آشنایی با رشته مامایی

آشنایی با رشته مامایی 

تاریخچه مامایی در ایران 
قدمت رشته مامایی در ایران به شکل آموزش عالی پس از تحصیلات دبیرستانی، به هشتاد سال قبل بر می گردد. اولین بار در سال 1298 مرحوم نصیرالدوله، وزیر فرهنگ، مدرسه فرانکو پرشین را به دارالمعلمات تبدیل کرد و مقرر داشت که ده نفر از شاگردان این مدرسه، هفته ای 3 روز در بیمارستان زنان مشغول به قابلگی و درمان امراض شوند و این پایه آموزش مامایی به صورت علمی در ایران بود و به این ترتیب، اولین آموزشگاه مامایی به نام "مدرسه قابلگی" با ده نفر شاگرد در بیمارستان زنان سابق شهر تهران تاسیس شد. کم کم پزشکانی با تخصص زنان و زایمان به ایران آمدند و به این فکر افتادند تا زمینه گسترش این فن به عنوان یکی از شاخه های علم پزشکی را فراهم آورند و این کار با همکاری دکتر صالح، بختیار و مصدق انجام شد و شالوده علمی این حرفه شد و اولین آموزشگاه عالی مامایی با اعطای مدرک معادل لیسانس به عنوان یکی از شعب مدرسه طب آغاز به کارکرد (در سال 1308). 
در سال 1313 دانشگاه تهران تاسیس و سپس دانشکده پزشکی افتتاح گردید و در سال 1319 بیمارستان زنان، ضمیمه دانشکده پزشکی شد. 
در سال 1335 تا 1358 برنامه آموزشی آموزشگاه به برنامه5/1 ساله پرستاری و مامایی برای لیسانسیه های پرستاری تغییر یافت و به دنبال سه سال تعطیلی انقلاب فرهنگی از آغاز سال 1362 به نام "مدرسه عالی مامایی " شروع به کار کرد و در سال 1365 پس از انتقال آموزش گروه های پزشکی از آموزش عالی به وزارت بهداشت، دانشکده های پرستاری و مامایی تاسیس شد و با تاسیس دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران، رشته مامایی به فعالیت پرداخت و هنوز هم ارائه خدمت می نماید. در سال 1374، اداره مامایی از دفتر پرستاری جدا شد و زیر نظر وزارت علوم قرار گرفت و از اقدامات این اداره، ثبت 15 اردیبهشت، مصادف با 5 ماه می به عنوان "روز جهانی ماما" در تقویم رسمی کشور، تنظیم شرح وظایف کارشناسان و کارشناسان ارشد مامایی و اقدامات موثر در عضویت سازمان نظام پزشکی کشور و معرفی نیروهای واجد شرایط طرح در مراکز درمانی و پیگیری و ایجاد دوره PhD و... می باشد. هم اینک دوره دکترای رشته مامایی در کشور تصویب شده است (تیر ماه 1384) و بزودی دانشگاه های مادر اقدام به تربیت ماماها در مقطع دکترای بهداشت باروری خواهند نمود. 

هدف 
در هر لحظه، نوزاد یا نوزادانی در گوشه و کنار دنیا متولد می شوند. حادثه‌ای که کثرت و قدمت آن باعث شده است تا عظمت این بزرگترین معجزه خلقت از چشمها پنهان بماند. آری! تولد بزرگترین، باشکوه‌ترین و بحرانیترین لحظه زندگی و قدیمیترین تجربه بشری است و در میان مشاغل نیز مامایی (در شکل سنتی آن) یکی از قدیمیترین مشاغل است. زیرا از قدیم، عده‌ای از زنان بودند که به دلیل تجربه بسیار و اطلاع‌ از داروهای گیاهی و تاثیرات آنها، به زنان دیگر کمک میکردند تا وضع حمل آسان‌تر و ایمن‌تری داشته باشند. 
التبه نباید تصور کرد که آنچه امروز به نام حرفه و دانش مامایی معروف است، ادامه و دنباله همان مامایی سنتی است بلکه امروزه مامایی دانشی است که بر مشاهده،‌ آموزش، پیشگیری، تحقیق، تشخیص و درمان استوار شده است. 

