برنامه درسی ملی

مقدمه

طراحی و تدوین سند ملی نوعی سایت گذاری عمومی و کلی در حوزه برنامه ریزی درسی است . از نظر لامبی تدوین چارچوب برنامه درسی ملی نوعی هدایت ملی درباره ی آن چه که باید آموخته شود و چگونگی آموختن روش های ارزش یابی و پی آمدهای مورد انتظار است . داوکینز سند برنامه درسی ملی را به عنوان چارچوب عمومی و مشترک برنامه درسی یک جامعه تعریف می کند که در آن ملاک ها یی برای تعیین محتوا در حوزه های موضوعی ، ملاک هایی برای ارزش یابی میزان تحقق اهداف برنامه ی درسی و چارچوبی برای طراحی برنامه های درسی و اقدامات آموزشی به بهترین وجه فراهم می آید .در برنامه درسی ملی ، موضوعات درسی ،مهارت ها و توانایی هایی که دانش آموزان باید یادبگیرند مشخص می شوند و نظام آموزشی ملزم به پیش گرفتن روندی است که اهداف منظور شده برای برنامه درسی تحقق یابد .

مبانی برنامه ی درسی ملی به دو قسمت تقسیم می شود ؛ الف )مبانی علمی ب)مبانی فلسفی

مبانی علمی از دانش های مرتبط مانند ؛جامعه شناسی و روان شناسی و مانند این ها سرچشمه می گیرد .

مبانی فلسفی که از دین و ایدئولوژی و فلسفه اجتماعی حاکم سرچشمه می گیرد .مبانی فلسفی شامل ؛ هستی شناختی ،انسان شناختی ،معرفت شناختی ،ارزش شناختی و دین شناختی است .

الگوی هدف گذاری برنامه درسی ملی

الگوی هدف گذاری ، چارچوب مفهومی منسجم و یک پارچه ای است که در تدوین اهدافدر سطوح گوناگون ، راهنمای عمل برنامه ریزان و مجریان قرار می گیرد و شامل پنج عنصر و چهارعرصه ارتباط متربی با ؛خدا ، خود ،خلق (انسان ها) و خلقت(طبیعت ) است . این پنج عنصر در چهار عرصه ی نام برده شده در یازده حوزه یادگیری که عبارتند از :1-تفکر و حکمت 2-قرآن و معارف 3- زبان و ادبیات فارسی 4- فرهنگ و هنر 5- کار و فناوری 6- سلامت و تربیت بدنی 7- علوم انسانی و مطالعات اجتماعی 8- ریاضیات 9- علوم تجربی 10-زبان های خارجی 11-  آداب و مهارت های زندگی ،بستر اصلی برای تسهیل فرایند تعلیم و تربیت ،برای دست یابی به اهداف برنامه درسی ملی را میسر می سازد هریک از حوزه های یازده گانه یادگیری ، گستره و محدوده ی دانش ، مهارت ها ،نگرش ها و ارزش های مرتبط با یادگیری متربیان دبستانی تا پایان دوره متوسطه را توصیف می کند .

عرصه های ارتباطی چهارگانه با فرض "محوربودن ارتباط با خدا "عبارتند از :

خدا:صفات ، افعال ، پیامبران الهی ،کتاب خدا ،دین خدا .

خود : ابعاد جسمانی و روحانی .

خلق : خانواده ، همسایگان ،جامعه محلی ،جامعه ملی ،جامعه اسلامی و جامعه جهانی .

خلقت : ظبیعت و ماوراء طبیعت.

عنصر در این الگو ناظر به اجزاء یک بعد از ابعاد اهداف کلی و تفصیلی است . عرصه ناظر به نوع ارتباطی است که متربی با "خود ، خدا ، خلق و خلقت "برقرار می سازد.

