بنايي حدود ( 5000 ) متر مربع با محوطه ميدان كه هم اكنون به شكل سقف در دو قسمت ( موزه پست و مخابرات منطقه 11 پستي) ساخته شد

انتشار تمبر و كارت پستال

به مناسبت احداث ساختمان پستخانه و اداره گمرك امانات پستخانه، در سال 1313 و دهمين سال سلطنت رضاخان ( پهلوي اول )، نه قطعه تمبر كه يكي از قطعات آن تصوير ساختمان پستخانه مركزي بود، منتشر شده است كارت پستالي هم به مناسبت افتتاح اين ساختمان با عبارت يادگار گشايش تالار پست به عنوان سندي در 25 مرداد ماه، چاپ و منتشر شد. افتتاح ساختمان به وسيله ريس الوزراي وقت، محمد علي فروغي در زمان وزارت نظام الدين حكمت انجام گرفته است

3ـ نگرشي به تاريخچه موزه پست و مخابرات

اگر به تاريخ پستن در زمان قاجار مراجعه كنيم، تشكيلات منظم پست را در صدارت امير كبير دورة قاجاريه به ثبت رسانده اند بنابراين پس از ايجاد پست نوين ايران در سال 1865 برابر با 1244 ه. ش نخستين تمبر به طور رسمي چاپ و منتشر نمود به طور مسلم بعد از انتشار تمبر براي ضبط و ثبت و نگهداري آن نياز به مخازن و دفاتري براي حساب و كتاب آن احساس مي شد افزون بر آن در تشكيلات جديد آن روز رديف سازماني موزه تعريف شده بود كه براي ثبات اين موضوع به دو سند تاريخي اشاره مي شود

نظر باين كه احكام منسوبين ادارات تابعه پست و تلگراف مطابق تشكيلات جديد امروز صادر و مقرر شده بود بين آنه ها توزيع گردد كليه رؤساي ادارات مربوطه در اتاق وزارت حضور به هم رسانيده و سپس از طرف آقاي وزير شرحي راجع به وظايف مأمورين ايراد و اشعار داشتند

در تاريخ 10 شهريور سال 1307 برابر اول سپتامبر 1928 سي و يك حكم صادر و به رؤساي ادارات تابعه مركزي ابلاغ گرديد رديف سيزدهم احكام فوق الذكر آقاي اسد الله ميرزا همايون مدير كل سابق به رياست مدرسه موزه و كتابخانه منصوب شده است موزه جديد براي جمع آوري سري هاي تمبر و كتابخانه براي ضبط قوانين و غيره تأسيس شده اند.

بار دگر در تاريخ 15 آذر 1311، در روزنامه اطلاعات سرويس موزه در تشكيلات پست را چنين تعريف كرده اند:

از وزارت پست و تلگراف به ادارت تابعه ضمن متحد المالي ابلاغ گرديده است كه سرويسي به نام سرويس موزه پست و تلگراف تأسيس خواهد شد و جزء ادارات مركزي خواهد بود

و پس از تصويب اداره اي به نام سرويس موزه پست و تلگراف حكمي به شرح زير صادر شده است آقاي عبادي رئيس دايره مخزن وزارت  پست و تلگراف به رياست سرويس موزة پست و تلگراف تعيين گرديده است

برابر تحقيقات و اطلاعات به دست آمده روش ميداني و كتابخانه اي بعد از افتتاح تالار پست و ساختمان مركزي اين ساختمان به عنوان انبار گمركات پستي مورد استفاده قرار گرفته علاوه بر آن مقداري از اثاثيه و ادوات پستي و تمبر را در اين محل نگهداري مي كرده اند

مرحومه خانم طلعت بهرامي معاون مديريت كل پست داخله ( سال 1349 ) در نخستين همايش تمبر شناسي كه در سال 1377 در موزه ملي ملك برگذار شده بود ضمن بازديدي كه از موزه پست و مخابرات داشته اند با تحسين دست اندركاران وزارت پست و تلگراف و تلفن با خوشحالي بيش از حدي از تأسيس چنين موزة تاريخي كه جزو افتخارات انقلاب و جمهوري اسلامي به شمار مي آيد اظهار داشتند طرحي در سال 1349 مبني بر بناي موزه پست و تمبر شناسي تهيه شده كه اجرا نشد اينك به قسمتي از آن طرح براي اطلاع خوانندگان و محققين ارجمند تقديم مي شود:

بناي موزه پست و تمبر شناسي

1ـ طرح ساختماني

براي موزه، يك ساختمان شامل يك زير زمين، يك زير خان يك ميان طبقه، 15شكوب و 5 طبقه بينابين پيش بيني گرديده است سطح مفيد در هر اشكوب 407 متر مربع و در هر طبقه 60 الي 70 متر مربع مي باشد مقطع طولي ساختمان به موجب پيوست 35 اجمالاً نمايدنده شده و مقصود آنست كه مفهوم اصطلاحات مورد استفاده در طي اين گزارش ( اشكوب و طبقه) تصريح شود

2ـ طرح تقسيم اماكن داخلي

براي اينكه بازديد موزه جالب باشد، ضروري است كه هر گونه ناهماهنگي و يكنواختي يا كمبود جلوه مرتفع شود. لذا به منظور جلوگيري از اينكه بازديد كنندگان سريع و بدون علاقه از سالنهاي نمايش عبور كنند. پيشنهاد مي نماييم نقاط جلب توجه را متنوع سازند محيط و حتي لوازم را زود بزود تغيير دهند. ارائه اشياء را بطريق ديگر ترتيب دهند و تنوع زيادي بين مناطق مختلف نمايش ايجاد نمايند.

بمنظور ايجاد عكس العمل مثبت ميان بازديد گنندگان نبايد در تقسيم اماكن جنبة تعادل و تناسب دوره داشت بدين منظور تخصيص اماكن را بر اساس زير پيشنهاد مي نماييم

2ـ 1ـ زير زمين

ـ تأسيسات حرارتي

ـ انبار جهت نگهدار يا اموال زير: سه پايه و تابلوهاي پايه دار قابل انفصال، لوازمي كه به سازمان دهندگان تظاهرات تمبر شناسي به وديعه داده مي شود اثاثيه ضروري جهت تجهيز دفاتر پست موقت

2ـ 2 ـ زير خان

ـ دفتر رئيس موزه كه بوسيله يك تيغه از سالن كنفرانس مجزا مي شود اين تيغه را احياناً ميتوان جابجا نمود.

ـ دفتر معاون موزه ـ اطاق انتظار ـ اطاق فراش ـ اطاق خزانه

ـ رسيدگي ـ سازمان موزه ـ نمايشگاه ـ كلكسيون ها ـ تأسيسات بهداشتي

3ـ 2 اشكوبهخا نه

اشكوب 1:

ـ بال شماره 1: مسئول خدمات مخصوص ـ قسمت تمبر شناسي ـ كتابخانه پست

ـ بال شماره 2: سالن افتخاري براي پذيرايي از خاندان سلطنتي مزين به عكسها و تصاوير وقايع تمبر شناسي كه اعضاء خاندان در آن شركت داشته اند:

ـ بالهاي شماره 3 و 4 : نمايش تمبرهاي پست كمياب پر ارزش و يا تمبرهاي ايراني يا خارجي كه ذخيره كم است با اصلاً وجود ندارد در قفسه هاي ايمني از نوع بيگلا

طبقه 2: نمايش تمبرهاي خارجي در قفسه هاي نوع بيگلا

طبقه 3: مخصوص قسمت تاريخي

طبقه 4: نمايش كلكسيونهاي خارجي در ويترين

طبقه 5: اين تبليغ را مي توان بوسيلة مدارك و عكسهاي جور شده و اشياء كلكسيوني و تابلوهاي نوراني و تابلوهاي رقومي و نقاشي ها و يا هر دو وسيلة تبليغي ديگر كه مثلاً به امور ارتباط دارند و انجام داد

ـ اشاره به جنبة تاريخ باستان شناسي پست در زمان كورش و داريوش كبير

ـ تحول پست در دوران كنوني

ـ وضعيت كنوني پست و امكانات آيندة آن كه منجمله مربوط مي شوند

ـ پست نامه ها و فعاليتهاي منشعب از آن        ( رمز گذاري پستي الصاق تمبر و صندوقهاي مراسلاتي ويژه) و حمل و نقل هاي پستي ( از طريق جاده راه آهن هوا ) و پست مالي          ( خدمات حواله جات پستي و حسابهاي جاري و حساب هاي پس انداز پستي )

ـ نحوه تهية تمبر پست

4ـ 2 طبقات

طبقه 1 الي 4: نمايش تمبرهاي ايراني در ويترين ها

طبقه 5: مختص تشكيل ادواري نمايشگاههاي موقت راجع به موضوعات معين مثلاً يك كشور يك متن تمبر با واقعة مهمي كه براي يادبود يا جشن آن تمبرهاي مخصوص متعددي منتشر مي گردند.