حیطه رشته مامایی: 
مامایی یکی از زیر مجموعه‌های علوم پزشکی است که نقش های بسیار گسترده‌ای اعم از نقش مشاوره‌ای، آموزشی، مراقبتی، حمایتی،‌ درمانگری و تحقیقاتی است. البته تمامی این نقش ها در ارتباط با مادر و کودک مفهوم پیدا می کند یعنی ماما به مشاوره قبل،‌ بعد و هنگام ازدواج، آموزش نحوه تنظیم خانواده، مراقبت در دوران بارداری، زایمان طبیعی و مراقبت بهداشتی مادر و کودک و آموزش به دختران در زمینه بهداشت دوران بلوغ و بعد از آن می پردازد. 
«حیطه رشته مامایی از دوران قبل از حاملگی شروع می شود و تا پس از زایمان و ۶ سالگی کودک ادامه پیدا می کند». 
در دوران قبل از حاملگی ماما بررسی می کند که آیا یک مادر توانایی حامله شدن را دارد و اگر حامله شود خطری برای خودش یا جنینش بوجود می آید یا نه؟ برای مثال مادران دیابتی، مادرانی که بیماری قلبی پیشرفته دارند، مادرانی که سابقه خانوادگی واضحی از ناهنجاری های ژنتیکی دارند و مادرانی که قبلاًبچه معلول به دنیا آورده یا چند بار سقط کرده‌اند، باید قبل از حاملگی با ماما مشورت کرده و آزمایش های لازم را انجام دهند. در واقع در این مرحله ماما به مشاوره با زنان علاقه‌مند به بارداری و شناسایی زنان پر خطر از نظر بارداری و زایمان می پردازد و آنها را به متخصص مربوط ارجاع می دهد. مرحله بعد حاملگی است که در این مرحله مراقبت از باردار در درمانگاه ها با کلینیکهای مراقبت از بارداری بر عهده ماما است. در این دوران خانم باردار در فواصلی معین که ماما مشخص میکند به کلینیک مراجعه کرده و معاینه میشود تا ماما ضمن معاینه ، مشاوره و آزمایش از سلامت مادر و جنین مطمئن گردد و در صورتی که خطری مادر یا جنین را تهدید میکند زود تشخیص داده و از عواقب جدی و وخیم آن جلوگیری نماید. برای مثال مادری که دچار فشار خون حاملگی شده است اگر زود تشخیص داده نشود به قیمت جان مادر و جنین تمام خواهد شد. گفتنی است که در این مرحله ماما میتواند در زمینه‌های مختلف مانند تغذیه، بهداشت فردی، ورزش، کتنیک های تنفس و اطلاع از سلامت جنین به مادر آموزش داده و او را برای زایمان آماده سازد. 
مرحله بعد مرحله زایمان است که از پذیرش مادر در اتاق درد شروع شده و به وضع حمل در اتاق زایمان خاتمه پیدا می کند. در این مرحله ماما بررس‌های اولیه را انجام می دهد و پس از اطمینان از آمادگی مادر برای زایمان و سلامت مادر و جنین همچنین اطمینان از یک زایمان طبیعی مسوولیت زایمان را برعهده می گیرد. 
در این مرحله اگر زایمان با مشکلی روبرو باشد مثلاً جنین در حالت طبیعی نبوده یا مادر بیماری خاصی مثل بیماری قلبی پیشرفته داشته باشد یا اینکه نیاز به سزارین باشد، این وظیفه پزشک زنان و زایمان است که مسوولیت زایمان را در بیمارستان یا زایشگاه بر عهده بگیرد. 
در مرحله بعد از زایمان نیز کنترل سلامت نوزاد و مادر و آموزش نحوه رسیدگی و چگونگی نگهداری فرزند بر عهده ماما است. 
مرحله بعد نیز واحد بهداشت مادر و کودک است که در این مرحله تعیین وضعیت رشد و تکامل کودک شامل رشد فیزیکی و تکامل‌های اجتماعی، رفتاری و گفتاری از ۵ روزگی تا ۶ سالگی و واکسیناسیون کودک بر عهده ماما است. از سوی دیگر بخشی از کار ماما به زنان بر می گردد. در این بخش ماما در درمانگاه های زنان یا در مطب‌ها خصوصی به پیشگیری های اولیه از سرطان دهانه رحم و پستان پرداخته یا در مراکز نازایی به عنوان مشاور نازایی فعالیت می کند. 

