بررسی آثار الحاق ایران به سازمان جهانی تجارت

بررسی آثار الحاق ایران به سازمان جهانی تجارت
عنوان مقاله: 
بررسی آثار الحاق ایران به سازمان جهانی تجارت
" Iran in world Trade Organization" WTO 
گردآورنده: 
یاسمن فطوره چی 
"دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی" 
دانشگاه علامه طباطبایی
چکیده: 
سازمان تجارت جهانی (WTO) با بیش از 144 عضو یکی از بزرگترین سازمانهای اقتصادی در سطح بین المللی است که در حال حاضر حدود 90% کشورهای جهان در عضویت (دائمی یا ناظر) آن می باشند. سازمان منظور که شکل تکامل یافتة موافقتنامة عمومی تعرفه و تجارت (GATT) 1947 است با هدف تسهیل تجارت بین کشورها از طریق ایجاد شرایط منصفانه و عادلانه برای رقابت و ارتقای سطح زندگی و درآمدها و اشتغال کامل و توسعة تولید و بهره برداری بهینه از منابع جهان حتی در بخش خدمات ضمن حفظ محیط زیست و کمک به مشارکت فعال کشورهای در حال توسعه در تجارت جهانی ایجاد گردید و در حالی که گات تنها بر تجارت کالائی نظارت داشت WTO علاوه بر تجارت کالا، تجارت خدمات و جنبه های مرتبط با حقوق مالکیت فکری و معنوی را نیز در برمی گیرد. لزوم عضویت جمهوری اسلامی ایران نیز در این سازمان همواره یکی از بحث برانگیزترین مباحث پس از انقلاب اسلامی بوده که ذیلاً به بررسی آثار و عواقب مثبت و منفی آن خواهیم پرداخت. 

WTO و موقعیت کشورهای در حال توسعه:

موقعیت کشورهای در حال توسعه از زمان انعقاد موافقتنامة گات در سال 1947 تاکنون دستخوش نوسانات زیادی بوده است. در ابتدا گات بیشتر به سود کشورهای ثروتمند و توسعه یافته بود و در حال توسعه ها تمایل زیادی برای پیوستن بدان نداشتند. در دهة 1960 میلادی تفکری در میان کشورهای در حال توسعه به وجود آمد که منجر به تشکیل کنفرانسی به نام «کنفرانس سازمان ملل برای تجارت و توسعه» ( UNCTAD ) شد که باعث تغییراتی در اصول گات گردید. از جمله آنکه مجموعة کشورهای در حال توسعه از یک سلسله استثنائات برخوردار شدند که به آنها امکان می داد در سطحی مساوی نسبت به کشورهای توسعه یافته عمل کنند و اگر کشورهای در حال توسعه بخواهند از صنعت نوپای خود حمایت کنند، برای آنها محدودیتی ایجاد نشود. و چنانچه دچار کمبود عرضه و مشکلات تراز پرداختها شدند بتوانند از اعطای امتیازات و تخفیفات گمرکی خودداری نمایند. بنابراین دوران فعالیت گات به 2 دوره تقسیم شد: دورة اول از ابتدای سال 1965 که دورة استقرار اصول حاکم بر گات به سود کشورهای توسعه یافته بود و دورة دوّم که کشورهای در حال توسعه از یک سری فعالیتها و امتیازات ویژه برخوردار شدند. بطوری که امروزه بیش از ¾ اعضای WTO را کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته تشکیل داده و به این نتیجه رسیده اند که یکی از راههای حضور در نظام اقتصاد بین الملل پیوستن به گات و در نهایت سازمان تجارت جهانی و بهره برداری از مزایای این سازمان به تناسب ظرفیتهای اقتصادی و تجارتی ایشان است.

عضویت ایران در WTO و آثار آن بر توسعة صادرات غیر نفتی:

بحث دربارة پیوستن ایران به گات از حدود سال 1338 یعنی چهار دهة قبل مطرح بود دولت ایران کمیته ای را مأمور بررسی این مسأله کرد و نتیجه ای در برنداشت. سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بعد از جنگ تحمیلی نقطة عطف دیگری در تاریخ پیوستن ایران به گات بود. در اواخر سال 1372 کمیته ای متشکل از تمام وزارتخانه ها و سازمانها در وزارت بازرگانی مسؤول پیگیری تبعات الحاق ایران به گات شد.