3ـ سالنهاي نمايشگاه

3ـ 1ـ فهرست اثاثيه و لوازم

3ـ 2ـ اثاثيه و لوازمي كه براي تجهيز موزة موقت پيشنهاد شده اند در اين مورد نيز مورد احتياج مي باشند

3ـ 3ـ استفاده از قفسهه هاي فلزي با تابلوي متحرك( از نوع بيگلا) راه حل مناسبي براي مقابله با كمبود سطوح مي باشند اين قفسه ها شامل 100 تابلوي نمايشي هستند كه مساحت كل آنها 200 متر مربع است

در قسمت زيرين اين قفسه، صندوقهاي ايمني وجود دارد

وزن كل هر قفسه از نوع مزبور برابر 300 كيلوگرم مي باشد

5ـ 3ـ نظم و ترتيب كلي سالنهاي نمايشگاه

صلاح به نظر مي رسد راجع به نظم و ترتيب سالنهاي نمايش پاره اي اصول كلي توصيف گردند براي رعايت جنبة زيبايي صلاح است كه ابعاد سه گانة اثاثيه نمايشگاهي از يكديگر متفاوت باشند اهميت است كه هر يك از سالنهاي نمايشگاه مختصات مخصوص به خود داشته باشند هر مجموعه بايد در بيننده احساس هماهنگي بوجود آورد يعني نبايد احساس تراكم يا خلاء گردد لذا صلاح است از تراكم اثاثيه در يك محيط جلوگيري شود و بين نقاط نمايشي فواصلي به وجود آورد از طرف ديگر شايسته است مراكز جالب و همنوع از يكديگر جدا شوند و مثلاً به ترتيب زير گروه بندي شوند مركز مربوطه به آثار قبل از ايجاد تمبر شناسي ـ تايخ تمبر ـ لوازم بهره برداري ـ تمبر شناسي

با توجه به اهميت سالن هايي كه بازديدكنندگان بايد طي نمايند ايجاد محوطه هايي مجهز به ميز و صندلي راحت براي رفع خستگي ضروري خواهد بود ايجاد تكه رنگ هاي گوناگون و گياهان تزئيني و باغچه هاي گل در نقاط مختلف مسير به زيبايي سالن ها افزوده و لذتي در بازديدكنندگان بوجود مي آورد در بعضي نقاط لازم است مراكز بسيار نوراني ( جعبه هاي نور افكن) براي نمايش اسلايدهاي تمبر پيش بيني نمود بمنظور ايجاد تنوع و جلب توجه مجدد لازم است اشيايي جهت يادآوري قسمت تاريخي ( پايه،قاب، نيم تنه، مجسمه، نقاشي و اشياء كلكسيون) در سالن هاي مختلف نمايشگاه بمعرض نمايش درآيند ويترين هاي افقي نمايشگاه به ديوارهايي تكيه خواهند داشت كه مجهز به ويترين هاي داخلي ديواري مي باشند معهذا براي جلوگيري از يكسر بودن ويترينهاي بهتر است گاه گاه ويترين هاي عمودي در فواصل آنها نصب نمايند و ابعاد ويترينهاي افقي را هم متنوع سازند قفسه هائي مخصوص تمبرهاي قيمتي در معابر مركزي قرار مي گيرند براي جلوگيري از احساس در ازاي راه بهتر است ويترينهاي عمودي نيز در اين معابر قرار داده شوند راجع به زمينة ويترين ها توصيه مي شود هر يك را به رنگي درآورند و رنگها طوري انتخاب شوند كه به تمبرهاي نمايشي جلوة بيشتري بدهند تزئين جايگاه پلكان را نبايد از نظر دور داشت و ميتوان مخصوصاً آنرا با متن ها يا تصاوير تمبر شناسي مزين ساخت.

6ـ2ـ خط سير بازديد

بازديد موزة پست و تمبر شناسي طبق برنامه اي كه بطور اصولي تنظيم شده است بصورت زير انجام خواهد يافت: ورود به ميان طبقه ـ صعود با آسانسور به طبقه پنجم و فرود آمدن از طريق پلكان

ـ بازديد سالنها:

ـ طبقه 5 :نمايش متون تمبر

ـ اشكوب پنجم: تبليغات پستي

ـ طبقه 4:نمايشگاه تمبرهاي پستي ايران

ـ اشكوب چهارم: نمايشگاه تمبرهاي خارجي

ـ طبقه 3: نمايشگاه تمبرهاي پستي ايران

ـ اشكوب سوم: قسمت تاريخي

ـ طبقه 2: نمايشگاه تمبرهاي پستي ايران

ـ اشكوب دوم: نمايشگاه تمبرهاي خارجي با نصب قفسه هاي فلزي اضافي داراي تابلوهاي كنوني ( نوع بيگلا)

ـ طبقه 1: نمايشگاه تمبرهاي پستي ايران

ـ اشكوب اول: نمايش تمبرهاي پستي ايراني و خارجي در قفسه هاي نوع بيگلا

ـ نمايش تمبرهاي خارجي در داخل ويترين

ـ سالن افتخاري جهت اعليحضرتين

ـ كتابخانه پست ـ قسمت تمبر شناسي با امكان خريد تمبرهاي جاري و امكان ابطال مخصوص

7ـ 3ـ شرايط مختلف 1ـ7ـ 3ـ شرايط بازديد

ترتيب و شرايطي كه جهت موزة موقت پيش بيني گرديد در اين مورد نيز قابل اجراست

2ـ7ـ3ـ شرايط محيط

راجع به مسايل روشنايي، حرارت مركزي و تهوية مطبوع ( رطوبت نسبي 60% ) بايد توجه خاص مبذول داشت در مورد روشنايي نور دلخواه عبارتست از 400 لوكس بر متر مربع با استفاده از لوله هاي نوراني احتمالاً مي توان در داخل ويترين ها از نور كمكي استفاده نمود

3ـ7ـ3ـ شرايط ايمني

بهمان طريق معمول در دوران موقت، پيش بيني امور زير ضروري است؛ دستگاه هاي حفاظتي مؤثر در درها و پنجره ها مأمورين با لباس هاي متحد الشكل در سالنهاي نمايشگاه (يك نفر براي يك طبقه و يك اشكوب) نصب يك دستگاه اعلام خطر كه بستن فوري درب ورودي را ميسر مي سازد و بالاخره در اختيار داشتن لوزام ضروري جهت مبارزه با حريق ادامه دارد

4ـ نوع معماري داخل و خارج موزه : ساختمان موزه پست و مخابرات به مانند سر در باغ ملي و ساير ابنيه ميدان مشق و هم عصر از مصالح مشابهي استفاده شده است، از جمله: از سنگ در پي ستون و سر ستون و كف و پله ها، آجر در اكثر نقاط بنا و بدنه و در و پنجره و سقف چوبي و بام و شيرواني به كار رفته است و در تركيب اين مصالح، نهايت ظرافت و زيبايي مد نظر بوده است

بناي موزه در سه طبقه ساخته شده كه زير زمين در حالت نيم سطح قرار گرفته و طبقات اول و دوم بالاي آن جاي گرفته اند بناي موزه داراي سه در ورودي شمالي، جنوبي و غربي است كه در حال حاضر ورودي شمالي مسدود است موزه داراي 43 متر عرض و 53 متر طول و كلاً حدود 2279 متر مربع مساحت آن است.

كل بناي پست داراي يك محور مركزي مي باشد كه شرق و غرب آن به صورت قرينه سازي شده است. اين محور در حال حاضر ورودي منطقه 11 پستي مي باشد كه قسمت غربي آن ( موزه وزارت پست ) معادل شرق آن كه در حال بازسازي و احياء است ساخته شده است.

نماي بيروني

نماي بيروني موزه از سه جهت جنوب، شمالي و غربي قابل بررسي و تحقيق است. در نماي ساختمان از سنگ و آجر استفاده شده كه همنشيني سنگ ها در كنار آجرها زيبايي قابل توجه به نما داده است در نماي ساختمان سعي شده قرينه سازي در جهات مختلف رعايت شود.

معماري داخلي موزه

بعد از عبور از چند پلكان سنگي و ورودي موزه، وارد طبقه اول ساختمان مي شويم اين طبقه داراي يك حياط يا صحن مركزي است كه اطراف آن با طاق نماهاي آجري مسطح محصور شده است

اين طاق نماها در شمال بنا داراي 9 چشمه     ( هشت تا با عرض دو متر و يكي 5/4 متر) و در جنوب 11 چشمه ( با عرض دو متر و ارتفاع 5/3 متر و عمق 75 سانتي متر) و در غرب بنا 3 طاق نما وسطي با عرض 5 متر كه ورودي بزرگ و اصلي موزه است و دو تا طرفين با عرض 130 سانتي متر است

در كل، دور تا دور حياط داراي 28 طاق نما است كه به غير از طاق نماي روبروي اتاق شاه نشين كه 5/4 و 5 متر عرض دارند، بقيه كمتر از دو متر است اين طاق نماها در طبقه دوم گنبدي شكل مي شوند.

آشنايي با موزة تمبر آستان قدس:

گنجينة تمبر و اسكناس: اين موزه در 21 بهمن ماه 1369 افتتاح گرديده است

اين گنجينه با فضاي نمايشي به مساحت 500 متر مربع در طبقه زيرين ساختمان مركزي موزه ها قرار دارد در حال حاضر به علت كمبود جا از حدود 000/50 قطعه تمبر ايراني و خارجي موجود در خزانه موزه تنها حدود 1200 قطعه به نمايش گذاشته شده است .

اينك به تعدادي از مشهورترين تمبرهاي تموجود در اين گنجينه اشاره مي نمائيم

1ـ تمبر شير و خورشيد: اين تمبر اولين تمبر پستي ايران مي باشد و در سال 1247 ه.ش در زمان ناصر الدين شاه قاجار منتشر گرديد

2ـ تمبر ديكتور كاستين: اين تمبر در سال 1208 ه.ش در مشهد به چاپ رسيد .