آینده شغلی ، بازار کار ، درآمد: 
در مورد فرصت‌های شغلی رشته مامایی نظرات متفاوتی وجود دارد. عده‌ای معتقدند که در حال حاضر فرصت‌های شغلی مامایی بیشتر رشته‌های علوم پزشکی محدود و بسیار اندک است و از همین رو تعداد بیشماری از فارغ‌التحصیلان این رشته بیکار هستند یا در شغل های نامربوط با رشته تحصیلی خود فعالیت می کند. به همین دلیل بهتر است که این رشته محدود شده یا حتی حذف شده و به جای آن همچون گذشته «نرس ماما» تربیت گردد. (پرستارهایی که دوره تخصصی مامایی را نیز آموزش دیده‌اند) 
به هر حال از مراکزی که یک ماما می تواند در آنها مشغول به کار شود، می توان به بیمارستان ها، زایشگاه ها، درمانگاه ها و مراکز بهداشتی و طرح پزشک خانواده اشاره کرد. همچنین ماما طبق قوانین حاضر در صورت داشتن مدرک کارشناسی می تواند مطلب دایر کرده و در آن به ارائه خدمات بهداشتی و درمانی بپردازد. 

توانایی های جسمی، علمی، روانی و … مورد نیاز و قابل توصیه: 
رشته‌های علوم پزشکی به ویژه سه رشته پزشکی، پرستاری و مامایی نیاز به علاقه و احساس مسوولیت بسیار دارد. برای مثال یک ماما بدون عشق و علاقه لازم نمی تواند فریادهای ناشی از درد یک زائو را تحمل کند و پاسخگوی نیازهای او باشد. 
فراموش نکنیم : 
«رشته مامایی عشق و علاقه و صبر و حوصله بسیار بالا می خواهد چون یک خانم در حال زایمان شرایط بسیار حساسی دارد و بسیاری از حرف ها یا حرکاتش در اختیار خودش نیست و یک ماما باید در حد امکان با صبر و حوصله بسیار به او آرامش و قوت قلب بدهد و توجه داشته باشد که مسوولیت جان دو نفر یعنی مادر و جنین او را بر عهده دارد. همچنین یک ماما باید بسیار باهوش و نکته‌سنج باشد و از مقابل مسائل هرچند که کوچک باشد به سادگی نگذرد، زیرا خیلی از مسائل یا علائم کوچکی که در هنگام بارداری یا زایمان ظاهر می شود، در صورت عدم توجه می تواند خطرات جانی برای نوزاد یا مادر به دنبال داشته باشد. 
همچنین دانشجوی این رشته باید تحمل خون و خونریزی، شب‌کاری و در کل کار در محیط بیمارستان را داشته باشد و به کار عملی نیز علاقه‌مند باشد چون دروس این رشته بیشتر عملی است و کمتر جنبه تئوری دارد». 
«در سال های اخیر دانشجویان مستعد و خوبی وارد رشته مامایی می شوند اما متاسفانه بسیاری از دانشجویان شناخت دقیقی از این رشته ندارند. برای مثال نمی دانند که در ترم‌های اول باید در بیمارستان‌ کارها و خدمات ابتدایی پرستاری را انجام دهند و حتی گاهی اوقات به همین دلیل سرخورده می شوند و انصراف می دهند، در حالی که اگر با علاقه و عشق لازم وارد این رشته شوند، متوجه می شوند که مامایی رشته با ارزش و پر اهمیتی است که از نظر معنوی می تواند انسان را به معنای واقعی کلمه راضی کند». 
«دانشجوی مامایی باید از نظر جسمی و روحی سلامت کامل داشته و از روابط اجتماعی خوبی برخوردار باشد چون مشاوره و آموزش بخش مهمی از کار یک ماما است». 
گفتنی است که رشته مامایی تنها از بین داوطلبان زن دانشجو می پذیرد. 

وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر: (کارشناسی ارشد) 
کارشناسی ارشد مامائی ناپیوسته به اولین مقطع تحصیلی پس از کارشناسی گفته می شود. طول دوره کارشناسی ارشد حداقل ۲ سال و حداکثر ۳ سال است. دوره دکترای مامایی که پس از اتمام تحصیلات در مقطع کارشناسی ارشد، می توان به آن راه یافت به تازگی در شورای عالی برنامه‌ریزی تصویب شده است. 

ماما و مسئولیت های حرفه ای ماما: 
زنان در سنین مختلف به فرد ماهر دیگری که معمولاً یک زن است وابسته اند تا در طول زایمان همراهشان باشد. این فرد ماما است که معنی اصلی آن همراه زن می باشد. و مهارت های او تلفیقی از هنر و علم است. 
تعریف ماما (Midwife) :ماما به شخصی اطلاق می شود که تحصیلات مامایی را در حد کارشناسی و کارشناسی ارشد برابر مقررات در مراکز آموزش داخلی و خارجی به پایان رسانیده و موفق به اخذ پروانه رسمی مامایی از مقامات صلاحیت دار مربوط شده باشد. 
او باید قادر به نظارت، مراقبت و توصیه به زنان در دوران بارداری، زایمان و دوره بعد از زایمان، هدایت زایمان ها با مسئولیت خود و مراقبت از نوزاد و شیرخوار و کودک زیر ۶ سال باشد. این مراقبت شامل پیشگیری، کشف حالات غیر طبیعی در مادر و کودک، فراهم ساختن کمک های پزشکی و اجرای اقدامات اورژانس در نبود کمک پزشکی می باشد. 
او وظیفه مهمی در مشاوره و آموزش بهداشت نه تنها برای زنان بلکه برای خانواده و جامعه دارد. کار ماما باید شامل آموزش دوران بارداری، آماده کردن والدین برای پذیرش وظایف پدری و مادری بوده و به تنظیم خانواده و مراقبت های کودک و بعضی از موارد بیماری های زنان گسترش یابد. 
او می تواند در بیمارستان ها، درمانگاه ها، واحدهای بهداشتی، منازل (مشاوره مامایی و زایمان در منزل) و هر شکل دیگری از ارائه خدمات مامایی کار کند. 

توجه : 
وزرات بهداشت و درمان و آموزش پزشکی می تواند بنا به نیاز سیستم شبکه و واحدهای تابعه زیر نظر مدیریت شبکه و متخصصین زنان و مامایی و کارشناسان مامایی پروانه دار از وجود کاردان های مامایی استفاده خدمتی مورد نیاز را به عمل آورد. 