ایران با اجرای دو برنامة توسعة اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی، زمینة مساعدی برای بهبود ساختار اقتصادی، رشد سرمایه گذاری تولیدی و صنعتی به وجود آورد و از سوی دیگر با عنایت به محدودیت منابع نفت و ضرورت کاهش وابستگی به صادرات نفتی رشد صادرات غیر نفتی برای ادامة حیات اقتصادی کشور الزامی گردید که نیاز به تقویت توان رقابت تولیدات داخلی، بهبود کیفیت محصولات و بازاریابی و دسترسی به بازارهای بین المللی دارد.

کشورهایی که بدون پیوستن به WTO به فعالیتهای اقتصادی و تجاری خود ادامه می دهند در برخورداری از مزایای مربوط به دسترسی به بازارهای کشورهای عضو این سازمان، حذف موانع گمرکی و تعرفه ای دچار مشکل شده و صادراتشان محدودتر و وارداتشان با هزینة بیشتری تأمین خواهد شد.

کشورهای عمدة صادرکنندة نفت که بر صادرات تک محصولی نفت تکیه دارند در پیوستن به گات مردد هستند و نفعی در پیوستن به گات و دستیابی به بازارهای جهانی نمی بینند، بنابراین چندی است که به نظر می رسد آن کشورها نیز در جهت تنوع محصولات صادراتی خود و افزایش صادرات غیر نفتی گام برمی دارند. بنابراین چاره ای ندارند جز اینکه از معافیتها و تخفیفهای تعرفه ای گات استفاده نمایند. کشور ما نیز اگر بخواهد صادرات غیر نفتی خود را متنوع کند، همچنان که در برنامة 5 سالة اول در این مورد اقدامات مؤثری صورت گرفت، می تواند از این معافیتها استفاده کند.

موانع و مشکلات پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی:

این مشکلات عبارتند از:

- مشکلات سیاسی

- مشکلات ناشی از قوانین و مقررات

- عدم توافق تصمیم گیران

- حمایت از صنایع داخلی

- کشورهای مخالف عضویت ایران در WTO بخصوص آمریکا

- ناتوانی در رقابت

- ضعف تکنولوژی

- فرهنگ بازار سنتي

- اقتصاد دولتی و انحصارات دولتی ]

[ - یارانة بخش کشاورزي f]

عدم آمادگی زیر ساختها

- وجود نرخ ارز چندگانه ]

- کارائی کم مدیران و .....

شرایط لازم برای پیوستن ایران به WTO :

بسترهای لازم برای الحاق ایران به WTO عبارتند از:

توسعة سیاسی، احراز سهمی از تجارت جهانی، ایجاد شرایط تأسیس بنگاههای کوچک، اصلاح ساختار اقتصادی، رشد صنعت و بهبود تکنولوژی، اصلاح نظام ارزی، حذف یارانه، استفاده از شیوه های حمایتی WTO ، فعال کردن بخش خصوصی و ایجاد شرایط رقابتی، تربیت مدیران کارآفرین و حذف موانع غیر تعرفه ای و تعدیل تعرفه ها.

مزایای پیوستن ایران به سازمان جهانی تجارت:

دسترسی آسانتر به بازارهای خارجی، جذب بیشتر سرمایه گذاران خارجی، امکان استفاده از مشاوره و سیستم های حمایتی WTO برای حل اختلافات تجاری، توسعه صادرات ایران و بخصوص محصولاتی که در تولید آنها مزیت داریم، ارتقای کیفی محصولات تولیدی با رعایت استانداردهای بین المللی، اصلاح سیستم های حمایتی در اقتصاد، اجبار دولت به گسترش حیطه عملکرد بخش خصوصی، کاهش فساد مالی و اداری.

معایب پیوستن ایران به WTO :

گسترش بیکاری، افزایش نرخ تورم، عدم بهبود وضعیت فقر و توزیع درآمد، امکان کسری زیاد در تراز بازرگانی به دلیل افزایش واردات، زوال بسیاری از شرکتهای داخلی به دلیل عدم توانائی در رقابت، تهدید امنیت ملی کشور.

مشکلات سیاسی پیوستن ایران به WTO :

بانک جهانی و صندوق بین المللی پول پیشنهاد می کنند که کشورهای توسعه نیافته که با کمبود سرمایه و تکنولوژی روبه رو هستند می توانند با جلب سرمایه گذاری خارجی و شرکتهای چند ملیتی این مشکل را رفع نمایند. شرکتهای چند ملیتی در گزارشات خود علت عدم فعالیت در ایران را تضاد سیاسی آن با آمریکا ذکر کرده اند. این تضاد سیاسی حتی پیوستن ما به WTO را مشکل ساخته چرا که درخواست عضویت ما با وتوی آمریکار روبه رو می شود.