3ـ تمبر روز درختكاري: اولين تمبر ايراني است كه در دورة جمهوري اسلامي در نمايشگاه بين الملي رم مقام اول را كسب و مدال طلا اخذ نمود اين تمبر در پانزدهم اسفند ماه 1363 چاپ و منتشر گرديد

4ـ تمبر نيمه ناصري: در سال هاي 55ـ 1254 ه.ش ة بعلت نبود تمبرهاي ارزان تمبرهايي كه بهاي آن بالا بود نصف و به عنوان تمبر مناسب به فروش مي رسيد.

در اين گنجينه اشيايي از جمله سه ماكت كه نشانگر چگونگي حمل نامه ها با وسايل مختلف است، نمونه بازسازي شده از لباس هاي چاپارهاي هخامنشيان، تصاويري از مهدهاي ابطال نامه، تصوير نامه حضرت محمد (ص) به مقوقس و ترجمه به سه زبان انگليسي، عربي و فارسي موجود مي باشد.

سري تمبرهاي ويكتور كاستين داراي تاريخچة جالبي است كه بد نيست آن را ذكر كنيم

تمبرهاي چاپ مشهد: بدستور رئيس پست مشهد ويكتور كاستين تمبرهاي مخصوصي با استفاده از دو كليشه مسي بدون كسب اجازه از دولت چاپ و در پستخانه هاي مشهد و قوچان، بجنورد مصرف نمود پس از اطلاع دولت عدم استفاده از تمبرهاي چاپ مشهد و جلوگيري از ادامه مصرف آن صادر شد و خود ويكتور كاستين بوسيلة مهدي عليحده با دست در گوشه هاي بالا و پايين ايراد شده پاكت هاي داراي تمبر مشهد از طرف ادارات پست كشور قبول مي شدند ويكتور كاستين مهرها و كليشه ها را با خود اروپا برد و تعدادي از تمبرهاي مشهد در آنجا ساخت و استامپ تقلبي باطل نمود بفروش رساند تمبرهاي مشهد مرحلة دوم كه در اروپا ساخته شده با تمبرهاي اوليه چاپ اول در مشهد از لحاظ كاغذ و رنگ كاملاً تفاوت دارد تمبرهاي مشهد بدون دندانه هستند

بخش چهار

آشنايي با طراحان تمبر

آشنايي با طراحان تمبر

تمبر در ايران از بدو انتشار طراحان معروفي داشته است پس از انتشار تمبرهاي زيستن و آلبرت بار باقري كه افراد غير ايراني بوده اند. طرح تمبرهاي اوليه در داخل و خارج مملكت تهيه مي نمودند مي توان اوليه در داخل و خارج مملكت تهيه مي نمودند مي توان اوليه در داخل و خارج مملكت تهيه مي نمودند مي توان اولين طراح را حاج مخبر السطنه هدايت دانشمند و سياستمدار معروف ايران دانست و پس از او نقاشان زبر دست ديگري هم چون چهره نگاه و تائب و استاد محمد مهروان كه در تهيه طرح تمبرهاي ايران سهم بسزايي داشته اند نام برد در شماره هاي آينده از نقاشي هاي مرحوم تائب كه هم اكنون نوادگان آن مرحوم در قيد حيات هستند. اشاره خواهد شد

استاد محمد مهروان

محمد مهروان از طراحان قديمي تمبر، سال 1305 در تهران ديده به جهان گشود پدرش از معماران معروف و با ذوق و قديمي بود پس از تحصيلات ابتدايي به راهنمايي يكي از بستگانش به مدرسه كمال رفت و به فراگيري رشته هاي مختلف نقاشي از جمله، طبيعت سازي، مينياتور، پرتره سازي و تذهيب پرداخت او نزد استاد علي كريمي رموز كار را آموخت.

در سال 1321 در رشته هنرهاي زيبا به تحصيل مشغول گرديد پس از اتمام تحصيلات به سمت استادي در همان مدرسه كمال الملك مشغول به كار شد و در سال 1337 از سوي چاپخانه دولتي ايران به منظور طراحي تمبر از وي دعوت به عمل آمد خود در اين باره مي گويد:

( از آنجا كه طراحي تمبر بيش از هر چيز به ظرافت نياز دارد و من هم اين تجربه را در خلال كار مينياتور آموخته بودم مرا انتخاب كردند و به چاپخانه دولتي ايران فرستاندند

او همچنان به تدريس نقاشي در هنرستان هنرهاي زيبا ادامه داد.

استاد در شرح احوال خود مي گويد:

مدت چهل و سه سال است كه طراحي و نقاشي و تهيه اورژينال هاي تمبر را انجام مي دهم البته من در مدت پنجاه و هفت سال كه مشغول كارهاي هنري و تمبر مي باشم به غير از كارهاي تمبر در حدود سه هزار تابلوي مينياتور پرتره سازهاي ظريف روي صفحات عاج و غيره انجام داده ام مقداري از آن ها در موزه هنرهاي ملي در وزارت فرهنگ و ارشاد نگهداري مي شود بر اساس طرح ارزشيابي هنرمندان كه مجلس شوراي اسلامي تصويب نمود به عنوان هنرمند درجه يك دانسته و به لوح افتخار از شوراي ارزشيابي وزارت فرهنگ و ارشاد مفتخر شده ام .

گفت گو

علت گرايش شما به طراحي و اجراي تمبر چه بوده است؟

در زماني كه در وزارت فرهنگ و هنر تدريس و كارهاي هنري را انجام مي دادم زياد از كار خود احساس رضايت نمي كردم زيرا در اين فكر بودم كه اين هنر و آثار بايد به نفع اجتماع و كار ضروري كشور استفاده شود.

بنابراين وقتي به من پيشنهاد طراحي تمبر و طراحي اورژينال شد آن نقطه دلخواه خود را پيدا نمودم و محور كار خود را قرار دادم البته بر اين عقيده بودم كه اين استعداد و نعمت الهي را در اختيار جامعه خود عرضه مي كنم زيرا تمبر يكي از بهترين و مناسب ترين زمينه ها براي تبليغات فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي است  .

اولين تمبري كه شما طراحي نموديد چه بوده و تاكنون چند تمبر را طراحي نموده ايد؟

نخستين طرحي كه طرح آن را تهيه نموده ام سري تمبري است كه به مناسبت برگزاري مسابقات جهاني كشتي آزاد در تهران (هشتم مهر ماه 1338 ) به قيمت 6 ريال و به رنگ هاي آبي، قهوه اي، سرخ، سبز و سياه منتشر شد كه مورد توجه قرار گرفت و در كشورهاي خارجي جزو تمبرها نفيس محسوب و به وزارت پست و تلگراف منعكس گرديد.

در روزنامه تهران ژورنال، 8 نوامبر 1966 مصاحبه اي داشته ام و در آنجا گفته ام تعداد تمبرهايي كه اينجانب طراحي و اورژينال آن را ساخته ام بيش از هزار قطعه است كه اورژينال هاي آن در موزه پست و مخابرات و شوراي تمبر موجود است  .

تكنيك كار شما در طراحي تمبر چه مي باشد؟

طراحي تمبر شامل سوژه تمبر و طراحي و كمپوزسيون آن است در طراحي تمبر از همه تكنيك ها استفاده مي شود ( حتي از تابلوهاي نقاشي اساتيد با تكنيك هاي مختلف) ولي به هر حال تمبر مانند اسكناس از طراحي خاص برخوردار بوده كه بايد هويت اوراق بهادار بودن و دولتي بودن آن حفظ شود.

لطفاً نظرتان را در مورد محتواي تكنيك و چاپ تمبر در تمبرهاي خارجي و ايراني قبل و بعد از انقلاب بيان فرماييد؟

تمبرهاي كشورهاي خارجي از نظر چاپ، كاغذ و تكنيك هاي گوناگون در سطح بسيار بالايي مي باشد و هر كشوري سبك و سليقه مخصوص به خود دارد و هميشه سعي دارند تمبر خود را از ديگران زيباتر و جذاب تر نمايند

نوع چاپ آن ها با ماشين ها مختلف افست هليوگراور تايدوس تيفتروك و انواع ديگر انجام مي شود و تجربيات آن ها در اين كار بسيار عميق و استادانه است

در مورد تمبرهاي ايراني قبل از انقلاب بايد بگويم كه تمبر ايران در خود كشور طراحي و چاپ مي گردد و چون براي تهيه و چاپ تمبر كلاس و برنامه ريزي صحيحي نبود، در طول اين مدت با تجربه هايي كه كاركنان تمبر خود به مرور زمان به دست آورده اند تمبرهاي اوليه كيفيت مناسبي نداشته اند از حدود بيست سال قبل از پيروزي انقلاب تمبرهاي و بلوك هاي خوبي تهيه و چاپ شد كه از نظر تمبر سازي خوب و جالب بودند و تمبرهاي بعد از پيروزي انقلاب تحول كيفي زيادي پيدا نمود كه ارايه مكتب و انقلاب مي باشد ولي از نظر كمي ضوابط هنر تمبر سازي مانند گذشته نيست و بيشتر به سوژه و محتواي آن توجه مي شود

لطفاً نظرتان را در مورد ويژگي هاي خاص طراحي تمبر بيان بفرماييد

طراحي تمبر پوستر تابلوي نقاشي، كارت پستال، پلاكارد و عكس برگردان نيست اوراق بهادار كشور است كه بايد هويت و شناسنامه يك مملكت در آن ديده مي شود پس طراحي تمبر مانند اسكناس طراحي خاص خودش را مي خواهد طراحي و ساختمان اورژينال تمبر ضوابط و ابعاد متعددي دارد كه از آن جمله طرح سوژه طراحي و فربندي تمبر و ضوابط سري هاي جاري يادگاري مالياتي و غيره مي باشد كه شرح مبسوطي دارد و طراحان تمبر بايد با آن آشنا بوده و رعايت نمايند