یکی از محور هایی که برنامه درسی ملی بر آن تاکید دارد ، موضوع تفکر است؛ به طوری آموزش تفکر و حکمت به عنوان یکی از حوزه های یادگیری جدید مطرح گردیده است و در الگوی هدف گذاری به عنوان یکی از عناصی اصلی در نظر گرفته شده است .همه ما به تجربه شخصی و مشاهده دیگران دریافته ایم که در وجود انسان قوه ای است که می تواند در اطراف و جوانب هر موضوعی به بررسی و تامل بپردازد و نیک و بد را بسنجد و ارتباط میان علت و معلول را درک کند و از مقدمه به نتیجه پی ببرد ، این قوه را "عقل "می نامند . پس عقل قوه ای است که به کمک آن انسان می تواند به بررسی امور ، کشف مجهولات ، حسابگری ،قضاوت و نتیجه گیری بپردازد . تفکر ، همان عمل و فعالیت عقل است که قوه ای مخصوص انسان است و سایر موجودات روی زمین از آن بی بهره اند . عقل انسان وقتی رشد می کند و قوی می شود که به کمک تفکر ، وادار به فعالیت شود . کسی که تفکر نکند و عقل خود را به کار نیندازد از رشد فکری چندانی برخوردار نخواهد شد و انسان های بسیاری را می بینیم که چنین هستند. این افراد همانند تاجری هستند که سرمایه ی خود را به کار نمی اندازند و آن را راکد می گذارند .برای پی بردن به اعمیت عقل ، کافی است به آثار بی عقلی و به کارنگرفتن عقل درزندگی فردی و جمعی انسان ها نگاهی بیفکنیم تا ببینیم چه زیان ها و خسارت هایی به بار آرده است .

الگوی برنامه ریزی و هدف گذاری مرسوم و متداول در برنامه های درسی تاکنون عبارت بود از حیطه های شناختی ،عاطفی و مهارتی که در برنامه درسی ملی با توجه به منابع اسلامی و دینی و دست آوردهای علمی به عناصر پنج گانه ی ؛ تفکرو تعقل ، ایمان مبتنی بر تفکر ، علم و معرفت و آگاهی عمل و اخلاق در عرصه های  چهارگانه ی ؛ ارتباط با خدا ، خود ، خلق و خلقت تبدیل شده است .

جدول الگوی هدف گذاری

     عرصه ها

عناصر

خود

خدا

 خلق

 خلقت

تفکر و تعقل

ایمان مبتنی بر تفکر (حیطه ی عاطفی(

علم و معرفت و آگاهی (حیطه شناختی)

عمل(حیطه مهارتی )

اخلاق

این جدول دو بعد دارد که ستون آن پنج عنصر و ردیف آن چهر عرصه دارد.در توضیح این الگو به طور ساده می توا ن گفت ؛

1)هر علم و دانشی در جریان تعلیم و تربیت باید بر اساس عقل ، منطق ، حکمت و فکر باشد .

2)علم و دانش مبتنی بر عقل و فکر باید منجر به ایمان و باور و انگیزه معنوی شود .

3)بر مبنای عقل و ایمان، علم و معرفت و آگاهی کسب گردد .

4)هر علم و معرفتی به خودی خود کافی نیست ، بلکه باید منجر به عمل شود .

5)هر علمی باید برمبنای نظام ارزشی و اخلاقی قابل توجیه باشد .

با توجه به آن چه اشاره شد می توان گفت که الگوی هدف گذاری در صدد چارچوب مفهومی منسجمی است که در تدوین اهداف راهنمای عمل برنامه ریزان و مجریان قرار گیرد.در تعیین اهداف تاکیدبر این است که نظام تعلیم وتربیت اسلامی ما باید به دنبال تربیت انسانی باشد که اهل فکر و اندیشه ، ایمان و باور محکم ،علم و دانش و بصیرت ،عمل صالح و شایسته و اهل اخلاق و رفتار نیکو و دارای فضایل انسانی باشند و در عرصه های گوناگون زندگی بر طبق معیارهای درست عمل کنند .یعنی در برابر خدا چنان عمل کنند که خدا می پسندد . با خود چنان رفتار کنندکه خدا دوست دارد ، با خلق چنان عمل کنند که خدا فرموده است و با عالم خلقت چنان تعامل کنند که خدا فرمان داده است .

این مقاله به وسیله سید حشمت الله مرتضوی زاده مدرس پردیس کوثر یاسوج،از مجله رشد آموزش ابتدایی مهرماه 1390 ، گرد آوری شده است .