نتیجه گیری:

پیوستن به WTO بازار رقابتی بزرگی را پیش روی تولید کنندگان ایرانی می گشاید که از طریق آن می توانند توانمندیهای خویش را جهانی سازند. در وضعیت فعلی بیشتر صادرات ایران (صادرات غیر نفتی) یا براساس تفاهم میان دولتها یا با ارزان فروشی کالاهای ساخت داخل انجام می شودکه علی رغم افزایش صادرات غیر نفتی در سالهای اخیر، سودی جز تورم فزاینده در بازار داخلی، نصیب اقتصاد کشور نشده و بیشتر ارز ناشی از صادرات در بانکهای بین المللی بلوکه شده و به دلیل غیر واقعی بودن بازار ارز با نرخ ارز داخلی، صادر کنندگان علاقه ای به انتقال این ارزها که می تواند سبب رونق اقتصاد و بازار داخلی گردد ندارند. در حالی که در سایة گات تولید کننده و صادر کننده در بازار آزاد و میدان رقابتی قرار گرفته و کسب سود تنها در سایة تولید کالای مرغوبتر و تأمین نظر جامعة مصرف کنندگان بزرگ جهانی، امکان پذیر خواهد بود. بنابراین گات هم می تواند ارتقای سطح کیفیت کالای داخلی شود و هم هرگونه سرمایه گذاری تازه برای افزایش تولید را که نهایتاً به کاهش قیمت تمام شدة هر واحد کالا منجر می شود، جذب کند باید توجه داشت که یکی از امیدهای ایران برای حضور آیندة خود در گات محصولات متنوع بخش کشاورزی است که در فصولی از سال به دست می آیند که در مراکز خصوصی اروپا بازار مناسبی خواهند داشت، امّا با وجود حمایتهایی که در سالهای اخیر از صادرات غیر نفتی صورت گرفته هنوز قدرت کافی را برای کسب سود بیشتر در این زمینه نیافته ایم. بنابراین تا زمانی که به تحول در ساختار تجارت خارجی کشور و بسترسازی اقتصادی و افزایش توان رقابت محصولات صادراتی کشور نپرداخته ایم، باید مسالة عضویت در WTO را با تأمل و اندیشة بیشتری دنبال کنیم.

چند پیشنهاد:

در پایان قدمهائی هر چند کوتاه، اما در جهت اعتلای تجارت خارجی کشور پیشنهاد می شود:

[ 1. ایجاد دفتری به نام « بخش گات» در وزارت بازرگانی که مسائل گات و توانهای بالقوه کشور را ارزیابی نماید.

-[ 2. استفاده از تحلیل موشکافانة متخصصان خبرة اقتصادی که در زمینة گات و وقایع آن اطلاعات کافی و لازم را داشته باشند.

[ 3. ایجاد هماهنگی در نظام مقررات تجاری کشور با خواسته های نظام تجاری بین المللی

منابع و مآخذ:

- « سازمانهای پولی و مالی بین المللی، دکتر مهدی ابراهیمی نژاد، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1380

- آشنائی با قواعد سازمان جهانی تجارت (88 پرسش و پاسخ)، اثر مرکز تجارت بین المللی ( وابسته به سازمان جهانی تجارت و آنکتاد)، ترجمه گروه کارشناسان مذاکرات تجاری در نمایندگی تام الاختیار تجاری جمهوری اسلامی ایران، شرکت چاپ و نشر بازرگانی، دی ماه 1381 ]-

نگاهی اجمالی به شکل گیری سازمان جهانی تجارت و تحلیلی از جنبه های حقوقی و اقتصادی ناشی از الحاق ایران به WTO ، اکبرکمیجانی، فصلنامة پژوهشها و سیاستهای اقتصادی، سال چهارم، ش ا ، زمستان 1375 آشنائی با گات و آثار و تبعات الحاق ایران، اسفندیار امیدبخش، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی، 1372 ]

مقالة اینترنتی: developing countries & the WTO

از آدرس سایت:

en و268و ./ http://www.oecd.org/department

html . 00و1-1-1-1-1-33957- 2649-

ارسال شده توسط كاربر ميهمان