استاد مهروان بفرماييد، براي ارتقاء كيفي تمبر چه نكاتي را بايد براي هماهنگي در طراحي تا چاپ در نظر داشت؟

براي ارتقاء كيفي تمبر، بايد مطالعه روي تمبرهاي خارجي به عمل آورد و از ابزار مدرني كه هر روزه در دنيا در حال پيشرفت است، استفاده كرد. البته تنها وسيله مدرن، نمي تواند كافي باشد بلكه مهمتر، تخصص، تجربه كاري، ديدن آموزش و كسب رموز ظريف و هنري است

لي اوت در تمبر چه نقشي دارد؟

لي اوت در طراحي تمبر، نقش عمده اي دارد كمپوزسيون طراحي تمبر بايد مانند تابلوي نقاشي رعايت شود، با اين تفاوت كه بايد نشان دهنده اوراق بهادار و ضوابط تمبر سازي نيز باشد مطالب و قيمت تمبر جزء طراحي و كمپوزسيون در نظر گرفته شود و بخشي از زيبا سازي آن را تأمين كند، نه آن كه بعد از طراحي تمبر، به آن اضافه شود.

هدف از انتشار تمبرهاي يادگاري چيست؟

چاپ و انتشار تمبر در همه كشورها، چه جاري و چه يادگاري،در مرحله اول مانند اسكناس، وسيله اي است براي دستمزد حمل و رساندن نامه، مرسولات و محمولات پستي مردم به يكديگر مي باشد نقش تمبرهاي جاري، معمولاً از نشانها و يا مايه هاي فرهنگي هر كشوري براي سالهايي چند برگرفته مي شود، چون امروز هر كشوري احتياج به تمبر دارد، تمبر آن است كه از نقش آن استفاده هاي وسيع و نافع تري بشود مانند بزرگداشت شخصيتهاي بزرگ، وقايع و رويدادهاي مهم تاريخي و ارايه و تبليغ فرهنگ و ادب و مكتب، نشان دادن زيبايهاي طبيعت، مانند گلها، پرندگان و مناظر ميراث طبيعي و هنرهاي صنايع پيشرف تكنيكي اعم از ماشيني و دستي، پيشرفتهاي كشاوري و بسياري چيزهاي ديگر كه همگي در پيشرفت سطح معلومات جامعه نقش مهم و بسزايي مي توانسته داشته باشند و بعد مهم ديگري كه از اهداف انتشار تمبرهاي يادگاري است، بعد اقتصادي آن است

افراد با ذوق و شوقي در جامعه هستند كه با جمع آوري و تهيه آلبومهاي تمبر، از موضوعات مختلف در داخل و خارج كشور، اقدام به خريد تمبرها مي نمايند كه اين خود منبع درآمد سرشاري براي كشور است

نظرتان درباره وسايل تمبر و مبادله اخبار مربوطه به آن در سطح بين الملي چيست؟

هر كشوري براي بهتر شدن مصنوعات و هنر خود بايد كوشش نمايد و جستجوگر باشد و هنر و صنعت كشورهاي ديگر را مورد بررسي و كاوش قرار دهد و مي تواند تمبرها را از همديگر گرفته و به جهان ارايه دهد در دنيا وسايل و ابزارهاي نو و مدرن هر روز اختراع و به معرض فروش گذاشته مي شود كه مي توان آنها را تهيه و استفاده نمود البته رموز و فنون ظريف و دقيقي در كارها هست، كه هر كشوري حاضر به ارايه آن نيست و بايد با كنجكاوي آنها را به دست آوريم

براي برنامه ريزي تمبرهاي يادگاري چه مدتي لازم است؟

برنامه ريزي براي چاپ تمبرهاي يادگاري سه نوع است:

يك حوادث و رويدادهايي كه در هر سال به وقوع مي پيوندد

دوم وقايع ثابت و معيني است كه در تقويم كشور ثبت است و يكي دو سال بيشتر، مي توان براي آن برنامه ريزي نمود

سوم تمبرهاي تزييني و زيباست، مانند گلها، پرندگان، ماهي ها، پروانه ها و مناظر زيباي طبيعت، آثار باستاني و ميراث فرهنگي كه پيشاپيش مي توان آن را برنامه ريزي و تهيه كرد و در موقع مناسب، تكثير و كمبود تمبر را جبران و آلبوم مجموعه داران را تزيين و زيبا نمود

نظر شما در رابطه با برپايي نمايشگاههاي تمبر و تأثير آن چيست؟

برپايي نمايشگاه تمبر، مانند چيزهاي ديگر، چنان كه در تمام دنيا مرسوم بوده، لازم است، هم از نظر جلب مشتري و هم از نظر آگاهي مردم به فرهنگ و ادب و هنر .

در خاتمه، نظر و پيشنهادان در مورد با چگونگي جذب هنرمندان به طراحي تمبر بيان بفرماييد؟

براي جذب هنرمندان به طراحي تمبر، شركت پست جمهوري اسلامي ايران، بايد تبليغات و پيامهايي از رسانه ها براي هنرمندان داشته باشد و بودجه اي براي اين منظور در نظر بگيرد و در ضمن طرحهايي كه به تصويب شوراي تمبر مي رسد و چاپ مي شود، نام طراح آن در بروشور ذكر شود و تشويق تبليغي و كتبي و مادي شوند و از رسانه ها معرفي شوند تشكيل نمايشگاه از طرحها و طرحهاي مادر تمبر، كه به چاپ مي رسد نيز در اين موضوع مي تواند مؤثر باشد علاوه بر آن يك كارگاه مجهز با متخصصين مربوطه براي تمبر و ارژينال سازي آن نياز هست و طرحهايي كه در شوراي تمبر بررسي و توصيف مي شوند در آنجا تمامي ابعاد آن و ضوابط هنر تمبر سازي با كمال زيبايي و نفاست صورت پذيرد  .

بخش پنج

چاپ تمبر از زنان

اپ تمبر از زنان

در هر سرزمين، ضرب سكه و چاپ و نشر تمبر از تصاوير مردان و زنان نامدار و شهير در عرصه هاي سياسي و اجتماعي، علمي و فرهنگي و مذهبي و هنري، در دو بعد ملي و جهاني، نشان از برجستگي، اهميت و هويت شخصيت هاي آن كشور دارد هم چنين معرف نقش و رسالت مشاهير در آفرينش ها، ابتكارات، رشد و سازندگي همه جانبه در جوامع است.

از ديرباز تاكنون، به اين وسيله، ضمن معرفي نامداران كشورها كه ماية افتخار و سربلندي هر ملت مي باشند، به طرح موضوعات حياتي و رويدادهاي خطير در هر جامعه كه سبب آگاهي، ترويج و ارتقاء علم و فرهنگ و بينش مردم مي گردد پرداخته شده است به طوري كه از آغاز اختراع تمبر در سراسر دنيا از روش نمادين سازي و الگو آفريني به وسيله اين پديده مهم ارتباطي كه روايت مصور و زيباي تاريخ و فرهنگ جوامع را به ارمغان آورده است بهره جستند

در كشور ما نيز، بعد از چاپ اولين تمبرها از خاندان سلطنتي، چهره ها و آثار ادبا و شخصيت هاي ملي و مذهبي به ويژه مردان تمبر منتشر كرده اند

اين پيكه تمبر بر روي نامه ها و مراسلات گوناگون خود حاوي پيام ها، روايات و قصه هاي تلخ و شيرين انسان هاست در طي قرن ها تاريخ ملل كه از سال هاي دور تا امروز به راحتي در دسترس عموم از جمله، علاقه مندان به گرد آوري تمبر در زمينه هاي مختلف قرار گرفته است

در اين ميان با توجه به چهره هاي مشهور و محبوب زنان اديب، هنرمند، متخصص، متعهد و مبارز و مسلماني كه در تاريخ كشورمان نقش و زين و خطيري داشته اند، حتي به تعداد انگشتان يك دست نيز تمبر منتشر شده است اين در حالي است كه در جوامع دنيا، ما شاهد چاپ تمبرهاي زيادي از تصاوير زنان؛ اعم از، ملكه، عالم، شاعر، نويسنده، كاشف، مخترع، قهرمان، و هنرمند در سطح ملي و جهاني مي باشيم اين تمبرها به مناسبت هاي گوناگون هم چون: بزرگ داشت، تولد، مرگ و قدر داني از علما، هنرمندان و قهرمانان به پاس خدمات ارزندة آنان و روزها يا مناسبت هاي خاص براي ارج نهادن به مقام و منزلت و حقوق برابر زنان در مراتب اجتماعي، فرهنگي، سياسي، هنري، علمي و معرفي اولين ها در هر زمينه، چاپ گرديده است براي مثال از تمبر فلورانس نايتنگل، مادام كوري، روز جهاني زن، روز كارگر مبارزات زنان مي توان نام برد.

متأسفانه از بدو چاپ تمبر در ايران دولت هاي قاجار و پهلوي در انتشار تمبر از زنان ( مشاهير ) كوتاهي كرده اند به طوري كه تمبرهاي موجود به چهره چند ملكه پهلوي ختم مي شود مثل چاپ تمبر از فوزيه در سال 1318، ثريا، سال 1329 و تمبرهاي ديگر كنگره پزشكي ايران تمبر فرح سال 1339 و 1340 و تمبر ديدار ملكه اليزابت از ايران سال 1339 و ...