مسئولیت های ماما: 
۱. صلاحیت:هر ماما مسئول حفظ صلاحیت حرفه ای است. حدود فعالیت ماما به وضوح در قوانین مامایی و در کد شغلی مطرح شده است. 
۲. مسئولیت حفظ و نگهداری گزراش کتبی:ماما ملزم به نگهداری و حفظ گزارش جزئیات است. گزارش ماما از آنچه که پزشک گزارش می کند جدا است. او باید تمام گزارشات، تاریخچه مامایی و تمام معاینات پیش از زایمان را که توسط خودش انجام شده است را حفظ نماید. در طول زایمان، گزارش مشاهدات، معاینات و اقدامات انجام شده ضروری هستند و باید تمام جزئیات به طور کامل شرح داده شوند زیرا وقایع سریعاً اتفاق می افتند. مدارک ثبت شده تولدها توسط ماماها مجموعاً در بیمارستان ها حفظ و نگهداری می شوند. 
تمام گزارشاتی که توسط ماما تهیه شده باید برای مدت زمانی که نباید کمتر از ۲۵ سال باشد، نگهداری شود. زیرا این گزارشات می تواند در مواقع دادخواهی یا شکایات بی مورد توسط افراد نسبت به اعمال انجام شده توسط ماما، او را یاری دهد. 
۳. مسئولیت در برابر خانواده:از آنجا که ماماها در برخورد با بسیاری ازمسائل محرمانه خانواده ها هستند، لذا وظایف خاصی مثل راز دار بودن اهمیت فراوان و زیربنایی دارد. و باید هر فرد را بدون سرزنش نسبت به عقایدی که ممکن است با نظر شخص خودش مغایرت داشته باشد، بررسی کند. 
۴. مسئولیت در قبال حرفه: باید در حفظ استانداردها و بهبود مراقبت ها نقش فعالی داشته باشد. لازمه وارد بودن درحرفه، آگاهی از فعالیت های سازمان های حرفه ای و هیئت های قانونی آن رشته است. و جهت عرضه بهترین مراقبت باید همیشه از نظر علمی خود را با یافته های جدید آشنا نگه دارد. 
۵. مسئولیت در مقابل جامعه: ممکن است در موقعیت هایی قرار گیرد که بتواند موضوعاتی چون محرومیت اجتماعی، مکان نامناسب، تعصب نژادی، اثرات خشونت، پیشرفت شیوع بیماری ها یا شیوع عفونت هایی مثل ایدز یا سل را روشن کند. مسئولیت او در این موقعیت ها می تواند آگاه سازی، در تجهیز و تدابیر ویژه ویا دادن مراقبت های لازم باشد. 
ماما ها از اعتماد جامعه نسبت به خود لذت می برند و هر مامایی باید به این اعتماد ارج نهاده و در حفظ تداوم آن بکوشد. 

نکته : 
ماما هرگز و در هیچ موقعیتی نمی تواند مراقبت از مادر و نوزاد را ترک کند مگر آنکه مامای دیگری حضور یابد. او ممکن است به نظرات استادانه و دخالت سایر تخصص ها نیاز داشته باشد. پزشک متخصص زنان، پزشک عمومی باید در مواقعی که موارد غیرطبیعی رخ داده است فرا خوانده شوند. 
وقتی یک ماما پزشکی را برای کمک می طلبد، مسئولیت مشکل بر عهده پزشک خواهد بود و او باید دستورات پزشکی را دنبال کند ولی ادامه مراقبت از مادر و کودکش حتی در مواقعی که پزشک مسئولیت را به عهده گرفته است. وظیفه او است. 
به طور مشابه پزشک متخصص کودکان برای مراقبت از نوزاد در دسترس می باشد. متخصصین تغذیه، فیزیوتراپ ها، پرستاران و مدد کاران اجتماعی و مراقبین بهداشت سایر تخصص هایی هستند که ماما در موارد مناسب ممکن است به آنها رجوع کند. ماما باید با مراجعین و همکاران خود و افرادی که در سایر تخصص ها مشغول هستند رابطه موثری بر قرار کند. و او قادر می شود که تمایلات و نقطه نظرات مراجعین خود را دریابد. مهارت های مشاوره کردن ابزار مهمی است که به این مسئله کمک می کند. 

کلمات کلیدی: رشته مامایی - تاریخچه - قدمت - حیطه رشته مامایی - آینده شغلی ، بازار کار ، درآمد ، توانایی ها - ادامه تحصیل - ارشد رشته مامایی - مسئولیت های ماما 
منبع: کمیته دانشجویی عمادده