در دوره پهلوي كه به نام تمدن بزرگ در عرصه جهاني، سردمداران رژيم، مدعيان استقرار آزادي و تساوي حقوق زنان بودند اما سياست هاي مسموم و فريبندة آنان شامل سوء استفاده از وجود زن ها به عناوين گوناگون مي شد جاي بسي تعجب است كه به مناسبت هاي ويژه زنان و يا معرفي آنان آن طور كه نمايش و شعار مي دادند به چاپ تمبر از چهره زنان اقدام نشده است حتي اولين زن ها در زمينه علمي يا هنري

از انقلاب كبير كشورمان كه به تغيير و تحول عظيم در ديدگاه ها نسبت به ارزش هاي اسلامي و معنوي زن و حضور شايسته زنان در اجتماع همراه بود در چاپ تمبر از زنان به وسيله مسئولين امر تجديد نظري به عمل آمد و به نام و بنابر مناسبت هاي ويژه زنان تمبرهايي انتشار يافته از جمله: تمبر پروين اعتصامي ( ويژه مشاهير علم و ادب ايران ) در سال 1367 تمبر حجاب سال 1360( سري پستي 2) ولادت حضرت فاصله (س) سال 1363 و روز زن سال 1364 و 1365 و البته ناگفته نماند كه با توجه به تأثيرات گسترده انقلاب و سرعت در روند رشد همه جانبه و بي سابقه زنان كه سبب افزايش روزمره تعداد آنان در شاخه هاي مختلف هر بعد از جامعه شده است انتظار مي رفت كه به موازات اين دگرگوني و شناسايي و معرفي و شهرت زنان شايسته اي از كشورمان كه در بعضي ابعاد، جهان گشته اند و مايه افتخار جمهوري اسلامي ايران، در گزينش و چاپ تصاوير از زنان كوشش بيشتري شود و افزون بر نگرشي متفاوت با گذشته و نوين با حفظ شئونات اسلامي در اين امر با تحولي روبرو شويم اما روند انتشار اين تمبرها نه فقط همپاي مردانم از پيش نرفته بلكه بعد از مدت كوتاهي متوقف گرديده است

متأسفانه به نظر مي آيد كه چاپ تمبر از زنان به ويژه مشاهير بار ديگر با كم لطفي و بي توجهي از سوي مسئولين امور فرهنگي و وزارت 1ست و تلگراف و تلفن مواجه شده است كه اين بي توجهي و كوتاهي اگر چه به سهو هم انجام گرفته باشد از چشم علاقه مندان و آگاهان و پژوهندگان عرصه تمبر و تمبر شناسي و ابعاد گوناگون آن به ويژه زنان دور نمانده است و اميداوريم كه صاحب نظران و كارشناسان در كنار مسئولان بلند پايه اين مهم را نقد و بررسي و در چاپ تمبر از زنان عالم، مبارز و شاعر و اديب و قهرمان فعال تر عمل نمايند كه بدين صواب در معرفي زنان فداكاري كه در تاريخ كشورمان و تحت شرايط بسيار دشوار و نامساعد دوران هاي مختلف با كسب علوم و موقعيت هاي ممتاز افتخار آفرين گشته اند به جبران برخيزيم و هم وطنان و جهانيان را از فوايد چاپ و صدور فرهنگ به وسيله اين قاصدك خيال و پيك قصه ها و غصه هاي افتخار آميزان بهره مند سازيم

در پايان ضمن ارائه تصوير تمبر از شاعره عاليقدر پروين اعتصامي در زمينه چاپ تمبر از زنان با استفاده از طرح ها، موضوعات و رنگهاي متنوع، پيشنهادات ذيل ارايه مي گردد:

1ـ چاپ تمبرهاي موضوعي يا مناسبت هاي ويژه زنان؛ از جمله روز زن، روز كارگر         ( كارگر نمونه ) نقش زنان در انقلاب، علم، انتخابات، ورزش

2ـ چاپ تمبرب از زنان مشاهير؛ اعم از اديب، شاعر، نويسنده، قهرمان، محقق، مبتكر و شهيدان انقلاب و جنگ، به منظور معرفي چهره هاي شاخص زنان به ويژه به غربي ها با حفظ حجاب و متانت زن شرقي

3ـ چاپ تمبر از مادران چند شهيد و نمونه    ( اسطوره هاي صبر و مقاومت) و اولين زنان در زمينه هاي مختلف

متأسفانه از بدو چاپ تمبر در ايران، دولت هاي قاجار و پهلوي، در انتشار تمبر از زنان ( مشاهير) كوتاهي كرده اند، به طوري كه تمبرهاي موجود به چهره چند ملكه پهلوي ختم مي شود.

بخش شش

استفاده تبليغاتي از تمبر در دوره پهلوي

به گفته دكتر رومان زيبرتس در مجله تمبر شماره 1379 تمبرهاي ايران تركيبي از وسايل زندگي روزمره وسيله اي جهت تبليغات سياسي بوده است علاوه بر كاربرد اصلي تمبرها كه پرداخت هزينه هاي پستي همواره تمبرها به دليل دارا بودن تصاوير مشخص و. معين به طور مستقيم يا غير مستقيم حامل پيغامهاي سياسي براي قشر وسيعي از مخاطبين خود بوده اند تصاوير موجود بر روي تمبرهاي ناشي از تفكر موجود در محيط اجتماعي و ايديولوژيكي بوده كه تأثير پذير از تفكر طراحان و استفاده كنندگان آنهاست موضوع اين سخنراني بررسي اين ويژگي تبليغاتي تمبرها از ديدگاه تاريخي است .

تمبرهاي ايران از ابتدا تا پيش از انقلاب اسلامي، گوياي فرايندهاي سياسي و ايديولوژيكي 130 سال اخير ايران است بايد به عنوان يك منبع براي تاريخ معاصر ايران در نظر گرفته شوند تمبرها بايد از نظر پس زمينه هاي تاريخي كه براي درك و شناسايي تصاوير آنها ضروري است مورد بررسي قرار گيرند همچنين بايد نشان داده شود كه از اين منابع چرا استفاده اي در مورد شناخت تاريخ سياسي و اجتماعي ايران مي توان برد انتشار تمبر در ايران در وهلة اول گوياي تلاشي جهت مدرنيزه كردن كشور در نيمه اول دوران زمامداران ناصر الدين شاه است در حدود سال 1840 ميلادي ميرزا تقي خان امير كبير پيشنهاد ايجاد يك سرويس پستي منظم بين شهرهاي ايران با هزينه هاي ثابت را نود ولي اجراي اين برنامه تقريباً 20 سال طول مي كشيد چند سال قبل از آن در زير نظر كارمند سابق پست اتريش در ايران يك سرويس پستي مدرن ايجاد گرديده بود در سال 1244 شمسي هياتي جهت مذاكره در مورد طراحي و چاپ تمبر به فرانسه اعزام گرديد طرحي كه توسط اين هيأت تصويب گرديد در ضرابخانه پاريس طراحي شد و آن علامت شاهنشاهي همان شير و خورشيد بود به احتمال زياد اين طرح از سكه ها به عنوان الگويي جهت طراحي تمبر قرار گرفته است اين طرح از آن جهت انتخاب گرديده بود تا تمبرها داراي ارزشي مانند پول رايج جهت پرداخت هزينه هاي پستي باشند نقش تصاوير دولتي مانند شير و خورشيد بر روي تمبرها در درجه اول برآوردن ادعاي دولت جهت كنترل امور مالي مربوطه بوده است زمامداران قاجار از تمبرها به عنوان يك ابراز تشريحي جديد استفاده نموده و تمبرها منعكس كننده قدرت نهايي سلسله قاجاريه گرديدند

يك اقدام سلسله جديد قاجار براي ثبت فرمانروايي تازه به دست آورده بر كليه مناطق ايران ايجاد يك حضور نمادين در تمامي مناطق مختلف ايران با بنا ماد تنديس ها بود اين سياست به سرعت توسط وسايل سنتي و جديد گسترش پيدا كرد در همين زمان به طور مثال تصاوير شاه بر روي سكه ها حك گرديد و كمي بعد از آن روزنامه هاي دولتي شروع به تكثير تصاوير و پرتره هاي اصل دربار وزرا و قصرهاي شاهنشاهي نمودند

چاپ تصوير ناصر الدين شاه بر روي تمبرها از سال 1255 ه. ش تنها يكي از جنبه هاي سياست تبليغاتي دقيق از طرف حكومت بود تمبرها توانستند به عنوان يك وسيلة تبيلغاتي، گشترده تر از بناها و روزنامه ها، دولت مدرن را كه در اين زمان تشكيل گرديده بود تجسم بخشند به عنوان يك شيئي وارداتي از اروپا، تمبرها نه تنها به اقتصادي كردن ابزار آلات پستي كمك كردند بلكه به ايرانيها و اروپاييها نشان دادند كه در ايران دولت مدرني مشابه آنچه كه در اروپا وجود داشت تشكيل مي گردد تمبرها همچنين نمادي از نشان ويژه دولت بر كليه مناطق تحت تسلط را اعمال مي كردند تمبرهايي حاوي تصاوير شاه و نشانه هاي قدرت دولتي مثل شير و خورشيد در همه جا بودند و هر شهروندي را با فرمانروا ادعايي حكومتي اش آشنا مي كردند آنها همچنين نمادي از ساختار مدرنيزه شدن بودند از نقطه نظر و ديدگاه تمبر به عنوان يك بيانيه حق حاكميت در دوره انقلاب مشروطه تثبيت گرديد هنگامي كه سيد عبد الحسين در لار جهت رد كردن ادعاي حكومتي دولت وقت، شرو.ع به انتشار تمبرهاي خود نمودن نهضتهاي استقلال طلب مانند نهضت آزاديستان در آذربايجان و نهضت كوچك جنگلي در گيلان همين كار را در زمان بعد از جنگ جهاني اول كردند از اين نظر يعني به عنوان بيان ادعاي حق حكومت، تمبرها انجام وظيفه اي را كه در گذشته به عهده سكه ها بوده دارا شدند

تمبرهاي تنها نهادي براي مدرنيزه كردن دولت و اجتماع نبودند بلكه همچنين منعكس كننده تضادي بودند كه به دليل توسعه جديد سياسي و اجتماعي در بين طبقه سياسي دربار و نخبگان جديدي از روشنفكران به وجود آمده بود كه ميل به مدرنيزه شدن وضع موجود داشتند

اقدامات عملي مدرنيزه كردن يا به عبارت ديگر پذيرش لوازمات و ايده هاي غربي جهت توانايي در مقابله با تهديد استعمار گري اروپايي، نتوانست وضعيت ايران را بهتر كند

بسياري از روشنفكران ناسيوناليست، سازمانها و ساختارهاي ايجاد شده را علت اين عدم موفقيت دانسته و از اين رو به اعتراض در برابر طبقه دربار و حاكميت قاجار كه با سياست استبدادي خود مانع هر پيشرفت واقعي مي گرديد پرداختند از نظر ناسيوناليستهاي مدرنيست مفهوم و توصيف دولت سنتي كه تحت فرمانروايي شخص بود رد گرديده بود و همچنين نمادهاي دولتي نيز معاني خود را از دست داده بودند از اين رو عكس محمد علي شاه ملبس به جامه و تاج سلطنتي ديگر بيانگر اقتدار دولت نبود بلكه شاه سيستم سياسي اي را ايجاد كرده بود كه باعث وضعيت رقت انگيز كشور بود بنابراين جاي تعجب نيست كه انقلاب مشروطه نه تنها اساسهاي ايدئولوژيك دولت را تغيير داد بلكه باعث تحولي مشخص در تصوير سازي تمبرها گرديد

تمبرها منعكس كننده اتفاقات و تحولاتي كه در اين دوره انجام گرفته بود شدند البته نه به طور مستقيم بلكه تصاوير آنها گوياي تحولات گسترده اي در زمينه فرهنگ سياسي ايران بود اولين تغيير در اين زمينه تعويض تصوير محمد علي شاه با آرم شير و خورشيد پس از عزل شاه به دست مجلسي در سال 1288 ه.ش بود البته اين يك راه حل اضطراري بود چون ديگر نمادهاي نشانه قدرت دولت در دسترس نبودند از تصوير شير و خورشيد مي توان يك پيام انقلابي دريافت نمود دولت ديگر با شخص سلطان تجسم نمي يافت بلكه با حكومت و لوازمات آن توصيف مي گرديد اين درك جديد از دولت و ملت توسط دو سري از تمبرهايي كه به مناسبت تاج گذاري احمد شاه آماده گرديده بود تشريح گرديد تصوير سازي اين دو سري تمبر، مجدداً عقيده هويت ملي و حق حاكميت بود كه در دوران مشروطيت عمومي گرديده بود

يك ديدگاه اين تعريف جديد از ملت ايجاد يك مفهوم تاريخي از هويت ملي بود اين امر شديداً متأثر از آشنايي با شرق شناسي غربي و توسعه فرهنگي مجدد ايران پيش از اسلام بود هدف اين علاقه جديد به تاريخ استفاده از گذشته براي برنامه اي جهت آينده كشور بود آثار فرهنگي و باستاني دوره ساسانيان و به خصوص هخامنشي فقط به عنوان بخشي از آثار فرهنگي نمايش داده نمي شدند بلكه به عنوان آلترناتيوي جهت مقايسه افتخارات ايران باستان با وضعيت حاضر ايران كه شامل نقاط ضعف و عقب افتاديگها بود به كار مي رفت از اينرو تصاوير انتخابي براي اولين سري تمبرها نشانهاي سلطنتي از ويرانه هاي تخت جمشيد بود كه با اين كار سعي بر پيوند دادن خواستها و انتظاران ناسيوناليستها از حكومت سلسله قاجاريه بود تصوير سازي اين تمبرها بايد گوياي اين مطلب مي بودند كه تاجگذاري احمد شاه آغاز يك دوره جديد در تاريخ كشور است كه بناي عدالت و سعادت نيز هست سري دوم اين تمبرها به دليل شروع جنگ جهاني اول در موعد مقرر به ايران تحويل نگرديد و منتشر نشد و دولت با به كارگيري يك روش بسيار سنتي تصوير سازي سعي در توجيه كردن سلسله قاجاريه نمود اين سري از تمبرها با به تصوير كشيدن چهره هاي سلاطين از نادرشاه تا احمد شاه و همچنين قصرهاي مجلل شاهنشاهي بيشتر ادامه دهنده روش تبليغاتي سنتي دولت در زمان ناصر الدين شاه بود به علاوه سه تصوير از نماي مجلس نيز بيانگر همراهي قانون اساسي و مجلس شورا به عنوان عوامل اصلي قدرت دولت با شخص پادشاه بود كه 2 سال قبل در روسيه به مناسبت سيصدمين سالگرد سلسله رومانف چاپ گرديده بود اين دو سري تمبر مدارك اصلي براي تفكر سياسي در اين دوره بودند و همچنين تنها برنامه كامل براي استفاده از تمبرها جهت نمايش تصاوير تا 20 سال آتي نيز باقي ماندند يكي از دلايل اين امر نابساماني وضعيت ايران به سبب پيامدهاي ناشي از جنگ بود و دليل ديگر استفاده از نمونه ها و تصاوير قديمي تمبرها در 10 سال اول زمامداري رضاخان بود.

روش حكومت رضاخان نيز با تصميم گيريهاي استبدادي و تمركز مطلق قدرت در دست شاه با روش قاجارها تفاوت چنداني نداشت، هر چند كه سعي بر مدرنيزه كردن كشور داشت فقط قصد اين بود كه تصوير شاه جديد، روي تمبرها نقش بندد از اين رو پرتره احمد شاه از روي تمبرها محو و با حكومت موقت پهلوي سور شارژ گرديد

تصاوير هخامنشي كه تقريباً از سال 1310 ه.ش عكس شاه را در تمبرها همراهي مي كرد همان وظيفه اي را ايفا مي نمود كه بناهاي قديمي ايران بر روي تمبرهاي حاوي عكس تاجگذاري احمد شاه داشت

موضوع ديگري كه در اين زمان جهت طراحي تمبرها به كار گرفته شد دولت متمركز مردن و نمادهايي به نشانه از آن بود هدف اصلي سياست ايران در اين زمان اين بود كه ايران را به يك كشور صنعتي قدرتمند تغيير دهد تا بدين وسيله بتواند با قدرتهاي اروپايي رقابت نمايد ايجاد يك دولت مركزي قدرتمند كه بر تمامي مناطق ايران و كليه افراد كشور كنترل كامل داشته باشد به عنوان شرط لازم براي دستيابي به اين هدف در نظر گرفته شد كلاه پهلوي كه در اين زمان براي جايگزيني با كلاه هاي سنتي محلي با يك الگوي غربي رواج يافت نشانه و نمادي از اين سياست بود در رابطه با نماد سازي جديد قدرت دولتي تصوير شاه بر روي تمبرها حاوي پيام جديدي گرديد از آنجا كه شخص شاه در اين تصاوير كلاه پهلوي به سر داشت علاوه بر نشان دادن شاه به عنوان قدرت مطلق دولت بر دولت مردن جديدي كه بناي قدرت شاه ضمانت مي گرديد نيز تأكيد مي شد اين گونه پيام رساني كه توسط يك مجموعه تمبرها كه در سال 1314 جهت بزرگداشت و همين سالگرد تاجگذاري رضاخان منتشر گرديده بود در آينده نيز ادامه يافت انتشار اين مجموعه تمبر كه توسط وزير پست پيشنهاد گرديده بود مورد تأييد كابينه قرار گرفت و تصاوير آن با دقت كامل انتخاب گرديد تصاوير اين مجموعه از تمبرها منعكس كننده تصوير سازي سياسي معمول آن زمان به طور مثال در روزنامه ها و مجلات بود كه نشانه هايي از پيشرفتهاي فرهنگي و تكنيكي مانند كارخانجات خطوط راه آهن و مجسمه سازي در تجارت و علم بودند در كنار ويرانه هاي تخت جمشيد تمبرهاي فوق نشان دهنده نتايج تلاش 10 سال گذشته مثل صنعتي شدن ( مانند كارخانه سيمان در شهر ري) سيستم حمل و نقل جديد ( مانند پل خط راه آهن در آبادان ) استقلال كشور ( مانند نيروهاي دريايي و هوايي ) و مدرنيزاسيون به شيوه غربي مانند مجسمه هاي عدالت و تربيت بودند

كليه اين تصاوير حامل پيامهايي در گروه بوده از يك صرف بيانگر اين نكته بود كه خواستهاي آمال روشنفكر از تجدد گر از زمان ناصر الدين شاه در رژيم جديد واقعاً تحقق يافته است و از طرف ديگر با اين امكانات جديد رژيم استبدادي كليه نژاد قدرت خود مانند سيستم ارتباطي پس از دستگاههاي قضايي را نشان داد

اين دوگانگي نشان دهنده موقعيت رساني نسبت كه مسئول انتشار اين سري تمبرها بودند و يا شايد حتي علت ايجاد چنين تصميمي را نيز بكار نمايند در نتيجه شكست نظامي پارلماني در زمان جنگ جهاني اول بسياري از اعضاي پيشين جنبش مشروطه بدين نتيجه رسيدند كه ايجاد يك تغيير اساسي در جامعه ايران تنها تحت سلطه يك حكومت مركزي قدرتمند ممكن است بنابراين براي دستيابي به اهداف سياسي خود به حمايت از سلطنت رضاخان پرداختند در بين افرادي كه تصميم گرفتند تا با انتشار يك سري تمبر به گرامي داشت تاجگذاري شاه بپردازد نه تنها سياستمداراني مثل نخست وزير محمود جم به چشم مي خرود بلكه اشخاصي همچون محمد علي فروغي بنيانگذار دانشگاه تهران علي اكبر داود بنيانگذار نظام قضايي جديد و وزير پست و تلگراف و تلفن ناظم الدين حكمت كه تا پاي مرگ به كار خود در سمت خود ادامه داد نيز يافت مي شدند وقتي كه اين افراد تصميم گرفتند تا با يادآوري دست آوردهاي رژيم شاه به تجليل سالگرد به قدرت رسيدن سلسله جديد بپردازد دست آوردهاي رژيم شاه به تجليل سالگرد به قدرت رسيدن سلسله جديد بپردازند نه تنها قصد داشتند تا بناي يادبوي از خود برپا دارند بلكه مي خواستند تا بدين وسيله بر نقش خود در شكل كبري نظام سياسي جديد تاكيد نمايند

به انتشار يك سري تمبر ديگر كه حاوي تصاويري از گلهاي راه آهن ساختمانهاي دولتي و مورد ملي بوده حكومت پهلوي نشان داد كه تا چه حد مايل به معرفي حكومت يهودي نشان داد كه تا چه حد مسايل به معرفي حكومت خود از طريق ارايه نمادهاي پيشرفت و توسعه است مقدمات انتشار اين تمبرها در اواخر سال 1319 يعني در زمان سلطنت رضاخان فراهم گشت اما به احتمال زياد به خاطر مشكلات انتشار اين مجموعه تمبرهاي از سال 1321 آغاز شد تا زمان استعفاي رضاخان نمادهاي رسمي قدرت حكومت كاملاً تكامل يافتند و شكل گرفتند در طول چهار دهه بعدي يعني تا زمان انقلاب اسلامي هيچ تغيير اساسي اي در اين تصاوير و نمادها مشاهده نمي شود به جز در مواردي كه تطبيق اين نمادها با سياستهاي حاوي حكومت ضروري مي نمود

بنابراين حوادث و ناآراميهاي بين سالهاي 1320 و 1332 در تمبرهاي اين دوره منعكس نشده است زير هم موضوعات تمبرها و هم افرادي كه به عنوان وزير پست و تلگراف و تلفن مسئوليت را بر عقيده داشتند بدون تغيير باقي ماندند در طي در افراد به دربار همچون منوچهر اقبال يا افرادي كه قبل از كودتاي 1332 نيز اين مسئوليت را بر عهده داشند مانند اشراقي اين وزارت خانه را اداره مي كردند بنابراين موضوعات تمبرهاي جديد تفاوتي با تمبرهايي كه قبلاً منتشر شده بودند نداشتند اين موضوعات عبارت بودند از تحليل خاندان سلطنتي ( يك مجموعه تمبر كه به يادبود مراسم به خاك سپاري صاحبان در حضرت عبد العظيم منتشر شد) يا همبستگي استقلال و نقش نيروهاي مسلح در حفظ و حراست اين دو ( يك مجموعه تمبر براي گراميداشت شكست غائله آذربايجان منتشر شد) بنابراين، مجموعه اي كه در زمان نخست وزيري دكتر محمد مصدق براي بزرگداشت ملي شدن صنعت نفت منتشر شد، يك استثناء قابل ملاحظه به شمار نمي آيد، بلكه با مجموعه موضوعات و تصاوير تبليغاتي رايج تمبرها مطابقت دارد به عنوان مثال مدت زماني كوتاه پس از كودتا مجموعه مشابهي به مناسبت ملي شدن صنعت شيلات منتشر شد شروع ديكتاتوري سلطنتي از سال 1332 طرح يا موضوعات تمبرهاي ايران را تغيير نداد، اما عناصر جديدي را به الگوهاي سنتي افزود خط آهن، كارخانجات صنعتي و چهره اعضاي خاندان سلطنتي هنوز تصاوير رايج و متداول بودند و تا زمان انقلاب اسلامي وضعيت به همان صورت باقي ماند، يعني در بيشتر تمبرها شاه در كنار تصاوير بقاياي تخت جمشيد و يا در اواخر دوران حكومت وي در كنار كارخانجات، سدها، دانشگاهها و يا ديگر مظاهر پيشرفت ديده مي شد مبارزه بين شاه و ملت در دوران حكومت مصدق،هر چند كه به ضرر ملت خاتمه يافت، اما آشكار ساخت كه پذيرش و قبول دولت توسط مردم ايران در هر نظام سياسي عامل مشروطيت نظام به شمار آمده و بايد در نظر گرفته شود بنابراين در كنار مباحث قديمي مربوط به پيشرفت و صنعتي شدن كه توسط نخبگان در مي گرفت اكنون مباحث مرد گرايانه اي نيز مطرح مي شد

اكنون حكومت پادشاهي تنها از ايده حكومت مقدس شاهان براي برقراري احكام الهي و عدالت، مشروعيت خود را نمي يافت ( يعني اين ايده كه در فرهنگ ايران باستان ريشه داشت در اواخر دوران حكومت قاجاريه محبوبيت يافت) بلكه آشوب و بلواي سازماندهي شده در حمايت از شاه كه به سقوط دولت مصدق انجاميد، اكنون به عنوان حمايت مردم از سلطنت محمد رضاخان تعبير و تفسير مي گشت بر اساس اين تلقي خاص از مشروعيت سياسي، سلطنت، تحقق آرزوي مردم و تجلي دمكراسي در ايران به شمار مي آمد در مجموعه ياد بودي كه به مناسبت نخستين سالگرد كودتا منتشر گشت،وزارت پست تا بدانجا پيش رفت كه از نمادهايي كه در سالهاي پيش توسط جنبش دمكراتيك چپ به كار رفته بود ( همانند زنجيرهاي پاره شده مشعل آازدي و پرچم ملي ايران) استفاده كرد شعار    )fideliteauRoiوفاداري به شاه) كه بر روي اين تمبرها به چشم مي خورد به روشني نشان مي داد كه حاكم نشان دهند بدون اينكه سهمي از قدرت سياسي طلب نمايند

از آنجايي كه حكومت پهلوي دمكراسي را به عنوان پشتيباني و حمايت مردمخ از نظام مبتني بر عدالت و پيشرفت تعريف مي كرد ( تعريفي كه توسط خود شاه ارايه شده است بود) هنوز هم اشرافيت عامل اصلي مشروعيت به شمار مي آمد و سياستهاي ملي، نه توسط مردم بلكه براي مدرم تدوين مي گشت بنابراين تصويري كه تمبرهاي اين دوره از محمد رضاخان ارايه مي كردند تصوير مردي بود كه احتياجات و خواست هاي ملت خود را مي شناخت و تنها كسي بود كه قادر به تحقق آنهاست چيزي همانند يك پدر و يا يك ناجي در اين تصاوير حضور مردم ( كه دولت تظاهر مي كرد از قدرت آنها بهره مي جويد ) تنها محدود به پس زمينه ها تمبرها بود و يا در مواردي محدود در حال اداي احترام به فرمانرواي خود ديده مي شدند هر چند كه شاه همواره خواهان حمايت و پشتيباني مردم بود اما با بررسي تبليغات حكومت پهلوي، مي توان اين نوع حكومت را مردم گرايي بدون مردم خواند ميراث ديگر سالهاي پيش از 1332 نقش روز افزون مجلس در سياست كشور بود نقشي كه هر چند در حكومت ديكتاتوري محدود گشت اما از بين نرفت اكنون مجلس ( پارلمانتاريسم ) و قانون اساسي مشروطيت هم در تصميمات سياسي و هم در مشروعيت سياسي بايد به حساب مي آمدند و مظاهر مشروطيت همچون مجسمه فرشته آزادي و دروازه مجلس در شمار تصاوير تمبرها درآمدند در نهايت بايد گفت كه اين مظاهر پارلمانتاريسم نيز همچون ادعاي واهي حمايت مردم، در ظاهر نشان دهنده تمايل حكومت پهلوي براي حمايت از احكام قانون بودند.

يكي ديگر از موضوعات تبليغاتي برجسته تمبرهاي ايران در زمان محمد رضا، رابطه نزديك ايران با جهان غرب بود سابقه اين سياست به زمان رضاخان بر مي گردد در آن زمان نيز از مظاهر پيشرفت و توسعه در تصاوير رسمي استفاده مي شد و اين حاكي از تمايل ايران براي پذيرفته شدن در حلقه كشورهاي پيشرفته غربي بود حضور هميشگي مظاهر تكنولوژي مدرن در تصاوير تمبرهاي زمان محمد رضا خان مجموعه هايي كه به مناسبت احداث خطوط جديد راه آهن تأسيس كارخانجات برپايي نمايشگاههاي صنعتي و كنفرانس هاي مربوط به حمل و نقل و ارتباطات چاپ شدند نيز در راستاي همين اهداف بودند اما پس از جنگ جهاني دوم و به ويژه پس از كودتاي 1332 يكي ديگر از جنبه هاي اين ارتباط، يعني نقش ايران به عنوان شريك سياسي و تجاري جهان غرب، موضوع اصلي تبليغات مطروحه در تمبرها گشت ريشه اين مسير تبليغاتي جديد به دوران پس از جنگ باز مي گردد زماني كه اداره پست ايران در سال 1328 مجموعه اي براي گرامي داشت كمكهاي ايران به متفقين چاپ نمود در يكي از تمبرهاي اين مجموعه پرچم ايران به عنوان نماد حاكميت ملي به چشم مي خورد و در ساير تمبرها تصاوير ايران در جنگ، حادثه اي نيست كه قابل تجليل و گراميداشت باشد چرا كه پس از اشغال ايران توسط نيروهاي بريتانيا و شوروي، تصميم دولت ايران براي پيوستن به دولت در زمينه سياستهاي خارجي و امنيتي بود علاوه بر اين حمل تداركات به جبهه روسيه از طريق ايران بدون اجازه و حماي دولت ايران صورت گرفته بود اما عليرغم هم اينها شركت ايران در جنگ به نفع طرف برنده، موضوعي بود كه دولت ايران مي توانست از ان براي جلب توجه افكار عمومي جهان غرب بهره جويد با به فراموشي سپردن اين حقيقت كه ورود ايران به جنگ، با اشغال اين كشور به عنوان يكي از متحدين بالقوه آلمان ناسيونال سوسياليست آغاز شد همكاري اجباري با متفقين به عنوان دليلي براي ورود اين كشور به جمع ملتهاي ارجمند و قابل احترام مطرح گشت، كشوري كه سياستهاي آن همگام با ارزشهاي دمكراسي غربي بود به روشني مي توان دريافت كه براي دولت شاه رساندن اين پيام به ديگر دولتهاي جهان از ارزش و اهميت بسياري برخوردار بود چرا كه با هيات نمايندگي ايران در سازمان ملل دستور داده شد تا نمونه اي از اين مجموعه تمبر را براي هر يك از ديگر هياتهاي حاضر در اجلاس عمومي سازمان ملل بفرستند اين تمايل از سال 1332 شدت مي گرفت يعني از زماني كه شاه تصميم گرفت با ايجاد پيوند سياسي و اقتصادي با غرب و بويژه ايالات متحده آمريكا قدرت مطلقه اي را كه به تازگي به دست آورده بود حفظ نمايد دولت ايران نه تنها بايد در نظر مردم خويش مشروعيت مي يافت، بلكه بايد غرب را نيز متقاعده مي ساخت كه پايگاهي براي جهان آزاد به شمار آمده و شريكي قابل اعتماد براي غرب است از همين رو پست ايران به طور مرتب تمبرهايي براي گراميداشت تأسيس سازمان ملل و اعلاميه حقوق بشر و يا به مناسبت ديدارهاي رسمي سران كشورهاي ديگر ( همچون پرزيدنت دو گل ، ملكه اليزابت، پادشاه تايلند و رييس جمهور پاكستان) منتشر مي نمود رژيم كه در به رسميت شناخته شدن توسط دمكراسي هاي غربي و مهمترين متحدين آمريكا در آفريقا و آسيا مباهات مي كرد، نه تنها مي كوشيد تا حمايت سياسي و نظامي اين كشورها را در برابر اتحاد شوروي ( كه شاه بدان و به متحدين عربش در منطقه به چشم خطرناكترين دشمنان خود مي نگريست) به دست آورد بلكه پس از كودتاي 1332 و سركوب قهر آميز دمكراسي و پارلمانتاريسم در ايران، شاه و دولت او مايل بودند كه خود، ملت خود و بقيه جهان را در مورد اعتبار سياسي و اخلاقي حكومت خود متقاعده نمايند

شايد نيازي به تذكر اين حقيقت نباشد كه تمام اين اشارات به پارلمانتاريسم و حقوق بشر در رژيم پهلوي بيهوده و غير واقعي بودند بازتاب علاقه ايران به رابطه با غرب در تصاوير تمبرها تنها محدود به موضوعات سياسي نمي شد بلكه مسايل فرهنگي را نيز در بر مي گرفت براي نشان دادن پيشرفت و مدرنيزه شدن جامعه ايران بر اساس معيارهاي غرب عناصري از فرهنگ غرب و به ويژه فرهنگ طبقه متوسط و بالاي آمريكا در تصاوير تمبرها به كار گرفته شدند به عنوان مثال تمبرهايي به مناسبت فرهنگ طبقه متوسط و بالاي آمريكا در تصاوير تمبرها به كار گرفته شدند همچنين مثال تمبرهايي به مناسبت گشايش هتل هيلتون در تهران و يا سالگرد تأسيس لاينراند روتري كلاب منتشر شدند البته تصاوير اين تمبرها نمايانگر سنن رايج جامعه ايران در آن زمان نبودند بلكه تنها به نمايش شيوه زندگي اقليت محدودي از مردم ايران مي پرداختند تركيب آشفته نشاندهنده جنبه هاي منفي اين مدرنيزه شدن اجباري بود به گونه اي كه يكي از هواداران سياست مدرنيزاسيون اين گونه به جمع بندي آن مي پردازد بزرگداش متظاهرانه گذشته اشتياق صنعتي شدن در حدي فارتر از مرزهاي توانايي و لياقت و تنها به قصد نشان دادن مقام و منزلت تقليد آشفته اي از ظواهر پر زرق و برق جوامع غربي و اشتياقي سوزان براي تبديل شدن به يك قدرت مهم و مستقل تصاوير و موضوعات تمبرهاي ايران در دهه هاي سي و چهل، بيش از آنكه نمايانگر تصوير واقعي و مناسبي از كشور باشند، نشانگر بحران فرهنگي و اجتماعي اي بود كه كشور در آن زمان با آن رو در رو بود به بيان كلي تر اين تصاوير و موضوعات بازتاب آن چيزي بودند كه هم متفكران مسلمان و هم متفكران سكولار از آن به عنوان غرب زدگي ياد مي كردند يعني از خود بيگانگي فرهنگي و سياسي با اين همه تبليغات تصويري حكومت پهلوي نشان داد كه ابزار مناسبي براي متقاعد كردن مردم نيست زيرا همانگونه كه قبلاً نيز اشاره شد در سالهاي پاياني حكومت پهلوي نشان داد كه ابزار مناسبي براي متقاعده كردن مردم نيست زيرا همانگونه كه قبلاً نيز اشاره شد در سالهاي پاياني حكومت محمد رضا مباحث سياسي مطرح در جامعه تغييرات فاحشي يافته بودند اما تا اواخر دهه پنجاه يعني تا زماني كه شكنندگي نظام سياسي و اقتصادي آشكار گشت اين گونه تبليغات در خارج از كشور بسيار كارآمد و فريبنده بودند نفوذ گسترده ديكتاتوري سلطنتي وابستگي اقتصادي و سياسي روز افزون به غرب و فرسودگي و اضمحلال ساختارها و ارزشهاي سنتي كه در نتيجه اجراي سياست مدرنيزاسيون صورت گرفته بود جوي از تشويق و عدم رضايت آفريده بود از نظر بيشتر مردم ايران تصاوير و نمادهاي تبليغاتب رسمي ( كه در تمبرها نيز به چشم مي خوردند) نشاندهنده آمال و آروزهاي آنان نبود اين تصاوير بيشتر نمايانگر نظام سياسي و پيشرفتهاي اجتماعي و فرهنگي اي بودند كه از سوي بيشتر مردم ايران مطرود شناخته شده بودند اين نمادها بر خلاف خواسته اصلي طراحان آنها نشاندهنده نزديكي و همبستگي مردم با دولت نبودند بلكه بر عكس حكايت از نوعي دوگانگي بين ملت و حكومت مي نمودند نظير همين اتفاق در گذشته نيز افتاده بود يعني زماني كه تصوير محمد علي شاه بر روي تمبرها تبديل به مظهر نشان استبداد مطرود گشته بود اين حقيقت كه پس از انقلاب اسلامي استفاده از تمبرهاي دوران گذشته متوقف گشت؛ بي ترديد اتفاقي نبود در مواجهه با جنبه هاي مدنيزاسيون روشنفكران ايران به سوي سنن فرهنگي؛ مذهبي و به ويژه فرهنگي عامه گرويدند و اين سنن، پايه و اساس ايدئولوژي سياسي جديد گشت ايده خلق يك كشور قدرتمند و صنعتي كه توسط حكومت پيشين بي اعتار گشته بود اكنون ديگر هدف فعاليتهاي سياسي به شمار نمي آمد، بلكه بر عكس مهمترين آلترناتيو ايده برپايي جمهوري اسلامي بود جامعه اي متحدئ كه بر اساس قوانين الهي و عدالت اجتماعي پايه ريزي شده بود و اين دو موضوع به مهمترين موضوعات تمبرهاي پس از سال 1358 تبديل شدند.